ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU - INTERNATIONAL AMASYA SCHOLARS SYMPOSIUM -

Transkript

1 ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU - INTERNATIONAL AMASYA SCHOLARS SYMPOSIUM NİSAN 2017 AMASYA BİLDİRİLER KİTABI - I Bu sempozyum T. C. Amasya Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel AraĢtırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiģtir. AMASYA 2017

2 HABÎB-İ KARAMÂNÎ VE ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜNE TESİRİ Hamide ULUPINAR Özet Halvetîlik, XIII. asrın sonlarına doğru Anadolu ya giren ve XV. asırdan itibaren Türk toplumuna en fazla tesir eden tarîkatlardan biri olmuştur. Tarîkatın Anadolu ya girişi ve yayılmasında önemli faaliyetleri olan ilk Halvetî şeyhlerinden biri hiç şüphesiz Habîb-i Karamânî dir (ö. 902/1496). Habîb-i Karamânî Niğde yakınlarındaki Ortaköy kasabasında doğmuştur. Anne tarafından Hz. Ebû Bekir, baba tarafından Hz. Ömer soyundan geldiği rivayet edilir. O dönemde Niğde Karaman vilâyetine bağlı olduğu için Karamânî nisbesiyle tanınmıştır. Habîb-i Karamânî, Halvetiyye tarikatının pîr-i sânîsi Yahyâ-yı Şirvânî ye (ö. 870/1466) intisap etmek için memleketinden ayrılarak Bakü ye gitmiş, on iki yıl şeyhin hizmetinde bulunduktan sonra ondan hilâfet alarak Anadolu ya dönmüştür. Yahyâ-yı Şirvânî nin beş meşhur halifesinden biri olan Habîb-i Karamânî, Pîr Şükrullâh el-ensârî, Ali Alâeddîn er-rûmî, Dede Ömer Rûşenî, Muhammed Bahâeddin Erzincânî ile birlikte Halvetiyye tarikatinin Anadolu da yayılmasında çok önemli rolü vardır. Sürdürdüğü ilim ve irşat faaliyetleriyle önce Anadolu nun çeşitli şehirlerinde sonra Amasya ve çevresinde, yetiştirdiği halifeleriyle de Anadolu ve İstanbul da tarîkatin yayılmasını sağlamıştır. Anahtar Kelimeler: Habîb-i Karamânî, Tasavvuf, Halvetîlik, Anadolu, Amasya. Habib Karamani and His Influence on Anatolian Mystic Culture Abstract Khalwatiyya, which has entered to Anatolia towards the end of XIII. and beginning from the XV. century it has been one of the orders which had the most influence on Turkish society. Habib Karamani, undoubtedly is one of the first Khalwati shayks, whom they had the important activities for the order to enter and spread throughout Anatolia (d. 902/1496). Habib Karamani had been born in Ortakoy town, which is in close proximity to Nigde. It is being narrated that he was descended from Abu Bakr (pbuh) maternally and from Omar (pbuh) paternally. Due to the fact that Nigde was dependent to Karaman city at that time, he was known by the Karamani title. Habib Karamani, leaving from his homeland, had gone to Baku to express his commitment to Yahya Shirvani whom he was the second person of the order, and after serving his shayk for 12 years and receiving the khalifa, he had returned back to Anatolia. Habib Karamani whom he is one of the five famous khalifas of Yahya Shirvani, along with Pir Shukrullah Ansari, Ali Aladdin Rumi, Dede Omar Ruşeni, Muhammed Bahaaddin Erzincani, had a very important role in spreading the order throughout Anatolia. Because of his continuous activities on religious science and enlightenment, he managed the spreading of the order, first in some of the Anatolian cities, afterwards in and around Amasya, also in Anatolia and Istanbul, through his khalifas whom he had trained. Keywords: Habib Karamani, Sufism, Khalvatiyya, Anatolia, Amasya. Giriş Halvetîlik, XIII. asrın sonlarına doğru Anadolu ya giren ve XV. asırdan itibaren Türk toplumuna en fazla tesir eden tarikatlardan biri olmuştur. Tarîkatin Anadolu ya girişi ve yayılmasında önemli faaliyetleri olan ilk Halvetî şeyhlerinden biri hiç şüphesiz Habîb-i Karamânî (ö. 902/1496) dir. Çalışmamızda Habîb-i Karamânî nin önce hayatı, ilim tahsili, eserleri hakkında bilgi vereceğiz sonra ilim ve irşat faaliyetleri ve yetiştirdiği halifelerle Anadolu tasavvuf kültürüne tesirlerini ortaya koyacağız. Yrd. Doç. Dr., İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi İslamî İlimler Fakültesi, hamideulupinar@gmail.com.

3 658 ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU 1- Hayatı A- İsmi ve Doğumu Kaynaklarda ismi Şeyh Habîb, 1 Şeyh Habîb-i Karamânî, 2 Şeyh Habîb el-ömerî el-karamânî, 3 Habîb el-ömerî el-halvetî el-karamânî 4 şekillerinde geçmektedir. Anne tarafından Hz. Ebû Bekir, baba tarafından Hz. Ömer soyundan geldiği rivayet edilir. 5 Bu sebeple soyu itibariyle Ömerî ; memleketinden dolayı Karamânî intisap ettiği tarikat sebebiyle Halvetî nisbeleriyle tanınmıştır. Habîb-i Karamânî nin ismi, halifesi Dâvûd-ı Mudurnî nin (ö. 913/1507) Gülşen-i Tevhîd ü Tahkîk isimli eserinde şöyle geçmektedir: Adı Mevlānā Habîb-i Ömerî Şevk-i dost idi bilinde kemeri Hem Habîb-i sânî dir Seyyid ana Pîri medh idüp habîbüm dir ana ( ) Bu beyitlerde, şeyhi Yahyâ-yı Şirvânî (ö. 870/1466) nin Habîb-i Karamânî ye tarikat zincirinde kendisinden önce gelmiş bulunan Habîb-i A cemî (ö. 130/747-48) den ötürü Habîb-i Sânî şeklinde hitap ettiği ve onu habîbim diyerek övdüğü anlatılmaktadır. 6 Habîb-i Karamânî, Niğde yakınlarındaki Ortaköy kasabasında doğmuştur. O dönemde Niğde Karaman vilâyetine bağlıdır. 7 Kaynaklarda ailesiyle ilgili yeterli bilgi bulunmamakla birlikte Bağdatlı İsmail Paşa, babasının adının Abdullah olduğuna işaret etmiştir. 8 Habîb-i Karamânî, II. Bayezid (ö. 1481/1512) e yakınlığından dolayı hünkâr şeyhi şeklinde anılan ve Sultan tarafından adına İstanbul da tekke yaptırılan Şeyh Muhyiddîn Yavsî (ö. 920/1514) nin 9 kızı ve şeyhülislam Ebussuûd Efendi (ö. 982/1574) nin 10 kız kardeşi Rukiye Hanım ile evlenmiştir. 11 Amasya Tarihinde Hasan isminde bir oğlundan bahsedilmiş, tekkenin Habîb-i Karamânî ve halifesi Seyyidî Halife den sonra gelen üçüncü şeyhi olduğu nakledilmişse 12 de vakfiyede ve diğer kaynaklarda böyle bir bilgiye rastlayamadık. B- İlim Tahsili ve Tasavvufa İntisabı Habîb-i Karamânî nin ilim tahsili hususunda, hangi ilim dallarında ve nerelerde eğitim aldığı hakkında detaylı bilgi yoktur. Ancak Taşköprülüzâde, onun hayatının çok erken dönemlerinden itibaren ilimle meşgul olduğunu söylemektedir. 13 Kaynaklar, Karamânî nin Anadolu dan ayrılıp şeyhi Yahyâ-yı Şirvânî nin yanına Acem diyarına gittiği sırada Şerhu l-akâid okuduğu noktasında hemfikirdir. 14 Halifesi Dâvûd-ı Mudurnî, şeyhi Habîb-i Karamânî nin gerek zâhirî gerekse bâtınî ilimlere vâkıf olduğunu ifade Hoca Sadettin Efendi, Tâcü t-tevârih, Tabhâne-i Âmire, İstanbul, 1279, c. II, s Nev îzâde Atâî, Hadâiku l-hakâik fî Tekmileti ş-şakâik, haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı Yay., İstanbul, 1989, s. 62; Nişancızâde Mehmed b. Ahmed, Mir ât-i Kâinât, İstanbul, 1290, c. II, s. 416; Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1333, c. I, s. 58; Mahmud Cemâleddîn el-hulvî, Lemezât-ı Hulviyye ez-lemeât-ı Ulviyye (Halvetî Büyüklerinin Tatlı Halleri), haz. Mehmet Serhan Tayşi, Semerkand Yay., İstanbul, 2013, s. 392; Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz, Kitabevi Yay., İstanbul, 2015, c. III, s. 141; Evliya Çelebi, Seyahatnâme, haz. Seyit Ali Kahraman, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2013 (tıbkı basım), c. I-II, vr. 99a. Taşköprülüzâde İsâmü d-dîn Ebu l-hayr Ahmed Efendi, eş-şekâiku n-nu mâniyye fî Ulemâi d-devleti l-osmâniyye, thk. Ahmed Subhi Furat, İstanbul üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1405, s Abdurrahmân Câmî, Nefahâtü l-üns min Hadarâti l-kuds, trc. Lâmi î Çelebi, İstanbul, 1289, s Taşköprülüzâde, eş-şekâiku n-nu mâniyye, s. 265; Câmî, Nefahâtü l-üns, s. 577; Hulvî, Lemezât-ı Hulviyye, s Abdulmecit İslamoğlu, Dâvûd-ı Halvetî ve Gülşen-i Tevhîd ü Tahkîk i (İnceleme-Metin), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007, s. 39. Niğde, Habîb-i Karamânî nin yaşadığı dönemde Karaman a bağlı bir yerleşim yeridir. (Bkz. Ahmed Rif at Efendi, Lügat-i Târîhiyye ve Coğrafiyye, Mahmûd Bey Matbaası, İstanbul, 1300, c. V, s. 280). Bağdatlı İsmail Paşa, Habîb-i Karamânî için eş-şeyh Habîb bin Abdillâh el-karamânî es-sûfî demek suretiyle babasının adının Abdullah olduğuna işaret etmiştir. (Bkz. Babanzâde Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü l- Ârifîn Esmâü l-müellifîn ve Âsâru l-musannifîn, Matba atü l-behiyye, İstanbul, 1951, c. I, s. 262). Şeyh Yavsî hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Kâmil Şahin, Semih Ceyhan, Şeyh Yavsî, DİA, c. XXXIX, İstanbul, 2010, s Ebussuûd Efendi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Ahmet Akgündüz, Ebüssuûd Efendi, DİA, c. X, İstanbul, 1994, s Kâmil Şahin, Habîb Karamanî, DİA, c. XIV, İstanbul, 1996, s Abdîzâde Hüseyin Hüsameddîn Yaşar, Amasya Tarihi, Hikmet Matbaası, İstanbul, , c. I, s Taşköprülüzâde, eş-şekâiku n-nu mâniyye, s Taşköprülüzâde, eş-şekâiku n-nu mâniyye, s. 265; Hoca Sadettin, Tâcü t-tevârih, s. 540; Câmî, Nefahâtü l-üns, s. 577; Nişancızâde, Mir ât-i Kâinât, s. 416.

4 ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU 659 etmiştir. 15 Lemezât-ı Hulviyye de Habîb-i Karamânî nin ilim tahsilini tamamladıktan sonra Sultan Rükneddîn Medresesi nde müderrislik yaptığı nakledilmiştir. 16 Habîb-i Karamânî, Halvetiyye tarikatının pîr-i sânîsi Yahyâ-yı Şirvânî ye (ö. 870/1466) intisap etmek için memleketinden ayrılarak Bakü ye gitmiştir. Yahyâ-yı Şirvânî nin hankâhına geldiğinde orada Şirvânî nin müridleriyle karşılaşmış ve onlara Şeyhiniz bana bir günde Allah ı gösterebilir mi? demiştir. Bu soru karşısında Hacı Hamza, 17 Habîb-i Karamânî ye şiddetli bir tokat vurmuş ve Habîb-i Karamânî bayılarak yere düşmüştür. Bu olayı duyan Yahyâ-yı Şirvânî, Habîb-i Karamânî yi yanına çağırmış ve ona dervişler mağlûb-i gayrettir; oysa bu husus senin zannettiğin gibidir diyerek Habîb-i Karamânî nin gönlünü almıştır. Ona bir köşeye çekilmesini ve sonrasında gördüğü rüyayı kendisine anlatmasını söylemiştir. Sonra müritlerine Habîb-i Karamânî nin (zâhir) ulemâdan olduğunu söylemiş ve yanlış davranışları konusunda onları uyarmıştır. Habîb-i Karamânî, oturduğu yerde kendisine birbiri ardınca Hak tecellîleri geldiğini ve yaratılmışlardan gönlünün arındığını fenâ mertebesine eriştiğini anlatmıştır. Bu durumu Ol geldi biz gittik ifadesiyle anlatmıştır. Bu olaydan sonra Yahyâ-yı Şirvânî nin yanında kalmış ve on iki yıl onun hizmetinde bulunmuş, seyr ü sülûkünü tamamlamıştır. 18 C- Tarikatı ve Silsilesi Habîb-i Karamânî, Halvetiyye tarikatına mensuptur. Halvetiyye tarîkatı Ömer el-halvetî ye (ö. 800/ ) nisbet edilmiştir. 19 Ancak halvet ve zikir âdâbıyla ilgili yenilikler yapması sebebiyle tarikatın pir-i sânîsi, ikinci kurucusu addedilen Yahyâ-yı Şirvânî (ö. 870/1466) ve halîfelerinin gayretleriyle Halvetiyye tarîkatı sistemleşerek kollara ayrılmaya başlamıştır. 20 Dolayısıyla Yahyâ-yı Şirvânî nin halifelerinden biri olan Habîb-i Karamânî, tarikat içerisinde henüz yeni yeni şubelerin oluşmaya başladığı ilk dönem Halvetîliğinin temsilcilerindendir. Habîb-i Karamânî tarikatın Anadolu da yayılmasında önemli rol oynayan şahsiyetlerden biri olmuştur. 21 Ancak tasavvuf tarihi araştırmacılarından Reşat Öngören Habîb-i Karamânî nin Halvetîlikte yeni bir şube kurduğunu belirtmiştir. Nitekim Reşat Öngören e göre; Halvetiyye, klasik tasnife göre sırasıyla Rûşeniyye, Cemâliyye, Ahmediyye ve Şemsiyye şeklinde dört ana şubeye ayrılmakta ise de bunların Anadolu daki faaliyetleri dikkate alındığında sıralamada değişiklik yapmak gerekecek; Yahyâ-yı Şirvânî nin önemli halifelerinden Habîb-i Karamânî kanalıyla gelen Halvetîler ve bunların Anadolu daki faaliyetlerinin Habîb-i Karamânî şubesi adı ile müstakil bir şube altında incelenmesi lüzumu hissedilecektir. 22 Tarikat kaynaklarından hareketle Habîb-i Karamânî nin yeni bir kol tesis ettiğini söyleyemesek de Halvetîliğin dört ana şubesinden biri olan Şemsiyye kolunu beslemiştir, diyebiliriz. Çünkü Şemsiyye tarikatinin müessisi Şemseddîn Sivâsî nin (ö. 1006/1597) silsilesi şeyhi Muslihuddîn Halife, Hızır-ı Amâsî ve Habîb-i Karamânî vasıtasıyla Yahyâ-yı Şirvânî ye ulaşır. 23 Halîfesi Dâvûd-ı Mudurnî, Gülşen-i Tevhîd ü Tahkîk inde şeyhi Habîb-i Karamânî ye kadar gelen Halvetî silsilesini şu şekilde vermiştir: 1. Hz. Peygamber (s.a.v.) 2. Hz. Ali 3. Hasan-ı Basrî (ö. 110/728) İslamoğlu, Dâvûd-ı Halvetî, s Hulvî, Lemezât-ı Hulviyye, s Kaynaklarda dervişlerin pîşkademi olduğu belirtilen Hacı Hamza Ankara vilayetinin Kurşunlu kasabası yakınındaki Karacalar köyünde medfundur. (Bkz. Taşköprülüzâde, eş-şekâiku n-nu mâniyye, s. 266; Hoca Sadettin, Tâcü t-tevârih, s. 540). Taşköprülüzâde, eş-şekâiku n-nu mâniyye, s. 266; Hoca Sadettin, Tâcü t-tevârih, s. 540; Câmî, Nefahâtü l-üns, s. 577; Mustafa Nazmi, Osmanlılarda Tasavvufî Hayat - Halvetîlik Örneği - Mustafa Nazmî Efendi nin Hediyyetü l-ihvân ı, haz. Osman Türer, İnsan Yayınları, İstanbul, 2011, s Halvetiyye hakkında bkz. Vassâf, Sefîne, s ; Sâdık Vicdânî, Tomar-ı Turuk-ı Aliyye (Halvetiyye), İstanbul, ; Süleyman Uludağ, Halvetiyye, DİA, c. XV, İstanbul, 1997, s Mehmet Rıhtım, Yahyâ-yı Şirvânî, DİA, 2013, c. XXXXIII, s. 264; Mustafa Aşkar, Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 39, s Hatice Kübra Tekdemir, Habîb-i Karamânî ve Etvâr-ı Seb a Manzûmesi, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2015, s Reşat Öngören, Osmanlılar da Tasavvuf, İz yayıncılık, İstanbul, 2003, s. 32. Muhammed Kemâleddîn Harîrîzâde, Tibyânu Vesâili l-hakâik fî Beyâni Selâsili t-tarâik, Süleymaniye Ktp., İbrâhim Efendi, no: 431, vr.: 209a; Vassâf, Sefîne, s. 473; Vicdânî, Tomar-ı Turuk-ı Aliyye, s. 114.

5 660 ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU 4. Habîb-i Acemî (ö. 156/774) 5. Dâvûd-ı Tâî (ö. 165/782) 6. Ma rûf-ı Kerhî (ö. 200/815) 7. Seriyy-i Sakatî (ö. 253/867) 8. Cüneyd-i Bağdâdî (ö. 297/910) 9. Mimşâd-ı Dîneverî (ö. 299/912) 10. Muhammed-i Dîneverî (ö. 340/951) 11. Ömer-i Bekrî (ö. 487/1094) 12. Vahyüddîn-i Kâdî (ö. 442/1050) 13. Ebû Necîb-i Sühreverdî (ö. 598/1201) 14. Kutbuddîn-i Ebherî (ö. 622/1225) 15. Muhammed-i Necâşî (Rükneddîn) 16. Şehâbeddîn-i Tebrîzî (ö. 702/1302) 17. Seyyid Cemâleddîn (ö. 652/1255) 18. Şeyh İbrâhîm-i Zâhid (ö.705/1305) 19. Şeyh Muhammed (ö. 780/1378) 20. Pîr Ömer-i Halvetî (ö. 750/1349) 21. Ahî Mirem (ö. 812/1409) 22. Hacı İzzeddîn (ö. 828/1424) 23. Pîr Sadreddîn (ö. 860/1455) 24. Seyyid Yahyâ (ö. 868/1463) 25. Habîb-i Ömerî (ö. 902/1497) 24 Sadık Vicdanî Halvetiyye silsilesini Seyyid Yahyâ Şirvânî ye kadar verir. 25 Ancak silsilenin devamında Yahyâ-yı Şirvânî nin halifeleri içerisinde Habîb-i Karamânî yi de zikreder. 26 Ayrıca Halvetiyye nin Şemsiyye kolunun silsilelerini verirken silsilenin birini Habîb-i Karamânî vasıtasıyla Yahyâ-yı Şirvânî ye ulaştırır Anadolu Tasavvuf Kültürüne Tesiri Yahyâ-yı Şirvânî nin beş meşhur halifesinden biri olan Habîb-i Karamânî, Pîr Şükrullâh el- Ensârî, Ali Alâeddîn er-rûmî, Dede Ömer Rûşenî, Muhammed Bahâeddin Erzincânî 28 ile birlikte Halvetiyye tarikatinin Anadolu da yayılmasında çok önemli rolü vardır. Sürdürdüğü ilim ve irşat faaliyetleriyle önce Ankara, Karaman, Aydın, Kayseri, İskilip gibi Anadolu nun çeşitli şehirlerinde sonra Amasya ve çevresinde, yetiştirdiği halifeleriyle Anadolu ve İstanbul da tarîkatin yayılmasını sağlamıştır. Karamânî nin Anadolu tasavvuf kültürüne tesirini ilim ve irşat faaliyetleri, halifeleri ve eserleri başlıkları altında sunmaya çalışacağız. A- İlim ve İrşat Faaliyetleri Yahyâ-yı Şirvânî nin hizmetinde Bakü de on iki yıl kalan Habîb-i Karamânî, ondan aldığı icazetle irşad faaliyetinde bulunmak üzere tekrar Rum diyarına, Anadolu ya dönmüştür. Anadolu ya ne zaman geldiği konusunda kaynaklar tarih vermemektedir. Ancak Kâmil Şahin, onun Akşemseddîn (ö. 863/1459) ile görüştüğü bilgisinden yola çıkarak Anadolu ya dönüşünün yıllarında olabileceği tahmininde bulunmuştur. 29 Habîb-i Karamânî, bir müddet Ankara da ikâmet etmiş burada Hacı Bayrâm-ı Velî (ö. 833/1430) nin kabrini ziyaretle günlerini geçirmiş, Akşemseddîn ile görüşme imkânı bulmuş ve sohbetlerine katılmıştır. 30 Lemezât-ı Hulviyye de Karamânî nin uzun yıllar Ankara da ikamet ettiği ve Akşemseddîn in hizmetinde bulunduğu söylenmektedir. 31 Daha sonra bir yere İslamoğlu, Dâvûd-ı Halvetî, s Vicdânî, Tomar-ı Turuk-ı Aliyye, s Vicdânî, Tomar-ı Turuk-ı Aliyye, s. 27. Vicdânî, Tomar-ı Turuk-ı Aliyye, s Vicdânî, Tomar-ı Turuk-ı Aliyye, s. 27. Şahin, Habîb Karamanî, s Taşköprülüzâde, eş-şekâiku n-nu mâniyye, s. 266; Hoca Sadettin, Tâcü t-tevârih, s Hulvî, Lemezât-ı Hulviyye, s. 392.

6 ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU 661 yerleşmeden Anadolu nun çeşitli illerine yolculuklar gerçekleştiren Habîb-i Karamânî, Karaman, Aydın, Kayseri, Konya, Rum vilayetini dolaşarak ilim ve irşat faaliyetlerini sürdürmüştür. 32 Konya da Lamiî Çelebi, 33 Kayseri de bulunduğu sırada önce İbrâhim Tennûrî (ö. 887/1482), sonra Nakşîbendî şeyhi Emîr-i Kayserî ile görüşmüştür. Habîb-i Karamânî üç defa hacca gitmiş, Mekke de Zeyniyye tarikatı şeyhlerinden Şeyh Abdülmu tî nin sohbetinde bulunmuştur. 34 Habîb-i Karamânî, Çorum a bağlı İskilip kasabasına gelmiş ve burada bir süre ikamet etmiştir. İskilip te kaldığı sırada cami, medrese, kütüphane gibi pek çok vakıf eserinin yanı sıra bir de zaviye kurmuştur. Bunların başında 881 (1476) yılında yaptırıp vakfettiği Tabakhâne mahallesinde bulunan Şeyh Habib Camii gelmektedir. 370 m² lik bir alanı kaplayan caminin önündeki medrese binaları 1925 ten sonra yıktırılmıştır. 35 Ancak kayınpederi ile vakıf sebebiyle aralarında bir anlaşmazlık çıkmıştır. Bu durumun sonraları ağır suçlamalara dönüştüğü rivayet edilmiştir. Lamiî Çelebi de ikili arasında vuku bulan anlaşmazlığı azîm-i muhalefet şeklinde ifade eder ve nihayetinde dervişlik kuvvetiyle bu büyük sorunun aşıldığını söyler. 36 Ancak anlaşmazlığın sebebi konusunda bilgi vermemiştir. Şeyh Yavsî nin vakfını evlâdiyelik olarak kurduğu, Habîb-i Karamânî nin ise erbâbiye olarak kurmasını istemesi yüzünden aralarının açıldığı rivayet edilmiştir. 37 Habîb-i Karamânî, kayınpederiyle aralarında çıkan bu anlaşmazlık sebebiyle İskilip ten ayrılıp Amasya ya gitmiştir. Amasya da bir zâviye kurarak ilim ve irşat faaliyetlerini sürdürmüştür. Karamânî en son ikamet ettiği Amasya da Mehmed Paşa nın kendisi için yaptırdığı tekkede ömrünün sonuna kadar şeyhlik yapmış ve bu şehirde 902/1496 yılında vefat etmiştir. Türbesi 38 Mehmed Paşa İmareti içindedir. 39 B- Halîfeleri Habîb-i Karamânî Halvetî tarikatının Anadolu da yayılması için çok çaba harcamış, bir şehre yerleşmeyerek farklı şehirlerde ilim ve irşat faaliyetlerini sürdürmüştür. Kendisinden sonra da bu faaliyetin devam etmesini amaçlayan Karamânî, yetiştirdiği halifeleri değişik vilayetlere göndermiştir. Bu halifeler; Mudurnu ve çevresinde görevli Dâvûd-i Halvetî, önce Karaman ve çevresi, sonra İstanbul da Cemâleddîn İshak Karamânî (ö. 933/1527), yine İstanbul da Nakkaş Baba, Amasya ve çevresinde Seyyidî Halife (ö. 940/ ) ve Hızır-ı Amâsî dir. a- Dâvud-i Halvetî Dâvud-i Halvetî Bolu nun Mudurnu kazasında doğmuştur. Eserinden hareketle iyi bir medrese eğitimi aldığı, tefsir, hadîs, akâid, kelâm başta olmak üzere İslâmî ilimlere vâkıf olduğu, diğer kutsal kitapları incelediği, Mevlânâ, Yunus Emre gibi tasavvuf tarihinin önemli şahsiyetlerinin eserlerini okuduğu, Arapça ve Farsça yı iyi derecede öğrendiği belirtilmiştir. 40 Bağdat ta tahsil gördükten sonra Amasya ya giderek Seyyid Yahyâ-yı Şirvânî nin halifelerinden Habîb-i Karamânî ye intisap etmiştir. 41 Eğitimini tamamladıktan sonra şeyhi tarafından Halvetîliği yaymak üzere Mudurnu ya gönderilmiştir. Döneminde ilim ve irfanıyla öne çıkmış, hatta İsfendiyaroğulları Hükümdarı İsmâil Bey in kardeşi Emîr Ahmed kendisinden bazı tasavvufî meselelerin izahını yapan bir eser yazmasını istemiştir. Bu talep üzerine önce küçük bir risale sonra Gülşen-i Tevhîd 42 isimli bir eser yazmış ve eserde şeyhi Habîb-i Taşköprülüzâde, eş-şekâiku n-nu mâniyye, s. 266; Hoca Sadettin, Tâcü t-tevârih, s. 540; Hulvî, Lemezât-ı Hulviyye, s Lâmi î Çelebi Onları İsfehânî okuduğum zamanda Konya da gördüm. demiştir. (Bkz. Câmî, Nefahâtü l-üns, s. 578). Taşköprülüzâde, eş-şekâiku n-nu mâniyye, s. 266; Hoca Sadettin, Tâcü t-tevârih, s Şahin, Habîb Karamanî, s Câmî, Nefahâtü l-üns, s Şahin, Habîb Karamanî, s Evliya Çelebi, Habîb-i Karamânî nin Ankara yakınındaki Karacalar köyünde medfun olduğunu söylemiştir (Bkz. Evliya Çelebi, Seyahatnâme, vr. 99a). Ancak bu bilgi hatalıdır. Çünkü kaynaklarda Karacalar da medfûn olan şahsın Yahyâ-yı Şirvânî nin bir başka halifesi el-hâc Hamza dır (Bkz. Nazmi, Hediyyetü l-ihvân, s. 483; Câmî, Nefahâtü l-üns, s. 577). Taşköprülüzâde, eş-şekâiku n-nu mâniyye, s. 266; Hoca Sadettin, Tâcü t-tevârih, s. 541; Hulvî, Lemezât-ı Hulviyye, s. 393; Nazmi, Hediyyetü l-ihvân, s. 483; Câmî, Nefahâtü l-üns, s İslamoğlu, Dâvûd-ı Halvetî, s. 33. Recep Uslu, Dâvûd-ı Halvetî, DİA, İstanbul, 1994, c. IX, s. 28. Eser ilim âlemine ilk olarak Necati Elgin tarafından tanıtılmıştır. (Necati Elgin, Dâvûd-ı Halvetî nin Gülşen-i Tevhîd i, İ.Ü.E.F. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, 1965, c. XIII, s ). Ancak daha sonra Abdulmecit İslamoğlu eser üzerine doktora tezi hazırlamıştır (Abdulmecit İslamoğlu, Dâvûd-ı Halvetî ve Gülşen-i Tevhîd ü Tahkîk i (İnceleme-Metin), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007).

7 662 ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU Karamânî nin de sözlerini tercüme ve şerh etmiştir. Taşköprülüzâde, bu eserin tarikat ehli arasında çok rağbet gördüğünü kaydeder. b- Cemâleddîn İshak Karamânî Habîb-i Karamânî nin bir diğer halîfesi Cemal Halîfe diye şöhret bulmuş Cemâleddîn İshak Karamânî dir (ö. 933/1527). Cemâleddîn İshak Karamânî, Cemâleddîn-i Aksarayî ye nispetle Cemâlî veya Cemâlî-zâdeler diye bilinen aileye mensup olup Cemâl Halife olarak da tanınmıştır. O, öncelikle zâhirî ilimleri tahsil etmiş, Aksaray ve Konya dan sonra Buhara ya gidip Muhammed Kerrârî nin ilim halkasına katılmıştır. Cemâl Halife, daha sonra İstanbul da Kadı-zâde Mevlâ Kâsım dan ders almış ve Muslihuddîn-i Kastallânî ye danişmend olmuştur. Âlim olmasının yanısıra usta bir hattat olarak nam salmıştır. Nitekim Fatih Sultan Mehmed, kendisinden İbnü l-hâcib in el-kâfiye sini; II. Bayezid ise sarf ve nahve dair kitapları istinsah etmesini istemiştir. İstanbul kadısı olan hocası Muslihuddîn-i Kastallanî ile aralarında vuku bulan bir olay, onun zâhir ilimleri bırakıp sûfiyye tarîkına girmesine neden olmuştur. Cemâleddîn İshak Karamânî, bu olaydan sonra Habîb-i Karamânî ye intisap etmiş, onun yanında seyr ü sülûkünü tamamlayarak icazet almıştır. Bir müddet Karaman da ikamet ettikten sonra İstanbul a gitmiş ve akrabası Vezir Pîrî Mehmed Paşa nın kendisi adına yaptırdığı tekkede irşad faaliyetlerini sürdürmüştür. Pîrî Mehmed Paşa, şeyh adına İstanbul da Fındıkzade ve Sütlüce de iki tekke daha yaptırmıştır. Dolayısıyla Cemâleddîn İshak, şeyhi Karamânî den aldığı tarikati önce Karaman ve çevresi, sonra da İstanbul a taşımıştır. 43 İslâmi ilimler alanında pek çok eseri 44 bulunan Cemâleddin Karamânî, 933/1527 tarihinde İstanbul da vefat etmiş ve vasiyeti üzerine Sütlüce deki tekkesinin yakınına defnedilmiştir. Cemâleddin Karamânî nin vasiyeti üzerine vefatından sonra Sütlüce deki tekkede yerine Şeyh Îcâdî diye tanınan halifesi Hayreddin Hızır Amâsî, Fatih teki tekkede ise oğlu Mehmed Emin Efendi post-nişîn olmuştur. Halifelerinden Ezelî-zâde Abdurrahman Efendi Konya da Sâhib Ata Zaviyesi nde, Abdülkerim Efendi Tire de, Hayreddin Hızır Amâsî ise bir müddet Sütlüce deki tekkede kaldıktan sonra Amasya da faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. 45 c- Nakkaş Baba Kaynaklarda Habîb-i Karamânî nin İstanbul da tarîkatini yayan bir diğer halîfesinin nakış sanatındaki ünüyle tanınan Nakkaş Baba olduğu belirtilmiştir. 46 Nakkaş Baba nın asıl adı Muhammed b. Şeyh Bâyezîd dir. Doğum ve ölüm tarihi bilinmeyen Nakkaş Baba nın Yavuz Sultan Selim in Çaldıran zaferinde Tebriz i aldıktan sonra sanatkârlar arasında İstanbul a getirdiği söylenmiştir. Ancak daha önce Fatih Sultan Mehmed in 870/1466 da Çatalca ya yakın İnceğüz nahiyesinde Kutlubey (bugün Nakkaşköy) köyünü mülk olarak Nakkaş Baba ya verdiği bilgisi bir vakfiye yer almaktadır. Habîb-i Karamânî nin halifelerinden olduğu ise Üsküdar Tarihi nden başka herhangi bir kaynakta geçmemektedir. 47 Nakkaş Baba nın Habîb-i Karamânî ye intisap edip ondan irşad icazeti aldığı belirtilse de nerede ve hangi tarihte görüştüğüne dair bir bilgi yoktur. Ancak vakıflar genel müdürlüğüne ait bir vakfiyeden anlaşıldığına göre Nakkaş Baba, sanatının ve sultana yakın olmasının yanında kemal sahibi bir zattır. 48 d- Seyyidî Halîfe Habîb-i Karamânî halifelerinden Seyyidî Halife (ö. 940/ ), Amasyalı olup Habîb-i Karamânî nin Amasya da faaliyet gösterdiği Mehmet Paşa Tekkesi nde onun vefatından sonra şeyh olmuş ve irşad faaliyetlerini sürdürmüştür. 49 Kendisi de şeyhi Habîb-i Karamânî gibi Amasya da vefat Reşat Öngören, Karamânî, Cemâleddin İshak, DİA, 2001, c. XXIV, s Eserleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. M. Sait Toprak, Cemâlî İshâk b. Mehmed el-karamânî: Hayatı ve Eserleri, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir, 2006, sayı: XXIV, s Öngören, Karamânî, Cemâleddin İshak, s Öngören, Osmanlılar da Tasavvuf, s. 41. İbrahim Hakkı Konyalı, Âbideleri ve Kitabeleriyle Üsküdar Tarihi, İstanbul, 1976, c. I, s Filiz Çağman, Baba Nakkaş, DİA, İstanbul, 1991, c. IV, s Abdîzâde, Amasya Tarihi, I/243.

8 ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU 663 etmiş ve bu zaviye çevresinde defnedilmiştir. Seyyidî Halife nin vefat tarihi h. 940 (m ) senesidir. 50 e- Hızır-ı Amâsî Habîb-i Karamânî nin önce İstanbul sonra Amasya da faaliyet gösteren bir diğer halifesi Hızır-ı Amâsî dir. Halvetiyye tarikatının Şemsiyye kolunun müessisi, hamse sahibi velûd bir şahsiyet olan Şemseddîn-i Sivâsî nin babası Muhammed ez-zilî ve şeyhi Muslihuddîn Halife de Hızır-ı Amâsî nin halîfeleridir. Yukarıda bahsedildiği üzere Sivâsî nin tarikat silsilesinin biri Hızır-ı Amâsî-Habîb-i Karamânî vasıtasıyla Yahyâ Şirvânî ye ulaşır. Şemseddîn-i Sivâsî, yedi yaşında iken babası onu şeyhi Hacı Hızır ın yanına götürmüş, onun duasını istemiş ve Sivâsî şeyhin duâsına mazhar olmuştur. Sivâsî, hayatının ilerleyen safhalarında Allah ın kendisine ihsan ettiği her şeyi bu duanın bereketi olarak görmüştür. 51 Dolayısıyla Şemseddîn-i Sivâsî gibi hamse sahibi velûd bir şahsiyetin yetişmesinde katkısının olması Hızır-ı Amâsî ve Habîb-i Karamânî nin Anadolu tasavvufundaki önemini bir kez daha arttırmaktadır. Ayrıca Osmanlı âlimi, Anadolu kazaskeri olan Sinan Efendi nin (ö. 986/1578) babası Hüsâmeddin Efendi nin de Habîb-i Karamânî nin halifesi olduğu rivayet edilir. 893 (1488) yılında Amasya sancağının Sonusa köyünde (bugün Tokat ın Erbaa ilçesindeki Uluköy) doğan Sinan Efendi, doğum yerine atfen Amâsî nisbesiyle ve Beyzâvî nin Envârü t-tenzîl ve esrârü t-te vîl i üzerine yazdığı hâşiyesi münasebetiyle Muhaşşî lakabıyla anılmıştır. Amasya da Küçük Ağa Medresesi hocalarından Emîr Kulu Şemseddin Efendi ve Hüseyniye Medresesi hocalarından Taşköprülü Muslihuddin Efendi den ders almıştır. 928 (1522) yılından itibaren Gelibolu, Edirne ve İstanbul da Sahn-ı Semân ın da aralarında bulunduğu bazı medreselerde müderrislik yapmış ve 946 da ( ) Halep kadılığına tayin edilmiştir. Sonra Dımaşk, ardından Bursa (951/1544) ve Edirne (Şâban 952/Ekim 1545) kadılıklarına getirilmiştir. Şâban 954 te (Eylül 1547) İstanbul kadısı olduktan on gün sonra Anadolu kazaskeri olmuştur. 52 Osmanlı Devleti nin değişik vilayetlerinde önemli görevler ifa eden Sinan Efendi nin yetişmesinde Karamânî nin de tesiri olması kayda değer bir husustur. 3-Eserleri a-kitâbü n-nesâyıh Kaynaklarda Habîb-i Karamânî nin Manzûme-i Atvâr-ı Seb a ve Kitâbü n-nesâyıh isimli iki eseri olduğundan bahsedilmektedir. 53 Bunlardan Kitâbü n-nesâyih adlı bir mensur eseri olduğu rivayet edilse de günümüzde herhangi bir nüshasına rastlanamamıştır. Bu eserin Habîb-i Karamânî nin, kendisini ziyarete gelen Merkez Efendi ye (ö. 959/1552) 54 verdiği öğütlerden derlendiği nakledilmiştir. 55 b- Risâle-i Makâmâtü s-sülûk (Atvâr-ı Seb a) Habîb-i Karamânî ye nisbet edilen Risâle-i Makâmâtü s-sülûk 56 adlı manzum risalede; seyr ü sülûkta nefsin geçirdiği merhaleler Halvetiyye tarikatındaki atvâr-ı seb a yazma geleneğini takip ederek sırasıyla açıklanmıştır. Eserin tespit edilen tek nüshası Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi bölümü, nr de kayıtlı olup 51 varaktır (1a-51a). Eser üzerine Hatice Kübra Tekdemir yüksek lisans yapmıştır Mehmed Süreyyâ. Sicill-i Osmânî, Matba a-i Âmire, İstanbul, 1311, c. II, s Nazmi, Hediyyetü l-ihvân, s. 319; Rüya Kılıç, Sivas tan İstanbul a Bir Tarikat Portresi: Şemsîyye ve Sivâsîyye, Türkler, Ankara: Yeni Türkiye Yay., 2002, sayı: 11, s Hakkında detaylı bilgi için bkz. Eyyüp Said Kaya, Sinan Efendi, DİA, 2009, c. XXXVII, s Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü l- Ârifîn, s. 262; Vassâf, Sefîne-i Evliyâ, s. 141; Bursalı, Osmanlı Müellifleri, s. 58. Tahsili sırasında bir ara tasavvuf yoluna girmeye karar veren Merkez Efendi, Amasya ya giderek Halvetiyye şeyhlerinden Habîb-i Karamânî ye mürid olmak istemiş, ancak şeyh, mânevî eğitiminin başkası eliyle olacağına işaret edip onun bu isteğini geri çevirmiş ve kendisine Muslihuddin lakabını vererek halka vaaz etmesini tavsiye etmiştir. Merkez Efendi hakkında ayrıntılı bilgi bkz. Reşat Öngören, Merkez Efendi, DİA, 2004, c. XXIX, s Hüseyin Menç, Tarih İçinde Amasya, Net Ofset Matbaası, Ankara, 2000, s Eserin ismi hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Ali Öztürk, XVI. Yüzyıl Halvetî Şiirinde Din ve Tasavvuf, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2003, s. 33; Tekdemir, Habîb-i Karamânî, s Eserin tam metni için bkz. Tekdemir, Habîb-i Karamânî, s

9 664 ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU c- Vuslatnâme Habîb-i Karamânî ye nisbet edilen bir diğer eser Vuslatnâme isimli mesnevîdir. Eserin bilinen tek nüshası Ankara TDK Yazma Eserler Kütüphanesi nde mevcuttur. Vuslatnâme, Allah a vuslat arayışının sonucunda telif edilmiş bir eserdir. Eserde ricâl-i gayb: üçyüzler, kırklar, yediler, dörtler, üçler, ikiler, kutup şeklinde detaylı olarak ele alınmıştır. Ayrıca Halvetiyye tarikatındaki atvâr-ı seb a yazma geleneğine uygun olarak mesnevinin sonunda bir atvâr-ı seb a yer alır. Eser Mustafa özağaç tarafından doktora tezi olarak çalışılmıştır. 58 Sonuç Halvetîlik, XIII. asrın sonlarına doğru Anadolu ya girmiş ve girdiği tarihten itibaren Türk toplumuna en fazla tesir eden tarîkatlardan biri olmuştur. Tarîkatın Anadolu ya girişinde ve yayılmasında önemli faaliyetleri olan ilk Halvetî şeyhlerinden biri hiç şüphesiz Habîb-i Karamânî dir. Habîb-i Karamânî Niğde yakınlarındaki Ortaköy kasabasında doğmuş, zâhirî ilimleri tahsil ettikten sonra memleketinden ayrılarak Bakü ye gitmiş ve orada Halvetîliğin pir-i sânîsi Yahyâ-yı Şirvânî ye intisap etmiştir. Onun yanında on iki yıl bulunduktan sonra hilâfet alarak Anadolu ya dönmüştür. Yahyâ-yı Şirvânî nin beş meşhur halifesinden biri olan Habîb-i Karamânî, Pîr Şükrullâh el- Ensârî, Ali Alâeddîn er-rûmî, Dede Ömer Rûşenî, Muhammed Bahâeddin Erzincânî ile birlikte Halvetiyye tarikatinin Anadolu da yayılmasında son derece etkili olmuştur. İlim ve irşat faaliyetlerini sürdürmek ve Halvetîliği Anadolu da yaymak maksadına matuf olarak bir şehirde ikamet etmemiş, Ankara, Karaman, Aydın, Kayseri, İskilip gibi Anadolu nun çeşitli şehirlerini dolaşmış ve son olarak Amasya da karar kılmış, orada vefat etmiştir. Anadolu nun çeşitli şehirlerinde, sonra Amasya ve çevresinde sürdürdüğü bu faaliyetleriyle, yetiştirdiği halifeleriyle de Anadolu ve İstanbul da tarîkatın yayılmasını sağlamıştır. Şöyle ki Mudurnu ve çevresinde Dâvûd-i Halvetî, önce Karaman ve çevresinde sonra İstanbul da Cemâleddîn İshak Karamânî, yine İstanbul da Nakkaş Baba, Amasya ve çevresinde Seyyidî Halife, İstanbul ve Amasya da Hızır-ı Amâsî Karamânî nin tarîkatını yayan halîfeleridir. Ayrıca Osmanlı âlimi, Anadolu kazaskeri olan Sinan Efendi nin yetişmesinde Karamânî nin önemli katkıları olmuştur. Kendisine nisbet edilen Vuslatnâme ve Risâle-i Makâmâtü s-sülûk adlı manzum eserleri, seyr ü sülûkta nefsin geçirdiği merhaleleri anlatması açısından Halvetiyye tarikatındaki atvâr-ı seb a yazma geleneğinin ilk örneklerindendir. Halvetîliğin dört ana şubesinden biri olan Şemsiyye kolunun müessisi hamse sahibi velûd bir şahsiyet olan Şemseddîn-i Sivâsî nin şeyhi Muslihuddîn Halife vasıtasıyla Hızır-ı Amâsî ve Habîb-i Karamânî den beslenmesi, silsilesinin bu yolla Yahyâ-yı Şirvânî ye ulaşması üzerinde durulması gereken bir husustur. Buradan hareketle sonuç olarak Habîb-i Karamânî bazı araştırmacıların ifade ettiği gibi kendisi yeni bir şube kurmuştur diyemesek de Şemsiyye şubesinin kurulmasına kaynaklık etmiş ve Halvetîliğin Anadolu ve İstanbul da yayılmasında mühim faaliyetler yürütmüştür. Kaynakça Ahmed Rif at Efendi, Lügat-i Târîhiyye ve Coğrafiyye, Mahmûd Bey Matbaası, İstanbul, 1300, c. V. Akgündüz, Ahmet, Ebüssuûd Efendi, DİA, c. X, İstanbul, Aşkar, Mustafa, Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 39. Atâî, Nev îzâde, Hadâiku l-hakâik fî Tekmileti ş-şakâik, haz. Abdülkadir Özcan, Çağrı Yay., İstanbul, Babanzâde, Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü l- Ârifîn Esmâü l-müellifîn ve Âsâru l-musannifîn, Matba atü l-behiyye, İstanbul, 1951, c. I. Bursalı, Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, Matbaa-i Amire, İstanbul, 1333, c. I. Câmî, Abdurrahmân, Nefahâtü l-üns min Hadarâti l-kuds, trc. Lâmi î Çelebi, İstanbul, Mustafa Özağaç, Habîbî nin Vuslatnâme Adlı Mesnevîsi (Metin-Muhteva-Tahlil), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2016.

10 ULUSLARARASI AMASYA ÂLİMLERİ SEMPOZYUMU 665 Çağman, Filiz, Baba Nakkaş, DİA, c. IV, İstanbul, Elgin, Necati, Dâvûd-ı Halvetî nin Gülşen-i Tevhîd i, İÜEF Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, 1965, c. XIII. Evliya Çelebi, Seyahatnâme, haz. Seyit Ali Kahraman, yay. Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2013 (tıbkı basım), c. I-II. Harîrîzâde, Muhammed Kemâleddîn, Tibyânu Vesâili l-hakâik fî Beyâni Selâsili t-tarâik, Süleymaniye Ktp., İbrâhim Efendi, no: 431. Hoca Sadettin Efendi, Tâcü t-tevârih, Tabhâne-i Âmire, İstanbul, 1279, c. II. Hulvî, Mahmud Cemâleddîn, Lemezât-ı Hulviyye ez-lemeât-ı Ulviyye (Halvetî Büyüklerinin Tatlı Halleri), haz. Mehmet Serhan Tayşi, Semerkand Yay., İstanbul, İslamoğlu, Abdulmecit, Dâvûd-ı Halvetî ve Gülşen-i Tevhîdü Tahkîk i (İnceleme-Metin), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Kaya, Eyyüp Said, Sinan Efendi, DİA, 2009, c. XXXVII. Kılıç, Rüya, Sivas tan İstanbul a Bir Tarikat Portresi: Şemsîyye ve Sivâsîyye, Türkler, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 2002, sayı: 11. Konyalı, İbrahim Hakkı, Âbideleri ve Kitabeleriyle Üsküdar Tarihi, İstanbul, 1976, c. I. Menç, Hüseyin, Tarih İçinde Amasya, Net Ofset Matbaası, Ankara, Mustafa Nazmi, Osmanlılarda Tasavvufî Hayat - Halvetîlik Örneği - Mustafa Nazmî Efendi nin Hediyyetü l-ihvân ı, haz. Osman Türer, İnsan Yayınları, İstanbul, Nişancızâde, Mehmed b. Ahmed, Mir ât-i Kâinât, İstanbul, 1290, c. II. Öngören, Reşat, Osmanlılar da Tasavvuf, İz yayıncılık, İstanbul, 2003, s Karamânî, Cemâleddin İshak, DİA, İstanbul, 2001, c. XXIV Merkez Efendi, DİA, İstanbul, 2004, c. XXIX. Özağaç, Mustafa, Habîbî nin Vuslatnâme Adlı Mesnevîsi (Metin-Muhteva-Tahlil), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Öztürk, Ali, XVI. Yüzyıl Halvetî Şiirinde Din ve Tasavvuf, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Rıhtım, Mehmet, Yahyâ-yı Şirvânî, DİA, 2013, c. XXXXIII. Şahin, Kâmil, Semih Ceyhan, Şeyh Yavsî, DİA, c. XXXIX, İstanbul, Habîb Karamanî, DİA, c. XIV, İstanbul, Taşköprülüzâde, İsâmü d-dîn Ebu l-hayr Ahmed Efendi, eş-şekâiku n-nu mâniyye fî Ulemâi d-devleti l- Osmâniyye, thk. Ahmed Subhi Furat, İstanbul üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, Tekdemir, Hatice Kübra, Habîb-i Karamânî ve Etvâr-ı Seb a Manzûmesi, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, Toprak, M. Sait, Cemâlî İshâk b. Mehmed el-karamânî: Hayatı ve Eserleri, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir, 2006, sayı: XXIV. Uludağ, Süleyman, Halvetiyye, DİA, c. XV, İstanbul, Uslu, Recep, Dâvûd-ı Halvetî, DİA, İstanbul, 1994, c. IX. Vassâf, Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz, Kitabevi Yay., İstanbul, 2015, c. III. Vicdânî, Sâdık, Tomar-ı Turuk-ı Aliyye (Halvetiyye), İstanbul, Yaşar, Abdîzâde Hüseyin Hüsameddîn, Amasya Tarihi, Hikmet Matbaası, İstanbul, , c. I.