The Journal of Academic Social Science Studies

Transkript

1 The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number: Number: 69, p , Summer II 2018 Araştırma Makalesi / Research Article Yayın Süreci / Publication Process Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date - Yayın Kabul Tarihi / The Published Date Yayınlanma Tarihi / Publication of Acceptance Date ÇANKIRI MERKEZ İLÇE GELENEKSEL KONUTLARININ MİMARİ BEZEMELERİ* ARCHITECTURAL DECORATIONS OF ÇANKIRI CENTRAL DISTRICT TRADITIONAL HOUSES Öğr. Gör. Uğur Demirbağ ORCID ID: Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Zile Meslek Yüksekokulu, Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü Prof. Dr. Nur Urfalıoğu ORCID ID: Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık Bölümü Öz Çankırı tarihi kent dokusunun önemli bir bölümünü evler oluşturur. Çankırı kalesinin güney ve batı yamaçlarında yoğunlaşan yapılar bazı yöresel farklılıklar dışında geleneksel Türk evi özelliklerini taşırlar. Genel bir sınıflandırmayla Çankırı, ahşap çatkı arası kerpiç dolgulu, çıkma destekleri düz, kapalı sofalı ev tipleri ile Kuzey Anadolu kuşağında izlenen sivil mimarlık örneklerini bünyesinde barındırır (Akok, 1953: 142). Şehrin eski iskân alanında evlerin esas cepheleri arazi yapısına uygun olarak güneye bakmaktadır. Kuzey yüzleri kapalıdır. Esas cephelerin güneşten ve yamaç manzarasından faydalanması açık sofalı evlerin inşasına olanak vermiştir. Evlerin en eski örnekleri açık sofalı plan tipindedir. Yapılar genellikle jips taşından örülmüş ahşap çatkı arası kerpiç dolgu ile inşa edilmiştir. Ahşap malzeme yapılarda kapı, pencere, tavan, döşeme, yüklük, gusülhane, pervaz ve çatı saçaklarında işlenmeden kullanılırken, kimi yapılarda ise yapıların tavanlarında, merdiven korkuluklarında, kapılarında, çıkma pervazlarında, şerbetlik ve dolaplarında çeşitli süslemeler yapılarak kullanılmıştır. Konutlarda genellikle geometrik ve bitkisel bezemeler kullanılmıştır. Süslemelerde genellikle geometrik olarak * Bu makale, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü'ne bağlı olarak hazırlanan doktora tez çalışmasından üretilmiş olup, 2. yazar Prof. Dr. Nur URFALIOĞLU danışmanlığında, 1. yazar Uğur DEMĠRBAĞ tarafından oluşturulmuştur.

2 270 Uğur Demirbağ & Nur Urfalıoğlu kare, dikdörtgen, baklava dilimli şekilde motifler kullanılırken bitkisel bezeme olarak ise yaprak ve papatya motifleri kullanılmıştır. Bu süslemeler iç mekan tavanda, kapılarda ve raflarda karşımıza çıkmaktadır. Bunun dışında çıtakâri ve kündekâri tekniğinde yapılmış süslemeler de bulunmaktadır. Bezeme konutların cephelerinde daha az rastlanmaktadır. Süsleme cephelerde özellikle kapı yüzeylerinde ve alınlıklarında görülmektedir. Bunun yanı sıra üst katı taşıyan ahşap konsollarda karşımıza çıkmaktadır. Anahtar Kelimeler: Çankırı, Konut, Mimari, Süsleme, Teknik Abstract The houses constitute the major parts of Çankırı s historic urban fabric. Aside from some regional differences; the houses spreaded thick around the southren and westren hillsides of Çankırı Castle bear the traditional Turkish Houses features. With a general classification; Çankırı embodies the adobe filled timber framing, console supported plain outer sofa house types observed within the zone of Southren Anatolia civil architecture samples. In the former residential area of the city, the houses main façade overlooks South, fittingly with the structureof the land. Whereas the northren facades are closed. The fact that the main façades taking full advantage of the sun and the view of the hillside has allowed for the construction of inner sofa type house. The oldest examples of the houses are the inner sofa house types. Generally, the buildings have been constructed with gypsum braided, adobe filled timber framing. Whereas wooden materials are used in constructions without being processed in doors, windows, ceilings, floors, carpets, bathrooms, moldings and roof eaves. In some cases, various ornaments have been used in the ceilings of the structures, on the steps of the stair railing, on the doors, on the borders, in the sherbet and cabinets. Geometric and herbal beads are often used in houses. Generally, motifs are used geometrically as square, rectangular, diamond shaped slices, while leaf and daisy motifs are used as vegetative shapes. These ornaments stand out on the interior ceiling, on the doors and on the shelves. Apart from this, there are also ornaments made in the technique of çıtakâri and kündekâri. It is less common on the facades of residential houses. The ornamentation is seen on facades, especially on the surface of doors and pediments. In addition to this, the wooden consoles bearing the upper floors come up against each other. Key Words: Çankırı, House, Architectural, Ornament, Technical GİRİŞ Tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan Çankırı, ülkemizin önde gelen eski ve zengin kültürel mirasının üzerinde yer almaktadır. Medeniyetlerin birbirleri ile olan toplumsal ilişkilerin, kültürlerin ve ticaretin yaşanması sonucu önemli bir konum durumuna gelmiştir. Bu coğrafi sınırlar içerisinde varlıklarını sürdüren toplumlar kendilerine özgü bir kültür ortaya çıkarmıştır. Burada Çankırı nın konut mimarisi ve süsleme özellikleri ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. Yapılan araştırmalarda bölgede önceden yapılan Çankırı Kültür ve Turizm Müdürlüğü nün yapmış olduğu Çankırı Kültür Envanteri ve Mahmut Akok un 1953 yılında yapmış olduğu Çankırı nın Eski Evleri adlı çalışmaların yüzeysel olduğu ayrıntılı olarak ele alınmadığı anlaşılmıştır. Bu çalışmalar Çankırı nın yöresel mimarisi hakkında bilgi vermemektedir. Oysa ki, Çankırı tarihi, kültür ve sanatı yönünden oldukça gelişmiş ve çok yönlü bir şehrimizdir. Çankırı şehir merkezinde mevcut yapıları çeşitli kaynaklardan gözden geçirilerek tespit edilmiş ve bu eserler yerinde incelenmiş gerekli kayıtlar tutulmuştur. Eldeki kaynaklar vasıtasıyla eserlerin tarihi, konumu ve onarım tarihleri tespit edilmiştir. Bu yapılar için fotoğraflar yerinde çekilerek bilgisayar ortamında düzenlenmiştir. 1. Çankırı nın Coğrafi Konumu Çankırı, İç Anadolu Bölgesi nin Or-

3 Çankırı Merkez İlçe Geleneksel Konutlarının Mimari Bezemeleri 271 ta Kızılırmak Bölümü nde yer almış olup, doğusunda Çorum, güneyde Ankara, kuzeyinde Kastamonu ve batısında ise Bolu ile çevrili olan bir ilimizdir. Merkez ilçeyle birlikte toplam 12 ilçeden oluşmaktadır. İlde 31 kentsel yerleşme ile 729 kırsal yerleşme vardır (Demirbağ, 2018: 21). Şehrin genel yapısı dağlık ve engebeli arazilerden oluşmaktadır. İrili ufaklı 14 dağın mevcut olduğu bu engebelikler ilin yüzölçümünün %61 ini oluşturmaktadır. En alçak dağ 1117 m. ile Bozkır dağıdır. En yüksek dağ ise 2465 m. ile Ilgaz dağıdır. Bozkır, Uluyazı, Yapraklı, Aydos, Eldivan, Aliözü gibi yayla özelliğine sahip vadiler ise zaman içerisinde erozyon nedeni ile yapı değişikliğine uğramaktadır (Kaymaz & Cüre, 2017: 39). Resim 1. Çankırı Türkiye Haritası İçerisindeki Resim 2. Çankırı Merkez İlçe Genel Görünümü Konumu (Çankırı/harita, 2017) (Çankırı İl Kültür ve Turizm Müd Arşivi) 2. Çankırı nın Tarihi Çankırı bölgesi Paflagonya olarak geçmektedir. Gangra adı Paflagonya dilinde tiftik veya keçi anlamına gelir. Bölgede çok sayıda tiftik keçisi olması sebebiyle bu ad verilmiştir (Kankal, 2009: 5). Çankırı tarihte birçok isimle anılır. Galatlar devrinde gangrea, Romalılar devrinde germanikapolis, Bizanslılar zamanında germanicopolis, İslam kaynaklarında Demir Kale anlamına gelen Hısn el Hadid olarak geçmektedir (Can & Akçel, 2014: 15) yılı tarihte önemli bir yere sahiptir. Türklerin Anadolu ya yerleşmesinden sonra beylikler kurulmuştur. Bu beyliklerden biri de Danişmentlilerdir. Çankırı 1072 de Danişmentli Beyliği ne katılmakla birlikte şehir tamamen alınamamıştır de şehir tamamen ele geçirilmiştir. Çankırı daha sonra Selçuklular döneminde en parlak günlerini yaşamıştır ( ) yılında Trabzon Rum İmparatorluğu üzerine sefer yapan Fatih Sultan Mehmet Çankırı yı Osmanlı Devleti egemenliği altına almıştır. Cumhuriyet in ilan edildiği yıllarda Türkiye Büyük Millet Meclisi nde Çankırı yı Behçet Kutlu, Hilmi Efendi Zadeoğlu ve birçok isim temsil etmiştir. 9 Nisan 1925 yılında Kankırı adı Çankırı olarak değiştirilmiştir (Ayhan, 2007: 31). Resim 3 4. Çankırı Merkez İlçe Genel Görünümü (Çankırı İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Arşivi)

4 272 Uğur Demirbağ & Nur Urfalıoğlu Resim 5. Çankırı Kent Merkezi (Çankırı önceleri kale kentiydi, sonraları kale etrafında yerleşimlerin oluşmasını gösteren mahalleler) 3. Çankırı Yerleşiminin Gelişimi ve Kent Dokusu Özellikleri Çankırı şehir merkezi Kızılırmak ın kolları olan acı ve tatlı çayın kesiştiği noktada kurulmuştur. Şehir ilk zamanlarda bir tepenin yamacında bir kale şehri iken, bugün tatlı çayın iki ucuna yayılmış durumdadır. Konutlar ilk zamanlar kalenin eteklerinde yoğunlaşmış olup zamanla mahallelerin ortaya çıkmasıyla güneye doğru yayılmış durumdadır. Çankırı 16. yüzyılda sosyal ve fizikî birim olan mahallelere ayrılmıştır. Mahalleler bir mescidin etrafında gelişip büyüyen ve birbirini tanıyan, bir ölçüde birbirlerinin davranışlarından sorumlu, sosyal dayanışma içinde olan kişilerden meydana gelen toplulukların yaşadığı yerlerdir. Şehirdeki mahallelerden beşinin bir mescidin, birinin de caminin etrafında geliştiği ve orada bulunan mescidin adıyla anıldığı anlaşılmıştır (Ayhan, 2008: 105). Buradan diğer mahallelerde mescit olmadığı sonucu çıkarılmamalıdır. Şüphesiz diğer mahallelerde de bir mescit vardır, ancak o mahalleler orada bulunan mescidin ismiyle anılmamaktadır tahririnde şehirde 24, 1578 tarihinde ise 22 mahalle olduğu görülmektedir (Genç, 2012: 100). Şehrin eski iskân alanında evlerin esas cepheleri arazi yapısına uygun olarak güneye bakmaktadır. Kuzey yüzleri kapalıdır. Esas cephelerin güneşten ve yamaç manzarasından faydalanması açık sofalı evlerin inşasına olanak vermiştir. Kentin tarihi seyri içersinde iskân alanlarının genişlememesi evlerin sıkışık düzende yapılmasına yol açmış, çatı saçakları bazı dar sokaklarda birbirine değecek kadar yaklaşmıştır. Kent merkezinde iki, üç katlı, bitişik ve avlulu olarak yapılan binalar kent merkezinden uzaklaştıkça yerini geniş bahçeli ve ayrık düzende yapılan konutlara bırakmaktadır Sırtını kaleye vermiş gibi görünen eski mahallelerden sonra şehir güneye doğru genişleyerek yeni iskan alanları meydana gelmiştir. 16. yüzyılda Çankırı şehir merkezinde yaşayanların tamamı Müslüman dır. 17. yüzyıldaki durumun 16. Yüzyıldan pek de farklı değildi. Yine bu yüzyılda Çankırı da Müslümanların yanı sıra az da olsa Gayrimüslimlerin bulunduğu da görülmektedir (Ayhan, 2008: 105). Bu sonuç bize Çankırı şehir merkezinde yaşayan insanların büyük ölçüde birbirini tanıyan homojen bir toplum yapısına sahip olduğunu işaret etmektedir yılından sonraki 30 senelik süre içinde Türkiye genelinde gerçekleşen

5 Çankırı Merkez İlçe Geleneksel Konutlarının Mimari Bezemeleri 273 nüfus artışına karşılık, Çankırı nüfusundaki büyüme hızı çok düşük olmuştur. Bu dönemdeki artış oranı ülke genelinde %116, Çankırı da ise sadece %19 olmuştur. Çankırı da, Türkiye ortalamasını aşan bir doğurganlık düzeyi olmasına rağmen, nüfusun azalmasının başlıca sebebi il dışına göç olaylarıdır (Ateşsoy, 1988: 15) Çankırı Merkez İlçedeki Geleneksel Konutların Konumları Harita 1. Çankırı Merkez İlçe Geleneksel Konutların Konumları (Çankırı Kültür Envanteri nden) Çalışmamızda aşağıdaki tabloda görüldüğü 10 konut yapısını ele alma biçimimiz bu konut yapılarının diğer mevcut yapılara göre daha süslü ve zenginlik içermesinden dolayıdır. Bu konutlar mimari bezeme açısından oldukça farklı ve gösterişlidir. Tablo 1. Çankırı Merkez İlçedeki Konutların Konumları Katalog Ada Pafta Parsel

6 274 Uğur Demirbağ & Nur Urfalıoğlu Fatma Kuş Evi Çankırı Merkez İlçe, Kayabaşı Caddesi ile Bayındır Sokağının kesiştiği yerde bulunur. Yapı 5 numaralı paftada bulunur. Konut dışa kapalı ve iç sofalı plan tipindedir. Sofanın ana özelliği ferahlamak için oturulan, yaşanan bir mekân olmasıdır (Ögel, 1981: 227). Alt kattan üst kata ve odadan odaya olan dolaşımı sağlayan bir alandır (Ögel, 1988: 126). Sofanın etrafında çeşitli işlevleri yerine getiren odalar bulunmaktadır. Resim 6. Fatma Kuş Evi Genel Görünüm Harita 2. Fatma Kuş Evi Konumu (Çankırı Kültür Envanteri nden) Resim 7. Fatma Kuş Evi Diğer Görünümü Resim 8. Fatma Kuş Evi Giriş Kapısı Yapı iki katlı olmakla birlikte üst kat dışa taşkın bir biçimde olup alttan ahşap payandalarla desteklenir. Zemin katta dikdörtgen formlu iki pencere mevcuttur. Üst kat cephesinde ise üç pencere vardır. Yan cephede ise bir pencere ve köşede alçı süsleme bordürü görülmektedir. Evler içten ahşap kaplanarak dıştan dört yöne eğimli kiremit örtülü ve kırma çatılıdır (Seçkin, 2008: 163). Resim 9. Kapının üst kısmında bulunan motifler Resim 10. Tavandaki geometrik motif

7 Çankırı Merkez İlçe Geleneksel Konutlarının Mimari Bezemeleri 275 İki katlı olan yapının alt katı kesme taş, üst katı ise bağdadi tekniğinde inşa edilmiştir. Konut süsleme açısından oldukça zengindir. Kapı ahşap malzemeden yapılmış olup üzerinde kündekâri tekniğinde yapılmış geometrik bezeme oluşturacak şekilde süsleme yapılmıştır. Kapının üst kısmında ay, yıldız ve buna benzer değişik şekillerde motifler yapılmıştır. Tavan ahşap çıtalarla oluşturulmuş çıtakâri tekniğinde yapılmış geometrik bezemeler bulunmaktadır. Tavanın köşelerinde yaprak şeklinde bitkisel motifler vardır Sabiha Pulat Evi Konut, Mimar Sinan Mahallesi ile Damlaca Sokağının köşesinde konumlanmış bir yapıdır. Yapı 6 numaralı paftada bulunur. Her iki yöne de cephe vermaktedir. Yapı dışa açık ve L tipi sofa planındadır. Resim 11. Sabiha Pulat Evi Genel Görünüm Harita 3. Sabiha Pulat Evi Konumu (Çankırı Kültür Envanteri nden) Konut zemin ve bir kattan oluşur. Zemin kat arsanın durumuna uygun olarak ahır, arabalık, depo, taşlık veya samanlık gibi yaşama işlevleriyle bağları dolaylı olan mekanların barındığı alanlar olmuştur. Zemin katın yapısal kuruluşu ve mekânsal düzeni, onu yaşama ve oturma etkinliklerinin yer aldığı üst katlardan kopartmıştır (İskender, 1995: 49). Genel olarak Türk Evlerine bakıldığı zaman; Türk Evi nin zemin kat - ana kat ilkesini, yani fevkanilik ilkesini simgesel ve kültürel değerlerle ilişkilendirir.(arel, 1982: 12). Ahşap iskelet olarak inşa edilmiştir. Yapıya çift kanatlı ahşap bir kapıdan avluya girilir. İkinci kat dışa çıkmalı olmakla birlikte alttan ahşap çıkma elemanlarla desteklenmiş dışa doğru çıkıntılıdır. Üst örtü iki yöne eğimli alaturka kiremit örtülü ve kırma çatılıdır. Resim 12. Tavandaki Dilimli Süsleme Resim 13. Tavan Köşelerindeki Dilimli Süsleme

8 276 Uğur Demirbağ & Nur Urfalıoğlu Zemin katın yapısal kuruluşu ve mekânsal düzeni, onu yaşama ve oturma etkinliklerinin yer aldığı üst katlardan koparttığı gibi, açık avluyu da ev altına rastlayan üstü örtülü uzantısı konumunda tutar. İç mekanda alçıdan yapılmış dekoratif raf bulunur. Tavanda ahşaptan yapılmış dilimli motif görülür. Tavan köşelerinde benzer dilimli motiflerin bir kısmı yapılmıştır. Kapının üstünde kimgeldi penceresi vardır. Alçıdan yapılmış dekoratif raf Ali Şahan Evi Çankırı Merkez İlçe, Alibey Mahallesi ile Su Deposu Caddesi nde yer alan bir konut yapısıdır. Yapı 5 numaralı paftada bulunur. Dışa kapalı, iç sofalı plan tipinde bir yapıdır (Demirbağ, 2017: 287). Yapı iki katlı olup, pencereler dikdörtgen çerçeveli olup giyotindir. Kapının her iki yanında ahşap konsollara oturan çıkıntılar bulunur. Üst örtü dört yöne eğimli olup üzeri içten Kapının üstünde yer alan kimgeldi penceresi ahşap kaplamalı düz tavan, dıştan ise kiremit örtülü kırma çatılıdır. Konut, ahşap karkas arası kerpiç dolgu ile inşa edilmiştir. Bu dolgunun üzeri kerpiç ve kireç ile sıvanmıştır. Doğan Kuban yapım tekniğini bölgelere göre farklılık gösterdiğini belirtir (Kuban, 1975: 192). Bu sisteme yörede yeydene adı verilmektedir (Can & Akçel, 2014: 29). Resim 14. Ali Şahan Evi Genel Görünümü Planı 4. Vaziyet Planı (Çankırı Kültür Envanteri nden) Dış cephede bezeme bulunmamaktadır. Süsleme daha çok iç mekanda yoğunlaşmaktadır. Tavanda ahşaptan yapılmış dilimli süsleme bulunmaktadır. Süsleme içinde yıldız motifleri vardır. Bazı tavan bölümlerinde de değişik motifler bulunmaktadır.

9 Çankırı Merkez İlçe Geleneksel Konutlarının Mimari Bezemeleri 277 Resim 15. Tavan Yıldız Motifli Bezeme Resim 16. Tavan Dilimli Süsleme Tavanda bulunan diğer değişik motifler Ali Yazıcıgirgin Evi Konut Ali Bey Mahallesi ile Kayabaşı Sokağı nda yer almaktadır. Yapı 5 numaralı paftada bulunur. Konut dışa kapalı ve iç sofalıdır. Sofanın etrafında çeşitli işlevleri sağlayan odalar bulunmaktadır. Üç katlı olan evin giriş katı kesme taş, diğer katları ise yeydenedir. En üst kat üç yüzeyli çıkmalı ve üç bölüm halindedir. Geleneksel evlerdeki çıkma sistemlerini inceleyen Mesut Evren 19. yüzyılda bu duvarların önünde duran desteklere bindiğini, zemin katın çok basık olduğu durumlarda da payandaların doğrudan zeminden yükseltildiğini saptamıştır (Evren, 1959: 13). Orta katta pencereler simetrik olarak yerleştirilmiştir. Üst kat dışa çıkmalı şekilde yapılmıştır. Resim 17. Konutun Genel Görünümü Planı 5. Vaziyet Planı (Çankırı Kültür Envanteri nden)

10 278 Uğur Demirbağ & Nur Urfalıoğlu Girişi ahşap iki kanatlı kapı ile yapılmıştır. Tavanda köşelerde deniz kabuğunu andıran ahşaptan dilimli motifler yapılmıştır. Bunun dışında tavanda ahşaptan yapılmış dilimli bezemeler vardır. Kubbe şeklinde yapılan tavan bölümünde ise kenarları dilimli ve etrafında ahşaptan geometrik bezemeler bulunmaktadır. Sofanın etrafında bulunan odaların bazılarının tavanlarında yıldız motifleri yer almaktadır. Resim 18. Tavan Bitkisel Süsleme Resim 19. Tekne Tavan Resim 20.Kubbe Köşelerinde Dilimli Bezeme Resim 21. Tavan Yıldız Motifi Mehmet Darendeli Evi Konut dışa kapalı ve iç sofalı plan tipindedir. Yapı 10 numaralı paftada bulunur. Konut Dengi Sokağı nda konumlanmıştır. Zemin ve bir kattan oluşur. Zemin kat, sokağın bir uzantısıdır; dolayısıyla herkes kendine göre bir doğa düzenlemiştir. Bu alanların ortak bir özelliği de tümüyle yapıya bağlı olarak çözümlenmiş olmalarıdır (Küçükerman, 1991: 53). Resim 22. Mehmet Darendeli Evi Genel Görünümü

11 Çankırı Merkez İlçe Geleneksel Konutlarının Mimari Bezemeleri 279 Konut yörede daha öncede söylediğimiz gibi yeydene denilen ahşap karkas arası kerpiç dolgu ile inşa edilmiştir. Bu dolgunun üzeri kireç ile sıvanmıştır. Süslemeler özellikle yapının iç mekanında yoğunlaşmıştır. İç mekanda tavanda ahşaptan yapılmış geometrik ve bitkisel motifler vardır. Tavanın orta kısımda daire şeklinde kenarları dilimli bir kompozisyon vardır. Bu kompozisyonun etrafında ağaç dalları süslemeleri vardır (Resim 23). Bu motifin yan kısmında çıtakâri tekniğinde yapılmış kare şeklinde geometrik bezemeler vardır. Resim 23. Tavan Bitkisel Süslemeler Fatma Türkmen Evi Çankırı Merkez İlçe, Karataş Mahallesi ile Su Deposu Caddesi nde bulunan bir konut yapısıdır. Konut 4 numaralı paftada bulunur. Yapı dışa kapalı olup iç sofalı plan tipindedir. İki katlı olan konut Resim 24. Tavanda Geometrik Bezemeler üst kat dışa çıkmalı bir şekilde yapılmıştır. Üst örtü içten ahşap kaplamalı düz olup dıştan dört yöne eğimli kiremit örtülü ve kırma çatılıdır. Yapı yeydene tekniği ile inşa edilmiştir. Resim 25. Fatma Türkmen Evi Genel Görünüm

12 280 Uğur Demirbağ & Nur Urfalıoğlu Konutun iç mekanın mutfak bölümün üst örtülü kubbeli olup kubbe sekizgen kasnak üzerine oturmaktadır. Kubbe yüzeylerine kalem işi tekniği ile bitkisel süslemeler içerisinde Osmanlıca yazılar ve H tarihi yazılmıştır. Kubbe eteklerinde ise karakalem bezemeler bulunmaktadır. Resim 26. Kubbede Yazı Süsleme Resim 27. Tavandaki Geometrik Bezemeler Tavanlarda geometrik ve bitkisel süslemeler yer almaktadır. Başoda tavanında mavi, yeşil ve beyaz tonlarda yapılmış baklava dilimli motifi andıran geometrik bezemeler bulunmaktadır. Bunun dışında kare ve dikdörtgen gibi çeşitli geometrik şekillerde komposizyon oluşturacak motifler de mevcuttur. Resim 28. Tavanda Baklava Dilimli Süslemeler Resim 29. Göbekte Geometrik Şekilli Motifler Mehmet Aksoy Evi Çankırı Merkez İlçe, Mimar Sinan Mahallesi ile Yeni Çeşme Sokağı nda konumlanan bir konut yapısıdır. Konut 6 numaralı paftada bulunur. Yapı mimari açıdan dışa kapalı iç sofalı plan tipindedir. Konut iki katlı olup üst kat cephenin ortası cumba şeklinde yapılmıştır. Alt kat kesme taştan üst kat bağdadi tekniğinde inşa edilmiştir.

13 Çankırı Merkez İlçe Geleneksel Konutlarının Mimari Bezemeleri 281 Resim 30. Konutun Genel Görünümü Planı 8. Konutun Vaziyet Planı (Çankırı Kültür Envanteri nden) Resim 31. Cumba Alınlığındaki Allah Yazısı (Fot: U. Demirbağ Resim 32. Tavan Göbeğindeki Ay ve Yıldız Motifi Bezeme dış cephede ve iç mekanda karşımıza çıkmaktadır. Dış cephede cumbanın alınlığı çiçek motifleri ve Allah yazısı ile süslenmiş olup cumbanın bittiği kısım ahşaptan dilimli bir biçimde süslenmiştir. İç mekan tavan göbeğinde ahşaptan yapılmış ay ve yıldız motifleri yer almaktadır. Bunun yanısıra sofa etrafındaki oda tavanlarında tavan göbeklerinde ahşaptan yapılmış yıldız motifleri bulunmaktadır. Resim 33. Tavan Göbeğinde Yıldız Motifi Resim 34. Yıldız Motifi Yakın Detay

14 282 Uğur Demirbağ & Nur Urfalıoğlu Yakup Kara Evi Çankırı Merkez İlçe, Alibey Mahallesi ile Su Deposu Caddesi nde konumlanan bir yapıdır. Yapı 5 numaralı paftada bulunur. Dışa kapalı orta sofalı plan tipindedir. Konut iki katlıdır. Üst kat gönye çıkma olarak yapılmıştır. Çıkmaları alttan S ve C biçiminde ahşap konsollar tarafından desteklenmektedir. Bezeme yapının hem dış cephesinde hem de iç mekanda görülmektedir. Dış cephede üst katın çıkma bölümleri ahşaptan yapılarak testere biçiminde bezenmiştir. Üst kat çıkma altlarında kare şekilli geometrik süslemeler bulunmaktadır. Resim 35. Konutun Genel Görünümü Resim 36. Üst Kat Çıkma Altı Geometrik Bezeme İç mekanda bezeme tavan köşelerinde ve raflarda yoğunlaşmaktadır. Tavan pervazlarında yapraklı çiçek şeklinde bitkisel süslemeler yer almaktadır. Raflarda ve dolaplarda kare ve dikdörtgen biçiminde geometrik bezemeler bulunmaktadır. Resim 37. Tavan Köşelerindeki Bitkisel Motifler Resim 38. Raf ve dolaplardaki geometrik bezemeler Hayri Demiray Evi Çankırı Merkez İlçe, Mimar Sinan Mahallesi ve Bayram Sokağı nda yer alan bir yapıdır. Konut 6 numaralı paftada bulunur. Dışa kapalı iç sofalı plan tipindedir. Yapının günümüzde restorasyonu yapılmaktadır. Konut iki katlı olup üst kat dışa çıkmalıdır. Üst kat alttan ahşap konsollar ile desteklenmektedir. Bezeme iç mekanda yoğunlaşmaktadır. Duvarlarda vazolu çiçek motifleri bulunmaktadır. Duvarların dışında nişlerde de aynı bezeme öğesi karşımıza çıkmaktadır.

15 Çankırı Merkez İlçe Geleneksel Konutlarının Mimari Bezemeleri 283 Resim 39. Konutun Genel Görünümü Resim 40. Duvarlarda Vazolu Çiçek Motifi Resim 41. Diğer Vazolu Çiçek Süslemeleri Resim 42. Yaprak Şeklindeki Bezemeler Resim. Niş bölümünde bulunan çiçek motifi Resim. Nişteki çiçek motifi yakın detay Fevziye Balcı Evi Çankırı Merkez İlçe, Cumhuriyet Mahallesi ile İplik Pazarı Sokağı nda konumlanan bir yapıdır. Yapı 2 numaralı paftada bulunur. Konut dışa kapalı iç sofalı plan tipindedir. Yapı üç katlı olmakla birlikte üst kat dışa çıkıntılı olarak yapılmıştır. Üst örtü dört yöne eğimli içten ahşap kaplamalı düz tavan olup dıştan kiremit örtülü kırma çatılıdır. Saçaklar geniş tutulmuş alttan ahşap kaplamalıdır. Pencereler dikdörtgen formda olup giyotindir.

16 284 Uğur Demirbağ & Nur Urfalıoğlu Resim 43. Konutun Genel Görünümü Bezeme yapının hem dış cephesinde hem de iç mekanında görülmektedir. Dış cephede giriş kapısı ahşaptan yapılmış çift kanatlı olup kapı yüzeyinde geometrik Resim 44. Giriş Kapısındaki Bezemeler süslemeler yer almaktadır. Geometrik süslemelerin arasında kalan dilimde çiçek motifleri bulunmaktadır. Resim 45. Giriş Kapısındaki Çiçek Motifi Resim 46. Tavan Göbeğindeki Yıldız Motifi Yapının dış cephesinin yanı sıra iç mekanda tavanda birtakım bezemeler görülmektedir. Özellikle oturma odalarında tavan göbeğinde ahşaptan yapılmış yıldız motifleri karşımıza çıkmaktadır. Bunun dışında tavan göbeklerinde dilimli ve bitkisel bezemeler yer almaktadır. Süslemelerde genellikle sarı, mavi, kırmızı ve yeşil tonları ağırlık kazanmaktadır. Çıtalarla oluşturulmuş çıtakâri tekniğinde yapılmış tavanların olduğu odalar da gözlenmektedir (Resim 47). Resim 47. Tavan Göbeğindeki Dilimli Bezeme Resim 48. Tavan Göbeğindeki Geometrik Süsleme

17 Çankırı Merkez İlçe Geleneksel Konutlarının Mimari Bezemeleri 285 SONUÇ Çankırı merkez ilçede yer alan geleneksel konutlar kalenin eteklerinde yoğunlaşmaktadır. Çankırı da evler dışa kapalı olmak üzere iç ve orta sofalı plan tipinde yapılmıştır. Dışa açık sofalı evlere daha az rastlanılmaktadır. Benzer durum Antalya, Isparta ve Burdur evlerinde de karşımıza çıkmaktadır (Urfalıoğlu, 2011). Yapılar genellikle iki katlı olarak inşa edilmekle birlikte üst kat dışa çıkıntılı olarak yapılmıştır. Bu çıkmalar yer yer sokağı örter vaziyeti durumdadır. Üst kat çıkmaları alttan ahşap konsollar tarafından desteklenmektedir. Alt katlar genel olarak kışın oturulan, üst katlar ise yazlık olarak kullanılmaktadır. Evlerin duvarları genellikle yığma sistemde kapı ve pencereler ahşaptan yapılmıştır. Çankırı merkez ilçe geleneksel konutların mimari bezemeleri adlı çalışmamızda, süsleme genellikle iç mekanda sofanın tavan kısımlarında görülmektedir. Bu süslemelerde dilimli bir sonsuzluk simgeleyen motifler yer almaktadır. Tavan göbeğinde geometrik ve bitkisel süslemeler yoğunluk kazanmaktadır (Sabiha Pulat ve Ali Yazıcıgirgin Evi). Tavan göbeğinin köşelerinde de çeşitli tipte geometrik ve çiçek, yaprak gibi bitkisel bezemeler görülmektedir. Bunun dışında kubbesi bulunan bazı konutlarda Fatma Türkmen Evi nde olduğu gibi kubbe içinde yazı süslemeler de görülmektedir. Kapılarda Fatma Kuş Evi nde olduğu gibi ay, yıldız ve güneş motifleri bulunmaktadır. Ayrıca baklava dilimli bezemeler de görülmektedir. Kapı ve pencerelerde de geometrik şekiller bulunmakla birlikte dolap ve raflarda kalemişi motiflerinin olduğu konutlarda yer almaktadır. Mehmet Aksoy Evi ndeki cumba alınlığında Allah yazı süslemesi mevcuttur. Yapılarda teknik olarak odaların tavanlarında çıtakâri ve kündekâri tekniği ile yapılmış süslemeler yer almaktadır. Konut Plan Tipi Yapım Tekniği Fatma Evi Kuş Sabiha Pulat Evi Malzeme Mimari Bezeme Ali Şahan Evi Ali Yazıcıgirgin Evi Mehmet Darendeli Evi Fatma Türkmen Evi Mehmet Aksoy Evi Dışa kapalı, iç sofalı Dışa açık, L sofalı Dışa kapalı, iç sofalı Dışa kapalı, iç sofalı Dışa kapalı, iç sofalı Dışa kapalı, iç sofalı Dışa kapalı, iç sofalı Yeydene Kerpiç Kapıda Ay, yıldız, güneş motifleri Yeydene Kerpiç Tavanda geometrik bezemeler Yeydene Kerpiç Tavanda yıldız motifi Yeydene Kerpiç Tavanda bitkisel motifler Yeydene Kerpiç Tavanda ağaç dalları, yaprak süslemeleri Yeydene Kerpiç Kubbede yazı süsleme Yeydene Kerpiç Cumba alınlığında Al- Bezeme Tekniği Çıtakâri Çıtakâri Çıtakâri Çıtakâri Çıtakâri, Kündekâri Çıtakâri, Kündekâri Çıtakâri

18 286 Uğur Demirbağ & Nur Urfalıoğlu Yakup Kara Evi Hayri Demiray Evi Fevziye Balcı Evi Dışa kapalı, orta sofalı Dışa kapalı, iç sofalı Dışa kapalı, iç sofalı lah yazı süslemesi Yeydene Kerpiç Çıkma altı geometrik bezeme Yeydene Kerpiç Duvarlarda vazolu çiçek motifleri Yeydene Kerpiç Kapıda ve tavanda geometrik bezemeler - - Çıtakâri KAYNAKÇA Akok, M. (1953). Çankırı nın Eski Evleri, Arkitekt, 22 (7-8), Arel, A. (1982). Osmanlı Konut Geleneğinde Tarihsel Sorunlar, İzmir: Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları. Ateşsoy, Y. (1988). Yaran Diyarı Bizim Çankırı, Çankırı: Çankırı Esnaf Derneği Yayınları. Ayhan, B. (2007). Çankırı Tarih, Kültür ve Turizm Yazı Dizisi 1, Çankırı: Çankırı Belediyesi Kültür Yayınları. Ayhan, B. (2008). Çankırı Tarih, Kültür ve Turizm Yazı Dizisi 2, İstanbul: Canfed Yayınları. Can, A. ve Akçel, A. (2014). Çankırı Kültür Envanteri, Çankırı: Çankırı Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Müze Müdürlüğü Yayınları Haziran 2018, 19 Temmuz 2018). Demirbağ, U. (2017). Semer köyü, Ortaköy ve Çobanköy Konutlarının Mimarisine Genel Bir Bakış, The Journal of Academic Social Science Studies Asos Jasss Dergisi, 7(60), Demirbağ, U. (2018). Çankırı nın Tarihi ve Kültürel Mirası, İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık. Evren, M. (1959). Türk Evinde Çıkma, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları. İskender, B. (1995). Geleneksel Türk Evinde Işık Üzerine Bir Deneme, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. Genç, Y. İ. (2012). Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi, Ankara: Başbakanlık Basımevi. Kankal, A. (2009). XVI. Yüzyılda Çankırı, Çankırı: Çankırı Araştırma Merkezi Yayını. Kaymaz, Işıl. ve Tekin, C. (2017). Cennet, Çankırı Kenti İçin Ekolojik Kentsel Tasarım, Çankırı: Çankırı Belediyesi Yayınları. Kuban, D. (1995). Türk Hayatlı Evi, İstanbul: Eren Yayıncılık. Küçükerman, Ö. ve Güner, G. (1991). Anadolu Mirasında Türk Evleri. Ankara: T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları. Ögel, B. (1981). Hayat (Sofa) Köşkü ve Tahtseki, Sanat Tarihi Yıllığı, IX X, Ögel, B. (1988). Geleneksel Türk Evi ne Bir Kaynak Olarak Topkapı Sarayı, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllığı, 3, Seçkin, S. (2008). Taraklı da Osmanlı Dönemi Yapılaşması, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, Urfalıoğlu, N. (2011). Antalya, Isparta ve Burdur Evlerinde Cephe Biçimlenişi, İs-

19 Çankırı Merkez İlçe Geleneksel Konutlarının Mimari Bezemeleri 287 tanbul: AKMED / Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları. Citation Information/Kaynakça Bilgisi Demirbağ, U. ve Urfalıoğlu, N. (2018). Çankırı Merkez İlçe Geleneksel Konutlarının Mimari Bezemeleri, Jass Studies-The Journal of Academic Social Science Studies, Doi number: Number: 69 Summer II 2018, p

20 288 Uğur Demirbağ & Nur Urfalıoğlu