İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ"

Melek Karagöz
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İŞ HİJYENİ-4 PROF. DR. SARPER ERDOĞAN

2 İş Hijyeni-4 Işınlar İyonizan olmayan ışınlar İyonizan ışınlar Eşik değerler 1

3 Işınlar Enerjinin hacimsel yayılımı ışın olarak adlandırılır. Frekansla artan ışının enerjisi elektronvolt (ev) birimiyle verilir. 2

4 İyonizan olmayan ışınlar İyonizan olmayan ışınlar elektromanyetik dalgalardır. Frekanslarına/dalga boylarına göre ayrılırlar. İnsanlar üzerine yalnızca termik etkileri kesinlik kazanmıştır. Işıma yüzeyine (Watt/cm2, J/cm2) uygulanan enerjiden, ışıma yüzeyinin büyüklüğünden, etki derinliğinden, refleksiyondan, dokunun absorbe etme kapasitesinden, etki süresinden ve dalga boyundan etkilenir. 3

5 İyonizan olmayan ışınlar Mikrodalgalar (1 m-1 mm, radar, radyo dalgası, kurutma işlemleri, mikrodalga fırınlar). Göz merceğinde değişimden sorumlu tutulurlar, etkileri kesin değildir. Kızılötesi (1 mm-780 nm, ısıtma ışınları). Yoğun bir uygulamada deride eritem oluşumu ve yanıklar oluşur. Özellikle göze uygulanımı risklidir. Retinada ödem oluşur. Retinada pigmentasyon artışına yol açar ve katarakt oluşumuna neden olur. 4

6 İyonizan olmayan ışınlar 2 Görünen ışık ( nm). Optik informasyonun taşıyıcısıdır. Ayrıca vejetatif fonksiyonlar ve hormon dengesi üstüne yoğun bir stimülan etkisi vardır. Ultraviyole ( nm, doğal kaynaklar: UVB, yapay kaynaklar: UVC). Deriye yoğun uygulama eritem oluşumuna yol açar (Güneş yanığı, kızarıklıkla birlikte dermatit, ödem, ağrı, kaşınma hissi, bazen bül oluşumu). Hiperkeratoz oluşumu ve artan pigmentasyon UV ışınlarının süren etkisinden korur. Daha da uzun süreli maruziyet ciltaltı bağ dokusunda telanjiyektazi, atrofi ve dejenerasyon meydana getirir. 5

7 İyonizan olmayan ışınlar 3 UV ışınların önemli etkilerinden biri de fotoallerjik reaksiyonlar ve fotosensibilizasyondur. Kimyasal maddelere karşı fotosensibilizasyon taşıma sırasında siklik hidrokarbonlarla (katran ürünleri) temas eden ve aynı zamanda UV ışınlarına maruz kalanlarda ortaya çıkar. Hiperkeratoz ardından neoplastik oluşumlar görülebilir. Fotoallerjik reaksiyonlar bazı ilaçların kullanımında da görülebilir. Akut değişiklikler kaynak sırasında oluşan kıvılcımlarla ve bazen de yüksekte yaşayanlarda şimşek çakması sonucu görülebilir. 6

8 İyonizan olmayan ışınlar 4 Lazer ışınları ( nm). Lazer ışınına bağlı zararlar kronik etkiler sonucu değildir, genellikle bir kaza sonucudur. İlk etkiler göz üzerinedir. Retinada tutulan bölgede kalıcı görme kaybına kadar giden lokal yangılar ve nedbe dokusu oluşur. Çok yoğun uygulamada derinin zarar görmesi de olasıdır. Koruma önlemleri: Koruyucu gözlükler, koruyucu elbise ve koruyucu kremler kullanılır. Lazer ışınları ile çalışılan yerlerde direk etkiler kadar dolaylı etkilerden de korunmak için yansıtma özelliği olan araç ve yüzeylerden kaçınılmalıdır. 7

9 İyonizan ışınlar Enerjiden zengin elektromanyetik dalgalı ve tanecikli ışınlardır. Maddenin içine girdiklerinde atom bileşiklerinden elektron çıkışına ve iyonların oluşumuna yol açarlar. Işın kümesi elde edilen iyon çiftlerinin belli bir sayısına denk düşen iyon dozu ile ölçülür (1 cm3 lük havada 2 x 109 iyon çifti oluşturan ışın birimi 1 Coulomb/kg dır.). 8

10 İyonizan ışınlar 2 Işının erişim mesafesi elektronvolt olarak ölçülen ışının enerjisi ile doğru orantılıdır. Işının maddeye girmesi ile enerji salınır ve ışın o oranda zayıflar (ya da absorbe edilir). Absorbe olma ilk planda maddenin kütlesi ile ilgilidir. Bu nedenle perdeleme işinde ağır atom ağırlığına sahip maddeler kullanılır. Tehlike kaynakları tıp alanında röntgendiyagnostik merkezler ve ışın tedavileridir. Teknoloji alanında ise madde test etme ile enerji elde etme işleridir. 9

11 İyonizan ışınlar 3 İyonizan ışınlar daha çok dışarıdan organizma üzerine etki ederler. Radyoaktif maddeler inhalasyon, sindirim ve perkütan rezorbsiyon ile vücuda alınım sonrası içeriden de etki ederler. Bazı maddeler belli organlarda birikirler. İyonizan ışınların kalitatif etkisi makromoleküllerdeki daha çok indirekt, nadiren de direkt değişimlerle ortaya çıkar. İndirekt mekanizmada H2O molekülünün bir parçası radikallere ve bu da makromoleküllere parçalanır ve ve DNA nın genetik informasyonu değişir. Hücresel fonksiyon bozuklukları, proliferasyon yeteneğinin kaybı ve lösemi, kemik sarkomları ve deri kanseri gibi malignomlar oluşur. Çabuk büyüyen, embriyonal ve genç dokular ışına özellikle duyarlıdır. Manifestasyona dek geçen latent süre onyıllara kadar sürebilir. 10

12 İyonizan ışınlar 4 Kantitatif etkiler fiziksel ve biyolojik parametrelerle ölçülür. Enerji dozu bir kütle birimince absorbe edilen ışın enerjisidir ve birimi Gray dir (Gy). Letal etkileri ancak yüksek dozlarda tüm vücut ışınlanması ile olanaklıdır. Kısmi vücut ışınlanması daha iyi tolere edilir. Hücrelerin tamir edilebilme özellikleri nedeniyle toplam dozun birçok tek doz şeklinde bölünmesi daha iyi bir prognoz sağlar. Geciktirme işleminde düşük ışın kümeleri uzun bir sürede organizma üzerine sürekli etki ederler. 11

13 İyonizan ışınlar 5 Işının erişim mesafesi ne kadar düşükse biyolojik etki o kadar güçlüdür. Tek tek ışın tiplerinin farklı biyolojik etkilerini dikkate almak için enerji dozları deneysel olarak elde edilmiş q faktörü ile çarpılırlar. Çarpım, ekivalan doz Sievert (Sv) birimi ile verilir. RBE (Rölatif Biyolojik Etki) Röntgen, Beta ve Gamma ışınları için yaklaşık 1, protonlar için (Hidrojen çekirdekleri) 10 ve alfa tanecikleri için (Helyum çekirdekleri) 20 dir. 12

14 Eşik değerler Tüm bir yaşam boyunca alınan ışın dozu yaklaşık 0.15 ile 0.30 Sv arasındadır. Tolerans dozu sürekli maruziyette sağlık sorunlarına yol açmayacak ışın dozudur. Işın dozu ve eşik değerler vücut dozları (Tam ve kısmi vücut dozları) olarak verilirler. Tüm vücut dozu: Tüm vücudun homojen ışınlanması sonrası kafa, vücut, üst ekstremiteler ve uyluk üzerindeki ekivalan doz ortalamasıdır. Kısmi vücut dozu: Bir vücut parçası ya da bir organ kütlesinin üzerindeki ekivalan doz ortalamasıdır. 13

15 Eşik değerler 2 Vücut dozları farklı işlemlerle; Işın kaynağının ve kontaminasyonun özelliklerinden hesaplama ya da kestirim yoluyla, Mekan dozunun (belli bir yerde yumuşak doku için ölçülen ekivalan doz) ölçümüyle, Vücut aktivitesinin veya atıkların aktivitesinin ölçümüyle, Kişisel dozun (ışın maruziyeti için örnek olabilecek bir vücut bölgesindeki yumuşak doku ekivalan dozu) dozimetre ile ölçümüyle hesaplanırlar. 14

16 auzef.istanbul.edu.tr 15

Benzer belgeler

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ

İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ PROGRAMI İŞ HİJYENİ PROF. DR. M. SARPER ERDOĞAN İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ İş Hijyeni Bir işyerinin hijyenik olması o işyerinin