Bağımlılık Türleri ve Tedavi

Transkript

1 Bağımlılık Türleri ve Tedavi Rehberlik Hizmetleri Bölümü Bilecik / Mart 2018

2 , Rehberlik Hizmetleri Bölümü Tarafından Merkez Çalışma Bölgesinde Yer Alan Okul ve Kurumlar Tarafından Eğitim ve Öğretim Yılı Rehberlik Hizmetleri Çalışmalarında Kullanılmak Üzere Derlenmiştir. Ticari Ya Da Akademik Amaç Taşımaz. Bağımlılık 1 / 11

3 İçindekiler Tablosu Bağımlılık... 3 Bağımlılık Nedir?... 3 Fizyolojik Ve Psikolojik Bağımlılık Fiziksel Bağımlılık: Psikolojik Bağımlılık:... 3 Bağımlılık Çeşitleri Alkol Bağımlılığı: Sigara (Nikotin) Bağımlılığı: Opiyat (Eroin) Bağımlılığı: Esrar (Marijuana) Bağımlılığı: Teknoloji / İnternet Bağımlılığı: Kokain Bağımlılığı: Extacy Bağımlılığı: Kafein Bağımlılığı: Uçucu Madde Bağımlılığı: İnsan Bağımlılığı: Yeme Bağımlılığı: Seks Bağımlılığı: Spor Bağımlılığı: Kumar Bağımlılığı:... 5 Bağımlılık DSM-V Tanı Kriterleri... 5 Bağımlılık Döngüsü... 6 Risk Faktörleri... 8 Etkiler Fiziki Etkiler: Sosyal Ve Maddi Etkiler:... 8 Türkiye de Alkol Ve Madde Kullanım Oranları Ve Yaygınlık... 8 Bağımlılık Tedavisi... 8 Bağımlılık Tedavisinde Karşılaşılan Güçlükler... 9 Tedavi... 9 Bağımlılık 2 / 11

4 Bağımlılık Bağımlılık Nedir? Bağımlılık, bir şeyin kişiye zarar vermesine rağmen kullanmaya devam etmektir ve alışkanlıktan ötedir. Bağımlılığın birçok çeşidi vardır ve bunlardan en yaygınları, tütün (nikotin), alkol, uyuşturucu, internet, uçucu madde, kumar ve kafein bağımlılığıdır. Bağımlılığın oluşmasında çevresel ve sosyal etmenler rol oynamaktadır. Kişi, ilk başta deneme amaçlı bir şeye başlayabilir, daha sonra sosyalleşmek için kullanır fakat bu durum kötüye kullanım olarak devam eder ve kişi, o nesneye bağımlı olur. Fizyolojik Ve Psikolojik Bağımlılık 1. Fiziksel Bağımlılık: Maddenin varlığına karşı duyulan fiziksel bir ihtiyaçtır. Madde vücuda alınmadığı takdirde bulantı, kusma, terleme, titreme ve üşüme gibi olumsuz belirtiler ortaya çıkabilir. 2. Psikolojik Bağımlılık: Maddeye alışma, arzu etme, onsuz yapamayacağına inanma halidir. Madde alınmadığı taktirde anksiyete, sinir gibi psikolojik belirtiler ortaya çıkabilir. Fizyolojik (fiziksel) bağımlılık ve psikolojik bağımlılık kişide aynı anda görülebilir ve fizyolojik bağımlılığın tedavisi, psikolojik bağımlılığa oranla daha kolaydır çünkü psikolojik bağımlılıktan kurtulma kişinin isteğine bağlıdır ve uzun terapi süreci gerektirir. Bağımlılık Çeşitleri 1. Alkol Bağımlılığı: Kişinin alkol tüketimi, sosyal içici düzeyindeyse ve bazen iş, aile ve sosyal çevresine zarar verecek boyutta olsa bile buna bağımlılık denemez. Bağımlılık oluşması için kişinin alkol tüketimini alması gereken dozun üstünde alması gerekir. Bağımlılık tanımı, hem düzenli olarak yüksek dozda alkol tüketimi, hem de dipsomani (belirli bir süre ara verdikten sonra tekrar yüksek dozda alkol tüketimine başlamak) için geçerlidir. YASAL LİMİT: Türkiye de yasal alkol limiti 0.50 promildir. Alkolün Oranlarla Vücuda Etkileri: 2 Bira (60 Promil): Bu oran vücutta deri kızarıklığına neden olur, aynı zamanda kişi, çok fazla konuşkan olur ve sağlıklı karar verme yetisi azalır. 3 Bira (60-90 Promil): Kişide, öfori (neşe hali), kısıtlama kaybı, kas koordinasyonu bozukluğu görülür 4 Bira ( Promil): Kişide, düzensiz konuşma biçimi, şiddetli kas koordinasyonu bozukluğu, mide bulantısı, baş dönmesi, kol ve bacaklarda uyuşukluk görülür 8 Bira ( Promil): Uyuşukluk, bilinç kaybı, tutarsız konuşma ve kusma görülür. Bağımlılık 3 / 11

5 9 Bira ve Fazlası (300 ve 390 promilden fazla) 300 ve 390 promilden fazla alkol tüketimi durumunda kişi, komaya girebilir ve solunum sorunlarıyla karşılaşabilir. 2. Sigara (Nikotin) Bağımlılığı: Sigarada 4000 den fazla kimyasal madde bulunur ve bu maddeler kalp ve damar hatalıkları, cilt sararması gibi etkilerinin yanı sıra lösemi, akciğer, dudak ve ağız, pankreas, rahim ağzı (serviks uteri), böbrek, yemek borusu, gırtlak, burun sinüsleri gibi kanser çeşitlerine neden olur. Sigarayı her gün düzenli olarak yüksek dozda tüketen kişilere sigara bağımlısı denir ve esas bağımlılık yapan madde nikotindir. 3. Opiyat (Eroin) Bağımlılığı: Afyondan elde edilen ve genellikte burun yoluyla tüketilen maddeye eroin denir. Bir-iki hafta düzenli olarak kullanıldığında kişi bağımlı olur ve bu durum duyarlılık durumuna göre değişebilir. Hareketlerde ve konuşmalarda yavaşlama, sıcaklık hissi, uyuşukluk, rahatlama, göz bebeklerin küçülmesi, yüzde kızarıklık gibi olumsuz sonuçları vardır. Kişi genellikle rahatlamak, ağrının azalması ve uyuşukluk hissi için kullanır. Yüksek dozlarda alındığında ölüme yol açar (altın vuruş). 4. Esrar (Marijuana) Bağımlılığı: Esrar, kenevir bitkisinden elde edilir ve genellikle sigara gibi sarılarak içilir. Sigara ile birlikte alındığında 30 dakika gibi bir sürede etki eder ve etkisi 3-4 saat sürer (kısa vadeli etki). Ağızdan alındığında ise daha az ve geç etki eder ve 12 saat etkisi sürer. Yüksek derecede haz verir, bellek sorunları, kalp hızında artış, anksiyete, panik atak ve paranoya gibi olumsuz etkileri vardır. 5. Teknoloji / İnternet Bağımlılığı: Teknoloji ilerledikçe internet hayatımızın bir parası haline geldi. İnternetin, hayatı kolaylaştırmanın yanı sıra yeni bilgiler edinme ve sosyalleşme gibi pozitif yönleri göz ardı edilemez fakat özellikle gençleri tehdit eden internetin olumsuz yönleri, insanları bağımlı hale getirdi. Günlük rutin ihtiyaçları, sorumlulukları, sosyal yaşamı ve fiziksel ihtiyaçları göz ardı ederek, interneti gereksinimden fazla kullanan insanlara internet bağımlısı denebilir. Gereğinden fazla zaman harcama, rutin ihtiyaçları yerine getirmeden, aile ve sosyal yaşamı ihmal ederek kendinden ödün verme bir takım psikolojik ve fiziksel hastalıklara yol açmaktadır. Uyku bozukluğu, aile içi huzursuzluk, depresyon, anksiyete, panik atak, göz hastalıkları, bel ağrısı gibi hastalıklar bunların başında sıralanabilir. 6. Kokain Bağımlılığı: Coca bitkisinin yapraklarından elde edilen doğal bir stimulant (uyaran) dır. Etkisi hemen elde edilir ve kısa sürede biter bu yüzden etkisinin devam etmesi için kişi düzenli olarak kokain kullanmaya devam eder ve böylece bağımlı hale gelir. Deri altından, burunla soluma gibi yöntemlerle alınabilir. Kokain, öfori (neşe), kendini iyi hissetme, uyku ve açlık hislerinde azalma gibi nedenlerde kullanılır ve bırakılması durumunda yoksunluk belirtileri (kusma, huzursuzluk, titreme, üşüme, anksiyete) kişiyi kokaini tekrar kullanmaya iter. Kullanılması durumunda ise uykusuzluk, halsizlik, saldırganlık, paranoid belirtiler, göz bebeklerinde büyüme, solunum sıkıntısı, kalp ritmi bozukluğu, halüsinasyonlar gibi olumsuz etkiler ortaya çıkar. 7. Extacy Bağımlılığı: Genellikte tablet ve kapsül şeklinde satılır. Uyarıcıdır ve enerji artışı, karşı cinse aşırı istek, algıda artış gibi etkileri vardır. Kalp ritmi bozukluğuna, vücutta aşırı ısıya, kas ve motor koordinasyonu bozukluğuna, böbreklerde hasara neden olur. Bağımlılık 4 / 11

6 8. Kafein Bağımlılığı: Diğer bağımlılık yapan maddeler gibi kafein, özellikle çay, kahve, çikolata ve kola gibi yiyecek ve içecekler de fazla tüketildiğinde sağlığa zararlıdır. Kafeinin, uyku ihtiyacını azaltma, dikkati toparlama gibi etkilerinden dolayı tüketim oranı çok yüksektir fakat bu tüketim aşırıya kaçtığı zaman ve alınmadığı taktirde huzursuzluk, dikkat eksikliği, uyku ihtiyacı, baş ağrısı, gibi psikolojik ve fizyolojik belirtiler ortaya çıkabilir. 9. Uçucu Madde Bağımlılığı: Tiner, bali, oje, saç spreyi, çakmak gazı, aseton vs. gibi uçucu maddelerin koklanması ve bunu sürekli yapma, bundan haz alma isteğine uçucu madde bağımlılığı denir. Düşük dozda soluma dahi bilinç ve duyu kaybına yol açar. Yüksek dozlarda alındığında ise madde akciğer ile yer değiştirir ve solunum yetmezliğinden ölüme yol açar. 10. İnsan Bağımlılığı: Bağımlılık ve bağlılık arasında ciddi bir fark vardır. Kişi bir insanın ona zarar verdiğini bile bile, onsuz yapamayacağına, hayatının onsuz anlamsız olduğuna inandığı için ondan ayrılamaz. Ayrılsa bile tekrar tekrar birleşir ve yaptığı her işte ondan destek, yardım, beğenilme arzusu bekler, kendi başına bir şeyler üretemez, başaramaz ve kendini güvensiz hisseder. Bağlılıktan öte, kişiye bağımlı olmaktır. 11. Yeme Bağımlılığı: Yeme bağımlılığı, kişinin beden imajını beğenmemesine ve yemek yedikten sonra pişman olup rahatsızlık duymasına rağmen yemek yemenin önüne geçememesidir. Yemek yemeyi mutluyken, üzgünken veya stresliyken, her durumda sürdürmesidir. Patolojik yeme bozukluğu adı verilir. 12. Seks Bağımlılığı: Seks bağımlılığı, kişinin fiziksel ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamak için partnerinin kim olduğuna bakmaksızın sürekli, kontrolü elden kaybederek cinsel içerikli aktivitelerde bulunmasıdır. Geçici olarak haz duyabilir fakat bu hazzı yinelemek için bir kısır döngü içerisinde aynı cinsel içerikli aktiviteleri tatmin olmak için yineler fakat kısa süreli tatminden fazlası değildir. 13. Spor Bağımlılığı: Haftada beş günden fazla, vücuda zarar verecek kadar aşırı spor yapmak kişiyi spora bağımlı hale getirebiliyor. Kişi, spor yapmadığı zaman kendini suçlu hissedebiliyor, yaptığı sporu hiçbir zaman yeterli bulmuyor hatta agresyon, depresyon ve uyku bozuklukları gibi sorunlar ortaya çıkabiliyor. Kişi, spora bağımlı olduğu için ailesini, işini hatta kişisel ihtiyaçlarını göz ardı edebiliyor. 14. Kumar Bağımlılığı: Kişi, kumar oynamanın kendisine, ailesine, iş hayatına zarar verdiğini bile bile kumar oynamaktan vazgeçemez. Maddi gücü olmasa dahi ve kaybedeceğini bile bile bu davranışı kontrol edemez ve önüne geçemez çünkü patolojik kumar bağımlılığı bir dürtü kontrol bozukluğudur. Kumar bağımlıları, bütün zamanını kumar oynayarak geçirirler ve sonunda kazanıp kazanmamak için değil, bu davranışı kontrol edemedikleri için oynamaya devam ederler. Bağımlılık DSM-V Tanı Kriterleri Bağımlılık 5 / 11

7 Madde kullanımı bir ruhsal bozukluk değildir fakat madde bağımlılığı ruhsal bir hastalıktır. Kişiye bağımlı tanısı konulabilmesi için son 12 ay içinde aşağıdakilerden en az ikisi kendini göstermeli, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ve işlevsellikte düşmeye yol açmalıdır: 1. İstendiğinden daha büyük ölçüde veya uzun süreli kullanım 2. Maddeyi bırakmak veya kontrol altında tutmak için istek veya sonuç vermeyen çabalar 3. Maddeyi elde etmek, kullanmak veya etkilerinden kurtulmak için gerekli etkinliklere çok zaman ayırma 4. Madde kullanımı için çok büyük bir istek duyma veya kendini zorlanmış hissetme 5. Tekrar eden kullanım sonucu sorumluluklarını yerine getirememe (işte, okulda, evde) 6. Olumsuz etkilerine rağmen kullanıma devam etme (toplumsal ve kişiler arası sorunlar) 7. Kullanımdan dolayı günlük etkinliklerin bırakılması veya azaltılması (iş, eğlence vb.) 8. Tehlikeli olabilecek durumlarda dahi kullanmaya devam etme 9. Olumsuz bedensel veya ruhsal etkilerinin bilinmesine rağmen kullanmayı sürdürme 10. Maddeye tolerans gelişmiş olması 11. İstenen etkinin ortaya çıkması için artan madde gereksinimi 12. Aynı miktarda maddenin sürekli kullanımı sonucu etkisinin azalması durumu 13. Yoksunluk belirtileri (Bulantı, uykusuzluk, kusma, sinirlilik, bunaltı, huzursuzluk, saldırganlık, ishal, terleme, titreme, kas sızıları, ateş vb.). Her madde yoksunluk belirtisi göstermez. 1 yıl içinde bulguların 2 veya 3 ü varsa hafif, 4 veya 5 i varsa orta, 6 veya daha fazlası varsa şiddetli kabul edilir. Bağımlılık Döngüsü Bağımlılık bir döngü içerisinde ilerler. Yukarıda açıklanan biyo-psikososyal etmenlerle bir kereden bir şey olmaz diye merak edilip ilk kez kullanılan madde, vücuda bir kez girdikten sonra kişiyi alışma ve bağımlı olmaya doğru götürür. Bir süre daha kullanan kişi artık bağımlılık aşamasındadır. Daha sonra bu durumun kendisine ve çevresine zararını fark edip tedavi süreci" aşamasına girer, ruh sağlığı uzmanlarının desteğiyle kullanma isteği yatışır. Madde bağımlılığı kontrol edilebilen bir durumdur. Ancak sosyal çevre, yoğun stres, günlük hayatın olumsuzlukları, kişinin ilaç tedavisini kabul etmemesi veya yarıda kesmesi ve kişinin dürtüselliği onu tekrar artık bıraktım bir kereden bir şey olmaz diye düşündürterek tekrar kullanmasına yol açar. Böylelikle aynı ya da benzer kötü olayları tekrar yaşamaya başlar. Kişi bağımlı olmadan önce madde kullanmaya merak ya da baskıyla başlar ve bir defalık kullanımdan sonra aynı ortamda tekrar bulunma ya da yaşadığı hazzı tekrar yaşama isteğiyle maddeyi elde etmek ister ve kötüye kullanımdan sonra bağımlı olur. Merakla başlayan bağımlılık hali, madde kullanmayı bırakmak istedikten veya bıraktıktan sonra dahi yoksunluk belirtileriyle veya uyarıcılar nedeniyle tekrar başlanabilir ve bu konuda hem uzman hem de aile desteğine ihtiyaç vardır. Bağımlılık döngüsü şu şekilde tekrarlayabilir; Baskı veya kullanma isteği Merak Bir kereden bir şey olmaz düşüncesi Bir daha kullanmak istememe Kendimi kontrol edebilirim, bağımlı olmam düşüncesi İstersem bırakırım düşüncesi Maddeyi bırakamama Bırakmak zorundayım Bağımlılık 6 / 11

8 Artık bırakacağım Bıraktım bir daha başlamam Bağımlılık Döngüsünden Nasıl Çıkılır? Öncelikle yapılması gereken bir ruh sağlığı uzmanıyla görüşmektir. Bağımlı sosyal çevreyi değiştirmek de bağımlılıktan kurtulmanın bir parçasıdır. Eğer ki kişinin aynı mahalleden arkadaşları kullanıyorsa başka bir semte, hatta durumu elverişliyse başka bir şehre taşınmalıdır. Örneğin kişinin iş arkadaşları bağımlıysa işini, okul arkadaşları bağımlıysa okulunu değiştirmeli. Bağımlı sosyal çevreden olabildiğince uzaklaşmak bağımlılık döngüsünden çıkmanın ilk adımıdır. Sosyal medya hesaplarını kapatmak yahut sosyal medya hesaplarını bağımlı çevre olmayacak şekilde tekrar açmak da seçenekler arasındadır. Yanında günlük ihtiyacınızdan fazla para taşıması madde bağımlısı için risk faktörüdür. Eldeki parayı, güvenilen bir kişi tutmalı ve bağımlılıkla mücadele eden kişiye günlük olarak vermelidir. Bunların dışında madde bağımlılığından kurtulmaya yardımcı olan ilaçların düzenli ve kullanımına uygun olarak alınması, döngüden çıkmada ve bağımlılıkla mücadelede çok büyük rol oynamaktadır. Madde bağımlılığını tetikleyen diğer bir risk faktörü ise alkoldür. Alkol, yasal olduğu için hemen her yerden temin edilebilir. Alkol kullanmak, madde bağımlılığıyla mücadele eden kişinin hayır demesini geciktirebilir ya da engelleyebilir. Bunların yanında maddeyi hatırlatan müzikler, görüntüler, mekânlar ve madde alt kültüründe bulunan saç-sakal kesimi, giyim tarzından uzak durulmalı; madde kullanılan dönemi ve psikolojiyi hatırlatan her şeyden kaçınılmalıdır. Madde bağımlılığı; ilaç tedavisi, psikoterapi ve sosyal destek olmadan düzelmez. Sorunlarla baş etme yöntemlerini değiştirmek ve geliştirmek için bir profesyonel ruh sağlığı çalışanından destek almalıdır. Stresle iç içe olmak ve ufak sorunları büyütmek, ilaçları yarıda bırakmak, uygun kullanmamak, tamamen karşı olmak, aynı sosyal çevreyle ilişkiyi sürdürmek kişinin er ya da geç tekrar madde bağımlılığına dönmesine yol açacaktır. Bağımlılık 7 / 11

9 Özetle, madde kullanımının ve madde bağımlılığının tekrar nüks etmemesi için kişinin sosyal çevresinden aldığı destek, maddeyi bırakma konusundaki kararlılığı ve azmi, düzenli ve uygun ilaç kullanımı kişiyi döngüden uzak tutacak, maddesiz iyi oluş haline geri döndürecektir. Risk Faktörleri Yaş, cinsiyet, ailesel faktörler, çevre, genetik, davranış bozuklukları, kişilik özellikleri, ekonomik sorunlar, işsizlik ve boşanmış aileler gibi faktörler kişinin bir maddeye veya nesneye bağımlı olmasını etkileyen risk faktörleridir. Özellikle ergenlikteki kişilik yapısı, ailenin baskıcı veya ihmalkâr yapısı çocuğun isyankâr olmasıyla doğru orantılıdır ve arkadaş çevresinde madde kullanan kişiler varsa, madde kullanımına özenen genç bir defalık kullandıktan sonra bile bağımlı olabilir. Aynı şekilde işsizlik, ekonomik sorunlar, ailede madde kullanan bireylerin olması, psikolojik sorunlar veya çevrede madde kullanan kişilerin bulunması kişiyi madde, alkol veya diğer bağımlılık yapan madde kullanmaya itici faktörlerdir. Etkiler 1. Fiziki Etkiler: Alkol, madde, internet, sigara ve diğer bağımlılık yapan madde/nesnenin etkileri fiziki etkileri birbirinden farklıdır. Örneğin, alkol bağımlılığı kişide sinir, şişmanlık, yüzde kızarıklık, yaparken, sigara bağımlılığı kilo kaybına, deri sararmasına, vb. gibi sonuçlara neden olabilir. Fakat birbirinden farklı etkilerin yanı sıra madde, alkol, nikotin ve uçucu maddeler ilk kullanmaya başlandığında kişide, kilo kaybı, içe kapanma, tedirginlik, gibi belirgin özellikler ortaya çıkar. Bu konuda özellikle ailelerin, değişiklikleri gözlemlemesi ve tedbirli olması bağımlılık oluşumunun engellenmesinde çok önemlidir. 2. Sosyal Ve Maddi Etkiler: Fiziki etkilerin yanı sıra bağımlılık çeşitlerinin çoğunda; maddi kayıplar, aile içi huzursuzluk, sosyal çevreden uzaklaşma, iş hayatında sorunlar, öz bakımın azalması ve asosyal bir yaşam gibi olumsuz etkileri vardır. Türkiye de Alkol Ve Madde Kullanım Oranları Ve Yaygınlık 2004 yılında İstanbul'da 15 ilçede lise ikinci sınıf öğrencileri ile yapılan bir çalışmada yaşam boyu esrar kullanımı %5,8, uçucu madde kullanımı %5,9, extacy kullanımı %3,1, eroin kullanımı %1,6 olarak bulunmuştur yılında lise ikinci sınıf öğrencileri ile yapılan benzer bir çalışma ile karşılaştırıldığında esrar kullanımının %75,7, uçucu kullanımının %40,5, extacy kullanımının %287,5 eroin kullanımın ise %100 arttığı görülmüştür. Türkiye de 2002 de kişi başına tüketilen saf alkol miktarı 1.4 litreydi. OECD nin (Ekonomik Kalkınma ve İş birliği Örgütü) son ölçümü yaptığı 2010 da söz konusu miktar 1,5 litre olarak kaydedildi. Çünkü OECD nin hesaplaması içilen içki miktarı üzerinden değil, bir litre içkideki saf alkol oranı üzerinden yapılıyor. Bağımlılık Tedavisi Bağımlılık tedavisi psikiyatri kliniklerinde alanında uzman kişiler (Psikiyatrist, psikiyatrist hemşireleri ve uzman psikologlar) tarafından ayakta veya yatarak yapılır. İlaç tedavisi ve terapi süreci gerektirir. Bağımlılık 8 / 11

10 Arındırma (detoksifikasyon) yöntemiyle vücudun maddeden temizlenmesi amaçlanır. Bu süreçte özellikle manevi destek ve hastanın kendi isteği bağımlılıktan kurtulmak için en önemli aşamadır. Bağımlılık Tedavisinde Karşılaşılan Güçlükler 1. Hasta ile ilişkili olanlar: Madde kullanım bozukluğu olan kişi için ilk sorun kişinin kendi durumunu değerlendirme ve hekime başvurması ile ilişkilidir. Kişi kendisini alkol ya da madde ile ilgili bir sorunu olduğunu düşünmediği sürece tedaviye başvurmayacak ya da tedavide önerilenleri uygulamayacaktır. 2. Terapist ile ilişkili olanlar: Retrospektif analizler kadar prospektif çalışmalar da terapistin tarzının tedavi sonuçlarına katkısı olduğunu vurgulamaktadır. Bilindiği gibi bağımlılıktaki görüşme ilkeleri psikiyatrik görüşmenin genel ilkelerinden ayrılamaz. Hasta ile ilk görüşmede terapistin temel sorumluluğu hastanın motivasyonunu yükseltmektir. Terapistin hastaya bakışı ilk olarak motivasyon anlayışı ile başlar. 3. Tedavi ile ilişkili olanlar: Tedavi için başvuran hastalar üzerinde yapılan çalışmalar göstermiştir ki hastanın koşullarına en uygun olan, hastayı fazla yük altında bırakmayan tedavi programlarının sonuçları daha iyidir. Eğer buna dikkat edilmezse tedavide kalma ve tedaviye yanıt verme oranları düşmektedir (5). Tedavi Çağımızın en önemli halk sağılığı sorunlarından olan alkol ve madde kullanım bozukluğu; yoksunluk, tolerans ve aşerme gibi farklı boyutları ile üstesinden gelmesi zor bozukluklar arasında yer almaktadır (6). Entoksikasyon ve Yoksunluk Ciddi entoksikasyonları yaşamı tehdit edici olabilir ve acil genel tıbbi müdahale gerektirebilir. Gerekli olduğunda yoksunluk belirtilerinin tedavisi bir ya da iki genel metodun kombinasyonu olarak uygulanabilir. İlk olarak çapraz tolerans, daha az zararlı ve genelde uzun etkili tedavi, madde kötüye kullanım yerine konulabilir (eroin için metadon, tütün için nikotin, alkol için diazem gibi). İlacın dozu çekilme belirtileri en aza indirgeninceye kadar ayarlanır ve sonrasında tedavi büyük ölçüde azaltılarak devam ettirilir. İkinci metotta çapraz toleransı olmayan tedaviler yoksunlukla bağlantılı belirtileri indirgemek için kullanılır (opioid yoksunluğu için klonidin, nikotin yoksunluğu için bupropion gibi). Yalnızca madde yoksunluğunun tedavisi, madde kullanım bozukluğu olan hastalar için çok az yarar sağlar. Yoksunluk tedavisi süresince motivasyon attırılmalı ve kötüyü kullanım ya da bağımlılık tedavisi başlatılmalıdır (7). Anahtar Noktalar: Dünya genelinde, tütün dışlandığında alkol ve madde kullanım bozuklukları, erişkinlerdeki hastalık yükünün altıncı önde gelen nedenidir; tütün kullanımı ve tütün dumanına maruziyet ise ölüme yol açan önlenebilir nedenler arasında başı çekmektedir. Hekimler, yasal ve yasal olmayan maddeler hakkında bilgi sahibi oldukları kadar, reçete edilebilen ilaçlar da dâhil olmak üzere tüm madde sınıfları (Örn, Alkol, opiyatlar, sedatif-hipnotikler, stimulanlar, kannabis, nikotin) hakkında bilgi sahibi olmalıdırlar, çünkü hastalar bazı maddelerin kötüye kullanımını diğerleri kadar önemli olarak kabul etmeyebilirler. Psikososyal ve davranışçı yaklaşımlar madde bağımlılığı tedavisinin köşe taşlarından olsa da, ilaç tedavileri alkol, opiyat ve nikotin bağımlılığı tedavilerinin etkisini arttırmak için giderek artan şekilde kullanılmaktadır. Stimülan bağımlılığı tedavisi için geliştirilen ilaçlar federal bir araştırma önceliğidir. Bağımlılık 9 / 11

11 Birçok deneme sürse de, hastalara sigarayı bırakmalarına yardım etmedeki genel başarı oranı göreceli iyidir. Uzun dönem (Örn, 12 ay) bırakma oranları tek sefer deneme için % 10 un altında iken, yaşam boyu uzun dönem bırakma oranları % 50 ye yakındır. Şu anda disülfiram, naltrekson, naltreksonun uzun etkili intramuskuler formu ve acamprosate olmak üzere alkol bağımlılığının idame tedavisi için FDA onaylı 4 adet ilaç tedavisi bulunmaktadır. Opiyat bağımlılığı arınma ve idame tedavisi için buprenorfin kullanımı. Uzun dönem (örneğin 12 ay) bırakma oranları tek sefer deneme için % 10 un altında iken, yaşam boyu uzun dönem bırakma oranı % 50 ye yakındır. Çoklu madde kötüye kullanımı yaygındır; 2002 yılında kamu tarafından finanse edilen tedavi programlarına başvuran hastaların % 56 sı birden fazla madde kötüye kullandıklarını, % 70 inden fazlası da sigara içtiklerini bildirmişlerdir. Eğer tespit edilmezse, çoklu madde kötüye kullanımı, madde intoksikasyon, yoksunluk, kötüye kullanım veya bağımlılık tedavisini karmaşık hâle getirebilir, Madde kullanım bozuklukları ve diğer psikiyatrik bozukluklar sıklıkla birlikte ortaya çıkar ve birbirleri ile ilişkileri karmaşık ve iki yönlüdür. Ergenlerde reçeteli ağrı kesicilerin (özellikle opiyatların) tıbbi olmayan kullanım oranlarında son dönemde görülen artış önemli ve kaygı uyandırıcıdır. Bağımlılık 10 / 11

12 Bağımlılık 11 / 11