Bakmadan Gitme! - Bölüm 1

Transkript

1 Bakmadan Gitme! - Bölüm 1

2 BİRİNCİ BÖLÜM DENETİMİN AMACI- DENETÇİNİN ÖZELLİKLERİ VE GÜVENCE TÜRLERİ (a) (b) (c) (d) (e) Finansal Tabloların Bilanço Kar-Zarar ve Diğer Kapsamlı Gelir Tablosu Öz Kaynak Değişim Tablosu Nakit Akım Tablosu Dipnotlar Denetimin Amacı Hedef kullanıcıların finansal tablolara duyduğu güven seviyesini artırmaktır. Geçerli Bir Finansal Raporlama Uygun Olarak Hazırlanıp Tüm Hazırlanmadığı Konusunda Makul Güvence Vermek Önemli (+) Amacıyla Yönleriyle Hata ve Hile Kaynaklı Önemli Bir Yanlışlık İçerip İçermediği Konusunda Önemsiz yanlışlıklar üzerine odaklanmaz. Geçerli finansal raporlama çerçevesi Türkiye Muhasebe Standartlarıdır. Denetim riskini kabul edilebilir düşük bir seviyeye indirecek yeterli ve uygun kanıt topladığında makul güvence sağlanmış olur. Kanıtların kesin olmaması ve ikna edici olması ile yetinildiğinden denetçi mutlak yani sonsuz güvence elde edemez. Güvence Seviyeleri (a) Mutlak Güvence (b) Makul Güvence (c) Sınırlı Güvence (a) > (b) > (c) Görüş Bildirmek Görüş finansal tablolar durumu hakkında beyan vermektir. Görüş işletmenin gelecekteki ekonomik başarısı veya yönetimin işletme faaliyetlerini yürütmesinin etkinliği veya verimliliği hakkında güvence verme amacı taşımaz. 1

3 BİRİNCİ BÖLÜM DENETİMİN AMACI- DENETÇİNİN ÖZELLİKLERİ VE GÜVENCE TÜRLERİ İşlem Kısıtı Zaman Kısıtı Yapısal Kısıtlar İşgücü Kısıtı Denetçinin bir denetimi BDS lere uygun olarak yürütüp yürütmediği: (a) İçinde bulunulan şartlar altında uygulanan denetim prosedürlerine, (b) Bu prosedürler sonucu elde edilen denetim kanıtlarının yeterlilik ve uygunluğuna, (c) Denetçinin genel amaçları ışığında ilgili kanıtların değerlendirilmesine dayanan denetçi raporunun uygunluğuna göre belirlenir. (6) Elde ettiği kanıtlardan yola çıkarak görüş bildirmesini (5) Önemli yanlışlıkların var olup olmadığı konusunda yeterli ve uygun kanıt toplamasını (1) Mesleki muhakemesini kullanmasını BDS Zorunlu Kılar (4) Bulduğu bilgilere dayanarak hata ve hile kaynaklı önemli yanlışlıkları değerlendirmesini (2) Mesleki şüpheciliği sürdürmesini (3) İşletmenin iç kontrolü dâhil işletme ve çevresini anlamasını (1) Dürüstlük (3) Mesleki Yeterlilik ve Özen Etik Kurallar (2) Tarafsızlık (4) Sır Saklama (5) Mesleğe Uygun Davranış 2

4 BİRİNCİ BÖLÜM DENETİMİN AMACI- DENETÇİNİN ÖZELLİKLERİ VE GÜVENCE TÜRLERİ Üst Yönetimin Sorumlulukları Finansal Tablolar (a) Mevzuatın takibi ve uygulanması (b) Finansal bilgilerin raporlama standartları çerçevesinde gerçeğe uygun kaydedilmesi (c) İşletme içinde etik kuralların yaygınlaştırılması (d) İç kontrol sisteminin kurulumu ve etkinliği BDS ler Üzerinde BDS ler yönetime veya üst yönetimden sorumlu olanlara sorumluluk yüklemez ve bu kişilerin sorumluluklarını düzenleyen mevzuat hükümlerinin yerine geçmez. Ancak üst yönetimden sorumlu olanlar, denetçinin BDS lere uygun bir denetim yapabilmesi için gerekli olan aşağıdaki sorumlulukları üstlendiklerini kabul eder: (a) İlgili hâllerde finansal tabloların i. Gerçeğe uygun sunumu konusundaki sorumluluğu ii. Geçerli finansal raporlama çerçevesine uygun olarak hazırlanması sorumluluğu, iii. Hata veya hile kaynaklı önemli yanlışlık içermeyen finansal tabloların hazırlanmasını sağlamak için gerekli gördüğü iç kontrole ilişkin sorumluluğu, (b) Denetçiye: i. Kayıtlar, dokümanlar ve diğer hususlarda finansal tabloların hazırlanmasıyla ilgili tüm bilgilere erişim imkânı sağlama sorumluluğu, ii. Yürütülen denetimle ilgili olarak denetçinin, talep edebileceği ilâve bilgileri sağlama sorumluluğu, (c) Denetim kanıtlarının toplanması için işletme içinde gerekli görülen kişilerle kısıtlama olmaksızın görüşme imkânı sağlama sorumluluğu. 3

5 BİRİNCİ BÖLÜM DENETİMİN AMACI- DENETÇİNİN ÖZELLİKLERİ VE GÜVENCE TÜRLERİ 1. Aşağıdakilerden hangisi finansal tabloların bağımsız denetiminin temel amacıdır? A) İşletmenin sürekliliğine ilişkin kesin bir sonuç sunmaktır. B) Finansal tablo kullanıcılarının finansal tablolara duyduğu güven seviyesini artırmaktır. C) İşletmenin, denetimi yapılan faaliyet dönemine ait finansal durumunu ortaya koymaktır. D) İşletmenin, denetimi yapılan faaliyet dönemine ait performansını ortaya koymaktır. E) Yönetimin işletme faaliyetlerini yürütmesinin etkinliği veya verimliliği hakkında güvence sağlamaktır. 5. Bir işletmenin finansal tablolarını Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumunca yayımlanan Bağımsız Denetim standartlarına göre, denetleyen bir denetçinin, denetimiyle güvence verdiği husus aşağıdakilerden hangisidir? A) İşletme hakkındaki finansal bilgiler B) İşletme faaliyetlerinin mevzuata uyumu C) İşletmenin muhasebe sisteminin işlerliği D) İşletme yönetiminin performansı E) İşletmenin finansal durumu 2. Finansal tabloların denetiminde denetçinin temel sorumluluğu, bu tabloda sunulan bilgilerin konusunda makul bir güvence sağlayacak şekilde denetimi planlamak ve denetim görevini yerine getirmektir. İfadesinde aşağıdaki ifadelerden hangisi boşluğu en iyi şekilde tanımlar? A) Hata ve hile kaynaklanan yanlışlıklar içerip içermediği B) Hata ve hileden kaynaklanan önemli yanlışlıklar içermediği C) Doğruluğu ve bütünlüğü D) Doğruluğu ve dürüstlüğü E) Önemli bir hata ya da önemsiz bile olsa hile olup olmadığı 3. Bağımsız Denetçinin Genel Amaçları ve Bağımsız Denetimin Bağımsız Denetim Standartlarına Uygun Olarak Yürütülmesi başlıklı Bağımsız Denetim Standardı 200 uyarınca; denetçiler, finansal tablo bağımsız denetimlerinde, finansal tabloların önemli yanlışlık içerip içermediğine dair hangi seviyede güvence elde etmelidir? A) Düşük güvence B) Mutlak güvence C) Makul güvence D) Ortalama güvence E) Sınırlı güvence 4. Özel amaçlı bir çerçeveye göre hazırlanan tarihi finansal bilgilere makul güvence vermek isteyen bir denetçi aşağıdaki standartlardan hangisine uygun olarak hareket eder? A) Sınırlı Bağımsız Denetim Standartları B) Bağımsız Denetim Standartları C) Güvence Denetim Standardı 3400 ileriye yönelik Finansal bilgilerin incelenmesi D) Türkiye Muhasebe standartları E) İç denetim Standartları 6. Denetimden beklenen güvencenin seviyesiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Verilecek güvencenin seviyesi arttıkça denetçi denetim riskini düşürür. B) Mutlak güvence seviyesi, makul güvence seviyesinden; makul güvence seviyesi de sınırlı güvence seviyesinden yüksektir. C) Verilecek güvencenin seviyesi arttıkça elde edilecek kanıtların miktar ve kalitesi azaltılır. D) Denetçinin makul güvence verebilmesi için denetimi sonucunda finansal tabloların önemli bir yanlışlık içermediğine ikna olması yeterli olup emin olması şart değildir. E) Denetim riski, makul güvence vermek için yeterince düşük bir seviyeye, sınırlı güvence vermek için kabul edilebilir bir seviyeye düşürülmelidir. 7. Aşağıdakilerden hangisi denetimin %100 güvence vermesini engelleyen yapısal kısıtlamalarından birisi değildir? A) Bazı finansal tablo kaleminin subjektif kararlar, değerlendirmeler veya belirsizlikler içerebilmesi B) Denetimin önemli yanlışlıklara odaklanması C) Denetim kanıtlarının çoğunun, örnekleme yapılarak elde edilmesi D) Finansal tablolarda hile yapanların hileleri gizlemeye yönelik özel gayretleri E) Güvence seviyesi arttıkça denetimin süresinin artması, dolayısıyla denetime konu olan bilginin ihtiyaca uygunluğunun azalması BİRİNCİ BÖLÜM CEVAP ANAHTARI 1 B 6 C 2 B 7 B 3 C 4 B 5 A 4

6 İKİNCİ BÖLÜM BAĞIMSIZ DENETİME TABİ OLMA KOŞULLARI Bağımsız Denetime Tabi Olma Koşulları Herhangi Bir Kriter Aranmaksızın Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketler (i) Sermaye Piyasası Kanunu Kapsamına Giren Şirketlerden; (a) Yatırım kuruluşları, (b) Kolektif yatırım kuruluşları, (c) Portföy yönetim şirketleri, (d) İpotek finansmanı kuruluşları, (e) Varlık kiralama şirketleri, (f) Merkezi takas kuruluşları, (g) Merkezi saklama kuruluşları, (h) Veri depolama kuruluşları, (i) Derecelendirme kuruluşları, (j) Değerleme kuruluşları, (k) Sermaye piyasası araçları bir borsada ve/veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören anonim şirketler. (ii) Bankalar Kanununa Tabi Şirketler (a) Bankalar ve özel finans kuruluşları, (b) Derecelendirme kuruluşları, (c) Finansal holding şirketleri, (d) Finansal kiralama şirketleri, (e) Faktoring şirketleri, (f) Finansman şirketleri, (g) Varlık yönetim şirketleri, (iii) Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri (iv) İstanbul Altın Borsasında üye olarak faaliyet gösteren; (a) Yetkili müesseseler, (b) Kıymetli madenler aracı kurumları, (c) Kıymetli maden üretimi veya ticareti ile iştigal eden anonim şirketler. (v) A.Ş. şeklinde kurulan Tarım Ürünleri Lisanslı Depo Şirketleri ile Umumi Mağazalar Kanunu hükümleri uyarınca anonim şirket şeklinde kurulan şirketler. (vi) Ulusal karasal, uydu ve kablolu televizyon sahibi medya hizmet sağlayıcı şirketler Genel Esaslara Göre Bağımsız Denetime Tabi Olacak Şirketler (2018 yılı): Tek başına veya bağlı ortaklıkları ve iştirakleriyle birlikte aşağıdaki üç ölçütten en az ikisini sağlayan şirketler bağımsız denetime tabidir. (a) Aktif toplamı TL (otuzbeşmilyon) ve üstü Türk Lirası. (b) Yıllık net satış hasılatı TL (yetmişmilyon) ve üstü Türk Lirası. (c) Çalışan sayısı 175 (yüzyetmişbeş) ve üstü. Şirketler, bu Kararda belirtilen üç ölçütten en az ikisinin sınırlarını art arda iki hesap döneminde aşması durumunda müteakip hesap döneminden itibaren bağımsız denetime tabi olur. Bağımsız denetime tabi şirketler söz konusu ölçütlerden en az ikisine ait sınırların art arda iki hesap döneminde altında kalması ya da bir hesap döneminde söz konusu ölçütlerden en az ikisinin sınırlarının yüzde yirmi veya daha fazla altında kalması durumunda, müteakip hesap döneminden itibaren bağımsız denetim kapsamından çıkarılır. Bağımsız Denetim Süresi (a) Denetim Şirketinin Çalışma Süresi TTK ya göre bir denetim şirketi son 10 yılda 7 yıl denetim çalışması yürüttüğü işletmelerin denetim işini 3 yıl geçmedikçe üstlenemez. (b) Bağımsız Denetçilere İlişkin Çalışma Süresi Çalıştığı denetim kuruluşuna bakılmaksızın, farklı denetim kuruluşlarında görev alsa dahi bir denetçi aynı denetlenen işletmede, son 7 yılda 5 yıl denetim çalışması yürütmüş ise 3 yıl geçmeden aynı işletmenin denetim faaliyetlerinde yer alamaz. Not: i. Denetçiler sadece bir denetim kuruluşu adına denetim yapabilirler. İstihdam edildikleri denetim kuruluşuyla ilişkileri sona ermedikçe başka bir denetim kuruluşunda ya da tek başına denetim faaliyetinde bulunamazlar. ii. Denetçiler, denetçilik görevinden ayrılmalarından itibaren iki yıl geçmedikçe son iki yılda denetiminde bulunduğu işletmelerde ve bağlı ortaklıklarında kilit yönetici olarak görev alamazlar. 5

7 İKİNCİ BÖLÜM BAĞIMSIZ DENETİME TABİ OLMA KOŞULLARI sayılı Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre, on yıl içinde aynı Şirket için toplam yedi yıl denetçi olarak seçilen denetçi, üç yıl geçmedikçe denetçi olarak yeniden seçilemez. Kısaca denetçi rotasyonu adı verilen bu husus aşağıdakilerden hangisini sağlamak için gerçekleştirilmektedir? A) Denetçinin müşteri portföyünü genişletmek B) Denetçinin gelirini artırmak C) Denetçinin bağımsızlığını sağlamak D) Denetçiyi dinlendirmek E) Denetçiler arasında işbirliğini sağlamak 2... yıl içinde aynı şirket için toplam yıl denetçi olarak seçilen denetçi.. yıl geçmedikçe denetçi olarak yeniden seçilemez. Türk Ticaret Kanunu nda yer alan yukarıdaki ifadede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdaki değerlerden hangisi gelmelidir? A) B) C) D) E) TTK ya göre denetim şirketleri ve bağımsız denetçiler için denetim sürelerine ilişkin aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Denetim şirketlerinin aynı müşteri ile 7 yıl denetim gerçekleştirmeleri durumunda 3 yıllık ara vermeleri zorunludur. B) Bağımsız denetçiler farklı denetim kuruluşlarında görev alsalar dahi aynı müşterinin denetim işlerinde son 10 yıl içinde 7 defa denetim gerçekleştirmeleri durumunda 3 yıl ara vermek zorundadır. C) Bağımsız denetçiler aynı denetim kuruluşunda olmak şartıyla, aynı müşteri için son 7 yıl içinde 5 yıl denetim çalışmalarını yürütmüşler ise 3 yıl ara vermek zorundadırlar. D) Denetim şirketi aynı müşteri için son 10 yılda 5 defa denetim gerçekleştirmesi durumunda 3 yıl ara vermek zorundadır. E) Bağımsız denetçiler farklı denetim kuruluşlarında görev alsalar dahi aynı müşterinin denetim işlerinde son 7 yıl içinde 5 defa görev almışlar ise 3 yıl ara vermek zorundadırlar. I. Aktif toplamı TL (otuzbeşmilyon) ve üstü Türk Lirası. II. Yıllık net satış hasılatı TL (yetmişmilyon) ve üstü Türk Lirası. III. Çalışan sayısı 175 (yüzyetmişbeş) ve üstü. 4. Yukarıda verilmiş olan genel esaslara göre bağımsız denetime tabi olma koşullarına göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Tek başına veya bağlı ortaklıkları ile birlikte son üç yıl içinde yukarıda sayılan üç koşulu yerine getiren şirketler bağımsız denetime tabidir. B) Tek başına yukarıda sayılan koşulların tamamını sağlayan işletmeler bağımsız denetim şartı getirilmişken bağlı ortaklıkları için geçerli değildir. C) Yukarıdaki koşulları daha önce sağlayıp bağımsız denetime tabi olan şirketler, bu koşullardan en az ikisinin bir hesap döneminde yüzde %10 nunun altına düşmesi halinde bağımsız denetim kapsamından çıkarlar. D) Tek başına veya bağlı ortaklıkları ve iştirakleriyle birlikte yukarıda sayılan koşullardan en az ikisini art arda iki hesap döneminde yerine getiren şirketler müteakip hesap döneminde bağımsız denetime tabi olurlar. E) Son beş yıl içinde yukarıdaki koşullardan en az ikisini yerine getiren işletmeler ve bağlı ortaklıkları müteakip hesap döneminde bağımsız denetime tabi olurlar. 1 C 2 A 3 E 4 D İKİNCİ BÖLÜM CEVAP ANAHTARI 6

8 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BAĞIMSIZ DENETİMİN FAYDALARI VE BAĞIMSIZ DENETÇİ Bağımsız Denetimin Faydaları Faydaları İhtiyaç Duyma Nedenleri Şekilleri (a) İşletme sahipleri ile yöneticiler arasında yaşanan çıkar çatışmaları nedeniyle doğru ve güvenilir bilgi zedelenir. (b) Bilgiye erişimdeki yasal sınırlamalar (c) İşlemlerin çokluğu ve (a) Finansal tabloların güvenilirliğini arttırır. (b) Yönetim ve çalışanların yolsuzluk yapma eğilimini azaltır. (c) Ortakların ve kredi verenlerin haklarını korur. (d) İşletmenin dışarıdan düşük maliyetli finansman bulmasını kolaylaştırır yani kredi olanaklarını arttırır. (e) İflas ve borç durumlarında adli mercilere güvenilir bilgi verir. Not: Bağımsız denetim asla garanti vermez. Sadece makul güvence verebilir. muhasebe karmaşık yapısı (d) Ekonomik toplumun ilgilendirmesi sisteminin olayların genelini (a) Esasta Bağımsızlık: Tarafsız, dürüst ve mesleki şüphecilik ile hareket edilmesi (b) Şekilde Bağımsızlık: Üçüncü kişiler nazarında tarafsız ve dürüst intibaı verilmesi Sahip Olması Gereken Özellikler Mesleğin itibarını zedeleyici fiillerden kaçınmak Mesleki şüphecilik içinde hareket etmek Mesleki muhakemesine yer vermek Mesleki etik kurallara uygun davranmak Dürüstlük Mesleğe uygun davranış Mesleki yeterlik ve özen Sır saklama Tarafsızlık Bağımsız Denetçi Bağımsızlığını Tehlikeye Sokan Unsurlar (a) Yakınlık veya Güven Tehdidi i. Denetim kuruluşunun ortakları, kilit yöneticileri, denetçileri ve bunların boşanmış olsalar dahi eşleri ile 3 üncü dereceye kadar (3 üncü derece dahil) kan ve kayın hısımları veya denetim kuruluşları tarafından denetlenen işletme veya denetlenen işletme ile ilgili olanlarla doğrudan veya dolaylı olarak menfaat, ortaklık, kilit yönetici sıfatıyla iş, olağan ekonomik ilişkiler dışında borç veya alacak ilişkilerine girilmiş olması, ii. Denetlenen işletme ile uzun sureli ve yakın ilişkiler içinde olması, iii. Denetlenen işletmeye aşırı güven duyması (b) Kişisel Çıkar Tehdidi i. Geçmiş yıllara ilişkin denetim ücretinin, geçerli bir nedene dayanmaksızın, denetlenen işletme tarafından ödenmemesi, ii. Denetçinin ücretini denetlenen işletmeden alması, iii. Denetçinin denetlenen işletmenin hisse senetlerine sahip olması, iv. Denetçinin denetlenen işletme ile istihdam ilişkisi, v. Denetçinin denetlenen işletmeyi kaybetme korkusu (c) Kendi kendini denetleme tehdidi i. Denetlenen finansal tabloların denetçi tarafından hazırlanmış olması ii. İşletmenin muhasebe sisteminin denetçi tarafından yürütülmesi (d) Taraf Tutma Savunma Tehdidi i. Denetlenen firma adına bir dava açmada veya üçüncü kişilerle olan anlaşmazlıkların çözümünde denetçinin savunuculuk yapması (e) Yıldırma Tehdidi i. Müşteri işletme tarafından korkutmak için çeşitli tehdit ve baskıların olması 7

9 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BAĞIMSIZ DENETİMİN FAYDALARI VE BAĞIMSIZ DENETÇİ 1. Aşağıdakilerden hangisi bağımsız denetimden beklenen faydalardan biri değildir? A) Finansal tabloların güvenilirliğini artırmak B) İşletme yönetimi ve işletme çalışanlarının yolsuzluk yapma eğilimlerinin azalmasına yardımcı olmak C) Denetlenmiş finansal tablolarla kredi olanaklarının genişletilmesini sağlamak D) Borçluluk ve iflas hallerinde, vekâlet ve ortaklık sözleşmelerinin düzenlenmesinde adli mercilere bağımsız ve güvenilir bilgi sağlamak E) İşletmedeki finansal bilgilerin tamlığını ve doğruluğunu garanti etmek 2. Türk Ticaret Kanunu uyarınca, sermaye şirketlerinin her yıl finansal tabloları için yaptırmak zorunda oldukları bağımsız denetimin nitelikleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Kullanıcılara finansal tabloların doğruluğuyla ilgili sınırlı güvence verir. B) İşletme için finansal tablolara son halinin verilmesi hizmetin bir parçasıdır. C) Denetlenen şirketlerin borçlarını ödeyebilecek güçte olduğunu gösterir. D) Şirketin finansal durum ve performansı hakkındaki bilgiye olan güveni artırır. E) Denetimin güvence sağladığı taraf sadece şirketin mevcut ve potansiyel ortaklarıdır. 3. Finansal tablo denetiminin bağımsız denetçi tarafından yapılmasının sebepleri arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Bilgi kullanıcıları ile şirket yönetimi arasındaki çıkar çatışması B) Bilgi kullanıcılarının, denetimi kendilerinin yapmasının zaman ve maliyet açısından akılcı olmaması C) Şirketin muhasebe sorumlularının bilgi birikimi açısından yetersiz olması D) Bilgi kullanıcılarının, denetimi kendilerinin yapmasında çeşitli yasal engeller bulunması E) Şirket yönetimi dışındaki bilgi kullanıcılarının şirket yönetiminden uzak olması 4. Aşağıdakilerden hangisi Bağımsız Denetçiler için Etik Kurallar da yer alan tehditlerden birisi değildir? A) Yakınlık tehdidi B) Kişisel çıkar tehdidi C) Taraf tutma tehdidi D) Görüş bildirememe tehdidi E) Kendi kendini denetleme tehdidi 5. Aşağıdakilerden hangisi denetçi bağımsızlığına yönelik tehditlerden biri değildir? A) Denetçinin müşteri işletme yöneticisi ile yakın akraba olması B) Denetçi ile müşteri işletme arasında denetim sözleşmesi dışında borç-alacak ilişkisinin olması C) Denetçinin uzun yıllar aynı müşteri işletmeye denetim hizmeti vermesi D) Denetçinin denetim hizmeti verdiği müşteri işletmeye aynı dönemde yönetim danışmanlığı hizmeti de vermesi E) Denetçinin denetim hizmeti verdiği müşteri işletme yöneticisi ile aynı liseden mezun olması 6. Denetçinin, denetimin bütün aşamalarında mesleki şüphecilik tutumu içinde hareket etmesi ve denetimi bu şekilde planlaması gerekir. Aşağıdakilerden hangisi mesleki şüpheciliği doğru biçimde açıklamaktadır? A) Denetçinin, denetim kanıtlarını eleştirel ve sorgulayıcı bir tarzda değerlendirmesi B) Denetçinin, müşteri işletme ile ortaklık ilişkisine girmemesi C) Denetçinin, geçmişten tanıdığı kişilere aşırı güvenmesi D) Denetçinin, sadece tanıdığı kişilerle iş yapması E) Denetim ekibinin yeterli sayıda olması 8

10 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BAĞIMSIZ DENETİMİN FAYDALARI VE BAĞIMSIZ DENETÇİ 7. : denetçinin, sorgulayıcı bir yaklaşımla, kanıtların geçerliliğini incelemesi ve kanıtların, işletme yönetiminin açıklamaları ve diğer bilgi ve belgeler ile çelişki içinde olup olmadığını değerlendirmesidir. İfadesinde aşağıdaki ifadelerden hangisi boşluğu en iyi şekilde tanımlar? A) Mesleki şüphecilik B) Makul güvence C) Finansal tablo denetimi D) İç kontrol testi E) Maddi doğruluk ölçümü sayılı Türk Ticaret Kanunu na göre, aşağıdaki hizmetlerden hangisinin bağımsız denetim hizmetiyle aynı dönemde aynı müşteriye verilmesinde bağımsızlık açısından bir sakınca yoktur? A) Vergi danışmanlığı B) Defter tutma C) İç kontrol sistemi kurma D) Yönetim danışmanlığı E) Finansal tablo hazırlama 9. Denetim firmasının, müşteri işletmenin yaşadığı bir muhasebe sorununda ona danışmanlık yapması halinde aşağıdaki denetim standartlarından öncelikle hangisi ihlal edilmiş olur? A) Bağımsızlık B) Planlama ve gözetim C) Mesleki dikkat ve özen D) Kanıt toplama E) Görüş bildirme ÜÇÜNCÜ BÖLÜM CEVAP ANAHTARI 1 E 6 A 2 D 7 A 3 C 8 A 4 D 9 A 5 E 9

11 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BAĞIMSIZ DENETİM TÜRLERİ Bağımsız Denetim Türleri SPK Kapsamında (a) Finansal Tablo Denetimi Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerine uygunluk Finansal bilgilerin tüm önemli yönleriyle gerçeği yansıtıp yansıtmaması En kapsamlı denetim türü (d) Özel Denetimi Devir, birleşme, bölünme, tasfiye ve halka arz (e) Sınırlı Denetim 3,6,9 aylık denetim Ara mali tablo denetimi (b) Uygunluk Denetimi Yasa, yönetmelik, mevzuat ve prosedürlere uygunluk Personelin yaptığı işlemler (f) Sürekli Denetim Yıllık denetim (c) Faaliyet Denetimi İşletmenin hedefleri Bütçe rakamları Randıman oranları Performans göstergeleri Etkinlik ve verimlilik oranları Yönetimin performansı 10

12 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM BAĞIMSIZ DENETİM TÜRLERİ 1. İşletmenin örgütsel yapısını, iç kontrol sistemini, iş akışlarını, yönetimin başarısını ve amaçlara ne ölçüde ulaşıldığını saptamaya yönelik geniş kapsamlı yürütülen denetim türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Kamu denetimi B) Faaliyet denetimi C) Muhasebe denetimi D) Finansal tablo denetimi E) Bağımsız denetim 5. SPK tarafından yapılan ara mali tabloların denetimine ne ad verilir? A) Özel denetim B) Sürekli denetim C) Faaliyet denetimi D) Uygunluk denetimi E) Sınırlı denetim 2. Aşağıdaki denetim türlerinden hangisi denetimin ölçütü olarak performans göstergeleri, bütçe rakamları, verimlilik oranları gibi unsurları temel alır? A) Uygunluk Denetimi B) Faaliyet Denetimi C) Bağımsız Denetim D) Muhasebe Denetimi E) Finansal Tablo Denetimi DÖRDÜNCÜ BÖLÜM CEVAP ANAHTARI 1 B 2 B 3 B 4 A 5 E 3. Bir işletmenin mali işlemlerinin ve faaliyetlerinin, işletme yönetimi, yasama organı ya da diğer yetkili kişi ve kuruluşlarca belirlenmiş yöntemlere, kurallara ve mevzuata uygun olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan denetime ne ad verilir? A) Finansal denetim B) Uygunluk denetimi C) Bağımsız denetim D) Performans denetimi E) İç denetim 4. Aşağıdakilerden hangisi "özel denetim çalışması" kapsamında değildir? A) İşletmelerin ara donem finansal tablo hazırlaması B) İşletmelerin tasfiyesi C) İşletme birleşmeleri D) İşletme devirleri E) İşletmenin ilk defa halka açılması 11

13 BEŞİNCİ BÖLÜM BAĞIMSIZ DENETİM SÜRECİ DENETİM SÜRECİ (GELENEKSEL YAKLAŞIM) DENETİM İŞİNİN ÜSTLENİLMESİ (a) Müşteri Kabulü Anketi (b) Denetim Sözleşmesinin İmzalanması DENETİM PLANININ YAPILMASI (a) Müşteriyi İşletme Hakkında Bilgi Toplanması (b) İşletmeyi ve Sektörü Tanıma Başlangıç analitik inceleme tekniklerini (c) uygulama (d) Müşteri İşletme Riskini Değerleme Önemlilik Düzeyi ve Denetim Risk Düzeyini (e) Belirleme (f) Hile Riski İle İlgili Bilgi Toplama (g) Denetim Programlarının Oluşturulması İç Kontrolü Tanıma ve Kontrol Riskini (h) Değerleme (i) Denetim Planının Hazırlanması DENETİM ÇALIŞMALARININ YÜRÜTÜLMESİ (Kanıtların Toplanması) (a) Kontrol Testleri (b) Maddi Doğruluk Testleri İşlem Testleri (Muhasebeleştirme (c) süreçlerinin incelenmesi) (d) Hesap Kalanı Testleri (e) Analitik inceleme prosedürleri DENETİMİN TAMAMLANMASI VE RAPORLANMASI Bilanço Tarihinden Sonraki Olayların İncelenmesi (a) (Bilanço tarihinden sonra meydana gelmiş ve işletmeyi büyük ölçüde etkileyecek işlemlerin olup olmadığının incelenmesi) İşletmenin Sürekliliğinin Değerlendirilmesi (Gelecekte ortaya çıkma olasılığı olan önemli (b) bir belirsizliğin olup olmadığının incelenmesi,) Tespit edilen yanlışlıkların bir araya (c) getirilmesi, (İşletme yönetiminden bulunan yanlışlıkların düzeltilmesinin talep edilmesi) Önemlilik düzeyinin tekrardan gözden (d) geçirilmesi Yönetim teyit mektubu istenmesi (İşletme yönetiminden finansal tabloların (e) doğruluğu konusunda beyan mektubu alınması) DENETİM SÜRECİ (RİSK TABANLI) MÜŞTERİ KABULÜ (a) Müşteri Kabul Anketi (b) Denetim Sözleşmesinin İmzalanması İŞLETMENİN TANINMASI VE DENETİM PLANININ YAPILMASI (a) Denetim Stratejisinin Oluşturulması İşletme, Sektör ve İşletmenin (b) Faaliyet Konusunun Anlaşılması İç Kontrol Sisteminin (c) Değerlendirilmesi (d) Hile ve Usulsüzlük Ekip Toplantısı Hile ve Usulsüzlük Riskinin (e) Değerlendirilmesi (f) Bilişim Teknolojisi Ortamı (g) Önemlilik Seviyesinin Hesaplanması (h) Ön Analitik İnceleme Süreçlerin İncelenmesi (Satın alma (i) ve stoklar, personel, tahsilatlar vs.) (j) Ayrıntılı Denetim Planının Oluşturulması KANIT TOPLAMA (a) Kontrol Testleri (b) Hesapların Denetimi (c) Karar Defterinin İncelenmesi DENETİM ÇALIŞMASININ TAMAMLANMASI (a) Bilanço Tarihinden Sonraki Olaylar (b) İşletmenin Sürekliliği (c) İhmal Edilen Düzeltmeler (d) Nihai Finansal Tablo Analizi (e) Yönetim Temsil Mektubu RAPORLAMA (a) Bağımsız Denetçi Raporu (b) Yönetim Tavsiye Mektubu KALİTE KONTROL (a) Kalite Kontrol Takip Listesi RİSK DEĞERLENDİRME AŞAMASI RİSKE KARŞILIK VERME AŞAMASI RAPORLAMA AŞAMASI 12

14 BEŞİNCİ BÖLÜM BAĞIMSIZ DENETİM SÜRECİ sayılı Türk Ticaret Kanunu na göre, gerçekleştirilecek bağımsız denetimlerde denetim şirketinin seçimi aşağıdakilerden hangisinin görevidir? A) Şirket genel kurulu B) Şirket yönetim kurulu C) Şirket merkezinin bulunduğu yerdeki vergi dairesi D) Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu E) Sermaye Piyasası Kurulu 5. Bağımsız denetim sürecinde hangi sıra izlenir? A) Raporlama - Riske karşılık verme Risk değerlendirme B) Risk değerlendirme - Raporlama Riske karşılık verme C) Riske karşılık verme - Risk değerlendirme - Raporlama D) Risk değerlendirme - Riske karşılık verme - Raporlama E) Riski saptama - Risk değerlendirme - Raporlama 2. Denetçinin, finansal tabloların hazırlanmasında kullanılan finansal raporlama çerçevesinin kabul edilebilir olup olmadığını belirlerken dikkate alacağı faktörler arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Müşterinin kara para aklama veya suç teşkil eden diğer faaliyetlerde bulunabileceğine ilişkin göstergeler B) İşletmenin niteliği C) Mevzuatın geçerli finansal raporlama çerçevesini belirleyip belirlemediği D) Finansal tabloların niteliği E) Finansal tabloların amacı 3. Bağımsız denetim sürecini bir takvime yerleştirmek gerekirse, aşağıdakilerden hangisi denetim sürecine dâhil edilemez? A) İşletmenin tanınması ve denetim planının yapılması B) Müşteri bulmak için pazarlama faaliyeti yapılması C) Kanıt toplanması D) Denetim çalışmalarının tamamlanması E) Raporlamanın yapılması 4. Aşağıdakilerden hangisi bağımsız denetim sürecinin aşamalarından birisi değildir? A) Risk değerlendirme B) Planlama C) Raporlama D) Finansal tablo hazırlama E) Risklere karşılık verme 6. Denetçi, işletmenin risk değerlendirme sürecini analiz ederken aşağıdakilerden hangisini dikkate almaz? A) Risklerin gerçekleşme olasılığını nasıl öngördüğünü B) Riskleri yönetmek için nasıl kararlar aldığını C) İşletme yönetiminin finansal raporlamaya ilişkin riskleri nasıl tanımladığını D) Faaliyet sonuçlarının etkinliği ve verimliliğini E) Riskin önemini nasıl tahmin ettiğini 7. Aşağıdakilerden hangisi denetim planlaması esnasında yapılması gereken işlemlerden değildir? A) Kontrol testleri yapmak B) Önemlilik düzeylerini belirlemek C) Önceki denetçilerle görüşmek D) Denetim alanlarını belirlemek E) İç kontrol sistemini incelemek 8. Aşağıdaki denetim faaliyetlerinden hangisi planlama aşamasında yürütülen bir faaliyet olamaz? A) Denetim riski düzeyinin belirlenmesi B) Uygulanacak denetim tekniklerinin belirlenmesi C) Müşteri işletmeyle ilgili bilgi toplanması D) Hesap bakiyelerinin test edilmesi E) Önemlilik düzeyinin belirlenmesi 13

15 BEŞİNCİ BÖLÜM BAĞIMSIZ DENETİM SÜRECİ 9. Finansal Tabloların Denetiminin Planlanması başlıklı Bağımsız Denetim Standardı 300 e göre, denetimin planlanmasıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Denetçi, denetim sırasında gerektiğinde denetim planını değiştirebilir ancak genel denetim stratejisini değiştiremez. B) Denetimin yürütülmesi için ihtiyaç duyulan kaynakların niteliği genel denetim stratejisinde belirlenir. C) Denetim planı, risk değerlendirme prosedürlerinin planlanmasını da içerir. D) Denetimin planlanması sürecinde, sorumlu denetçi ve denetim ekibinin diğer kilit üyeleri rol alır. E) Denetim stratejisi, denetim planından önce geliştirilmelidir. 10. Aşağıdaki denetim faaliyetlerinden hangisi denetimin planlama aşamasında yapılan bir faaliyet olamaz? A) Denetim kanıtlarının toplanması B) Denetim programlarının yazılması C) Müşteri işletme hakkında bilgi toplanması D) Denetim alanlarına göre önemlilik düzeyinin belirlenmesi E) Denetim alanlarına göre denetim risklerinin belirlenmesi 11. Aşağıdakilerden hangisi denetim planlamasının faydalarından birisi değildir? A) Önemli yanlışlık riski azaltılabilir. B) Denetim işi uygun biçimde organize edilebilir, ekip üyeleri seçilir ve yönetilir. C) Olası sorunlar tanımlanır ve zamanında çözülebilir. D) Önceki dönem denetimlerinden ve diğer görevlerden elde edilen deneyimlerden uygun biçimde yararlanılabilir. E) Ekip içindeki çalışmalar koordine edilebilir. 12. Bağımsız denetim standardı 210`a göre denetimin ön şartlarının sağlanıp sağlanmadığını gösteren doküman aşağıdakilerden hangisidir? A) Denetim programı B) Önemliliğe ilişkin çalışma kâğıdı C) Denetçi raporu D) Denetim sözleşmesi E) Teyit mektubu 13. Denetim sözleşmesinin şartları üzerinde anlaşmaya varılmasıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Denetimin, müşterinin faaliyet gösterdiği coğrafi bölgelerden hangilerinde gerçekleştirileceği bilgisi sözleşmede yer almak zorundadır. B) Kullanılacak finansal raporlama çerçevesi Türkiye Finansal Raporlama Standartları değilse, denetçi söz konusu denetim işini üstlenmemelidir. C) Denetim sözleşmesi yazılı olmak zorunda değildir. D) Müşteri yönetimi, gerekli ve ilgili bilgileri denetçiye sağlama sorumluluğunu kabul etmese de denetçinin o denetim işini üstlenmesinde bir sakınca yoktur. E) Müşterinin finansal tabloların hazırlanması sorumluluğunu denetçiye verdiği bir denetim işi, denetçi tarafından kabul edilemez. 14. Denetim sözleşmesinde aşağıdaki hususlardan hangisinin yer alması beklenmez? A) Denetçinin sorumlulukları B) Yönetimin sorumlulukları C) Geçerli finansal raporlama çerçevesi D) Denetim stratejisi ve planı E) Denetimin amacı ve kapsamı BEŞİNCİ BÖLÜM CEVAP ANAHTARI 1 A 6 D 11 A 2 A 7 A 12 D 3 B 8 D 13 E 4 D 9 A 14 D 5 d 10 A 14

16 ALTINCI BÖLÜM - DENETİM SÖZLEŞMESİ DENETİM SÖZLEŞMESİ & DENETİMİN ÖN ŞARTLARI (a) Finansal tabloların hazırlanmasında kullanılan finansal raporlama çerçevesinin kabul edilebilir olup olmadığını belirler (b)yönetimin yandaki sorumluluklarını anladığına ve üstlendiğine dair mutabakatını alır (i) Gerekli hâllerde finansal tabloların gerçeğe uygun sunumu dâhil olmak üzere, finansal tabloların geçerli finansal raporlama çerçevesine uygun olarak hazırlanması sorumluluğu (ii) Yönetimin, hata veya hile kaynaklı önemli yanlışlık içermeyen finansal tablolar hazırlanmasını sağlamak için gerekli gördüğü iç kontrole ilişkin sorumluluğu (iii) Yönetimin, denetçiye; a. Finansal tabloların hazırlanmasıyla ilgili kayıtlar, belgeler ve diğer hususlar gibi muttali olduğu tüm bilgilere erişim imkânı sağlama sorumluluğu, b. Denetimin amacı doğrultusunda talep edebileceği ilave bilgileri sağlama sorumluluğu, c. Denetim kanıtlarının toplanması için denetçinin işletme içinde gerekli gördüğü kişilerle kısıtlama olmaksızın görüşme imkânı sağlama sorumluluğu. DENETİM SÖZLEŞMESİ Denetim sözleşmesi yazılı olarak düzenlenir ve yandaki hususları içerir (a) Finansal tabloların denetiminin amacı ve kapsamı, (b) Denetçinin sorumlulukları, (c) Yönetimin sorumlulukları, (ç) Finansal tabloların hazırlanmasında kullanılacak geçerli finansal raporlama çerçevesini belirten açıklama, (d) Denetçi tarafından düzenlenecek raporların beklenen şekline ve içeriğine atıf (e) Raporların beklenen şekil ve içerikten farklılık gösterebileceği durumlar olabileceğine ilişkin açıklama. 15

17 ALTINCI BÖLÜM - DENETİM SÖZLEŞMESİ 1. Denetim sözleşmesinin şartları üzerinde anlaşmaya varılmasıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Denetimin, müşterinin faaliyet gösterdiği coğrafi bölgelerden hangilerinde gerçekleştirileceği bilgisi sözleşmede yer almak zorundadır. B) Kullanılacak finansal raporlama çerçevesi Türkiye Finansal Raporlama Standartları değilse, denetçi söz konusu denetim işini üstlenmemelidir. C) Denetim sözleşmesi yazılı olmak zorunda değildir. D) Müşteri yönetimi, gerekli ve ilgili bilgileri denetçiye sağlama sorumluluğunu kabul etmese de denetçinin o denetim işini üstlenmesinde bir sakınca yoktur. E) Müşterinin finansal tabloların hazırlanması sorumluluğunu denetçiye verdiği bir denetim işi, denetçi tarafından kabul edilemez. 4. Denetim sözleşmesinde aşağıdaki hususlardan hangisinin yer alması beklenmez? A) Denetçinin sorumlulukları B) Yönetimin sorumlulukları C) Geçerli finansal raporlama çerçevesi D) Denetim stratejisi ve planı E) Denetimin amacı ve kapsamı 2. Denetim Sözleşmesi başlıklı Bağımsız Denetim standardı (BDS) 210 uyarınca denetçi, denetimin yürütüleceği esaslar üzerinde müşteriyle anlaşmaya varmadan denetim işini kabul edemez. BDS 210'a göre, denetçi açısından müşteriyle anlaşmaya varılmış olabilmesi için aşağıdakilerden hangisinin sağlanması zorunlu değildir? A) Müşterinin geçerli bir finansal raporlama çerçevesi kullanması B) Denetimin ön şartlarının sağlandığının tespit edilmesi C) Denetçi ile müşteri yönetiminin denetim sözleşmesinin şartlarını aynı şekilde anladıklarının teyit edilmesi D) Ön kabul üzerinde müşteri yönetimiyle mutabık olunması E) Denetim ücreti üzerinde anlaşılmış olunması 5. Denetlenen dönem net kârının belli bir oranı şeklindeki şarta bağlı bir denetim ücretine ilişkin olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Denetim şirketi, tahmini elde edilecek tutar piyasa beklentilerinin çok altında değilse kabul etmelidir. B) Denetim şirketi şarta bağlı bu ücreti kabul etmemelidir. C) Kabul etmeli, ancak Kamu Gözetimi Kurumuna bildirmelidir. D) Bağımsızlığa yönelik gerekli önlemleri alma koşulu ile kabul etmelidir. E) Kabul etmeli ancak Sermaye Piyasası Kuruluna bildirmelidir. 3. Bağımsız denetim standardı 210`a göre denetimin ön şartlarının sağlanıp sağlanmadığını gösteren doküman aşağıdakilerden hangisidir? A) Denetim programı B) Önemliliğe ilişkin çalışma kâğıdı C) Denetçi raporu D) Denetim sözleşmesi E) Teyit mektubu ALTINCI BÖLÜM CEVAP ANAHTARI 1 E 2 E 3 D 4 D 5 B 16

18 YEDİNCİ BÖLÜM - DENETİM PLANI DENETİM STRATEJİSİ Denetçi genel denetim stratejisini oluştururken: (a) Denetimin kapsamını tanımlayan denetimin özelliklerini belirler. (b) Denetimin zamanlamasını ve kurulması gereken iletişimlerin niteliğini planlamak amacıyla denetimin raporlama amaçlarını belirler. (c) Mesleki muhakemesini kullanarak, denetim ekibinin çalışmalarının yönlendirilmesinde önemli olduğunu düşündüğü faktörleri mütalaa eder. (ç) Ön denetim çalışmaları sonuçlarını ve -uygun hâllerde- sorumlu denetçinin işletme için yürüttüğü diğer denetimlerden elde ettiği bilgilerin ilgili olup olmadığını mütalaa eder. DENETİMDE PLANLAMANIN YARARLARI Yeterli bir planlama, finansal tabloların denetimine yandakiler dâhil, çeşitli yönlerden katkıda bulunur Planlama aşamasında "Önemli Yanlışlık Riski" ni değerlendirmeden denetçinin yandaki kavramları incelemesi gerekir; Denetimin önemli alanlarına dikkatini yoğunlaştırması konusunda denetçiye yardımcı olmak. Muhtemel problemlerin zamanında belirlenmesi ve çözüme kavuşturulması konusunda denetçiye yardımcı olmak. Denetimin etkin ve verimli biçimde yürütülmesi için denetimin düzgün biçimde düzenlenmesi ve idare edilmesi konusunda denetçiyeyardımcı olmak. Öngörülen risklere karşılık verecek kabiliyet ve yetkinlik sahibi denetim ekibi üyelerinin seçilmesi ve bu kişiler arasında uygun bir iş dağılımı yapılması konularında denetçiyeyardımcı olmak. Denetim ekibi üyelerinin yönlendirilmesini, gözetimini ve yaptıkları çalışmanın gözden geçirilmesini kolaylaştırmak. Uygun hâllerde, topluluğa bağlı birimlerin denetçileri ile uzmanlar tarafından yapılan çalışmanın koordinasyonunda yardımcı olmak. Risk değerleme Analitik Prosedür Önemliliğin Belirlenmesi Uzman Katılımı İşletmenin tabi olduğu yasal ve düzenleyici çevreyi tanıma 17

19 YEDİNCİ BÖLÜM - DENETİM PLANI 1. Türkiye Denetim Standartlarına göre, denetimin planlanmasında üç ana aşama bulunmaktadır. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi bu üç aşamayı doğru zaman sıralamasında göstermektedir? A) Ön denetim çalışmaları - denetim programı - denetim planı B) Ön denetim çalışmaları - denetim stratejisi - denetim planı C) Ön denetim çalışmaları - denetim planı - denetim programı D) Ön denetim çalışmaları - denetim stratejisi - denetim programı E) Ön denetim çalışmaları - denetim planı - denetim Stratejisi 2. Aşağıdakilerden hangisi denetim planlamasının faydalarından birisi değildir? A) Önemli yanlışlık riski azaltılabilir. B) Denetim işi uygun biçimde organize edilebilir, ekip üyeleri seçilir ve yönetilir. C) Olası sorunlar tanımlanır ve zamanında çözülebilir. D) Önceki dönem denetimlerinden ve diğer görevlerden elde edilen deneyimlerden uygun biçimde yararlanılabilir. E) Ekip içindeki çalışmalar koordine edilebilir. 3. Aşağıdakilerden hangisi denetim planlaması aşamasında işletme ile ilgili bilgilerin toplanmasına yönelik yapılacak işlere örnek olarak verilemez? A) İşyerinin faaliyette bulunduğu yerlerin gezilmesi B) İşletmenin bulunduğu sektör ile ilgili bilgi elde edilmesi C) Önceki denetim sonuçlarının gözden geçirilmesi D) İşletme politikalarının gözden geçirilmesi E) Yönetim iddialarının incelenmesi 4. Bağımsız denetim sürecini bir takvime yerleştirmek gerekirse, aşağıdakilerden hangisi denetim sürecine dahil edilemez? A) İşletmenin tanınması ve denetim planının yapılması B) Müşteri bulmak için pazarlama faaliyeti yapılması C) Kanıt toplanması D) Denetim çalışmalarının tamamlanması E) Raporlamanın yapılması 5. Finansal Tabloların Denetiminin Planlanması başlıklı Bağımsız Denetim Standardı 300 e göre, denetimin planlanmasıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Denetçi, denetim sırasında gerektiğinde denetim planını değiştirebilir ancak genel denetim stratejisini değiştiremez. B) Denetimin yürütülmesi için ihtiyaç duyulan kaynakların niteliği genel denetim stratejisinde belirlenir. C) Denetim planı, risk değerlendirme prosedürlerinin planlanmasını da içerir. D) Denetimin planlanması sürecinde, sorumlu denetçi ve denetim ekibinin diğer kilit üyeleri rol alır. E) Denetim stratejisi, denetim planından önce geliştirilmelidir. 6. Aşağıdakilerden hangisi bağımsız denetim sürecinin aşamalarından birisi değildir? A) Risk değerlendirme B) Planlama C) Raporlama D) Finansal tablo hazırlama E) Risklere karşılık verme 7. Aşağıdakilerden hangisi denetim planlaması esnasında yapılması gereken işlemlerden değildir? A) Kontrol testleri yapmak B) Önemlilik düzeylerini belirlemek C) Önceki denetçilerle görüşmek D) Denetim alanlarını belirlemek E) İç kontrol sistemini incelemek YEDİNCİ BÖLÜM CEVAP ANAHTARI 1 B 6 D 2 A 7 A 3 E 4 B 5 A 18

20 SEKİZİNCİ BÖLÜM - DENETİM RİSKLERİ Denetim Riski Denetçinin finansal tablolar hakkında incelemeleri neticesinde uygun olmayan görüş verme durumudur. İşletmeden Kaynaklı X Denetçiden Kaynaklı Önemli Yanlışlık Riski Yapısal Risk Doğal Risk Asıl Risk İster denetçi isterse de yönetim bu riske müdahale edemez. Kimi zaman organizasyonun büyüklüğü, kimi zaman işlemlerin karmaşıklığından kaynaklanır. Yani bu riskin oluşması doğaldır. X Kontrol Riski X Sadece işletme yönetimi tarafından düşürülebilir. Bunun tek yolu ise iç kontrol sisteminin etkin çalışmasıdır. İşletme eğer bunu başarırsa önemli yanlışlık riski bu sayede azalır. Aksi halde denetçinin önemli yanlışlık riskini azaltma şansı yoktur. Kontrol testleri uygulanarak iç kontrolün etkinliği ve güvenilirliği hakkında inceleme yapılır. Eğer bu incelemelerde denetçi yanlış sonuçlara ulaşırsa; Alfa Beta Riski doğar. Tespit Edememe Riski Ortaya Çıkaramama Riski Bulgu Riski Denetçi ; İşletmede mutlaka hatalar barındığının farkındadır. Ancak denetimin yapısal kısıtlamaları yüzünden bütün belgeleri inceleme şansının olmayacağının da farkındadır. Bu yüzden her ne kadar hataların olacağını bilse de tüm işlemleri kontrol edemeyeceği için kabul edilebilir hata sınırları belirler. Öncelikle ; İşletmeyi ve iç kontrolü ölçer. Bunu yaparken iç kontrol hakkında görüş vermek amacıyla ölçüm yapmaz. Esas amacı iç kontrole olan güveni ölçmek ve kabul edebileceği hata sınırını belirlemektir. Yani müsamaha gösterebileceği hataların yüzdesini belirler. Eğer kontrol riski düşük yani iç kontrol etkinse bu durumda biraz daha toleranslı olup tespit edememe seviyesini yükseltir. Ancak kontrol riski yüksek yani iç kontrol eylemleri yetersiz ise bu durumda işletmenin faaliyetlerine olan inancı düşer ve tespit edememe sınırını düşürür. Maddi Doğrulama Testleri uygulanarak hataların boyutu ölçülür. Denetçinin yaptığı inceleme sınırlı sayıda verinin incelemesinden oluşur. Haliyle denetçinin burada yanılma payı vardır. İşte burada ortaya çıkan risk Yanlış Kabul Riski Yanlış Ret Riskidir. 19

21 SEKİZİNCİ BÖLÜM - DENETİM RİSKLERİ Türdeş Birimlerden oluşan Ana Kütle adet Belgelerin düzenlenmesi ve mevzuata uygunluğuna ilişkin kontroller mevcut mu? Örneklem 100 adet Tutarları doğru mu? Hakimin Görüşü Sanık Suçludur Sanık Masumdur Gerçekte Sanık Suçlu Beta Riski Sanık Suçsuz Alfa Riski Gerçekte İÇ KONTROL Güvenilir Olmaması Güvenilir Olması Denetçinin Görüşü Denetçinin Görüşü Güvenilir Güvenilirdir HESAPLARDA Hata vardır Hata Yoktur Değildir Hata Yanlış Kabul Beta Riski olması Riski Alfa Riski Gerçekte Hata olmaması Yanlış Ret Riski 20

22 SEKİZİNCİ BÖLÜM - DENETİM RİSKLERİ Finansal Tablo Düzeyinde Ortaya Çıkan Önemli Yanlışlık Risklerine Karşılık Verilmesi Finansal tablo düzeyinde önemli yanlışlık riski olarak değerlendirilen risklere karşı yapılacak genel işler aşağıdakileri içerebilir: Denetim ekibine mesleki şüpheciliği korumanın gerekliliğinin belirtilmesi. Daha deneyimli personelin veya özel becerilere sahip kişilerin görevlendirilmesi veya uzmanların kullanılması. Daha fazla yönlendirme ve gözetim yapılması. Uygulanacak müteakip denetim prosedürlerinin seçimine daha fazla öngörülemezlik unsurlarının dâhil edilmesi. Denetim prosedürlerinin niteliği, zamanlaması ve kapsamıyla ilgili genel değişiklikler yapılması. Denetçinin kontrol çevresi hakkındaki kanaatlerinden etkilenir. Etkin bir kontrol çevresi, denetçinin iç kontrole ve işletme içinde oluşturulan denetim kanıtlarının güvenilirliğine daha fazla itimat etmesine; böylelikle, örneğin denetçinin bazı denetim prosedürlerini dönem sonu yerine ara dönemde uygulamasına imkân sağlayabilir. Ancak kontrol çevresindeki eksiklikler bunun tersi bir etki yaratacaktır. Örneğin denetçi, etkin olmayan bir kontrol çevresine ilişkin aşağıdaki işleri yapabilir: Ara dönem yerine dönem sonu itibarıyla daha fazla denetim prosedürünün uygulanması. Maddi doğrulama prosedürleriyle daha kapsamlı denetim kanıtlarının elde edilmesi. Denetim kapsamına dâhil edilecek yerlerin ve birimlerin sayısının artırılması. Yönetim Beyanı Düzeyinde Ortaya Çıkan Önemli Yanlışlık Risklerine Karşılık Verilmesi Yönetim beyanı düzeyinde belirlenen risklere ilişkin denetçinin yapacağı değerlendirme, denetçi aşağıdakilere karar verebilir: a) Denetçi sadece kontrol testlerini uygulayarak, belirli bir yönetim beyanına ilişkin önemli yanlışlık riski olarak değerlendirilen bir riske etkin bir karşılık verebilir. b) Denetçi belirli yönetim beyanları için yalnızca maddi doğrulama prosedürleri uygulamanın uygun olduğuna karar verebilir ve bu sebeple kontrollerin etkisini ilgili risk değerlendirmesi kapsamından çıkartır. Bu durumun sebebi, maddi doğrulama prosedürlerinin niteliğini, zamanlamasını ve kapsamını belirlerken kontrollerin işleyiş etkinliğine güvenmek istememesidir. c) Hem kontrol testlerini hem de maddi doğrulama prosedürlerini kullanan karma yaklaşım, etkin bir yaklaşımdır. d) Ancak, seçilen yaklaşıma bakılmaksızın denetçi, önemli her bir işlem sınıfı, hesap bakiyesi ve açıklama için maddi doğrulama prosedürleri tasarlar ve uygular. Denetim Prosedürünün Niteliği Zamanlaması Kapsamı Amacını ve türünü ifade eder. Amacı; Kontrol Testi Maddi doğrulama prosedürü Türü; Tetkik, Gözlem Sorgulama Teyit Yeniden hesaplama Yeniden uygulama Analitik prosedürü ifade eder Söz konusu prosedürün ne zaman uygulandığını veya denetim kanıtının ait olduğu dönem veya tarihi ifade eder. Uygulanacak prosedürlerin miktarını ifade eder. Not: Risk olarak değerlendirilen hususlara karşılık verilmesinde en önemli unsurdur. 21

23 SEKİZİNCİ BÖLÜM - DENETİM RİSKLERİ 1. Aşağıdakilerden hangisi Denetim Riski için yanlıştır? A) Denetim riski, finansal tabloların önemli bir yanlışlık içermesine rağmen denetçinin duruma uygun olmayan bir denetim görüşü vermesi riskidir. B) Denetim riski, önemli yanlışlık riski ile tespit edememe riskinin bir fonksiyonudur. C) Denetçi, denetim riskini kabul edilebilir bir seviyede tutmak için önemli yanlışlık riskini azaltır. D) Denetçi, denetim riskini kabul edilebilir bir seviyede tutmak için tespit riskini azaltır. E) Önemli yanlışlık riskinin artması, denetim riskinin artmasına neden olur. 2. Kıdem tazminatı gibi bazı finansal tablo kalemleri karmaşık hesaplamalar sonucu oluşturulabilmektedir. Buna göre, bu tür kalemlerin maruz olduğu yanlışlık riski aşağıdakilerden hangisidir? A) Kontrol riski B) Yapısal risk C) İş riski D) Tespit edememe riski E) Karmaşıklık riski I. Yapısal risk II. Kontrol riski III. Tespit edememe riski 3. Yukarıdakilerden hangisi/hangileri denetçinin değil, denetlenen şirket yönetiminin azaltabileceği risklerdendir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 4. İşletme yönetimlerinin, finansal tablolarındaki önemli yanlışlık riskini düşürmek için doğrudan etkileyebileceği risk türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Tespit edememe riski B) Önemli yanlışlık riski C) Yapısal risk D) İş riski E) Kontrol riski 5. Denetçinin denetim riskini düşürebilmek için seviyesini etkileyebileceği risk aşağıdakilerden hangisidir? A) İş riski B) Kontrol riski C) Önemli yanlışlık riski D) Yapısal risk E) Tespit edememe riski 6. Denetçi, denetime devam ederken kontrol riskinin aslında denetimi planlarken belirlediğinden daha yüksek olduğunu fark etmiştir. Buna göre, denetim riskinin başta planladığı seviyede kalabilmesi için denetçi aşağıdakilerden hangisini yapabilir? A) Maddi doğruluk testlerini azaltabilir. B) Kabul edilebilir riski azaltabilir. C) Yapısal riski azaltabilir. D) Kontrol riskini azaltabilir. E) Tespit edememe riskini azaltabilir. 7. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Kanıtı toplamanın maliyeti arttıkça toplanacak kayıt sayısı azalır. B) Doğal riskle toplanacak kanıt sayısı arasında doğrusal bir ilişki vardır. C) Hesap kalemleri düzeyindeki önemlilik düzeyi ile o hesapla ilgili toplanacak kanıt sayısı arasında ters bir ilişki vardır. D) Ortaya çıkaramama riski ile toplanacak kanıt sayısı arasında doğrusal bir ilişki vardır. E) Önemli olan bir hesap için önemsiz olan bir hesaba göre daha fazla sayıda kanıt toplanmalıdır. 8. Denetlenen işletmenin iç kontrol sistemi yeterince güvenilir olmadığı hâlde, denetçinin örnekten elde ettiği sonuca dayanarak iç kontrol sisteminin güvenilir olduğu sonucuna varması durumunda karşılaştığı örnekleme riski aşağıdakilerden hangisidir? A) Denetim B) Yanlış Kabul C) Alfa D) Yanlış Ret E) Beta 9. Aşağıdakilerden hangisi denetimin risk bazlı olmasının faydalarından birisi değildir? A) Düşük riskli alanların denetlenmesine gerek bırakmama B) Denetim için sarf edilecek kaynaklarda tasarruf sağlama C) Denetlenen şirketi daha iyi tanıma imkânı sağlama D) Denetim prosedürlerinin uygulanmasında zaman esnekliği sağlama E) Riskli alanlara daha fazla odaklanmaya imkân verme 22

24 SEKİZİNCİ BÖLÜM - DENETİM RİSKLERİ 10. Aşağıdakilerden hangisi risk temelli denetimin temel özellikleri arasında yer almaz? A) Denetlenen şirketin belirli faaliyetleri incelenir. B) Sistemler ve faaliyetlerle ilgilidir. C) Esnek zamanlıdır. D) Daha çok nitel öğeleri içeren anlamlılık kavramıyla ilgilidir. E) Dış kontroller üzerinde odaklanır. 11. Aşağıdakilerden hangisi, finansal tablo düzeyinde önemli yanlışlık riski olarak değerlendirilen risklere karşı yapılacak denetim işlemlerinden biri değildir? A) Denetim kapsamına dâhil edilecek yerlerin ve birimlerin sayısının artırılması B) Denetim prosedürlerinin niteliği, zamanlaması ve kapsamıyla ilgili genel değişiklikler yapılması C) Denetim ekibinde daha deneyimli personel ve/veya uzmanların görevlendirilmesi D) Bazı denetim işlemlerinin dönem sonu yerine ara döneme uygulanmasına imkân sağlanması E) Önceki denetimlerden elde edilen denetim kanıtlarının kullanılması 12. Aşağıdakilerden hangisi, maddi duran varlıkların denetiminde kontrol riskini etkileyecek unsurlardan biri değildir? A) Dönem içinde elden çıkarmalar ve satın almalar olup olmadığı B) Üretim tesislerine giriş çıkışların kontrollü yapılıp yapılmadığı C) Duran varlık alım satımı için bir onay mekanizmasının mevcut olup olmadığı D) Yapılan harcamaların aktifleştirilmesi ya da gider yazılması ile ilgili politikaların var olup olmadığı E) Çalışılmayan saatlerde uygun koruma önlemlerinin alınmış olup olmadığı 13. Bir finansal tablo kaleminin önemli yanlışlık içerme riski; yanlışlıkları engellemeye yönelik işletme kontrolleri hesaba katıldığında orta, hesaba katılmadığında ise yüksek seviye olmaktadır. Denetçi, müteakip denetim prosedürlerinin nitelik, kapsam ve zamanlamasını önemli yanlışlık riski seviyesine göre belirlemektedir. Buna göre, aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Denetçi, önemli yanlışlık riskini yüksek seviye olarak belirlemişse uygulayacağı müteakip denetim prosedürleri sadece detay testlerden oluşmalıdır. B) Denetçi, önemli yanlışlık riskini orta seviye olarak belirlemişse uygulayacağı müteakip denetim prosedürleri sadece maddi doğrulama prosedürlerinden oluşmalıdır. C) Denetçi, önemli yanlışlık riskini orta seviye olarak belirlemişse uygulayacağı müteakip denetim prosedürleri kontrol testi içermelidir. D) Denetçi, önemli yanlışlık riskini yüksek seviye olarak belirlemişse uygulayacağı müteakip denetim prosedürleri kontrol testi içeremez. E) Denetçi, önemli yanlışlık riskini yüksek seviye olarak belirlemişse uygulayacağı müteakip denetim prosedürleri analitik prosedürler içermek zorundadır. 14. Türkiye Denetim Standartlarına göre, aşağıdaki kalemlerden hangisi için, aksi denetçi tarafından gerekçelendirilmedikçe, her halükârda hile riski içerdiği varsayımı yapılmaktadır? A) Stoklar B) Hasılat C) Alacaklar D) Borçlar E) Kasa SEKİZİNCİ CEVAP ANAHTARI 1 C 6 E 11 E 2 B 7 D 12 A 3 B 8 E 13 C 4 E 9 A 14 B 5 E 10 E 23

25 DOKUZUNCU BÖLÜM - DENETİM KANITLARI VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ KANUN SANIK HAKİM SAVUNMA MAKAMI İDDİALARI İNCELER KANIT TOPLAR Kanıtın Yeterliliği - Miktarı GÖRÜŞ BİLDİRİR (KARAR) Kanıtın Uygunluğu Güvenilirliği - Kalitesi MEVZUAT FİNANSAL TABLOLAR DENETÇİ İDDİALARI İNCELER KANIT TOPLAR İŞLETME YÖNETİMİ Kanıtın Yeterliliği - Miktarı GÖRÜŞ BİLDİRİR (KARAR) Kanıtın Uygunluğu Güvenilirliği - Kalitesi DENETİM KANITI Denetim Kanıtları, Denetçinin Görüş Ve Raporunun Desteklenmesi İçin Gereklidir. Denetim Kanıtları Nitelik Olarak Kümülatiftir Denetim Sırasında Uygulanan Denetim Prosedürlerinden Elde Edilir. Bununla Birlikte, Daha Önce Yürütülen Denetimlerden Elde Edilebilir. Denetim Şirketinin Müşteri İlişkisinin Kurulması Ve Devam Ettirilmesine İlişkin Kalite Kontrol Prosedürleri Gibi Diğer Kaynaklardan Elde Edilen Bilgileri De İçerebilir. İşletme İçindeki Ve Dışındaki Diğer Kaynakların Yanı Sıra, İşletmenin Muhasebe Kayıtları Da Önemli Bir Denetim Kanıtı Kaynağıdır. Ayrıca, Denetim Kanıtı Olarak Kullanılabilecek Bilgiler, Yönetimin Faydalandığı Bir Uzman Tarafından Hazırlanmış Olabilir. Denetim Kanıtı, Yönetim Beyanlarını Destekleyen Ve Doğrulayan Bilgiler İle Bu Beyanlarla Çelişen Her Tür Bilgiyi Kapsar. Ayrıca, Bazı Hâllerde Bilginin Bulunmaması Veya Verilmemesi Durumunda Da Kanıt Teşkil Eder. 24

26 DOKUZUNCU BÖLÜM - DENETİM KANITLARI VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ Kanıtın Yeterliliği Miktarı Yeterlilik, denetim kanıtının miktarının ölçütüdür. İhtiyaç duyulan denetim kanıtı miktarı, denetçinin önemli yanlışlık risklerine ilişkin değerlendirmesine ve ilgili denetim kanıtının kalitesine bağlıdır. Ancak daha fazla denetim kanıtının elde edilmesi, denetim kanıtının düşük olan kalitesini telafi etmeyebilir. (R) Risk Yapısal Doğal Asıl Kontrol Tespit Edememe Ortaya Çıkaramama Bulgu Doğru Doğru Doğru Doğru Ters Ters Ters (Ö) Önemlilik (M) Maliyet (Ekonomik Etkenler) Kanıt Miktarı arasındaki İlişki Durumu (Orantı) (A) Ana Kütle Büyüklüğü Ters Ters Doğru Yeterliliği ve Güvenilirliği Etkileyen Ortak Unsurlar Denetçinin mesleki muhakemesi İç kontrol etkinliği Kanıtın Kalitesi (Arttıkça daha az kanıt yeterlidir.) Kanıtın Kaynağı ve Niteliği Kanıtın Uygunluğu Güvenilirliği - Kalitesi Uygunluk, denetim kanıtının kalitesinin ölçütüdür. Diğer bir ifadeyle uygunluk, denetçi görüşünün temelini oluşturan sonuçların desteklenmesinde denetim kanıtının ihtiyaca uygunluğu ve güvenilirliğidir. Denetim kanıtının güvenilirliği, kanıtın kaynağından ve niteliğinden etkilenir ve kanıtın elde edildiği şartlara bağlıdır. (Z) Zamanlılık (İ) İhtiyaca Uygunluğu (K) Kaynağı İşletme dışındaki bağımsız kaynaklardan elde edilmesi durumunda denetim kanıtının güvenilirliği artar. Denetim kanıtının hazırlanması ve korunması üzerindeki kontroller de dâhil olmak üzere işletme tarafından uygulanan ilgili kontrollerin etkin olması durumunda, işletme içinden elde edilen denetim kanıtının güvenilirliği artar. Doğrudan denetçi tarafından elde edilen denetim kanıtı dolaylı olarak veya çıkarım yoluyla elde edilen denetim kanıtından daha güvenilirdir. Basılı, elektronik ortamda ya da başka bir ortamda bulunan belge şeklindeki denetim kanıtı, sözlü olarak elde edilen denetim kanıtından daha güvenilirdir Bir belgenin aslından elde edilen denetim kanıtı, güvenilirliği; hazırlanması ve korunması üzerindeki kontrollere bağlı olabilen fotokopilerden, fakslardan veya filme alınmış, dijitalleştirilmiş ya da başka bir yolla elektronik ortama aktarılmış belgelerden elde edilen denetim kanıtından daha güvenilirdir. (O) Objektiflik - Nesnellik 25

27 DOKUZUNCU BÖLÜM - DENETİM KANITLARI VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ DENETİM KANITI OLARAK KULLANILABİLİR Bağımsız kaynaklardan elde edilen bilgiler, Üçüncü taraflardan alınan teyitler, Analist raporları Rakipler hakkındaki karşılaştırılabilir bilgiler YÖNETİMİN FAYDALANDIĞI BİR UZMANIN YETKİNLİĞİ, KAABİLİYETİ VE TARAFSIZLIĞINA İLİŞKİN BİLGİLER Uzmanın önceki çalışmasıyla ilgili kişisel deneyim. Uzmanla yapılan müzakereler. Uzmanın yaptığı işler hakkında bilgisi olan diğer kişilerle yapılan müzakereler. Uzmanın nitelikleri, bir meslek örgütüne veya sektör derneğine üyeliği, lisansı veya uzmanlığının dış taraflarca kabulüne ilişkin diğer bilgi kaynakları. Uzman tarafından yazılmış veya yayımlanmış makale veya kitaplar. Varsa, yönetimin faydalandığı uzmanın oluşturduğu bilgilerle ilgili olarak denetçiye yeterli ve uygun denetim kanıtı elde etmesinde yardımcı olan, denetçinin faydalandığı uzman. YÖNETİMİN FAYDALANDIĞI BİR UZMANDAN YARARLANILMASI DURUMUNDA DENETİM PROSEDÜRLERİNİN NİTELİĞİ, ZAMANLAMASI VE KAPSAMINI BELİRLERKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR Yönetimin faydalandığı uzmanın ilgili olduğu konunun niteliği ve karmaşıklığı. Yönetimin faydalandığı uzmanın çalışmasının niteliği, kapsamı ve amaçları. Yönetimin faydalandığı uzmanın işletme tarafından istihdam edilip edilmediği veya ihtiyaç duyulan hizmetlerin sağlanması amacıyla dışarıdan hizmet alımı yoluyla kullanılan bir taraf olup olmadığı. Yönetimin, yönetimin faydalandığı uzmanın çalışmasını kontrol edebilme veya bu çalışmayı etkileyebilme derecesi. Yönetimin faydalandığı uzmanın, teknik performans standartları ile diğer mesleki veya sektörel yükümlülüklere tabi olup olmadığı. Yönetimin faydalandığı uzmanın çalışması üzerindeki işletme kontrollerinin niteliği ve boyutu. Yönetimin faydalandığı uzmanın, uzmanlık alanına ilişkin olarak denetçinin sahip olduğu bilgi ve deneyim. Denetçinin söz konusu uzmanın çalışmasıyla ilgili daha önceki deneyimleri. DENETİM KANITLARININ ELDE EDİLMESİ (a) Risk değerlendirme prosedürleri (b) Müteakip denetim prosedürleri: (i) Kontrol Testleri (ii) Maddi Doğrulama Prosedürleri - Detay testlerini - Analitik maddi doğrulama prosedürlerini (c) İhtiyaca uygunluk durumunda önceki dönemlerden elde edilen bilgiler 26

28 DOKUZUNCU BÖLÜM - DENETİM KANITLARI VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ Denetim Prosedürünün Niteliği Zamanlaması Kapsamı Amacını ve türünü ifade eder. Amacı; Kontrol Testi Maddi doğrulama prosedürü Türü; Tetkik, Gözlem Sorgulama Teyit Yeniden hesaplama Yeniden uygulama Analitik prosedürü ifade eder Söz konusu prosedürün ne zaman uygulandığını veya denetim kanıtının ait olduğu dönem veya tarihi ifade eder. Uygulanacak prosedürlerin miktarını ifade eder. Not: Risk olarak değerlendirilen hususlara karşılık verilmesinde en önemli unsurdur. 27

29 DOKUZUNCU BÖLÜM - DENETİM KANITLARI VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ KANIT TOPLAMADA DENETİM PROSEDÜRLERİ Sorgulama Tek başına yeterli denetim kanıtı sağlamaz. Sorgulama, işletme içindeki veya dışındaki bilgili kişilerden, finansal ve finansal olmayan konularda bilgi alınmasıdır. Sorgulama, diğer denetim prosedürlerine ek olarak denetim sırasında yoğun bir şekilde kullanılır. Sorgulamalar, resmi olarak yapılan yazılı sorgulamalardan resmi olmayan sözlü sorgulamalara kadar çeşitli şekillerde yapılabilir. Sorgulamalara verilen cevapların değerlendirilmesi, sorgulama sürecinin ayrılmaz bir parçasıdır. Tetkik - İnceleme Tetkik; işletme içinden veya dışından elde edilen, basılı veya elektronik ortamda ya da başka bir depolama ortamında bulunan kayıt veya belgelerin incelenmesini ya da varlıkların fiziki olarak incelenmesini içerir. Bazı incelemeler varlıkların mevcudiyetine ilişkin bilgiler sağlarken, bazıları da tutarlarına ilişkin güvenilir bilgi sağlar. Gözlem Başkaları tarafından uygulanan bir süreç veya prosedürün izlenmesidir. Gözlem, bir süreç veya prosedürün işleyişiyle ilgili denetim kanıtı sağlar fakat yapıldığı zamanla sınırlıdır. Yeniden Hesaplama Yeniden Uygulama Analitik Prosedürler Yeniden hesaplama, belge veya kayıtların matematiksel doğruluğunun kontrolüdür. Yeniden hesaplama, manuel veya elektronik olarak yapılabilir. Yeniden uygulama, aslen işletmenin iç kontrolünün bir parçası olarak uygulanmış olan prosedür veya kontrollerin, denetçi tarafından bağımsız bir şekilde yürütülmesidir. Analitik prosedürler, finansal ve finansal olmayan veriler arasındaki anlamlı ilişkilerin analiz edilmesi yoluyla finansal bilgilerin değerlendirilmesidir. Analitik prosedürler, beklenen değerlerden önemli miktarda farklılık arz eden veya diğer ilgili bilgilerle tutarsızlık gösteren belirlenmiş dalgalanma ya da ilişkilerin gerektiğinde araştırılmasını da kapsar Dış Teyit Dış teyit, üçüncü bir tarafın (teyit eden taraf) doğrudan denetçiye basılı, elektronik ortamda ya da başka bir depolama ortamında verdiği yazılı yanıttan elde edilen denetim kanıtını ifade eder. 28

30 DOKUZUNCU BÖLÜM - DENETİM KANITLARI VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ (1) Fiziki İnceleme Tekniği (Tetkik, Kontrol) (2) Doğrulama Tekniği (Dış Teyit ) (3) Belgelerin İncelenmesi Tekniği (4) Kayıt Sürecinin İncelenmesi Tekniği (5) Yeniden Hesaplama ve Yeniden Uygulama Tekniği (6) Gözlem Tekniği (7) Ayrıntılı (Derinlemesine) İnceleme Tekniği (8) Sorgulama tekniği, (Görüşme tekniği) (9) İlgili Hesaplar Arasında İlişki Kurma Tekniği (Süreç denetimi) (10) Analitik İnceleme Tekniği (Analitik prosedürler) KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ Basılı ya da elektronik biçimdeki kayıt ve belgeler ile muhasebe kayıtlarında gösterilen fiziki varlıkların gerçekten var olduklarının görülmesi ve bu kıymetlerin işletmenin mülkiyetinde olduğunun resmi belge ve kayıtlarla doğrulanması işlemidir. Önemli Not: Fiziki İnceleme: Varolma iddiasına yöneliktir. Varlıkların mülkiyet ya da rehin kontrolü: Haklar iddiasına yöneliktir. a) Olumlu ( Pozitif ) Doğrulama: Karşı taraftan bildirilen bilgilerin doğru ya da yanlış olduğuna bakılmaksızın cevap vermesi istenir. İç kontrol zayıf olduğunda başvurulur. Gelen cevabın ikna ediciliği daha yüksek olan doğrulama türüdür. b) Olumsuz ( Negatif ) Doğrulama: Karşı tarafa işletme kayıtlarında gözüken bilgi yazılır ve sadece bu bilgi yanlışsa cevap vermesi istenir. İç kontrol etkin olduğunda başvurulur. c) Boş Bakiyeli ( Bakiyesiz ) Doğrulama: Doğrulama mektubuna işletmede gözüken bilgi yazılmaz ve karşı taraftan kendi kayıtlarında gözüken bilgi sorulur. Cevaplanma oranı düşüktür. İşletmenin faaliyetleri ve finansal tablolarına ilişkin her türlü belgenin (basılı, elektronik) içeriğinin ve kayıtlara uygunluğunun ayrıntılı şekilde incelenmesidir. Önemli Not: Finansal tabloların eksiksiz ve tam olarak düzenlenip düzenlenmediği konusunda kayıt dışı bırakılmış bir işlemin olup olmadığının incelenmesi tamlık iddiasına yöneliktir. İleriye doğru inceleme: Belgeden başlanarak muhasebe kayıtları ve finansal tablolara doğru bir yol izlenir. Geriye doğru inceleme: Mali tablolardan başlanarak belgelere doğru bir yol izlenir. Yeniden hesaplama, belge veya kayıtların matematiksel doğruluğunu kontrol etmek amacıyla müşteri işletme tarafından yapılmış olan hesaplamaların tekrar yapılmasıdır. Örneğin kredi ve mevduat faizi hesaplamalarının, amortismanların ve karşılıkların hesaplanması gibi. Yeniden uygulama tekniği ise, aslen işletmenin iç kontrolünün bir parçası olarak uygulanan prosedür veya kontrollerin, denetçi tarafından bağımsız bir şekilde yürütülmesidir. Gözlem, başkaları tarafından uygulanan bir süreç veya prosedürün izlenmesidir. Denetçi, işletmede bir işlem yapılırken hazır bulunur ve işlemin belirlenmiş esaslara göre doğru şekilde yapılıp yapılmadığına tanıklık eder. Örneğin denetçi, işletme personeli tarafından yapılan stok sayımını gözlemleyebilir. Bu yöntemde bir muhasebe kaydının, bir mali tablo hesabının veya başka bir sürecin ayrıntılı olarak incelenmesi söz konusudur. Örneğin genel yönetim giderlerinin aşırı derecede yüksek olması gibi denetçiyi şüpheye düşüren olayların ayrıntılı incelenmesi söz konusudur. Sorgulama, işletme içindeki veya dışındaki bilgili kişilerden, finansal ve finansal olmayan konularda bilgi alınmasıdır. Sorgulamalar, resmi olarak yapılan yazılı sorgulamalardan resmi olmayan sözlü sorgulamalara kadar çeşitli şekillerde yapılabilir. Muhasebe sürecinde çift taraflı kayıt sistemi ve belli işlemlerle ilgili kayıt süreçleri nedeniyle bazı hesaplar arasında yakın ilişkiler söz konusudur. Bu ilişkiler gereğince bir hesaptaki hareket, ilgili diğer hesaplar için de bir beklenti oluşturmaktadır. Örneğin ticari alacaklardaki artışın, işletmenin satışlarında da artışa yol açması beklenir. Analitik prosedürler terimi, finansal ve finansal olmayan veriler (Örneğin çalışan sayısı ile ücret giderleri arasındaki ilişki) arasındaki anlamlı ilişkilerin analiz edilmesi yoluyla, finansal bilgilerin değerlendirilmesini ifade eder. Üç farklı yaklaşım vardır; (1) Karşılaştırmalı Analiz teknikleri (2) Oran Analizlerinin kullanılması (3) Mantıklılık (Ussallık) Analizleri Analitik incelemeler; Denetimin başlangıcında, (Denetim Planının yapılması aşamasında) Denetimin yürütülmesi aşamasında ve Denetimin sonuna doğru (Rapor yazılmadan önceki son inceleme aşamasında) kullanılan bir maddi doğrulama prosedürüdür. Bir başka ifadeyle analitik prosedürler denetim sürecinin üç aşaması olan, risk değerlendirme, riske karşılık verme ve raporlama aşamalarının üçünde de kullanılabilir. 29

31 DOKUZUNCU BÖLÜM - DENETİM KANITLARI VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ 1. Bağımsız denetçinin denetim kanıtı toplamasının en önemli sebebi aşağıdakilerden hangisidir? A) Finansal tablolardaki hileleri engellemek B) Müşteri şirketin muhasebe sisteminin iyi işleyip işlemediğini belirlemek C) Finansal tablolar hakkında bir görüş oluşturup tablo kullanıcılarına sunmak D) Müşteri şirketin yatırım yapılabilir olduğunu göstermek E) Finansal tablo kalemlerinin yanlış olma risklerini tespit etmek 4. İhtiyaç duyulan denetim kanıtı miktarının, denetçinin önemli yanlışlık risklerine ilişkin değerlendirmesinden ve ilgili denetim kanıtının kalitesinden etkilenmesine ne ad verilir? A) Denetim kanıtının uygunluğu B) Denetim kanıtının yetersizliği C) Denetim kanıtının üstünlüğü D) Denetim kanıtının yeterliliği E) Denetim kanıtının güvenirliği 2. Denetim kanıtlarının yeterliliği ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Kanıtların elde edilmesinde uzmandan faydalanılması durumunda, uzmanın tarafsızlığı da değerlendirilmelidir. B) Kanıt olarak kullanılacak bilgilerin, yönetimin faydalandığı bir uzmanın çalışması kullanılarak hazırlanmış olması durumunda denetçi, bu çalışmaların önemini de dikkate alır. C) Denetçi, yeterli ve uygun denetim kanıtı elde etmek amacıyla içinde bulunulan koşullara uygun olan denetim prosedürlerini seçer ve uygular. D) Müşteri işletme tarafından oluşturulan bir bilginin kullanılması durumunda bunun doğru ve tam olduğu kabul edilir. E) İhtiyaç duyulan denetim kanıtı miktarı, denetçinin önemli yanlışlık risklerine ilişkin değerlendirmesinden ve ilgili denetim kanıtının kalitesinden etkilenir. 5. Aşağıdakilerden hangisi kanıtların yeterliğini etkileyen faktörler arasında yer almaz? A) Önemlilik B) Nicelik C) Ana kütlenin büyüklüğü D) Risk E) Ekonomik etkenler 6. Denetimde toplanacak kanıtların yeterliliği aşağıdakilerden hangisinden etkilenmez? A) İlgili denetim kanıtının kalitesi B) İhtiyaç duyulan denetim kanıtı miktarı C) İç kontrol sisteminin etkinliği D) Denetçinin önemli yanlışlık risklerine ilişkin değerlendirmesi E) Denetimin maliyeti 3. Kanıtın yeterliliği ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Denetçi, toplayacağı kanıtların sayısını belirlerken ilgili kalemin risk derecesini göz önünde bulundurur. B) Denetçinin belirlediği genel önemlilik seviyesi, toplanacak kanıtın sayısını etkiler. C) Kanıtın yeterliliğine mesleki kanaatini kullanarak denetçi kendisi karar verir. D) Ana kütlenin büyüklüğü ile toplanacak kanıtın sayısı arasında doğru orantı vardır. E) Kanıtın miktarı ile denetimi yapılan şirketin iç kontrol sisteminin etkinliği arasında ilişki yoktur. 7. Aşağıdakilerden hangisi denetim kanıtının yeterliliğini etkileyen unsurlardan biri değildir? A) Genel önemlilik seviyesi B) Kanıt toplama maliyeti C) Denetim kanıtının niteliği ve kaynağı D) Denetçinin deneyim düzeyi E) Denetçinin belirlediği yanıltıcı beyan riski seviyesi 30

32 DOKUZUNCU BÖLÜM - DENETİM KANITLARI VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ I. Önemlilik II. Risk III. Maliyet IV. Zamanlılık V. Objektiflik VI. İlgililik 8. Yukarıdakilerden hangileri denetimde toplanan kanıtların yeterliliğini etkileyen unsurlardır? A) I, II ve III B) I, III ve VI C) II, III ve IV D) III, IV ve V E) IV, V ve VI I. Kanıtların kaynağı II. İç Kontrol sisteminin etkinliği III. Kanıtların objektifliği IV. Kanıtların elde edilme zamanı V. Önemlilik VI. Kanıtların ilgili olması 9. Yukarıdakilerden hangileri denetimde kullanılacak kanıtların güvenilirliğini etkileyen unsurlardan değildir? A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) IV ve V E) V ve VI 10. Aşağıdaki kanıt türlerinden hangisi nesnel kanıt niteliğinde değildir? A) Denetim ekibi tarafından düzenlenen dönem sonu stok sayım tutanağı B) Denetim ekibi tarafından yapılan fiziki inceleme sırasında stoklarda gözlemlenen bozukluğun tutar olarak tespiti C) Kasa sayım sonucu tutanağı D) Büyük defter bakiyelerinin eşitliğini araştırmak amacıyla çeşitli borç hesaplarının bakiyelerini gösteren mizanın düzenlenmesi E) Alacakların ve banka hesaplarının mutabakatı 12. Denetim kanıtlarının birbirine üstünlüğü ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) İşletmenin iç kontrol sistemi ve muhasebe sistemi çok güvenilir bir algı yaratıyorsa, işletme içinden elde edilen bilgilerin üstünlüğü kabul edilebilir. B) Doğrudan denetçi tarafından sağlanan bilgi ve dokümanların, işletme tarafından sağlanan veya hazırlanan dokümanlara üstünlüğü kabul edilir. C) Değişik kaynaklardan ve değişik şekillerde elde edilen bilgiler, birbirlerini teyit ediyorsa bunlar güvenilir kanıt yerine geçer. D) İç kaynaklardan elde edilen denetim kanıtlarının, dış kaynaklardan elde edilen denetim kanıtlarına üstün olduğu kabul edilir. E) Denetim kanıtının elde ediliş şekli bakımından da, yazılı bir şekilde elde edilen dokümanların ve açıklamaların sözlü açıklamalara göre üstünlüğü kabul edilir. 13. Denetim kanıtlarının güvenilirliğiyle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Fiziki veya elektronik ortamda ya da başka bir ortamda bulunan belge şeklindeki denetim kanıtı, sözlü olarak elde edilen kanıttan daha güvenilirdir. B) Denetim kanıtının hazırlanması ve korunması üzerindeki kontroller de dâhil olmak üzere işletme tarafından uygulanan ilgili kontrollerin etkin olması durumunda, işletme içinden elde edilen denetim kanıtının güvenilirliği artar. C) Denetim kanıtının işletme içi kaynaklardan elde edilmesi durumunda güvenilirliği artar. D) Doğrudan denetçi tarafından elde edilen denetim kanıtı, dolaylı olarak veya çıkarım yoluyla elde edilen denetim kanıtından daha güvenilirdir. E) Bir belgenin aslından elde edilen denetim kanıtı, güvenilirliği; hazırlanması ve korunması üzerindeki kontrollere bağlı olabilen fotokopilerden, fakslardan veya filme alınmış, dijitalleştirilmiş ya da başka bir yolla elektronik ortama aktarılmış belgelerden elde edilen denetim kanıtından daha güvenilirdir. 11. Aşağıdakilerden hangisi güvenilirlik açısından zayıf bir denetim kanıtı olarak kabul edilir? A) Bankadan alınan hesap özeti B) Maddi duran varlıkların fiziksel incelemesi C) İşletme ile çıkar ilişkisi olmayan bir uzmandan alınan görüş yazısı D) Şirketin muhasebe müdüründen alınan yazılı beyan E) Denetçi tarafından yapılan analitik inceleme 31

33 DOKUZUNCU BÖLÜM - DENETİM KANITLARI VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ 14. Aşağıda verilen denetim kanıtı kıyaslamalarından hangisi yanlıştır? A) Denetçinin kendisinin hesapladığı reeskont faizi tutarı, hesaplarda görünen tutardan daha güvenilirdir. B) Çok güvenilir bir kaynaktan elde edilen bir denetim kanıtı belgelendirilmemiş olsa dahi güvenilir bir kanıt olarak kabul edilir. C) Bankadan alınan bir hesap özeti çıktısı, bankadan elektronik posta ile gönderilen hesap özetinden daha güvenilirdir. D) Şirket dışından bir avukattan elde edilen uzman görüşü, şirketin hukuk müşavirinden alınan bilgiden daha güvenilirdir. E) Şirket dışı bir kaynaktan elde edilen kanıt, iç kontrol sistemi çok etkin olan bir şirkette içsel olarak üretilen kanıta göre daha güvenilirdir. 15. Denetçinin nelerin yeterli ve uygun denetim kanıtı oluşturduğuna dair yargısını aşağıdakilerden hangisi etkilemez? A) Mevcut bilgilerin kaynağı ve güvenilirliği B) İşletmenin iç kontrolü dâhil, işletme ve çevresinin tanınması C) Uygulanan denetim tekniklerinin sonuçları D) Denetim kanıtlarının ikna ediciliği E) Farklı yanlışlık ihtimallerine ilişkin olarak önceki denetimlerden elde edilen deneyim 16. Denetim kanıtlarının yeterliği ve uygunluğuna ilişkin olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Kanıtın ihtiyaç duyulan uygunluk derecesi, makul güvenceli denetimlerde, sınırlı güvenceli denetimlere göre, daha azdır. B) Kanıtların, bir iddianın doğrulanmasına yönelik olarak ulaşacağı sonucun denetçiyi ikna edebilmesi için yeterli ve uygun olması gerekir. C) Denetim kanıtının uygun olması; kanıtın güvenilir ve ilgili olması anlamına gelmektedir. D) Fazla miktarda kanıt elde edilmesi, ilgisiz kanıtların ilgisizliğini telafi etmez. E) Denetim kanıtının yeterliği miktarının ölçüsüdür. 17. Denetçinin finansal tablolarla ilgili olarak makul güvence veren bir görüş oluşturabilmesi için yeterli ve uygun denetim kanıtı elde etmesi gerekir. Buna göre, denetim kanıtının yeterlik ve uygunluğu ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Yeterlik, kanıtın miktarının ölçüsüdür. B) Uygunluk, kanıtın kalitesinin ölçüsüdür. C) Uygunluğun şartlarından biri kanıtların güvenilir olmasıdır. D) Yeterliğin şartlarından biri kanıtların ilgili olmasıdır. E) Yeterli ve uygun kanıtlar denetçi açısından ikna edicidir. 18. Denetçi, denetim riskini kabul edilebilir düşük bir seviyeye indirecek yeterli ve uygun denetim kanıtı elde etmelidir. Buna göre, denetim kanıtıyla ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Denetim kanıtının yeterliliği denetim kanıtının kalitesinin ölçütüdür. B) Denetim kanıtının uygun olması, kanıtın ihtiyaca uygun ve güvenilir olması anlamına gelmektedir. C) Yeterli ve uygun denetim kanıtının elde edilip edilmediği mesleki muhakeme konusudur. D) Bir denetimde elde edilen denetim kanıtı, sonraki tarihteki başka bir denetim için uygun olabilir. E) Daha fazla denetim kanıtı elde edilmesi, denetim kanıtının düşük olan kalitesini telafi etmeyebilir. 19. Aşağıdakilerden hangisi denetimde işletme içi kanıtlar arasında yer almaz? A) Toplantı tutanakları B) Muhasebe fişleri C) Banka hesap özeti D) İşletmeye ait defterler E) Sözleşmeler 20. Denetim prosedürleri için iki tür gruplama vardır. Birinci türde prosedürler amacına göre, ikinci türde tipine (sonuç verdiği kanıt tipi de denilebilir) göre gruplanır. Buna göre, aşağıda verilen denetim prosedürlerinden hangisi gruplama türüne göre diğerlerinden farklıdır? A) Tetkik/inceleme B) Dış doğrulama/teyit C) Gözlem D) Yeniden hesaplama E) Kontrol testi uygulama 32

34 DOKUZUNCU BÖLÜM - DENETİM KANITLARI VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ 21. Denetçi, uzun süredir yıllık denetimlerini gerçekleştirdiği A İşletmesinin, muhasebe sistemine izinsiz giriş yapılmasını engelleyen bir kontrolün gerektiği gibi işleyip işlemediği hakkında denetim kanıtına ihtiyaç duymaktadır. Denetçi 3 yıl önce gerçekleştirmiş olduğu bir testte, kontrollerin etkin bir şekilde işlediği sonucuna ulaşmıştır. Denetçinin 3 yıl önce gerçekleştirdiği bu testle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Kontrolün ilgili olduğu kalem önemli yanlışlık riski içermiyorsa testin yenilenmesine gerek yoktur. B) Aradan geçen zamanda meydana gelen değişiklikler dikkate alınırsa testin yenilenmesine gerek yoktur. C) Testin mutlaka yenilenmesi gerekir. D) Testin yenilenmesine hiçbir koşulda gerek yoktur. E) Test, sadece kontrolün ilgili olduğu kalemin ciddi risk içermesi durumunda yenilenir. 22. Denetim teknikleri ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A) Fiziki inceleme sırasında denetlenen varlığın gerçek olup olmadığına da bakılır. Bu kapsamda kasa sayımlarında sahte para ayıklama özelliği olan para sayma makinelerinin kullanılması denetçi açısından faydalıdır. B) Denetçiye fiziki bir kanıt sunmaması ve zaman kaybına yol açması nedeniyle denetim sırasında gözlem tekniğinin kullanılmasına gerek yoktur. C) Denetim sırasında uygun denetim tekniğinin kullanılmaması, yeterli uygunlukta denetim kanıtı elde edilmesini engelleyebilir. D) Doğrulama tekniğinin kullanımında, doğrulama mektubunun doğrudan denetçiye gelmesi daha yararlı olur. E) Denetim teknikleri, denetim kanıtlarını elde etmek için kullanılan çeşitli yöntemlerin bütününe verilen isimdir. 23. İç kontrolün zayıf ve dönem sonu nakit tutarının önemli olduğu bir işletmede henüz bankaya yatırılmamış tahsilatın denetimi sırasında aşağıdakilerden hangisinin kullanılması uygundur? A) Yeniden hesaplama B) Doğrulama C) Analitik inceleme D) Soruşturma E) Fiziki inceleme 24. Denetim ekibinden birinin, işletmenin personeli tarafından yapılan stok sayımına katılması aşağıdaki kanıt toplama yordamlarından hangisinin kapsamına girmektedir? A) Soruşturma B) Dışsal doğrulama C) Yeniden hesaplama D) Gözlem E) Kontrol 25. Denetlenen şirketin alacak bakiyelerinin, borçlu taraflarca doğrulanmasını amaçlayan dış teyit prosedürleri kapsamında, olumsuz teyit talebi aşağıdakilerden hangisidir? A) Teyit eden tarafa herhangi bir alacak bakiyesi bilgisi sunmayan, ondan kayıtlarındaki alacak bakiyesini bildirmesini bekleyen teyit talebidir. B) Negatif bakiyeli bir alacak söz konusu olduğunda bu alacağın borçlusuna gönderilen teyit talebidir. C) Teyit eden taraf, teyit talebinde kendisine sunulan alacak bakiyesi bilgisiyle mutabık değilse cevap istenen mutabıksa cevap beklenmeyen teyit talebidir. D) Bir teyit talebine olumsuz yanıt gelmesi veya hiç yanıt gelmemesi halinde gönderilen ikinci teyit talebidir. E) Teyit talep edilen tarafların cevap vermediği teyit talepleridir. 26. Denetçi, yönetimin faydalandığı uzmanın yetkinliği, kabiliyeti ve tarafsızlığına ilişkin bilgilerin elde edilmesinde aşağıdakilerden hangisine başvurmaz? A) Uzmanın bir meslek örgütüne veya sektörel kuruluşa üyeliği B) Uzmanla yapılan müzakereler C) Uzmanın basılı, elektronik ortamda ya da başka bir ortamda çalışmalarını muhafaza şekli D) Uzmanın yaptığı çalışma hakkında bilgili üçüncü kişilerle yapılan müzakereler E) Uzmanın önceki çalışmalarıyla ilgili deneyimleri 33

35 DOKUZUNCU BÖLÜM - DENETİM KANITLARI VE KANIT TOPLAMA TEKNİKLERİ 27. Denetim kanıtı olarak kullanılacak bilgilerin, yönetimin faydalandığı bir uzmanın çalışması kullanılarak hazırlanması durumunda, denetçi kullanacağı denetim prosedürlerinin niteliğini, zamanlamasını ve kapsamını belirlerken aşağıdakilerden hangisini dikkate almaz? A) Yönetimin faydalandığı uzmanın çalışmasının niteliği, kapsamı ve amaçları B) İşletmenin cari dönem kârı C) Denetçinin söz konusu uzmanın çalışmasıyla ilgili daha önceki deneyimleri D) Yönetimin faydalandığı uzmanın çalışması üzerindeki işletme kontrollerinin nitelik ve boyutu E) Yönetimin, faydalandığı uzmanın çalışmasını kontrol edebilme veya bu çalışmayı etkileyebilme derecesi DOKUZUNCU BÖLÜM CEVAP ANAHTARI 1 C 11 D 21 C 2 D 12 D 22 B 3 E 13 C 23 E 4 D 14 B 24 D 5 B 15 E 25 C 6 E 16 A 26 C 7 D 17 D 27 B 8 A 18 D 28 C 9 E 19 C 10 B 20 E 28. Aşağıdakilerden hangisi Bağımsız Denetim Kanıtları başlıklı Bağımsız Denetim standardı (BDS) 500 e göre, yanlıştır? A) BDS 500, işlemlerle ilgili faturaları ve sözleşmeleri muhasebe kayıtlarının parçası olarak kabul eder. B) Denetim kanıtı elde etmek için uygulanan gözlem ve inceleme prosedürleri hem risk değerlendirme hem de maddi doğrulama yapma amacıyla kullanılabilir. C) Denetçi, müşteri işletme yönetiminin işletme dışı bir uzmandan aldığı gayrimenkul değerleme raporunu, ilave bir prosedüre gerek duymaksızın denetim kanıtı olarak kullanabilir. D) Denetçinin henüz denetim başlamadan, daha iş teklifi aşamasında müşteri işletme hakkında edindiği ön bilgiler denetim kanıtı sayılabilir. E) Denetçi, denetim kanıtı olarak kullanılacak her türlü bilginin yeterince güvenilir olup olmadığını değerlendirmek zorundadır. 34

36 ONUNCU BÖLÜM - ÇALIŞMA KAĞITLARI Denetimin Belgelendirilmesi Çalışma Kağıtları Uygulanan denetim prosedürlerine, elde edilen ilgili denetim kanıtlarına ve denetçinin ulaştığı sonuçlara ilişkin kayıtlardır. Kısaca denetçinin çalışmaları esnasında tuttuğu notlarıdır. Çalışma kağıtları; a) Denetim çalışmaları sonucunda varılan sonucun dayanağına ve b) Denetimin BDS ve mevzuata uygun yürütüldüğüne ilişkin kanıt sağlar. c) Denetim ekibinin denetimi planlamasına ve yürütmesine yardımcı olmak, d) Gözetimden sorumlu denetim ekibi üyelerine, ilgili denetim çalışmasının yönlendirilmesine yardımcı olmak, e) Denetim ekibinin kendi çalışmalarından sorumlu olmasını, f) Gelecekteki denetimlerde önem arz edecek hususların kaydının tutulmasını, g) Denetimin kalitesine yönelik gözden geçirmeye, Çalışma kâğıtları, fiziki, elektronik, manyetik ve benzeri ortamlarda kayıt altına alınabilir. Denetçi, işletmenin kayıtlarına ilişkin özetleri veya bu kayıtların kopyalarını (örneğin, önemli ve özel sözleşmeleri) çalışma kâğıtlarına ekleyebilir. Ancak, finansal tabloların ve çalışma kâğıtlarının eski taslaklarının, ilk veya tamamlanmamış görüşleri yansıtan notların, yazım hataları veya başka hatalardan dolayı düzeltilen belgelerin düzeltme öncesi kopyalarının ve belgelerin ikinci nüshalarının, çalışma kâğıtlarına eklenmesi gerekmez. Bununla beraber çalışma kâğıtları, işletmenin muhasebe kayıtlarının yerine geçmez. Ayrıca, denetçi tarafından yapılan sözlü açıklamalar, denetçinin yaptığı çalışma veya ulaştığı sonuçlar için tek başına yeterli dayanak sağlamaz. Çalışma kağıtlarına örnek olarak; Denetim programları. Analizler. Notlar ve tutanaklar. Önemli hususlara ilişkin özetler. Teyit ve beyan mektupları. Kontrol listeleri. Önemli hususlara ilişkin yazışmalar (elektronik posta dâhil). gösterilebilir. 35

37 ONUNCU BÖLÜM - ÇALIŞMA KAĞITLARI Uygulanan denetim prosedürlerinin niteliği, zamanlaması ve kapsamı Elde edilen denetim sonuçları ve denetim kanıtlarını Denetim sırasında ortaya çıkan önemli hususları ve yapılan mesleki muhakemeleri Çalışma Kâğıtlarının Dosyalanması BDS-230 a göre denetçi, bağımsız denetim raporu tarihinden itibaren en fazla altmış gün içerisinde çalışma kâğıtlarını bir denetim dosyasında birleştirerek nihai denetim dosyasını tamamlamalıdır. Denetçi, çalışma kâğıtlarının nihai denetim dosyasında birleştirilmesi işlemi tamamlandıktan sonra mevcut çalışma kâğıtlarında değişiklik yapmayı veya yeni çalışma kâğıtları eklemeyi gerekli görmüşse yapılan değişikliklerin veya eklemelerin niteliğine bakılmaksızın aşağıdaki hususları belgelendirmelidir: (a) Değişiklik veya ekleme yapmasının özel sebepleri, (b) Değişiklik veya eklemelerin ne zaman ve kim tarafından yapıldığı ve gözden geçirildiği Çalışma kâğıtlarının mülkiyeti, bunları düzenleyen denetim kuruluşuna aittir. Ancak çalışma kâğıtları mahkemelere ve çalışma kâğıtlarının incelemeye yetkili mercilere (KGK, SPK, BDDK, EPDK ) ibrazı zorunludur. Ayrıca denetim kuruluşunun çalışma kâğıtlarının gizliliğinin ve güvenliğinin sağlanması zorunludur. kâğıtlarının saklanma süresi, bağımsız denetçi raporu tarihinden itibaren 10 yıldır. Çalışma CARİ DOSYA Yıllık değişen konuların takip edildiği dosyadır. Şirketi iç kontrol sisteminin tanınması ve değerlendirilmesine ilişkin çalışmalar İş ve belge akış şemaları, Soru ve anket formları, Değerleme raporları, Önemlilik belirleme notları Ön risk belirleme notları Denetim anlaşma mektubu Zaman bütçeleri TÜRLERİ SÜREKLİ (DAİMİ) DOSYA Değişmeyen konularda tekrar hazırlama zahmetine girmemek için tutulan dosyadır. Şirket ana sözleşmesi İşletmenin sektörü ile ilgili genel ve tanıtıcı bilgiler Örgüt şemaları, Sözleşmeler, anlaşmalar gibi. Muhasebe yönetmeliği, hesap planı Geçmiş yıllara ait mali tablolar Geçmiş yıllara ait denetim raporları 36

38 ONUNCU BÖLÜM - ÇALIŞMA KAĞITLARI 1. Denetim çalışma kağıtları ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Çalışma kâğıtları denetlenen şirkete aittir. B) Çalışma kâğıtları, kâğıt ya da elektronik ortam veya diğer şekillerde tutulabilir. C) Çalışma kâğıtları, bağımsız denetim raporu için yeterli ve uygun bir kayıt düzeni oluşturmak suretiyle bağımsız denetimin ilgili kanun ve yasal düzenlemelere uygun yapıldığına dair kanıt oluşturur. D) Denetimin kim tarafından yapıldığını ve ne zaman tamamlandığını; yapılan çalışmanın kim tarafından, ne zaman ve hangi kapsamda gözden geçirildiğini çalışma kâğıtları ile belgelendirmek gerekir. E) Gerekli görüldüğü takdirde önemli ve özellik arz eden sözleşmelerin kopyaları çalışma kâğıtları olarak saklanabilir. 5. Denetçi, çalışma kağıtlarını bir denetim dosyasında birleştirir ve denetçi raporu tarihinden sonra uygun bir süre içinde nihai denetim dosyasının oluşturulmasına yönelik idari süreci tamamlar. Denetçiler tarafından denetim dosyası tutulmasının esas amacı aşağıdakilerden hangisi? A) Denetim ekibinin denetimi planlamasına ve yürütmesine yardımcı olmak B) Denetlenen finansal tablolardaki kalemlerin doğruluğuna ilişkin kanıt sağlamak C) Denetimin kalitesine yönelik gözden geçirmelere imkan sağlamak D) Çalışma kağıtlarındaki bilgilerin bir sonraki denetimde kullanılmasına imkan sağlamak E) Denetimin mevzuat ve standartlara uygun olarak planlanıp yürütüldüğüne ilişkin kanıt sağlamak 2. Aşağıdakilerden hangisi denetim çalışma kâğıtlarının biçimi, içeriği ve kapsamını etkileyen unsurlardan biri değildir? A) Kullanılan denetim metodolojisi ve araçları B) Uygulanacak denetim prosedürlerinin niteliği C) Denetim ekibi üyeleriyle müzakere edilen denetim kanıtları D) İşletmenin büyüklüğü ve karmaşıklığı E) Elde edilen denetim kanıtlarının önemi 6. Aşağıdakilerden hangisi bir şirketin denetimi ile ilgili cari dosyada yer alması gereken bilgi/belgelerden biri değildir? A) Zaman bütçeleri B) İç kontrol sistemini değerlendirme formları C) Denetlenen işletme ve sektörü ile ilgili genel ve tanıtıcı bilgiler D) İş akış şemaları E) Denetim anlaşma mektubu 3. Denetimde çalışma kâğıtlarının düzenlenmesindeki amaçlar arasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz? A) Denetim raporunun düzenlenmesine temel oluşturur. B) İç kontrol sistemi hakkında bilgi edinilmesinde yararlanılır. C) Üst yönetimin görüşüne destek sağlar. D) Denetim çalışması çeşitli evrelere bölünerek daha iyi koordine edilmesine yardımcı olur. E) Savunma aracı olarak kullanılır. 7. Aşağıdakilerden hangisi bir şirketin denetimi ile ilgili devamlı dosyada yer alması gereken bilgi/belgelerden biri değildir? A) İç kontrol sistemini değerlendirme formları B) Geçmiş yıllara ait mali tablolar C) Denetlenen işletme ve sektörü ile ilgili genel ve tanıtıcı bilgiler D) Muhasebe yönetmeliği ve hesap planı E) Sözleşme ve anlaşmalar 4. Denetimde belgelendirmenin sağladığı yararlar arasında aşağıdakilerden hangisi sayılamaz? A) Denetimde ekip üyelerine, denetimin izlenmesi ve yönlendirilmesi konusundaki sorumluluklarının yerine getirilmesinde yardımcı olmak B) Gelecek dönemlerde de önem arz edecek hususların kaydedilmesine imkân vermek C) Denetim ekibi üyelerinin başkalarının çalışmalarından sorumlu olmalarını sağlamak D) Kıdemli denetçinin kalite kontrol çalışması yapmasını sağlamak E) Denetim ekibine bağımsız denetimin planlanıp yürütülmesi konusunda yol göstermek ONUNCU BÖLÜM CEVAP ANAHTARI 1 A 6 C 2 C 7 A 3 C 4 C 5 E 37

39 ONBİRİNCİ BÖLÜM İLİŞKİLİ TARAFLAR İlişkili Taraflar Kimlerdir Müşteri şirketin, yöneticileri ile akrabalık ilişkisi bulunan bir şirketle yaptığı işlemler Müşteri şirketin, kilit yöneticilerinin aynı olduğu bir şirketle yaptığı işlemler Müşteri şirketin, üzerinde yönetsel anlamda önemli etkisi bulunan bir şirketle yaptığı işlemler Müşteri şirketin, üzerinde kontrol gücü bulunan bir şirketle yaptığı işlemler Denetimi yapılan işletme yöneticisinin, söz konusu işletmenin yönetim kurulu üyesi olması İlişkili Tarafların Tespitinde İncelenen Belgeler İşletmenin ana ortaklarını belirlemek üzere ortakları gösteren siciller Denetçi tarafından elde edilen üçüncü taraf teyitleri İşletmenin yatırımlarına ve emeklilik planlarına ait kayıtlar İşletmenin olağan iş akışı dışında yapılan önemli sözleşme ve anlaşmalar İşletmenin dönem içinde söz konusu ilişkili taraflarla herhangi bir işlem gerçekleştirip gerçekleştirmediği İşletmenin dönem içinde söz konusu ilişkili taraflarla gerçekleştirdiği işlemlerin türü ve amacı İşletme ile ilişkili taraflar arasındaki ilişkilerin niteliği İşletmenin ilişkili taraflarının kimliği Notlar Denetimin tamamlanmasından önce mutlaka ilişkili taraflarla gerçekleştirilen işlemler gözden geçirilmelidir. İlişkili taraflarla gerçekleştirilmiş ve muhasebeleştirilmesi için bazı tahminlere başvurulan yüksek tutarlı işlemler, hile riski yüksek olarak değerlendirilmelidir. 38

40 ONBİRİNCİ BÖLÜM İLİŞKİLİ TARAFLAR 1. Denetçi, ilişkili taraflarla ilgili aşağıdaki konulardan hangisinde yönetimi sorgulamaz? A) İşletmenin dönem içinde ilişkili taraflarla gerçekleştirdiği işlemlerin türü ve amacı B) İşletme ile ilişkili taraflar arasındaki ilişkilerin niteliği C) İşletmenin ilişkili taraflarının kimliği D) İşletmenin dönem içinde ilişkili taraflarla herhangi bir işlem gerçekleştirip gerçekleştirmediği E) İşletmenin gelecek dönem içinde ilişkili taraflarla gerçekleştireceği işlemlerin türü ve amacı 2. İlişkili taraf işlemlerinin denetimine yönelik olarak denetçi aşağıdakilerden hangisini sorgulamaz? A) İşletmenin dönem içinde söz konusu ilişkili taraflarla gerçekleştirdiği işlemlerin türü ve amacı B) İşletmenin ilişkili taraflarının finansal tabloları C) İşletmenin dönem içinde söz konusu ilişkili taraflarla herhangi bir işlem gerçekleştirip gerçekleştirmediği D) İşletme ile ilişkili taraflar arasındaki ilişkilerin niteliği E) İşletmenin ilişkili taraflarının kimliği 3. Aşağıdakilerden hangisi bir işletmenin, denetimi yapılan işletme açısından İlişkili Taraf olması bağlamında geçerli değildir? A) Denetimi yapılan işletmenin söz konusu işletmenin yöneticileri ile akrabalık bağı olması B) Denetimi yapılan işletmenin söz konusu işletme ile ticari ilişki içinde olması C) Denetimi yapılan işletmenin söz konusu işletmede yönetsel anlamda önemli bir etkisi olması D) Denetimi yapılan işletme yöneticisinin, söz konusu işletmenin yönetim kurulu üyesi olması E) Denetimi yapılan işletmenin söz konusu işletmede kontrol gücü olması 4. İlişkili taraflarla yapılan işlemleri inceleyen denetçi, aşağıdakilerden hangisini ilişkili tarafla yapılan işlem olarak dikkate almaz? A) Müşteri şirketin, yöneticileri ile akrabalık ilişkisi bulunan bir şirketle yaptığı işlemler B) Müşteri şirketin, yöneticileri ile geçmişte çalışan-işveren ilişkisi bulunan bir şirketle yaptığı işlemler C) Müşteri şirketin, kilit yöneticilerinin aynı olduğu bir şirketle yaptığı işlemler D) Müşteri şirketin, üzerinde yönetsel anlamda önemli etkisi bulunan bir şirketle yaptığı işlemler E) Müşteri şirketin, üzerinde kontrol gücü bulunan bir şirketle yaptığı işlemler 5. Aşağıdakilerden hangisi denetim sırasında denetçinin, ilişkili taraf ilişkileri ve işlemleriyle ilgili bilgi sağlayabileceği kayıt ve belgelerden biri değildir? A) İşletmenin ana ortaklarını belirlemek üzere ortakları gösteren siciller B) Denetçi tarafından elde edilen üçüncü taraf teyitleri C) İşletmenin yatırımlarına ve emeklilik planlarına ait kayıtlar D) İşletmenin olağan iş akışı dışında yapılan önemli sözleşme ve anlaşmalar E) Önceki dönem vergi beyannameleri ONBİRİNCİ BÖLÜM CEVAP ANAHTARI 1 E 2 B 3 B 4 B 5 E 39

41 ONİKİNCİ BÖLÜM YÖNETİM İDDİALARI FİNANSAL TABLOLARA İLİŞKİN YÖNETİM İDDİALARI Yönetim iddiaları 3 şekilde sınıflandırılmıştır; (a) Dönem içinde meydana gelen ve kayda alınan işlem ve olaylar (b) Dönem sonu itibariyle ilgili hesapların bakiyeleri (c) Finansal tablo açıklamaları Yönetim İddiaları Döneme ait işlem ve olaylar DS hesap kalanlarına yönelik Sunum ve açıklamalara ilişkin beyanlar Var Olma (Gerçekleşme) X X X Tamlık (Bütünlük) X X X Haklar ve Yükümlülükler X X Doğruluk / Sınıflandırma X X Hesap Kesimi X Sunum ve açıklama X X Değerleme / Dağıtım X X 1) Var Olma ve Gerçekleşme Varlıklar, yükümlülükler ve öz kaynakların bilanço tarihinde gerçekten var olduğuna ilişkin yönetim iddiasıdır. Denetçi varlıkların ve borçların gerçekte olup olmadığını denetim teknikleri ile araştırır. Varolma; Alacaklara ilişkin doğrulama (teyit) mektupları düzenlenmesi Stok sayımına tanıklık edilmesi Ortaklar tarafından kasadan çekilen ve kişisel olarak kullanılan tutarların, banka hesabına yatırılmış gibi 102 Bankalar hesabına kaydedilmesi İşletmenin banka hesaplarının denetimi için ilgili bankalara teyit mektubu gönderilmesi İşletmenin belirli bir tarihte işletmenin varlıkları ve borçları vardır şeklindeki iddiası Kasa hesabında görünen nakit gerçekten var mıdır? İşletmenin kayıtlarında yer alan maddi duran varlıklar işletmede mevcut mudur? Gerçekleşme; Kayıtlarda görünen.tutarlı satışların karşıt incelemesinin olumsuz çıkması Müşterinin bilançosunda görünen alacak tutarı gerçek bir satış işlemine dayanıp dayanmadığının incelenmesi Stok hesaplarına giriş ve çıkışların gerçek olduklarından emin olmak istenmesi Bankalar hesabında belirtilen işlemlerin fiilen gerçekleşip gerçekleşmediği Alacakların işletmenin geçmişte gösterdiği faaliyetlerin bir sonucu olarak doğup doğmadığı 40

42 ONİKİNCİ BÖLÜM YÖNETİM İDDİALARI 2) Tamlık (Bütünlük) Finansal tablolarda yer alması gereken tüm işlemlerin eksiksiz olarak yansıtıldığını ifade eder. Denetim kanıtlarının elde edilmesi diğer yönetim iddialarına göre daha zordur. Bilanço./ /. tarihinde işletmenin tüm borçlarını içeriyor mu? İşletmenin maddi duran varlıklar hesabına kaydedilmemiş bir varlık alımı var mıdır? Tüm nakit tahsil ve tediyelerini kapsamakta mıdır? Banka hesaplarında görünen bütün hesaplar, alınan/verilen çekler bilançoya geçmiş midir? (Gizli hesaplara mutlaka ulaşılmalıdır.) Bilançoda gösterilen alacaklar tutarının tüm alacakları kapsaması eksik veya fazla bir rakamla yer verilmemesi Stokların maliyet bedellerine uygun şekilde kayıtlara alındığından emin olmak, Fatura tutarı olan.tutarlı gider kayıtlarda gözükmemektedir. Alacaklar hesabında kaydedilmemiş bir işlem var mıdır? İşletmenin kayıtlarında yer alan maddi duran varlıklar edinim amaçlarına uygun bir şekilde kullanılmakta mıdır? 3) Haklar (Sahiplik) ve Yükümlülükler Aktifte yer alan varlıkların mülkiyetinin işletmeye ait olduğunu, pasifte yer alan borçların ise işletmenin yükümlülüğünde olduğunu iddia eder. İşletmenin haklarının bilançonun aktifinde, yükümlülüklerinin de pasifte yer aldığına ilişkin iddialardır. Aktifleştirilen kiraların işletmenin kiralanan varlıklar üzerindeki haklarını ifade ettiği (Gelecek aylara ait giderler) İşletmenin kayıtlarında yer alan duran varlıklar üzerinde ipotek var mıdır? İşletmenin deposunda bulunan malların mülkiyetinin gerçekten işletmeye ait olup olmadığını araştırmak için bu malların faturalarını incelemesi Bilançoda yer alan varlıkların bilanço gününde işletmenin kontrolünde bulunan varlıklar; bilançoda yer alan borçların ise işletmeye ait borçlar olması gereği İşletmenin yıl içinde satın almış olduğu bir gayrimenkulün finansal tablolara doğru bir şekilde yansıtılıp yansıtılmadığını tespite yönelik olarak gayrimenkule ait tapu kayıtlarını incelenmesi İşletmede konsinye olarak bulunan malların işletmenin varlığıymış gibi gösterilmesi Fiilen mevcut paranın tamamı işletmeye ait midir? Alacakların hak sahipliğinin işletmeye ait olduğunun saptanması İşletme mülkiyetindeki tüm stokların (hurda ve yan ürünler, konsinye gönderilen mallar dâhil) envantere dâhil edildiğinden emin olmak, Müşterinin bilançosunda görünen tutar kadar alacak hakkı var mıdır? 41

43 ONİKİNCİ BÖLÜM YÖNETİM İDDİALARI 4) Değerleme ve Dağıtım Finansal tablolardaki varlıklar, borçlar, öz kaynakların uygun şekilde değerlendirildiği; Gelirler ve giderlerin uygun dönemlere dağıtıldığına ilişkin yönetim iddialarıdır. Sabit varlıkların tarihi maliyetle kaydedildiğini, maliyetin uygun muhasebe dönemlerine amortisman yoluyla dağıtıldığı Maddi olmayan duran varlıkların itfa (amortisman) süresi ve tutarları ile ilgili olarak yapılan yeniden hesaplamalar, gözden geçirmeler Maddi duran varlıkların denetiminde, şirket amortisman tablosundaki tutarların yeniden hesaplanması Finansal tablolarda tüm aktif ve pasif kalemler doğru tutarları ile yer almıştır, her bir kalemin değerlemesi uygun şekilde yapılmıştır Satış ve üretim bölümlerinde çalışan personelin değeri düşmüş ve zor satılan mallar hakkında sorgulanması Özellikle yabancı para mevcutları var ise doğru değerleme yapılmış mıdır? Yabancı para hesaplarının değerlemesi uygun bir şekilde yapılmış mıdır? Bilançoda genel kabul görmüş muhasebe ilkelerine göre değerleme yapıldığından emin olmak Satılmaya hazır finansal varlıkların bilanço tarihi itibarıyla gerçeğe uygun değerle değerlenip değerlenmediğinin kontrolü Dönem sonunda maddi duran varlıklara amortisman ayrılmış mıdır? Envanterde yer alan stokların genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinde ve yasalarda öngörüldüğü şekilde değerlemeye tabi tutulduğundan emin olmak. Maddi duran varlıkların kullanılabilir olduğunu, kalan amortisman süresi içinde de faydalı olacaklarının tespiti ve geri kazanılabilir değerlerinin defter değerinin altında kalmadığını tespit etmek, Tahsil sorunu yaşanan alacaklar için şüpheli alacaklar karşılığı ayrılmış mıdır? 5) Sunum ve Açıklama Finansal tablo unsurlarının uygun şekilde sınıflandırıldığı, tanımlandığı ve tam olarak açıklandığına ilişkindir. Tüm tutarlar finansal tablolarda uygun biçimde sunulmuştur. Şirketin ipotekli binaları dipnotlarda açıklanmamıştır 6) Sınıflandırma İşlem ve olaylar uygun hesaplara kaydedilmiştir... Hesabı bilanço da doğru yerde gösterilmiş midir? Alacaklar bilançoda ilgili oldukları grupta yer almakta mıdır? Yıl içinde üretime sevk edilen veya satılan stok kalemlerinin tam olarak Üretim Maliyeti Mamul/Yarı mamul Maliyeti, Satılan Malın Maliyeti hesaplarına kaydedildiğinin teyidi, Bankalar hesabı mali tablolarda doğru bir şekilde gösterilmiş midir? 7) Hesap Kesimi İşlem ve olaylar doğru hesap döneminde kaydedilmiştir. Satış işlemlerinin gerçekleştiği tarih itibariyle kayıtlara yansıtılıp yansıtılmadığını belirlemek Dönem sonu öncesi ve sonrasında oluşan stok hareketleri dönemsellik ilkesi göz önüne alınarak test etmek Satın alınan her hangi bir maddi varlığın kayıtlara alınma zamanı Bankalardan elde edilen gelirler dönemin gelirlerine kaydedilmiş midir? Kayda alınan işlemler denetlenen dönemde meydana gelmiştir Tüm satış işlemleri uygun dönemde kayda alınmıştır 42

44 ONİKİNCİ BÖLÜM YÖNETİM İDDİALARI 1. Denetimi yapılan ABC A.Ş. de ortaklar tarafından kasadan çekilen ve kişisel olarak kullanılan tutarlar, banka hesabına yatırılmış gibi 102 Bankalar hesabına kaydedilmiştir. Bu durum ABC A.Ş. nin hangi iddiası ile ilgilidir? A) Değerleme B) Var olma C) Tamlık D) Sunum E) Doğruluk 2. İşletmenin banka hesaplarının denetimi için ilgili bankalara teyit mektubu gönderilmesi aşağıdaki yönetim beyanlarının hangisinin doğruluğuna ilişkin kanıt sağlar? A) Sınıflandırma B) Var olma C) Anlaşılabilirlik D) Gerçekleşme E) Dönemsellik 3. Alacak hesap bakiyelerine ilişkin olarak kullanılan dış teyit prosedürü aşağıdaki yönetim beyanlarından hangisiyle diğerlerine kıyasla daha fazla ilgilidir? A) Var olma B) Sınıflandırma C) Değerleme D) Tamlık E) Gerçekleşme 4. Bir işletmenin belirli bir tarihte işletmenin varlıkları ve borçları vardır şeklindeki iddiasına karşılık denetçinin denetim hedefi nedir? A) Var olma B) Tam olma C) Haklar ve yükümlülükler D) Değerleme E) Uygun dağıtım 5. Denetçi, müşteri şirketin Ticari Alacaklar hesabının yılsonu bakiyesini doğrulama maksadıyla; şirket kayıtlarındaki borçlu müşterilerin %30 undan yılsonu itibarıyla borç bakiyeleri için mutabakat talep etmiştir. Denetçi bu denetim prosedürüyle, Ticari Alacaklar hesap bakiyesine dair yönetim beyanlarından hangilerinin doğruluğunu test etmeyi amaçlamaktadır? A) Var olma değerleme haklar B) Doğruluk var olma sınıflandırma C) Sınıflandırma gerçekleşme var olma D) Var olma tamlık E) Hesap kesim değerleme var olma 6. Aşağıda yer alan yönetim beyanlarından hangisine ilişkin olarak denetim kanıtı elde etmenin diğerlerine kıyasla daha zor olduğu kabul edilir? A) Tamlık B) Doğruluk C) Gerçekleşme D) Değerleme E) Hesap kesimi 7. Denetimi yapılan işletmede konsinye olarak bulunan malların işletmenin varlığıymış gibi gösterilmesi, işletmenin finansal tablo ile ilgili iddialarından hangisi ile ilgilidir? A) Yükümlülük B) Tam olma C) Haklar D) Var olma E) Açıklama 8. Bağımsız denetçinin, işletmenin deposunda bulunan malların mülkiyetinin gerçekten işletmeye ait olup olmadığını araştırmak için bu malların faturalarını incelemesi, aşağıda verilen hangi denetim hedefine yönelik bir çalışmadır? A) Var olma B) Değerleme C) Haklara sahiplik D) Sınıflandırma E) Bütünlük 43

45 ONİKİNCİ BÖLÜM YÖNETİM İDDİALARI 9. Bilançoda yer alan varlıkların bilanço gününde işletmenin kontrolünde bulunan varlıklar; bilançoda yer alan borçların ise işletmeye ait borçlar olması gereği, aşağıdaki denetim amaçlarından hangisi ile ifade edilir? A) Zamanlılık B) Bütünlük C) Değerleme ve gidere dönüştürme D) Sınıflandırma E) Sahiplik ve yükümlülükler 13. Bir bağımsız denetimde, maddi olmayan duran varlıkların itfa (amortisman) süresi ve tutarları ile ilgili olarak yapılan yeniden hesaplamalar, gözden geçirmeler öncelikle aşağıdaki yönetim beyanlarından hangisine yöneliktir? A) Tamlık B) Var olma C) Gerçekleşme D) Değerleme ve dağıtım E) Haklar ve yükümlülükler 10. Denetçi, müşteri şirketin yıl içinde satın almış olduğu bir gayrimenkulün finansal tablolara doğru bir şekilde yansıtılıp yansıtılmadığını tespite yönelik olarak gayrimenkule ait tapu kayıtlarını incelemiştir. Bu prosedürün ilgili olduğu yönetim iddiası aşağıdakilerden hangisidir? A) Doğruluk B) Haklar ve yükümlülükler C) Tamlık D) Sınıflandırma E) Değerleme 11. Aşağıdakilerden hangisi denetçinin maddi duran varlıklar grubuna uygulayacağı maddi doğruluk testleri bağlamında oluşturduğu özel denetim amaçlarından biri değildir? A) Haklar ve Yükümlülükler B) Değerleme ve Dağıtım C) Sunum ve Açıklama D) Varolma E) Tamlık 12. Satılmaya hazır finansal varlıkların bilanço tarihi itibarıyla gerçeğe uygun değerle değerlenip değerlenmediğinin kontrolü aşağıdaki yönetim beyanlarının hangisine yönelik kanıt sağlar? A) Değerleme ve dağıtım B) Gerçekleşme C) Hesap kesimi D) Tam olma E) Var olma 14. Aşağıdakilerden hangisi finansal tablolarda tüm aktif ve pasif kalemler doğru tutarları ile yer almıştır, her bir kalemin değerlemesi uygun şekilde yapılmıştır şeklinde açıklanan yönetim iddiasıdır? A) Değerleme ve dağıtım B) Hak ve yükümlülükler C) Tam olma D) Meydana gelme E) Sunum ve açıklama 15. Satış ve üretim bölümlerinde çalışan personelin değeri düşmüş ve zor satılan mallar hakkında sorgulanması prosedürünün aşağıdaki yönetim beyanlarından hangisiyle ilişkilendirilmesi diğerlerine kıyasla daha doğrudur? A) Tamlık B) Var olma C) Değerleme D) Hesap Kesimi E) Hak ve Yükümlülükler 16. ABC A.Ş. nin bilançosunda Geliştirme Giderlerinin tutarı dir. Geliştirme Giderleri hesabının maddi doğruluk incelemesini yapan denetçi, söz konusu nin lik kısmının aslında piyasa araştırması kapsamında yapılan harcamalardan kaynaklandığını saptamıştır. Bu durum ABC A.Ş. nin hangi iddiası ile ilgilidir? A) Sınıflandırma B) Tamlık C) Değerleme D) Sunum E) Gerçekleşme 44

46 ONİKİNCİ BÖLÜM YÖNETİM İDDİALARI 17. Aşağıdakilerden hangisi denetim işlemlerinden biri olan tutar aktarmalarının denetimi kapsamında yapılan çalışmalardan biri değildir? A) Yevmiye maddesindeki tutarların doğru hesaplara kaydedilip edilmediğinin incelenmesi B) Yevmiye maddesindeki tutarların borç ve alacak kayıtları açısından doğru kaydedilip edilmediğinin incelenmesi C) Yevmiye maddesindeki tutarların gerekli yardımcı defter kayıtlarının yapılıp yapılmadığının incelenmesi D) Kapanış bilançosundaki tutarların izleyen yılın açılış bilançosuna doğru geçirilip geçirilmediğinin incelenmesi E) Yevmiye maddesindeki tutarların, ilgili işlemin belgelerindeki tutarlarla karşılaştırılması 19. Aşağıdakilerden hangisinde denetçinin maddi duran varlıklar için yaptığı her bir maddi doğruluk testi ile o teste ilişkin özel denetim amacı eşleştirmesi yanlıştır? A) İşletmenin kayıtlarında yer alan maddi duran varlıklar edinim amaçlarına uygun bir şekilde kullanılmakta mıdır? Tamlık B) Dönem sonunda maddi duran varlıklara amortisman ayrılmış mıdır? Değerleme C) İşletmenin kayıtlarında yer alan duran varlıklar üzerinde ipotek var mıdır? Sunum D) İşletmenin maddi duran varlıklar hesabına kaydedilmemiş bir varlık alımı var mıdır? Tamlık E) İşletmenin kayıtlarında yer alan maddi duran varlıklar işletmede mevcut mudur? Varolma 18. Aşağıdakilerden hangisinde denetçinin alacaklar için yaptığı her bir maddi doğruluk testi ile o teste ilişkin denetim amacı eşleştirmesi yanlıştır? A) Alacaklar hesabında kaydedilmemiş bir işlem var mıdır? Tamlık B) Müşterinin bilançosunda görünen tutar kadar alacak hakkı var mıdır? Haklar C) Tahsil sorunu yaşanan alacaklar için şüpheli alacaklar karşılığı ayrılmış mıdır? Değerleme D) Müşterinin bilançosunda görünen alacak tutarı gerçek bir satış işlemine dayanmakta mıdır? Gerçekleşme E) Alacaklar bilançoda ilgili oldukları grupta yer almakta mıdır? Açıklama 20. Satış işlemlerinin gerçekleştiği tarih itibariyle kayıtlara yansıtılıp yansıtılmadığını belirlemek ile ilgili denetim amacı, yönetimin aşağıdaki hangi iddiasını karşılamaya yönelik olarak denetçi tarafından belirlemiş bir amaçtır? A) Kayıtlarda görünen satış işlemleri vardır B) Bütün satış işlemleri tamdır C) Satış işlemlerinin dönemsel hesap kesimi doğrudur D) Satışlar hesabının bakiyesi doğrudur E) Alacaklar hesabının dönemsel hesap kesimi doğrudur ONİKİNCİ BÖLÜM CEVAP ANAHTARI 1 B 11 A 2 B 12 A 3 A 13 D 4 A 14 A 5 A 15 C 6 A 16 A 7 C 17 E 8 C 18 E 9 E 19 C 10 B 20 C 45

47 ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÖRNEKLEM YÖNTEMLERİ DENETİM ÖRNEKLEMESİ (ÖRNEKLEME); Denetçinin, anakütlenin tamamı hakkında sonuçlara varması için anakütlede yer alan tüm örnekleme birimlerine seçilme şansı sağlayacak şekilde, denetimle ilgili anakütle içindeki kalemlerin %100 ünden daha azına denetim prosedürlerinin uygulanmasıdır. Örnekleme İle İlgili Kavramlar Anakütle (Evren) İçinden bir örneklemin seçildiği ve denetçinin hakkında sonuçlara varmak istediği veri setinin tamamıdır. Örnekleme birimi: Bir anakütleyi oluşturan bağımsız kalemlerin her biridir. Örneklem birimi, belli bir evrenden belli kurallara göre seçilen ve çekildiği evreni temsil edebilen birimler topluluğudur. Örnekleme birimleri; Fiziki Kalemler Banka hesabı fişlerine ekli çekler, Banka hesap ekstrelerindeki alacak kayıtları, Satış faturaları Borçluların bakiyeleri Parasal Birimler Örnekleme riski: Denetçinin bir örneklemi temel alarak vardığı sonucun, aynı denetim prosedürünün anakütlenin tamamına uygulanması durumunda varılacak sonuçtan farklı olması riskidir. Başka bir anlatımla denetçinin oluşturduğu örneklemi inceleyerek elde ettiği sonuçların gerçek durumdan farklı olması olasılığı örnekleme riskidir ve aradaki fark, örnekleme hatası olarak nitelendirilir. ÖRNEKLEM SEÇME YAKLAŞIMLARI (a) İstatistiksel Örnekleme İstatistiksel örnekleme, olasılık kuramına dayanır ve denetçi, örneklemini istatistik teknikler yardımıyla belirler. İstatistiki örnekleme: Aşağıdaki özellikleri taşıyan bir örnekleme yaklaşımıdır: i. Örneklem kalemlerinin rastgele (tesadüfi) olarak seçilmesi ve ii. Örnekleme riskinin ölçümü de dahil olmak üzere, örneklem sonuçlarının değerlendirilmesi için olasılık teorisinin kullanılması. (b) İstatistiksel olmayan (İradi) örnekleme, Hangi kalemlerin denetleneceğine denetçinin karar verdiği bir seçim sürecidir. Diğer bir ifade ile olasılığa dayanmayan ve örneklem birimlerinin seçiminin tamamen denetçinin mesleki muhakemesine dayandırıldığı örnekleme türüdür. Bu yöntem; bilimsel olmaması ve örneklemi seçecek denetçilerin her birinin bilgisi, yeteneği ve ön yargısı ve sezgilerindeki farklılıklar gibi nedenlerden dolayı güvenilir değildir. Dolayısıyla istatistiki örneklem seçimi, iradi örneklem seçiminden daha üstün bir yöntemdir. Örnekleme dışı risk: Denetçinin, örnekleme riskiyle ilgili olmayan herhangi bir sebepten dolayı hatalı bir sonuca ulaşması riskidir. Örnekleme dışı riske örnek olarak, uygun olmayan denetim prosedürlerinin kullanılması veya denetim kanıtının yanlış yorumlanması ve bir yanlışlık veya sapmanın tespit edilememesi gösterilebilir. Örnekleme dışı risk, matematiksel olarak ölçülemez. Denetçinin denetim kalitesini artırması ile azaltılabilir. Örnekleme dışı risk, insan hatalarından doğan risktir. Oysa örnekleme riski tamamen şansa bağlıdır. 46

48 ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÖRNEKLEM YÖNTEMLERİ ÖRNEKLEM SEÇME YÖNTEMLERİ (a) Rastgele (tesadüfi) seçim: İstatistiki bir seçim yöntemi olup tesadüfi (Rassal) sayı tabloları gibi tesadüfi sayı üreteçleri yoluyla uygulanır. (b) Sistematik seçim yöntemi: Sistematik seçim, denetçinin öncelikle bir örnekleme aralığı hesapladığı ve bu örnekleme aralığının büyüklüğüne göre örneklem birimlerini seçtiği seçim yöntemidir. Örneğin adet satış faturasında (anakütle) 100 adet örneklem yapılmasına karar verilmiştir. Bu durumda /100= 100 sayısına ulaşılır. Bu sayı örneklemelerin seçileceği aralıktır. Yani her 100 faturadan biri seçilecektir. (c) Katmanlı Seçim (Parasal birim örneklemesi): Değer ağırlıklı bir seçim yöntemi olan bu yöntemde; evren parasal tutarlar üzerinden katmanlara ayrılarak büyük tutarların temsil edilmesine olanak verilir. Bu tekniğin en önemli üstünlüğü, evrenin değişkenliğini azaltabilmesi ve bu yolla tahminlerin daha isabetli olmasını sağlamasıdır. Örneğin denetçi, anakütleyi belirlerken parasal değerleri esas alarak anakütleyi gruplara ayırabilir. Bu durum, denetim çalışmasının daha yüksek tutarlı kalemlere yoğunlaşmasını sağlar çünkü bu kalemlerin olduğundan fazla gösterilme açısından daha büyük yanlışlıkları içerme ihtimali vardır. (d) Gelişigüzel seçim yöntemi: İstatistiki bir yöntem olmayıp, bu yöntemde denetçi, örneklemi yapılandırılmış bir teknik izlemeksizin seçer. Herhangi bir yapılandırılmış teknik kullanılmamasına rağmen, denetçi kasti bir taraflılık veya öngörülebilirlikten sakınır ve dolayısıyla anakütledeki tüm kalemlerin seçilebilme şansı olmasını sağlamaya çalışır. İstatistiki örneklemenin kullanılması durumunda gelişigüzel seçim uygun değildir. (e) Blok seçim: Blok seçimde örneklem, evrenden zaman olarak veya fiziksel olarak birbirine çok yakın birimlerin (belgelerin) seçilmesi ile oluşur. Örneğin bir yıldaki nakit ödemeleri incelemek için nisan ayında ve kasım ayında kesilen tüm çeklerden oluşturulan örneklem birimi blok örneklem yöntemidir. 47

49 ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÖRNEKLEM YÖNTEMLERİ 1. Denetimde örnekleme ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Parasal birim örneklemesinde parasal birimin seçilme şansı parasal tutarın büyüklüğü ile orantılıdır. B) İstatistiksel örnekleme yönteminde, örnekleme riski için en uygun örnek büyüklüğü belirlenebilir. C) İstatistiksel örnekleme yönteminde kanıtların yeterliliği bilimsel olarak ölçülebilir. D) İstatistiksel olmayan örnekleme yöntemi denetçinin öznel yargısına bağlı değildir. E) Denetçinin görüş oluşturmak ve değerlendirme yapmak istediği veri setinin tamamı ana kütleyi oluşturur. 2. Denetimde kullanılan istatistiksel örnekleme yöntemleri ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) İstatistiksel örnekleme yönteminde örneklem sonuçları güvenilir ve kanıtlanabilirdir. B) İstatistiksel örnekleme, kontrol edilecek kalemlerin rassal (tesadüfi) olarak seçimini kapsar ve her bir kalem, hesaplanabilir bir seçilme şansına sahiptir. C) Örneklem sonuçları, sayısal ve matematiksel olarak değerlendirilebilir durumda olmalıdır. D) İstatistiksel örnekleme yönteminde denetçinin mesleki yargısına gerek duyulmaz. E) Örneklem birimleri, evrenden rassal (tesadüfi) olarak seçilmiş olmalı ve evrenin tüm karakteristiklerini yansıtmalıdır. 4. Örnekten elde edilen sonucun denetçi tarafından aynı yöntemin yeniden uygulanması halinde elde edilecek sonuçtan farklı çıkma olasılığına ne denir? A) Örnekleme B) Denetim riski C) Örnekleme riski D) Ana kütle E) Örnekleme dışı risk 5. Denetçi, ana kitleden seçilen örnekleme birimlerine uyguladığı denetim prosedürleri neticesinde elde ettiği denetim kanıtlarını yanlış yorumlayarak var olan yanlışlıkları tespit edememiştir. Bu durum aşağıdaki kavramlardan hangisiyle ifade edilir? A) Kontrol riski B) Örnekleme riski C) Örnekleme dışı risk D) Öngörülemez yanlışlıklar E) Kabul edilebilir sapma oranı 6. Aşağıdakilerden hangisi denetçinin denetim alanı ile ilgili örneklem birimlerinin seçiminde kullandığı tekniklerden biri değildir? A) Sistematik seçim B) Rassal seçim C) Homojen birimlerin seçimi D) Katmanlı seçim E) Blok seçim 3. Denetçinin daha önceki tecrübelerine dayanarak örneklem büyüklüğünü belirlemesine ne ad verilir? A) İradi örnekleme B) İstatistiki örnekleme C) Niteliklerine göre örnekleme D) Niceliklere göre örnekleme E) Analitik örnekleme 7. Ana kitledeki örnekleme birim sayısı, bir örnekleme aralığı (örneğin 50) oluşturmak için örneklem büyüklüğüne bölünür ve ilk 50 birim içinde bir başlangıç noktası belirlendikten sonra, her 50 nci birim örnekleme birimi seçilir. Yukarıdaki paragrafta anlatılmak istenen örnek seçim yöntemi aşağıdakilerden hangisidir? A) Rastgele B) Kolayda C) Sistematik D) Gelişigüzel E) Blok 48

50 ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÖRNEKLEM YÖNTEMLERİ 8. Aşağıdakilerden hangisi örneklem seçimiyle ilgili değildir? A) Test edilecek kalemlerin seçilmesi B) Tabakalandırma yöntemi C) Belirli kalemlerin seçilmesi D) Tesadüfi (Gelişigüzel) seçim E) Parasal olmayan birim örneklemesi 9. Denetçinin 2013 yılı için amortisman giderlerini test ederken Mart ve Kasım aylarını örnek seçmesi ve bu ayların amortisman giderlerini denetlemesi durumunda hangi örnek seçim yöntemini kullanmış olur? A) Blok seçim B) Rassal seçim C) Katmanlı (tabakalı) seçim D) Sistematik seçim E) Kolay seçim 10. Aşağıdakilerden hangisi denetçinin örnek sayısını belirlerken kullandığı yöntemlerden birisi değildir? A) Rassal sayılar tablosu B) Sistematik seçim C) Yargısal seçim D) Katmanlı (tabaklı) seçim E) Blok seçim ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM CEVAP ANAHTARI 1 D 2 D 3 A 4 C 5 C 6 C 7 C 8 E 9 A 10 C 49

51 ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM İÇ KONTROL SİSTEMİ İÇ KONTROLÜN BİLEŞENLERİ (COSO MODELİ) (a) Kontrol Ortamı (Çevresi) (b) Risk Değerlendirme (c) Kontrol Eylemleri (d) Bilgi ve iletişim (e) İzleme - Takip İzleme Görev Ayrımı, Fiziksel Kontroller, Bilgi işlem Kontrolleri, Performans değerlendirmesi, Riskin tahmin edilmesi, Riskin değerlendirilmesi, Riskin nasıl yönetileceği Alınacak tedbirler İÇ KONTROLÜN AMAÇLARI İşletme varlıklarının korunması Faaliyetlerin etkililiği ve verimliliği, Finansal raporlamanın güvenilirliği İlgili yasalara ve düzenlemelere uygunluk İÇ KONTROL SİSTEMİNİN TANIMA 1.1. Not Alma Yöntemi Müşteri işletmenin iç kontrolünün yazılı olarak tanıtılmasıdır. Yönetim iç kontrolleri; büyük ölçüde politika rehberleri, yazılı talimatlar, görev tanımları ve iş analizleri, akış şemaları ve soru formları gibi yazılı ve/veya elektronik belgeler şeklinde oluşturur. Denetçi, incelemelerinde sistemde mevcut bütün belge ve kayıtların kaynağı, nereden ve nasıl elde edildiği, nasıl işleme tabi tutulduğu, nasıl düzenlendiği, yetkilendirmeler dâhilinde onaylanıp onaylanmadığı ve uygun şekilde gözden geçirilip geçirilmediği hususlarını tespit etmelidir Akış Şemaları Akış şemaları işletmedeki işlemlerin işleyişinin sistematik olarak sembollerle gösterilmesidir. İyi düzenlenmiş akış şemaları, denetçiye sayfalarca hazırlanmış bir belgeden daha çok şey söyler. Örgüt yapısı, Dürüstlük ve ahlaki değerler, Yönetim felsefesi ve çalışma şekli, Üst yönetimin tutum ve davranışları, Yasalara uygunluğun esas alınması, Yetki ve sorumlulukların belirlenmesi, İnsan kaynakları yönetimi ve politikaları, 1.3. İç kontrol Anket formu İç kontrolü anlamanın bir diğer yolu da özellikle denetim amaçlarını kapsayacak şekilde düzenlenmiş iç kontrol soru formlarıdır. Çoğu soru formları, evet veya hayır ile yanıtı ya da uygulaması yok şeklinde yanıt alınacak sorular içerir. İç kontrol soru formları sistemin bütünü hakkında bilgi sağlamaktan uzak olduğu için bunları akış şemaları ile birlikte kullanmak çok daha yararlı olur. 50