Kemik Defektlerinin Rejenerasyonunda Yalnýzca Allojenik Kemik Greftinin ve Kollajen Membran Ýle Birlikte Kullanýmýnýn Deneysel Olarak Araþtýrýlmasý

Transkript

1 Kemik Defektlerinin Rejenerasyonunda Yalnýzca Allojenik Kemik Greftinin ve Kollajen Membran Ýle Birlikte Kullanýmýnýn Deneysel Olarak Araþtýrýlmasý THE EXPERIMENTAL INVESTIGATION OF THE EFFECTS OF ALLOGENIC BONE GRAFT AND COMBINATION WITH COLLAGEN BARRIER MEMBRANE ON REGENERATION OF BONE DEFECTS Rezzan TANRIKULU*, Behçet EROL**, Hüseyin BÜYÜKBAYRAM*** * Yrd.Doç.Dr., Dicle Üniversitesi Diþhekimliði Fakültesi Aðýz-Diþ-Çene Hastalýklarý ve Cerrahisi AD, ** Prof.Dr., Dicle Üniversitesi Diþhekimliði Fakültesi Aðýz-Diþ-Çene Hastalýklarý ve Cerrahisi AD, Geliþ Tarihi: Özet Amaç: Çalýþmamýzda, allojenik kemik grefti ve allojenik kemik grefti ile birlikte rezorbe olabilen kollajen membran kullanýmýnýn, kemik defektlerinin rejenerasyonu üzerindeki etkilerinin deneysel olarak araþtýrýlmasý amaçlanmýþtýr. Gereç ve Yöntem: Çalýþmamýz 20 adet Wistar Albino rat üzerinde gerçekleþtirildi. Ratlar her birinde 10 rat olmak üzere iki gruba ayrýldýlar ve I. gruptaki ratlarýn sað tibialarýnda oluþturulan kaviteler allojenik kemik grefti ile dolduruldu. II. gruptaki ratlarýn yine sað tibialarýnda oluþturulan defektler ise, allojenik kemik grefti ile doldurulduktan sonra kollajen esaslý bariyer membran ile örtüldüler. Sol tibialarda oluþturulan defektler, kontrol amacýyla boþ býrakýldýlar. 4. ve 8. haftanýn sonunda histopatolojik incelemeler yapýldý. Bulgular: 4. haftada yapýlan histopatolojik incelemelerde; yalnýz allojenik greft uygulanan defektlerin periferinde ve bazý kesitlerde çips partiküllerinin etrafýnda fibröz doku izlendi. Kollajen membran örtülü defektlerde ise, hemen hemen hiç bir kesitte fibröz doku ile karþýlaþýlmadý. 8 hafta sonunda, kollajen membran ile desteklenen defektlerde çips partiküllerinin tamamen rezorbe olarak yerini matür kemik dokusunun aldýðý saptandý. Sonuç: Ulaþtýðýmýz sonuçlar, kemik defektlerinin rejenerasyonunda allojenik greft ile kollajen membranýn birlikte kullanýmýnýn, yalnýzca allojenik greft kullanýmýndan daha etkin olduðunu düþündürmektedir. Anahtar Kelimeler: Allojenik kemik grefti, Kollajen membran, Osteogenezis T Klin Diþ Hek Bil 2001, 7:65-70 Yazýþma Adresi: Dr. Rezzan TANRIKULU Dicle Üniversitesi Diþhekimliði Fakültesi Aðýz-Diþ-Çene Hast. ve Cerrahisi AD 21280/DÝYARBAKIR Summary Purpose: In our study it is aimed to investigate and compare experimentally allogenic and combination of allogenic bone graft with collagen barrier membrane on regeneration of bone defects. Materials and Methods: Our study was carried out on 20 Wistar Albino rats. Animals were divided into two groups both including 10 rats. Cavities created on the right tibias of rats in group I were filled with allogenic bone graft. In group II, in addition to the above application, defects on the right tibias were covered with collagen barrier membrane. The defects on left tibias were left empty in order to control. At the end of the 4. and 8. weeks, histopathologic examinations were conducted. Results: In the examinations performed at the 4. week, connective tissue was observed both at the periphery of defects applied allogenic grafts only and also at some specimens around chips particles. In group II, fibrous connective tissue was not appeared in any of specimen. At the end of the 8 weeks, it was established that chips particles was completely resorbed and defects was filled with mature bone tissue in group II. Conclusion: In conclusion, we consider that joint application of allogenic bone graft and collagen membrane have been more affected in the regeneration of bone defects, when compared with the allogenic bone graft alone. Key Words: Allogenic bone graft, Collogen membran, Osteogenesis T Klin J Dental Sci 2001, 7:65-70 Kemik greftleri; plastik ve ortopedik cerrahide olduðu kadar, oral ve maksillofasiyal bölge cerrahisinde de kistik, neoplastik, enfeksiyöz ve travmatik nedenlerle veya atrofilere baðlý olarak meydana gelen kemik kayýplarýnýn tedavisinde sýk- T Klin J Dental Sci 2001, 7 65

2 Rezzan TANRIKULU ve Ark. KEMÝK DEFEKTLERÝNÝN REJENERASYONUNDA YALNIZCA ALLOJENÝK KEMÝK GREFTÝ VE KOLLAJEN MEM- lýkla kullanýlmaktadýr. Bu klinik talep, greft teknolojisinde yeni geliþmeleri beraberinde getirmekte- dir. Bu geliþmelere paralel olarak; günümüze kadar çeþitli greft materyalleri ve yöntemleri tanýmlanmýþtýr. Bu yöntemler arasýnda en yaygýn olarak kullanýlaný; kosta, iliak krest veya tibiadan elde edilen otojen kemik greftleri olmuþtur (1). Otojen kemik greftlerinin, kemik rejenerasyonu için gerekli olan; osteoindüktif ve osteokondüktif potansiyeller ile osteojenik hücrelere sahip olmasý, bu tip greftlerin baþarýsýnda rol oynayan önemli faktörler olarak gösterilmektedir (2). Ancak otojen kemik greftlerinin ikinci bir cerrahi iþleme ihtiyaç göstermesi, donör bölge morbiditesi ve greftin istenilen miktarda elde edilememesi gibi bazý dezavantajlarý mevcuttur (3,4). Bu dezavantajlar göz önünde bulundurularak, allojenik ve ksenojenik kemik greftleri ve alloplastik materyaller geliþtirilmiþtir (5,6-9). Bu yöntemler arasýnda, otojen kemik greftlerine en iyi alternatif olan allojenik kemik greftlerinin; taze dondurulmuþ, dondurularak kurutulmuþ kemik gibi tipleri vardýr (2,10-12). Allojenik greft çeþitlerinin her biri; preparasyon ve sterilizasyon yöntemlerine baðlý olarak kendilerine özgü avantaj ve dezavantajlara sahip olurlar. Bu aþamada üzerinde önemle durulan konulardan birisi; osteoindüktif proteinlerin, greftlerin hazýrlanma ve sterilizasyon prosedürleri sýrasýnda korunup korunamadýðýdýr. Örneðin; otojen kemik greftlerine en iyi alternatif olarak sunulan taze dondurulmuþ kemik greftlerinde, osteoindüktif proteinler korunabilmekte, ancak bu tip greftlere karþý oluþan sistemik ve lokal immün cevap nedeniyle yaygýn destrüksiyonlar meydana gelebilmektedir (12-15). Ayrýca taze dondurulmuþ kemik greftlerinde hazýrlama yönteminin gereði olarak; virüsler inaktive edilememekte, donörlerde virütik hastalýklarýn tayini için gerekli testler yapýlamamaktadýr (2). Yukarýda bir yönüyle ve özetle deðinilen sorunlardan dolayý, allogreft teknolojisinde arayýþlar devam etmektedir. Bu baðlamda sunulan diðer bir alternatif ise, solventlerle dehidrate edilmiþ kemiktir (16). Üretici firma tarafýndan iyileþmenin osteoindüksiyon ile saðlandýðý iddia edilen bu tip greftlerle ilgili olarak, literatürde kapsamlý ve yeterli sayýda çalýþma mevcut deðildir. Kemik defektlerinde osteogenezi stimüle etmek için kullanýlan diðer bir yöntem ise; ilk olarak 1960'larýn baþlarýnda ortopedik cerrahi uygulamalarda gündeme gelen membran tekniðidir (17). Bu yöntem her ne kadar daha sonraki tarihlerde oral cerrahi uygulamalar için kullanýlmýþsa da, membran tekniðinin klinik potansiyeli ilk olarak periodontal cerrahiye yönelik olarak, Nymann tarafýndan yapýlan çalýþmalarla ortaya çýkartýlmýþtýr (17,18). Bu çalýþmalar sonrasýnda, membran tekniðinin çene kemiklerinde oluþan kemik kavitelerinde osteogenezis üzerine etkisinin araþtýrýlmasý için çeþitli deneysel ve klinik çalýþmalar yapýlmýþtýr (1,19). Son dönemlerde kullanýmý giderek yaygýnlaþan membran tekniði ile, kemik greftlerinin birlikte kullanýmýna yönelik çalýþmalar da literatürde mevcuttur (17,19). Ancak yaptýðýmýz taramalarda allojenik kemik grefti ile kollajen membran kombinasyonunun kemik defektlerinde osteogenezis üzerinde etkisinin incelenmiþ olduðu herhangi bir çalýþmaya rastlanýlmamýþtýr. Bu nedenlerle çalýþmamýzda, solventlerle dehidrate edilmiþ allojenik kemik grefti ve bu tip greftin kollajen membran ile kombine kullanýmýnýn, kemik defektlerinin rejenerasyonu üze-rine etkisinin deneysel olarak incelenmesi ve bu iki yöntemin karþýlaþtýrýlmasý amaçlanmýþtýr. Gereç ve Yöntem Çalýþmamýz Dicle Üniversitesi Saðlýk Bilimleri Uygulama ve Araþtýrma Merkezinde, aðýrlýklarý gr arasýnda deðiþen 20 adet Wistar Albino rat üzerinde gerçekleþtirildi. Ratlarýn anestezisi için, 0,6 mg i.m ketamin (Ketalar, Eczacýbaþý) kullanýldý. Ratlar herbirinde 10'ar rat olmak üzere iki gruba ayrýldýlar. Birinci gruptaki ratlarýn sað tibialarýnda serum fizyolojik irrigasyonu altýnda, 014 numa-ralý rond frez kullanýlarak oluþturulan 10x2x3 mm boyutlarýndaki defektler kansellöz mikroçips granülleri (Tutoplast Cancellous Micro Chips 1mm, Tutogen Medical, Germany) ile dolduruldu. Ýkinci gruptaki ratlarýn (10 rat) yine sað tibialarýnda oluþturulan ayný boyuttaki defektler ise; mikroçips partikülleri ile doldurulduktan sonra rezorbe olabilen kollajen membran ile örtüldüler (BioMend Kollajen Membran, Calcitec, A 66 T Klin Diþ Hek Bil 2001, 7

3 KEMÝK DEFEKTLERÝNÝN REJENERASYONUNDA YALNIZCA ALLOJENÝK KEMÝK GREFTÝ VE KOLLAJEN MEMBRAN Rezzan TANRIKULU ve Resim 1. Yalnýzca allojenik kemik grefti uygulanmýþ olan bir defektin 4. haftadaki histopatolojik görünümü. Osteoblastik aktivitenin yüksek ve çips partiküllerinin yeni oluþmuþ kemik dokusu ile çevrili olduðu izlenmektedir. (K: Yeni kemik dokusu, ok ile çevrili alan: çips partikülü) (HEx200). Resim 2. I. gruptaki bazý kesitlerde izlenen fibröz konnektif doku (F) ile çevrili çips partikülü (C). Company of Sulzer Medica, USA). Her iki gruptaki ratlarýn sol tibia-larýnda yine ayný þartlarda ve boyutta oluþturulan defektler ise, kontrol amacýyla boþ býrakýldýlar. Operasyon bölgeleri 5/0 katgüt ve 3/0 ipek ile ka-patýldý. Postoperatif dönemde herhangi bir medikal tedavi veya özel diyet uygulanmadý. Ýyileþme periyodunda hiç bir komplikasyon ile karþýlaþýlmadý. Herbir gruptaki ratlarýn yarýsý 4, diðer yarýsý ise 8 hafta sonunda aþýrý doz sodium thiopentone'un (pentotal sodium) intraperitoneal enjeksiyonu ile sakrifiye edildiler. Tibialar %10'luk formalinde fikse, %15'lik formik asitte dekalsifiye edilerek parafin bloklara gömüldüler. Bu bloklardan 4 mikron kalýnlýðýnda seri kesitler alýndý. Preparatlar hemotoksilen eosin ile boyandý ve ýþýk mikroskobu altýnda incelendi. Histopatolojik deðerlendirmede; osteoblastik aktivite, yeni kemik formasyonu ve özellikle erken ve geç dönemde fibröz doku varlýðý ve miktarý karþýlaþtýrmalý olarak incelendi. Ayrýca kesitlerde, yabancý cisim reaksiyonu ve enflamatuar cevap olup olmadýðý araþtýrýldý. Bulgular 4. Haftadaki Histopatolojik Bulgular Allojenik Kemik Çipsi Defektlerin periferinde damardan zengin, fibroblastlardan oluþmuþ konnektif doku izlendi. Kesitlerin büyük bir çoðunluðunda, çips partiküllerinin yeni oluþmuþ, yer yer çips partiküllerine infiltre olan kemik trabekülleri ile çevrelendiði ve osteoblastik aktivitenin yüksek olduðu saptandý (Resim 1). Bu kesitlerde herhangi bir yabancý cisim reaksiyonu ve enflamatuar hücre olmadýðý ve bazý alanlarda kemik iliðinin oluþmaya baþladýðý görüldü. Ancak bazý kesitlerde çips partiküllerinin tamamen fibröz doku ile çevrelendiði saptandý (Resim 2). Bu alanlara osteoblastik aktivitenin düþük olduðu ve hafif bir enflamasyonun varlýðý dikkati çekiyordu. Çips ve Kollajen Membran Mikro çips ile doldurularak kollajen membran örtülen defektlerden elde edilen örneklerde; hemen hemen hiç fibröz doku ile karþýlaþýlmadý. Bu kesitlerde yüksek osteoblastik aktivite ile birlikte çips partiküllerinin etrafýnýn yeni oluþmuþ kemik lamelleri ile çevrelendiði, bu alanlarda konnektif dokunun mevcut olmadýðý, kemik iliði oluþumunun baþladýðý görüldü (Resim 3). Çips partikülleri ile yeni oluþmuþ kemik dokularý arasýndaki füzyonun çok iyi olduðu izlendi (Resim 3). Kesitlerde herhangi bir yabancý cisim reaksiyonu veya enflama-tuar hücre görülmedi. Defektlerin üst kýsým- T Klin J Dental Sci 2001, 7 67

4 Rezzan TANRIKULU ve Ark. KEMÝK DEFEKTLERÝNÝN REJENERASYONUNDA YALNIZCA ALLOJENÝK KEMÝK GREFTÝ VE KOLLAJEN MEM- Resim 3. Membran ve greftin kombine uygulanmýþ olduðu grupta 4. hafta sonunda; allojenik kemik çipsinin (C) yeni oluþan kemik lamelleriyle çevrelendiðini (K) ve oluþan kemik iliðini (I) gösteren histopatolojik görünüm (HEx100). Resim haftada kontrol grubuna ait bir örnek. Yoðun fibröz doku oluþumu (F) ve az miktarda kemik lamelleri (K) görülmektedir (HEx200). Resim 5. Allojenik kemik grefti uygulanan defektlerin 8 hafta sonunda yapýlan histopatolojik incelemesinde; çips partikülleri (C) ile yeni oluþan kemiðin (K) tama yakýn bir birleþim sergilediði ve kemik lamellerinin (K) lezyonun etrafýndaki kortikal kemikten (O) ayýrt edilemediði saptandý. (I: kemik iliði) (HEx100). Resim 6. II. gruba ait bir örnekten 8 hafta sonunda elde edilen histopatolojik görünümde kemik dokusunun matürasyonunu tamamladýðý (K) görülmektedir (I.Kemik iliði) (HEx200). larýndan alýnan kesitlerde kollajen membranýn tamamen rezorbe olmadýðý saptandý. Kontrol Grubu Kontrol grubunda ise osteoblastik aktivitenin daha az olduðu saptandý. Ayrýca fibröz dokununun yoðun bir þekilde hem perifer hem de santralde mevcut olduðu görüldü (Resim 4). 8. Haftadaki Histopatolojik Bulgular Allojenik Kemik Çipsi Lezyonun periferinde 4. haftada izlenen bað dokusunun bazý kesitler dýþýnda tamamen ortadan kalktýðý, santralde ise yeni oluþan kemik lamelleri ile çips partiküllerinin tama yakýn bir birleþme sergiledikleri ve kemik lamellerinin arasýnýn yeni kemik iliði ile dolduðu izlendi (Resim 5). Bu kesitlerde ayrýca yeni oluþan kemik lamelleri ile lezyonun kenarlarýndaki kortikal kemiðin birbirinden ayýrt edilemediði görüldü (Resim 5). Ancak bazý örneklerde lezyonun periferinde fibröz doku ile 68 T Klin Diþ Hek Bil 2001, 7

5 KEMÝK DEFEKTLERÝNÝN REJENERASYONUNDA YALNIZCA ALLOJENÝK KEMÝK GREFTÝ VE KOLLAJEN MEMBRAN Rezzan TANRIKULU ve Resim 7. Kontrol grubunun 8. haftada görünümü. Yer yer hiyalinize fibröz konnektif doku varlýðý (H) ve yeni kemik dokusunun (K) immatür yapýda olduðu dikkati çekmektedir (H.E. x 200). çevrili alanlar ve bu alanlarda enflamasyonun varlýðý dikkati çekiyordu. Çips ve Kollajen Membran Bu örneklerde çips partiküllerinin rezorbe olduðu ve yerini yeni kemik lamellerinin aldýðý, kavitelerin tamamen yeni oluþan kemik lamelleri ve kemik iliði ile dolduðu izlendi (Resim 6). Hiçbir kesitte konnektif dokuya rastlanmadý. Bu gruptan alýnan kesitlerde kemikleþme oranýnýn ve kemik dokusunun matürasyonunun diðer gruplara oranla daha iyi olduðu saptandý. Ayrýca yeni oluþan kemik lamelleri ile kortikal kemik arasýnda herhangi bir fark saptanamadý. Kontrol Grubu Kontrol grubunda, yeni oluþmuþ kemik dokusunun daha az miktarda ve daha immatür olduðu görüldü (Resim 7). Ayrýca yer yer hiyalinize olmuþ fibröz doku saptandý. Tartýþma Kemik defektlerinde osteogenezisi stimüle etmek için kullanýlan yöntemler arasýnda; otojen, allojen ve ksenojen kemik greftleri, alloplastik materyaller ve son yýllarda kullanýmý giderek yaygýnlaþan yönlendirilmiþ kemik rejenerasyonu yer almakta, zaman zaman bu yöntemler birbirleriyle kombine edilerek kullanýlmaktadýr (17,19-21). Lundgren ve ark.(19), otojen kemik grefti ve otojen kemik grefti ile birlikte abzorbe olabilen bariyer membranýn birlikte kullanýmýnýn, titanyum implant uygulanan bölgelerdeki kemik ogmentas-yonu üzerine etkisini araþtýrmak amacýyla, tavþanlar üzerinde deneysel bir çalýþma yapmýþlardýr. Çalýþmada, 12. haftanýn bitiminde yapýlan histomorfometrik analizlerin sonucunda; greft ile birlikte bariyer kullanýlan örneklerde elde edilen kemik volümünün, yalnýzca otojen greft kullanýlan alanlardan önemli ölçüde fazla olduðu belirlenmiþtir (19). Ayný araþtýrýcýlar mineralize kemik miktarýnda her iki grup arasýnda bir farklýlýk bulunmadýðýný, bariyer kullanýlan alanlarda, kemik miktarýnýn fazla olmasýnýn; kemik iliðinin artmasýna baðlý olduðunu bildirmiþlerdir (19). Buser ve ark. (17) ise, çalýþmalarýnda; endosseöz implant uygulamasýna olanak saðlamak amacýyla, 40 parsiyel diþsiz hastada, otojen kemik grefti ve rezorbe olmayan bariyer membraný birlikte kullanarak lateral kenar ogmentasyonu yapmýþlar ve oldukça baþarýlý klinik sonuçlar elde etmiþlerdir. Çalýþmalarýnda, ogmentasyon öncesi ve sonrasýnda yaptýklarý ölçümlerde, kret geniþliðinin ortalama 3.5 mm'den -7.1 mm'ye ulaþtýðýný bildirmiþlerdir (17). Ayný araþtýrýcýlar, otogreft ve bariyer membranýn birlikte kullanýmýnýn, bu materyallerin osteoindüktif ve osteokondiktif özellikleriyle kemik formasyonunu aktive ettiðini rapor etmiþlerdir (17). Ayrýca, membranýn non-osteojenik yumuþak doku hücrelerine karþý fiziksel bir bariyer görevi yaparak iyileþme periyodunda otogrefti rezorbsiyona karþý koruduðunu ileri sürmüþlerdir (17). Yalnýz otojen greft kullanýlarak yapýlan farklý çalýþmalarda ise, postoperatif 6. aydaki kontrollerde, greftlerin yaklaþýk olarak %50 oranýnda rezorbe olduðu belirtilmiþtir (22,23). Araþtýrmamýzda yukarýda sözü edilen çalýþmalardan farklý olarak, rezorbe olabilen bariyer membran ve kemik grefti kombinasyonunun, kemik içi defektlerde rejenerasyon üzerine etkisi incelenmiþ, bu amaçla kollajen membran ve allojenik kemik grefti kullanýlmýþtýr. Çalýþma grubumuzda, yalnýz allojenik greft uygulanan kemik defektlerinin 4 haftalýk kontrollerinde, defektlerin periferinde konnektif dokunun T Klin J Dental Sci 2001, 7 69

6 Rezzan TANRIKULU ve Ark. KEMÝK DEFEKTLERÝNÝN REJENERASYONUNDA YALNIZCA ALLOJENÝK KEMÝK GREFTÝ VE KOLLAJEN MEM- varlýðý dikkat çekmekteydi. Ayrýca bazý kesitlerde, çips partiküllerinin tamamen fibröz doku ile çevrelendiði, bu alanlara osteoblastik aktivitenin düþük olduðu ve hafif bir enflamasyonun mevcut olduðu görüldü. Kollajen membranla desteklenen örneklerin 4 haftalýk histopatolojik incelemelerinde ise; kemik defektleri içerisinde fibröz dokunun olmadýðý, bu kesitlerde yüksek osteoblastik aktivite ile birlikte çips partiküllerinin etrafýnýn yeni oluþmuþ kemik lamelleri ile çevrelendiði ve bu alanlara konnektif dokunun mevcut olmadýðý saptandý. Bu kesitlerde ayrýca, çips partikülleri ile yeni oluþmuþ kemik dokularýnýn füzyonunun çok iyi olduðu izlendi. Osteoindüktif potansiyeli iþaret eden bu görünümler ile, I. grupa ait örneklerin büyük çoðunluðunda da karþýlaþýlmýþtýr. Ulaþtýðýmýz bu sonuç; solventlerle dehidrate edilmiþ kemik greftlerinde iyileþmenin osteoindüksiyon ile olduðunu belirten ve üretici firma tarafýndan sunulan bilgiler ile paralellik arzetmektedir. 8. hafta sonunda yapýlan histopatolojik deðerlendirmelerde ise; her iki grupta da fibröz dokularýn bulunmadýðý, yeni kemik oluþumunun saðlandýðý saptanmýþtýr. Ancak allojen greft ile birlikte kollajen membran uygulanan gruba ait örneklerin deðerlendirilmesinde, yalnýz allojen greft uygulanan örneklerden farklý olarak; çips partiküllerinin tamamen rezorbe olarak yerini yeni oluþmuþ kemik lamellerine býraktýðý saptanmýþtýr. Bu kesitlerde osteoindüktif iyileþmenin gereði; çevre kemik dokusundaki hücreler greft içine ilerlemiþ ve sonunda greft saðlam, canlý bir kemik dokusuna dönüþmüþtür. Ýyileþme prosesi kollajen membran ile desteklenen kavitelerde daha hýzlý seyretmiþ, bu gruptaki örneklerde kemikleþme oraný ve kemik dokusunun maturasyonunun diðer gruplara oranla daha iyi olduðu belirlenmiþtir. Araþtýrmamýzda 4 ve 8 hafta sonunda elde edilen bulgular ile; allojen kemik grefti ve kollajen membranýn birlikte kullanýlmasýnýn, implantoloji ve preprotetik cerrahi iþlemlere yönelik olarak yapýlmýþ diðer çalýþmalar gibi; kemik içi defektlerin rejenerasyonunda da yalnýz greft uygulanmasýna oranla daha etkili olduðu sonucuna varýlmýþtýr. KAYNAKLAR 1. Dahlin C, Linde A, Gottlow J, Nyman S: Healing of bone defects by guided tissue regeneration. Plast Reconstr Surg 81:672, Gazdag AR, Lane JM; Glaser D, Forster AR: Alternatives to autogenous bone graft: Efficacy and indications. J Am Acad Orthop Surg 3: 1, Ripamonti U, Petir JC, Moehl T, Van Der Heever B, Van Wyk J: Immediate reconstruction of massive cranio-orbito-facial defects with allogeneic and alloplastic matrices in baboons. J Cranio- Maxillo-Fac Surg. 21:302, Younger EM, Chapman MW. Morbidity at bone graft donor sites: J Orthopaedic Trauma 86: 1085, Marx RE: Clinical application of bone biology to mandibular and maxillary reconstruction. Clin Plast Surg 21: 377, Hollinger JO, Schmitz JP, Mark DE, Seyfer AE: Osseous wound healing with xenogeneic bone implants with a biodegredable carrier. Surgery 107: 50, Najjar TA, Lerdrit W, Parsons JR: Enhanced osseointegration of hydroxylapatite implant material. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 71: 107: 50, Ashman A, LoPinto J, Rosenlicht J: Ridge augmentation for immediate postextraction implants: eight year retrospective study. Practical Peridontics Aesthetic Dent 7:85, Siqueira EB, Kranzler LI: Cervical inter-body fusion using calf bone. Surg Neurol 18: 37, Stevenson S, Li XQ, Martin B: The fate of cancellous and cotical bone after transplantation of fresh and frozen tissue-antigenmatched and mismatched osteochondral allografts in dogs. J Bone Joint Surg 73: 1143, Marx LE, Kline SN, Jhonson RP, Malinin TI, Matthews JG, Gambil V: The use of frezee-dried allogeneic bone in oral and maxillofacial surgery. J Oral Surg 39:264, Perrot EM, Smith RA, Kaban LB: The use of fresh frozen allogenic bone for maxillary and mandibular reconstruction. Int J Oral and Maxillofacial Surg 21: 260, Heiple KG, Chase SW Herndon CH: A comparative study of the healing process following different types of bone transplantation. J Bone Joint Surg. 45A: 1593, Bonfiglio M, Jeter WS: Imminological responses to bone. Clin Orthop 87: 19, Elves MW: Newer knowledge of the immunology of bone and cartilage. Clin Orthop 120: 232, Akal ÜK, Cambazoðlu M: Kistektomi, kronik enfeksiyon bölgelerinin küretajý ve apikal rezeksiyon operasyonlarý oluþan kemik defektlerinde solventlerle dehidrate edilmiþ spongioz kemik çipslerinin kullanýlmasý. A.Ü. Diþhek. Fak. Derg 22: 103, Buser D, Dula K, Hirt HN, Schenk RK: Lateral ridge augmentation using autografts and barrier membran: A clinical study with 40 partially edentulous patients. J Oral Maxillofac Surg 54: 420, Nyman S: Bone regeneration using the principle of guided tissue regeneration. J Clin Periodontol 18:494, Ludgren AK, Sennerby L, Lundgern D, Taylor A, Gottlow J, Nymann S: Bone augmentation at titanium implants using autologous bone grafts and bioresorbable barrier. An experimental study in the rabbit tibia. Clin Oral Implants Res 8: 82, Hürzeler MB, Kohal RJ, Naghsbandi J, Mota LF, Conradt J, Hutmacher D, et al: Evaluation of a new bioresorbable barrier to facilitate guided bone regeneration around exposed implant threads. An experimental study in the monkey. J Oral Maxillofac Surg 27: 315, Siebert J, Nymann S: Localized ridge augmentation in dogs: a pilot 70 T Klin Diþ Hek Bil 2001, 7

7 study using membrans and hydroxiapatite. J Periodont 61: 157, ten Brugenkate CM, Kraaijenhagen HA, van der Kwast WAM, et al: Autogeneous maxillary bone grafts in conjuction with placement of ITI endosseous implants: A preliminary report. Int J Oral Maxillofac Surg. 21: 81, Krekeler G, ten Brugenkate CM, Oosterbeek HS: Verbsserung des implantatbettes durch augmentation mit autololegem konochen. Z Zahnäarztl Implantol. 9:231, 1993