Assessment Report No :1. Durum Raporu No : 1

Transkript

1 1 Assessment Report No :1 Durum Raporu No : 1 Geçici Koruma Altındaki Yabancıların Eğitim Hizmetlerine Erişimleri Önündeki Engeller ve Bunların Okullaşma Oranlarına Yansımaları(Ankara Örneği)

2 MSYD,kendini doğal afetler ve insan ürünü çatışmalardan etkillenen insanların temel hak ve hizmetlere erişimlerini sağlamaya adamış, faaliyetlerini ulusal çerçevede yürüten, İstanbul merkezli hükümet dışı bir sivil toplum kuruluşudur. ASRA Mülteciler ve Sığınmacılarla Yardımlaşma Dayanışma ve Destekleme Derneği Güvercintepe Mahallesi Beştepe Sokak No: 23 Giriş Kat Başakşehir İstanbul Copyright Temmuz 2017 MSYD

3 TEŞEKKÜR MSYD Saha araştırmacıları,saha çalışanları ve diğer programdan çalışanlara, durum değerlendirme raporuna ilgi,alaka ve aktif destekleri için teşekkür eder. Ayrıca bu raporun geliştirilmesinde aktif rol oynayan ve destek veren faydalanıcılara da özel bir teşekkürü borç biliriz.

4 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...5 ARKA PLAN...5 GENEL BAKIŞ:...6 BÖLGE-ALTI BAKIŞ: ANKARA...8 METODOLOJİ...9 TEMEL BULGULAR...10 TAVSİYELER...12

5 ÖNSÖZ Bu durum değerlendirmesi çalışmasının temel amacı okullaşma ve örgün eğitime kaydolma bağlamında mülteci çocukların daha detayl bir resmini çizmektir. Bu raporun tematik odak noktasını yakın geçmişte Suriyeli çocukların okullaşmalarını kolaylaştıran politikalar ve bunların eğitim hizmetlerine erişimleri bakımından içerimleri oluşturmaktadır. Bir diğer ifadeyle, çalışma eğitime erişim alanındaki hayati ihtiyaçları ortaya çıkarmaya odaklanmaktadır. Çalışma ayrıca hizmetlere sınırlı erişim bağlamında okul çağındaki çocukların önündeki temel engelleri hakkında bir değerlendirem içermektedir. Rapor Arka Plan ile başlamakta, Türkiye ölçeğinde genel bir açıklama çerçevesi sunmakta, daha sonra Ankara özelinde bölge altı düzlemi ele almaktadır. Rapor daha sonra Türkiye de göçmen çocuklar ile eğitim alanındaki bağlantı meselesine yönelmektedir. Nihai aşamada rapor, çocuk işçiliği ve erken evlilik gibi vaka türleriyle mücadele edebilecek yaşamsal müdahaleler için bir dizi öneri seti ile sonuçlanmaktadır. Bu rapor, uluslararası göç rejimi itibariyle hem tarnsit ülke hem de göç alan ülke konumunda bulunan ülkelere çarpıcı bir örnek oluşturan Türkiye için araştırmanın bulgularını ve anahtar önerileri tanımlamaktadır. Rapor geniş kapsamlı öneriler içerirken, öneri setinin bir kısmı hükümet ve hükümet dışı insani aktörlerin mevcut uygulamalarına yönelik politikaları ve programları daha ileri bir noktaya taşıma konusunda kulanılabilecek şekilde yapılandırılmıştır. Bu rapor, Suriyeli çocukların sahada hala karşılaştıkları bir çeşit sorunlerın, insani eylemsellik için mevcut sınırlarını aşmak ve mevcut uygulama ve çabaları daha ileri bir noktaya taşımak için, bir çeşit paradigma değişim mahiyetinde yeni yaklaşımları gerektirdiği üzerinde durmaktadır ARKAPLAN Göç, tarih boyunca değişen karakteristiklerde karşımıza çıkan toplumsal bir fenomendir. Mülteci durumları evrilirken, göç olgusu da çok boyutlu ve süregelen bir süreç olmaktadır. Hayatta kalma stratejileri bağlamında değişen aidiyet ve kimlik duygularından, daha iyi yaşam koşulları arasıyına kadar göç yoğunlaşan süreci daha karmaşık hale getiren çeşitli faktörler vardır. İçeriği bir ülke veya bölgeden bir başkasına değişiklik gösteren göç konusu giderek artan önemiyle uluslararası toplumun ilgi odağı haline gelmiştir. Farklı biçimler alan göç süreci, idare edilebilmesi açısından daha karmaşık bir hal almaktadır. Karmaşık karakteri itibariyle yeni göç sistemi şeklinde ifade edilmeyi hakeden mevcut gelişmeler, uluslararası insani düzenin çerçevesi içinde tanımlanan yeni bir teori alanına öncülük etmektedir. Bugünün değişen gerçekliğinden ötürü kriz, çatışma ve savaş zamanlarında mültecilere daha iyi yaşam standardı sağlamak daha zorlu bir konu başlığı oluşturmaktadır. Orta Doğu ülkeleri, Suriye iç savaşı ile birlikte bir kez daha dini, mezhebi ve etnik iç çatışma ve ayrışma süreci içerisine girmiştir. Orta Doğu da yaşanan güncel gelişmeler bölgedeki toplumsal grup ve politik aktörler arasındaki verili güç dengesini bozmuştur. Mevcut mülteci krizi, boyutu, hızı ve zamanlaması itibariyle eşi benzeri görülmemiş bir örnek oluşturur. Çevre ülkeler, çağımızın en büyün insani ve mülteci krizi şeklinde ifade edilen olayların sonucunda devasa büyüklükteki göç dalgaları ile karşı karşıya kalmıştır. Suriye mülteci kriz altıncı yılına girerken, Suriye ye komşu ülkelerin kahir ekseriyeti de krizden etkilenmiştir. Bu bağlamda Türkiye, sınırlarının hemen öte yakasında patlak veren krizden örneğine rastlanmamış bir şekilde etkilenmiştir. Türkiye, en geniş Suriyeli mülteci nüfusa ev sahipliği yapan ülke konumunda bulunmaktadır. 5

6 Türkiye Hükümeti Suriyelilerin sağlık ve esenliğine çok büyük bir önem göstermesine rağmen Suriyelilerin kırılgan ve hassas durumları hala devam etmektedir. Bu açıdan hükümet dışı sivil tplum kuruluşlarının sahada oynadıkları roller, kitlesel göç hareketlerine daha etkili cevap üretilmesi açısında önem taşımaktadır. İnsani eylemin olabildiğince yerelleşmesi mottosu çerçevesinde yerel ve ulusal aktörler, insani yardım sistemin daha etkili ve sorunlara cevap üreten bir hal almasına katkı sağlayabilir. Bu çerçevede insani aktörlerin insani koordinasyonun tam merkezinde yer alarak çözümün bir parçası olabileceği inancını taşıyoruz. Suriye mülteci krizi zaman içinde tedricen evrilirken, krizin doğası da gelişmiş müdahaleleri kapsayacak yeni yakaşımları gerektirmiştir. Yerel entegrasyon ile ilgili olarak belirlenmiş uluslararası standartları gerçekleştirebilecek yerel sivil toplum kuruluşlarına büyük bir ihtiyaç olduğu açıktır. Bu bağlamda yerel aktörlerin kapasitesinin, mültecilerin temel hizmetlere eşit ve elverişli erişimini güvence altına alabilmeleri için geliştirilmesi gerekir. Bir diğer açıdan, yeni entegre yaklaşımların, hükümet kurum ve kuruluşlarını teşvik eden ve onları çok daha aktif bir konuma getiren tekil uygulamaların çoklu etkisini artırabilecek şekilde geliştirilmesi gerekmektedir. Çünkü insani alandaki projelerin maksadına uygun bir uygulama alanı bulabilmesi, süregelen ve çok boyutlu bir nitelik arz eden insani krizde tüm aktörlerin birbirleriyle tutunum içinde olmasıyla mümkündür. Kurumsal kültür, güven inşa eden ve ortak kavrayış geliştiren geniş kapsamlı işbirliği ilişkileri vasıtasıyla ortak çalışmaya yatkın olmalıdır. Eğitim imkanları toplumsal uyugum en temel unsurlarından birisi olarak düşünülür. Mülteci çocukların topluma katılması ve toplumsal içerilmesi açısından örgün eğitimin önemi düşünüldüğünde, eğitimin toplumun her katmannda dönüşümsel bir değişim yaratabilecek en önemli aşama oluşturduğu söylenebilir. Buna ek olarak eğitim, şimdilik mültecileri ekonomik ve toplumsal çevrelere dahil etme konusunda başarısız olan genel sistemin en kapsamlı bir dalını oluşturmaktadır.geleceğmizi birlikte inşa etmek için, Suriyeli çocukların eğitimi, eğitimin çocuklar için önemi konusuda kamunun farkındalığının geliştirilmesi Suriyeli çocukların eğitime erişimleri için gerekli koşulları oluşturacak ilk aşamayı ifade etmektedir. Konuya ilişkin durum değerlendirmesi yapmak için hazırlanmış bu rapor, geçici koruma altındaki okul çağındaki çocukların okullaşma oranları hakkında temel tanımlayıcı tablolar ve öneriler içermektedir GENEL BAKIŞ Suriye de insani durum, 2011 yılından itibaren pek çok kişinin yer değiştirmesine yol açmıştır. Suriye çatışmasının neredeyse yedinci yılında, en son güncellenen resmi kayıtlara göre bölge içinde ve çevresinde toplam sığınmacı sayısı 5,136,969 dur. 1 Türkiye Suriyeli mültecilere ev sahipliği yapan ve güen içerisinde yaşamalarına imkan sağlayan göç alan ülkelere çarpıcı bir örnektir. Bugün itibariyle Türkiye de kayıtlı olan Suriyelilerin sayısı 3,097,390 dur. 2 1 En son güncelleme: 1 Haziran 2017; detaylı bilgi için lütfen ziyret ediniz. 2 En son güncelleme: 8 Haziran 2017; detaylı bilgi için lütfen ziyret ediniz. 6

7 Suriyeli nüfus genellikle Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) yönetimindeki geçici korunma ve barınma merkezleri içerisinde ve dışarısında yaşayanlar olmak üzere ikiye ayrılır. Toplamda 10 farklı ilde 24 farklı barınma merkezi kayıtlı Suriyeli mülteciye ev sahipliği yapmaktadır. 3 Bu verilere göre Suriyeli mültecilerin %92,17 lik kısmı kamp dışında yaşamlarını sürdürmeye çalışmaktadır. Türkiye, ilk göç dalgalarına yanıtını kısa dönemli acil planlama üzerinden üretmiştir. İlk aşamada hükümetin çabaları Syriyelilerin kısa süre içerisinde ülkelerine geri dönebileceği varsayımına dayanmıştır. Bu yüzden Hükümet eğitim faaliyetlerini kamp/geçici barınma merkezleri ile sınırlı tutmuştu. Geçici Eğitim Merkezleri, Suriyeli çocuklara eğitim hizmeti sunmak amacıyla ilk aşamada kampların içinde krulmuştu. Ne var ki, Syriye de çatışma ve siyasi istikrarsızlığın sürmesi çok daha kapsamlı genel bir stratejiyi gerektirmiştir. Bu çerçevede Hükümet de 2012 yılından itibaren eğitim ile ilgili olmak üzere çeşitli düzenlemeler hazırlamıştır. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından 2013 yılının 26 Nisan ve 26 Eylül tarihlerinde konu ile ilgili valiliklere göndermek üzere iki genelge yayınlamıştır. Daha sonra 23 Eylül 2014 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı, geçici koruma altındaki yabancılara yönelik eğitim hizmetlerinin çeçevesini şekillendirmek ve standart bir hüviyet kazandırmak amacıyla Örgün ve Yaygın Eğitimi Destekleme ve Yetiştirme Kursları Yönergesi yayınlamıştır. 4 Ayrıyeten Bakanlık, yabancıların eğitimi sorunsalını ilk defa Startejik Plan ına dahil etmiştir. 5 Türkiye de geçici eğitim merkezlerinin sayısı 432 dir; bunların 31 tanesi geçici barınma merkezleri içerisinde yer almaktadır; 401 tanesi kamp dışı çeşitli şehirlerde bulunmaktadır. Düzensiz göç ile birlikte mültecilerin sayısı artarken, Türkiye misafirperverliği ile Suriyelilere ev olmaya başlamış durumdadır. MSYD Türkiye deki Suriyeli mültecilerin yaşam koşulalrı ve genel çerçeesi ile uyumlu olarak kamp dışında yaşayan Suriyelilere önem ve öncelik atfetmektedir. Bugüne kadar Türkiye, Suriyeli mülteciye ev sahipliği yapmakta, bu nüfusun lik kısmını çocuklar oluşturmakta; den fazlasının okul çağında olan çocuklar durumunda olduğu tahmin edilmektedir Mart 2017 tarihinde güncellenen verilere göre çocuk, hem örgün eğitim birimlerine hem de geçici eğitim merkezlerine kayıtları yapılmış durumdadır. 7 UNICEF e göre okul çağındaki çocukların yaklaşık yüzde 40 ı halihazırda örgün eğitime erişim imkanından faydalanamamaktadır. 8 Eğitimde kaybedilen pek çok yıl ile birlikte düşünüldüğünde örgün okullaşmaya geri dönüş süreci daha da zorlaşmaktadır. Örgün eğitimdeki sürecine rağmen, kayıt süreci komşu okullarda uygun ortam ve kapasite eksikliği, ulaşım masrafları, eğitim hizmetleri ile ilgili bilgi eksikliği ve yaygın dil engelleri gibi sebeplerle daha da yabaşlamaktadır. Bu nedenler, Suriyeli mülteci çocuklar arasındaki çocuk işçiliği ve benzer önemdeki çocuk koruma sorunlarına yol açmaktadır. 3 En son güncelleme: 16 Haziran 2017; detaylı bilgi için lütfen ziyret ediniz. Kampların yer aldığı iller şu şekildedir: Şanlıurfa, Gaziantep, Kilis, Kahramanmaraş, Mardin, Hatay, Adana, Adıyaman, Osmaniye, Malatya 4 MEB. (2014). Yabancılara Yönelik Eğitim-Öğretim Hizmetleri [Education Services for Foreigners]. yabyonegiogr_1/yabyonegiogr_1.html. 5 MEB. (2015). MEB Stratejik Plan ( ). iys_do syalar/2015_09/ _ sp17.15imzasz. pdf DGMM, sayfa. 81,

8 BÖLGE-ALTI DÜZLEM: ANKARA Ankara, İç Anadolu bölgesinin kuzey batısında yer alan en eski şehirlerden birisidir. Şehir Anadolu nun doğu ile batı bölgelerini birbirine bağlayan ana ulaşım ve iletişim yollarının ortasında, coğrafi açıdan merkezi bir konumda bulunmaktadır. Başkentin mülteci konusu özelindeki tecrübesi çok daha öncelere dayanmaktadır. Ankara, tarih boyunca farklı bölgelerden geniş mülteci hareketliliğine tanık olmuştur. Türkiye nin başkenti olması itibariyle Ankara, göçmenler ve mülteciler için her zaman cazibe merkezi olmuştur. Buna ek olarak, şehir, yaşam kalitesini ve koşullarını artırmak isteyen göçmenler ve mültecilere pek çok iş imkanı sunmaktadır. Şehir pek çok organize sanayi bölgesine, teknoloj geliştirme bölgelerine ve yüksek öğretim kurumlarına ev sahipliği yapmaktadır. Bu yüzden Ankara ya yönelik göçte ekonomik, topumsal ve eğitim imkanları ana çekici faktörleri oluşturmaktadır. Kaynak: TUİK internet sitesinden alınan veri MSYD tarafından grafik haline getirilmiştir. 9 En son verilere göre Ankara kayıtlı Suriyeli mülteciye ev sahipliği yapmaktadır. Ankara da kayıtlı olmayan Suriyeli nüfusun den fazla olduğu tahin edilmektedir. Ek olarak, Ankara da oturma iznine sahip yabancı sayısı dır. 10 Ankara da ikamet eden tahmini Suriyeli sayısı civarındaır. Uzuc ev kiraları, iş olanakları, daha iyi hizmet beklentisi, aile ve akraba bağlantıları Ankara ya dış göçün ana faktörlerindendir. Mültecilerin yerleşmeyi tercih ettiği mahalleler diğer illere kıyasla görece ucuz olması itibariyle öne çıkmaktadır. Ayrıyeten Ankara tam ve yarı zamanlı iş imkanları sunmakta, şehrin Suriye sınırına yakın illere kıyasla mültecilerin daha güvenli hissedecekleri bir ortam sunduğu düşünülmektedir. Suriyeli mülteciler genellikle Ankara nın Altındağ ilçesinde Siteler bölgesinde yaşamaktadır. Mültecilerin çoğu kentsel dönüşüm çerçevesinde değerlendirilen gecekondularda konaklamaktadır. Suriyelilerin %80 i, Altındağ Belediyesi ne bağlı Önder, Hacılar, Hüseyingazi, Baraj, Ulubey, Solfasol, Battal Gazi ve Örnek mahallelerinde yerleşmiş bulunmaktadır. Kentsel Dönüşüm Projesi çerçevesinde demografik karakterlerinde değişimler gözlenmesine rağmen, Suriyelilerin kahir ekseriyeti bu mahallelerde yaşamlarını sürdürmektedir gecekondudan fazlası, Altındağ Belediyesine bağlı 11 farklı mahallede uygulamaya geçirilen yıkım işlemine maruz kalmaktadr. Mültecilerin geri kalanları ise, Altındağ a yakın bulunan Mamak ve Pursaklar ilçelerinde yaşamlarını sürdürmektedir. Bu yüzden, yukarıda bahsi geçen mahalleler, insanların Suriyeli mağaza ve toplumsal dayanışma oluşumları bulabilecekleri Suriyeli mahalleler olarak nitelendirilebilir. 9 Provincial in-migration, out-migration, net migration and rate of net migration,

9 METODOLOJİ Bu araştırma için kartopu örnekleme yöntemi benimsenmiştir, çünkü bu yöntemin Türkiye deki göç hareketlerinin dinamik ve sürekli yanlarına daha duyarlı olacağı düşünülmüştür. Kartopu örnekleme metodunun kullanımı, Suriyeli mültecilerin kesin sayı ve adreslerinin bilinmemesi nedeniyle benimsenmiştir. Kartopu modeli, ev ziyaretleri ve hane seçimi aşamalarında da kullanılacaktır. Çünkü kartopu yöntemleri, ana hedef kitleye hızla ulaşmak için sahadaki sosyal ağlara dayanmaktadır. Buna ek olarak, bu yöntemin entegre ve katılımcı yaklaşımı nedeniyle, sahada nelerin yaşandığı ve mültecilerin ne çeşit gereksinimlerinin olduğunu etkili bir şekilde gösterilmesini sağlayacaktır. Metodoloji çeşitli bileşenleri içerir: yerel STK lardaki temsilcilerle yapılan mülakatlar, saha ziyaretleri, odak grup tartışmaları. Öncelikle, mülakatlar yerel STK lardaki kilit personelle (örneğin inanç ve hayır kurumları vb.) düzenlenmiştir. İlk aşamada, nitel araştırmalarda ön önemli veri toplama araçlarından biri olarak temsilcilerle mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, gerçekleştirilen mülakatlar Suriyelilerin ülke çağındaki genel görünümleri içerisinde bölgesel bazda, daha alt seviyede yakından bir analizin yapılması olanağı sağlayacaktır. Bu durum, ortaya konulacak eylem ve planların mümkün olduğunca yerelleşmesini sağlayacaktır. İkinci olarak, ASRA aylık bazda güncellenen kendi haritalama sistemi ni kullanacaktır. MSYD nin veri tabanı ve proje ofisleri de dahil olmak üzere mevcut kaynakları bu sürece dahil olacaktır. Son olarak, kendi toplumunu temsil etme yetkinliğini sahip olan katılımcılar ile odak grup tartışması toplantıları gerçekleştirilmiştir. Araştırma, önceden belirlenmiş illerde yaşayan bütün mülteci hanelere yöneltilecek, yapılandırılmış soru formatı kullanılarak nitel araştırma temelinde gerçekleştirilecektir. Soru setleri, kültürel nedenler dolayı daha çok hane reisin olan yetişkin aile üyelerine yönlendirilecektir. Bu yöntem, verilen coğrafi bölgelerdeki mülteci hanelerin eksiksiz dökümünü (mümkün olduğu ölçüde) amaç ederken, konvansiyonel olarak anket olarak adlandırılacaktır. Bu çalışma, 6 Mart 2017 ile 28 Nisan 2017 tarihleri arasında Ankara da gerçekleştirilmiştir. İlgili istatistiklerin edinilmesi için proje asistanlarının önderliğinde sözü edilen illerde farklı Suriyeli mültecilere ulaşması için kapıdan-kapıya ziyaretler yapmak üzere dört ekip oluşturulmuş. Her takım ikişer kişiden oluşturulmuş; bu kişilerden biri Arapça konuşan gönüllüden, bir diğeri de Türk çalışandan oluşmaktadır. Takım üyeleri ev ziyaretlerini, yararlanıcılar için daha rahat bir mülakat ortamının oluşturulması amacıyla bir kadın ve bir erkekten oluşan iki kişilik çalışma ekibi ile gerçekleştirilmiştir. Ev ziyaretlerini gerçekleştiren takımda, ana dili Arapça olan ayrıca Türkçe ve İngilizce de bilen en az bir kişi bulunmuştur. Mülakat ve değerlendirme süreçlerine katılacak olan gönüllülere soru setlerinin açıklanması ve mülakat tekniklerinin geliştirilmesi amacıyla eğitim verilmiştir. Bunun sonucunda, çalışma karşılıklı görüşme, yarı yapılandırılmış soru setleri ile derinlemesine mülakat, ev ziyaretleri ve ihtiyaç analizi formları ile gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada, Ankara daki kadın, erkek, çocuk ve yaşlılardan oluşan farklı sosyal katmanlardaki kişi ve gruplara ulaşılması, yüksek kalitede verinin toplanması ve edinilmesinde MSYD nin saha çalışanları kilit bir unsuru oluşturmuşlardır. Data toplama aşaması, Ankara da altı ilçede 910 ile tamamlanmıştır. Anket süreci boyunca, edinilen bilgiler 910 farklı vakadan elde edilmiştir. 0-5 yaş arasını oluşturan nüfus toplam çocuk sayısı olan 3351 in 1102 sini oluşturmaktadır. Bu sayı, saha ekibi tarafından ulaşılan toplam çocuk sayısının yüzde 33 üdür. Data toplama süreci tamamlandıktan sonra, uygun datalardan elde edilen bulgular dikkatli bir şekilde incelenmiştir. Bu çalışmanın amacı, okul çağındaki Suriyeli çocukların okula erişimine dair potansiyel problemler 9

10 ve temel nedenlerinin ortaya çıkarılması konusunda var olan açığın bir nebze olsun doldurulması çabasıdır. Bu bağlamda, özellikle Ankara daki mültecilerin demografik özellikleri ve çocuklarının eğitim hizmetlerini kullanma düzeyi, yarı yapılandırılmış derinlemesine mülakatlar ve katılımcı gözlemi gibi diğer yöntemler kullanılarak incelendi. Nihai hedef ise mültecilerin sorunlarını en aza indirgemek ve mülteciler ile ilgili olarak bir politika oluşturulmasına katkıda bulunmak için bazı öneriler üretmektir TEMEL BULGULAR Bu çalışma, mültecilerin eğitime erişimini ele alan durum değerlendirmesi çerçevesinde erişilebilirlikle ilgili data ve bulguların değerlendirilmesi üzerine tasarlanmıştır. Hanelerin bioverilerine ilişkin bulgular vurgulandıktan sonra araştırma, eğitim hizmetlerine erişilebilirlik açısından çocukların genel durumuna odaklanmaktadır. Araştırma, genel soruları analiz etmeden önce, faydalanıcıların genel profilini vurgulaması önemli olacaktır. Aşağıdaki tablolar, araştırma faaliyetine (ev ziyaretleri) göre gözlem araştırmasına katılan faydalanıcıların genel demografik bilgilerini göstermektedir. Verilere ilişkin tablo aşağıda belirtilmiştir. Rapor, Ankara da altı farklı bölgedeki mültecilerin durumunu analiz etmektedir. Hane halkının nüfus istatistikleri, ankete katılanların yanı sıra, hane halkı reisi ile ilgili aşağıdaki bilgileri kapsamaktadır. Ankete katılanların 902 si hanenin Suriyeli uyruklu olduğunu belirtmiştir. Görüşülen 8 kişiden 5 i hane halkının Iraklı, 1 i Filistin, 1 i Somalili, 1 i Yemenli olduğu tespit edilmiştir. 10

11 Aşağıdaki tabloya göre, 910 hanede 3351 çocuk bulunmaktadır. Bu çocuklardan 1612 si kız çocuklarından; 1739 u da erkek çocuklarından oluşmaktadır. Ayrıca, toplam çocuk sayısının 2249 u okul çağındaki (6-17) çocuklardan oluşmaktadır. Bu sayıların Cinsiyet ve yaş temelli şekilde oluşturulmuş olan tablosuna göre okul çağında 1171 erkek ve kız çocuğu olduğu görülmektedir. Aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere, 2249 okul çağındaki çocuğun yüzde 23 ü okula erişebilirken, diğer yandan, çocukların yüzde 77 si okul çağında olmasına rağmen, birçok sebepten dolayı okula katılım şansları bulunmamaktadır. Yukarıdaki tabloda gösterilen verilerden hareketle, 408 çocuğun Türk okullarına kayıtlı olduğu belirlenmiştir. 40 çocuk ise Geçici Eğitim Merkezlerine devam etmektedir. Geriye kalan 79 çocuk ise yukarıda bahsedilen okullara (özel okul, kuran kursu vb.) kayıt edilmiştir. 11

12 Çocukların neden okula kayıt ol(a)madıkları ya da yarıda bıraktıklarının nedenlerine bakıldığında dikkat çekici sonuçlara ulaşılmıştır. Yukarıda tablodan hareketle, okula devam etmeme nedenleri ile ilgili sorunlar ele alınmış ve cevapların, araştırma sırasında üç ana cevap altında toplanabileceği şeklinde sınıflandırılmıştır. Diğer bir deyişle, nedenler üç başlık altında; çocuklarla ilgili nedenler, aileye bağlı faktörler ve okul ile ilgili faktörler olarak tanımlanabilir. Kaynakların yetersizliği (aileye ilişkin nedenler), eğitim konusunda bilinç eksikliği (aileye ilişkin nedenler) ve ek olarak, dil engeli bu soruya verilen cevaplarda en çok karşılaşılan konu başlıkları olmuştur. Ayrıca ebeveynlerin sağladığı cevapların önemli bir bölümünün farkındalık eksikliği kategorisine girdiğini belirtmek gerekmektedir. Ebeveynler arasında bilgi eksikliği çocukların temel hakkı olan okula gitme haklarından mahrum kalmalarına sebep olmaktadır. Buna ek olarak, çocuk işçiliğinin (çocuklarla ilgili nedenlerle) ve okuldaki kapasite eksikliği, eksik belgeler, birinci ve beşinci sınıf için yeni düzenlemeler ve diğer sebeplerle (okul ilgili nedenler) okul kayıt oranını etkileyen başlıca nedenler olduğu tespit edilmiştir. Elde edilen bulgularla, çocuk işçiliğinin, okul kayıt sırasında uygulanan işlemlerdeki zorlukların, okul kayıtlarıyla kayıt reddinin ve erken evliliklerin okula devam etmede engel olduğunu tespit edilmiştir. Gerçekten de çocukları okula göndermek yerine işe göndermek, içinde bulundukları durum ile baş etme stratejileri açısından mültecilerin ilk tepkileri arasındadır. Ebeveynlerin çocuklarını işe göndermeyi tercih etmesinin ardında ilk neden acil ihtiyaçların karşılanmasıdır. Okula bağlı nedenler, çocukların okula gitmesini engelleyen temel nedenler açısından dikkat çekicidir. Katılımcıların 21 i güvenlik sorunlarının altını çizmiştir. Bu nedenle, emniyet sorunları altında iki temel durum belirtilmiştir; örneğin, çocuğun okulu yarıda bırakması. Birincisi okul ya da okula giden yol/güzergahın tehlikeli olarak algılanıyor, diğeri ise taciz edilmiş ya da zorbalığa uğramış olmasıdır (öğretmenler, Suriyeli akranlar, Türk akranları) TAVSİYELER Yukarıda bahsedilen gerçekler ışığında belirlenmiş ve elde edilmiş somut öneriler aşağıdaki belirtilmiştir. Bu bulgular, sadece mültecilerin eğitime erişim konusunda var olan engellerin ortaya konulması açısında değil, aynı zamanda sonraki adımların ve politikalar için uzun vadeli çözüm önerilerinin oluşturulması için müdahale alanlarının tespit edilmesi için önem teşkil etmektedir. Tespit edilen problemlerin içeriğine yönelik şu belirtilmelidir ki, tespit edilen ana problemler, okul odaklı nedenlerden daha ziyade çocuk ve aile ile ilintili nedenler olmak üzere karşımıza çıkmaktadır. Bu çerçevede, sosyal-ekonomik etmenler belirleyici rol oynamaktadır. Çocuk koruma riski, ulusal ekonomi var olan kayıtlı olmayan istihdam ile çocuk işçiliği şeklinde vücut bulmaktadır. Ne yazık ki, kayıt-dışı iş gücü pazarında mültecilerin çocukların 12

13 istihdamı giderek artmaktadır. Buna karşın, gözlemlendiği ve tespit edildiği üzere Türkiye deki Suriyeli çocuk işçiliğinin ortadan kaldırılmasına yönelik önemli bir gelişme sağlanamamıştır. Ankara, Suriyeli göçmenler başta olmak üzere, Iraklı ve Afganlar da dahil yaklaşık göçmene ev sahipliği yapmaktadır. Bu rakamın 145 bini suriyeli göçmenlerden oluşmaktadır. Suriyeli göçmenlerin eğitime katılımı sosyal uyum için kilit öneme sahiptir. Avrupa Birliği ve UN ajanslarının kayıp neslin önüne geçilmesi vizyonu kapsamında, göçmenlere yönelik eğitim politikalarının belirlenmesi noktasında önemli adımlar atılmıştır. Özellikle, araştırma verilerinde de görüldüğü üzere, kimlik problemi olan Suriyeli göçmenlerin okula kayıt olma konusunda yaşadıkları problemlerin aşılması noktasında adımlar atılmıştır. Geçici koruma kapsamında ön kayıt belgesine sahip olan Suriyelilerin okula kayıt olmalarının önü açılmış, misafir öğrenci statüsünde okullaşmaları sağlanmıştır. Ancak bunun Suriyeli göçmenlerin okullaşmasının önündeki engellerin ortadan kalkması için yeterli olmadığı görülmüştür. Yine araştırma verilerinden elde edilen verilerde görülmektedir ki, okul öncesi oryantasyon kurslarının (temel Türkçe dil eğitimi gibi) yetersizliği ve yokluğu okullaşmanın önündeki en önemli engellerden biri olarak dil engelini ön plana çıkarmaktadır. Bu kapsamda, Suriyeli öğrencilerin okullaşabilmeleri için, temel ders müfredatlarının kavram setlerini de içeren, Türkçe dil kursu ve oryantasyon programlarının yaz ve ara dönemlerde sunulması gerekmektedir. Diğer yandan, okul dışı çocuk oranlarının hala çok yüksek olduğu görülmektedir. Mültecilerin arasında çocuk işçiliğinin ne derecede olduğu göz önünde bulundurularak, Suriyeli çocukların kayıp nesil olmasını önüne geçilmesi için çocuk koruma riskleri ve çocuklarla ilintili meselelerin olmazsa olmaz bir şekilde dikkate almak gerekmektedir. Çocuk yaşta evlilik ve çocuk işçiliği sorununun, çocuk istismarının tezahürü olarak sahada karşımıza çıkan ve devam eden iki yaygın biçim olduğu tespit edilmiştir. Altını çizmekte yarar vardır ki, şartlı eğitim sisteminin oluşturulması gereklidir. Araştırma süresince sağlanan cevaplarda, cinsiyet farklılıklarını altının çizilmesi gereken bir husus olduğu tespit edilmiştir. Hane gelirine katkı sağlanması hususunda ortaya konulan fikir ve görüşlerin çoğunluğunun Kız çocuklarından ziyade erkek çocukları üzerine yoğunlaştığı görülmüştür. Türk iş verenin ucuz ve yasadışı işgücünden yararlanma eğiliminde olmaları ve orta yaşlı ve/ya yaşlı Suriye çalışanlarının istihdam edilmesine olan gönülsüzlüğü göz önüne alındığında hane gelirine katkı Suriyeli çocuklar için daha zorlayıcı bir faktör haline gelmektedir. Burada ayrıca, kamuoyu bilincinin artırılmasında önemli ilerlemenin henüz gerçekleşmediğini belirtmek gerekir. Bu nedenle, daha fazla yoğunlaşmış bilgiyi yaygınlaştırılması ve bilinçlendirme programlarına ve ayrıca özellikle mülteciler için titiz savunu (advocacy) programlarına dikkat çekmek önemli bir adım olacaktır. Mülteci çocukların eğitimine kolay ve eşit erişime sahip olabilmeleri için olası müdahaleler geliştirilmeli ve kapsamlı eğitim stratejileri çeşitlendirilmelidir. Eğitim sistemine entegrasyonu zor olan özel durumdaki çocuklara hususi dikkat gösterilmelidir. Uluslararası Sivil Toplum Kuruluşları (I-NGO), Sivil Toplum Kuruluşları ve Millî Eğitim Bakanlığı arasındaki üçlü ortaklık ile kayıp nesil konusunda müdahale stratejileri çerçevesinde geliştirilmelidir. 13

14 14