TEMEL LABORATUVAR GÜVENLİĞİ DERSİ

Transkript

1 TEMEL LABORATUVAR GÜVENLİĞİ DERSİ Prof. Dr. Abdullah MENZEK 2009

2 GİRİŞ Fen bilimleri ve bunların birer türevleri olabilecek mühendislik, tıp, eczacılık ve veterinerlik gibi bilimlerde laboratuarsız bir çalışma veya eğitimi düşünmek hemen hemen imkansızdır. Bu laboratuarlarda kazaların olması mümkündür. Laboratuarlarda kazaların olmaması veya en az zararla atlatılması da mümkündür. Ülkemizde maalesef trafik kazaları pek çok can ve mal kaybına yol açmaktadır. Bilindiği gibi bu trafik kazalarının ana veya hemen hemen hepsinin kaynağı insandır. İnsandan kaynaklanan nedenlerden birisi bilgisizliktir. Laboratuarda çalışanlar bilgilendirilir ve eğitilirse, orada güvenli ve verimli bir şekilde çalışmaları mümkün olur.

3 Gerek eğitim ve öğretim gerekse da araştırma amaçlı olsun laboratuarlarda yapılacak çalışmalar için ön şart laboratuar güvenliği ilgili önlemlerin iyi bilinmesi ve uygulanmasıdır. Laboratuarda herhangi bir kişiden kaynaklanabilecek bir kazada, zarar görecek yalnızca o kişi olmayacak, belki de sayısı belli olmayacak kadar canlı zarar görecektir. Temel laboratuar dersinin laboratuarda güvenli şekilde çalışmaya katkı sağlayacağı umulmaktadır.

4 KAYNAKLAR 1- Laboratuvar Güvenliği, Prof. Dr. Muammer Canel, Ankara Üniversitesi yayınları, Ankara, Laboratuvar Güvenliği, Prof. Dr. İsmet Hasanekioğlu, KKEF, Erzurum (Ders Notları). 3- Türkiye yangından korunma yönetmeliği, 2. Baskı, 2002, TÜYAK. 4- İş Sağlığı ve Güvenliği, Editörler (Yrd. Doç.Dr. Mustafa Altın ve Doç.Dr. Şakir Taşdemir), Eğitim Yayıevi, İnternet ve diğer kaynaklar.

5 İLK YARDIM NEDİR? Herhangi bir kaza yada yaşamı tehlikeye düşüren durumda,sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar,hayatın kurtarılması yada durumun daha kötüye gitmesini önlemek amacıyla,ilaçsız olarak yapılan uygulamalara ilk yardım denir. Not: İLK YARDIM UYGULAMASINDA KESİNLİKLE İLAÇ KULLANILMAZ. İLKYARDIMCININ ÖZELLİKLERİ VE SORUMLULUKLARI NEDİR? 1- Sakin ve telaşsız olmalı. 2- Hastayı sakinleştirmeli. 3- Çevreyi değerlendirip süren bir tehlike olup olmadığını belirlemeli. 4- Kendi can güvenliğini tehlikeye atmamalı. 5- Çevredeki kişileri, sağlık kuruluşları, itfaiye ve güvenliğe haber vermeleri için organize etmeli. 6- Hastanın durumunu değerlendirerek uygun ilk yardıma başlamalı. 7- Hastanın sağlık kuruluşuna bir an önce ulaşmasını sağlamalı.

6 İLK YARDIM İŞLEMİNİN ŞEMATİK OLARAK GÖSTERİLMESİ Şuurunu kaybetmiş hasta ve yaralıya ilk yardım yapan kiş gecikmeden aşağıdaki sıraya göre hareket etmelidir.

7

8 SOLUK YOLUNUN AÇILMASI 1) Ağızda toz toprak,kırık takma diş ve yabancı cisimler varsa çıkarılır. 2) Bilinci kapalı kişilerde dil arkaya düşüp havayolunu tıkayabilir.bu durumda baş geriye itilip çene yukarı kaldırılarak soluk yolu açılır.

9 YAPAY (SUNİ) SOLUNUMUN YAPILMASI Solunumu duran kişiye derhal yapay solunum uygulanmalıdır. 1. Hasta sert bir zemine yatırılır. 2. Ağız içi temizlenerek varsa yabancı cisimler çıkarılır. 3. Çenesi yukarı kaldırılarak baş hafifçe arkaya itilir. 4. Ağızdan ağıza solunum yapılacaksa burun kapatılır.burundan solunum yapılacaksa ağız kapatılır. 5. Derin bir soluk alınıp,solunum yaptırılacak kişinin ağzına (yada burnuna) ağız yerleştirlir. 6. Hastanın göğsünün kabarmasına yetecek şiddette soluk verilir.

10 KALP MESAJININ YAPILMASI 1- Kalp durmuşsa hemen kalp mesajına başlanır 2- Hasta sert bir zemine yatırılır ve bir yanına diz çökülür. 3- Göğüs kemiğinin(iman tahtası)üçte bir alt ucuna bir elin ayası sıkıca yerleştirilir,diğer elin ayası bunun üstüne konur.parmaklar hastaya temas etmemelidir. 4-Kollar dik tutularak (Bilek ve dirsekler bükülmeden)sabit ve ritmik bir şekilde göğüse 4-5 cm bastırılır. 5- Arada nabız kontrol edilerek dakikada 60 kez olmak üzere dolaşım başlayıncaya kadar devam edilir. 6- Çocuklara kalp masajı yapılırken avuç içi veya daha az basınç uygulanmalıdır.

11

12 BAYILMALARDA UYGULANACAK İLKYARDIM KURALLARI 1-Elbiseleri boyundan,göğüsten ve karından gevşetilir. 2- Hastanın beynine kan gitmesini sağlamak için düz bir yerde sırtüstü yatırılarak,ayakları yukarı kaldırılır ve sonrada şok pozisyonunda bekletilir. 3- Kesinlikle başının altına yastık konmaz. 4- Hastaya uyarıcı kokular koklatılır. (Amonyak vb.) 5- Hastanın zorlanmaksızın kendine gelmesi beklenir. 6- Kendine geldiğinde su, çay gibi içecekler azar azar verilmelidir.

13 GÖĞÜS YARALANMALARINDA İLKYARDIM 1- Yaralı,yarı oturur duruma getirilir. 2- Havanın akciğerler dolmasına engel olmak için açık olan yara yerine temiz bir bez kapatıp basınç yapmadan sarılır. 3- Kazazedenin ısı kaybı önlenir. KARIN YARALANMALARINDA İLKYARDIM 1- Hastaya ağızdan yiyecek içecek verilmez. 2- Yaralı başı hafif yüksek, dizlerinin altına rulo edilmiş bir battaniye konularak sırt üstü yatırılır. 3- Herhangi bir organ dışarı çıkmış ise asla el sürülmez.geniş bir gaz bezi varsa serum fizyolojik ile ıslatılarak basınç yapmadan organların üzerine örtülür. 4- Yaralı zaman geçirmeden sevk edilir.

14 EGZOS ZEHİRLEMELERİNDE İLKYARDIM 1- Hasta derhal temiz havaya çıkarılır. 2- Şuuru tam kapalı olmayanlar temiz havada derin solunum yaptırılır. 3- Şuuru kapalı veya solunum yapmakta güçlük çeken hastalara suni solunum tatbik edilir. 4- Beden ısısının düşmesini engellemek için üstü örtülür. 5- Hasta en seri şekilde sağlık merkezine gönderilir. SİNDİRİM YOLU İLE OLAN ZEHİRLEMELERİNDE İLKYARDIM 1- Zehrin sulanması ve emilimin yavaşlaması için hastalara;süt,yumurta akı,nişasta solisyonlu su içirilir 2- Kusmasına yardım edilir. 3- Asitle olan zehirlenmelerde,hasta hiçbir zaman kusmaya zorlanmaz.su ve süt yumurta akı karıştırılarak içirilir. 4- Alkali ile olan zehirlenmelerde:1/4 oranında sirke ile hazırlanmış 500ml. su veya limon suyu içirilir.

15 KANAMALARDA İLK YARDIM NASIL YAPILIR? 1- Kanayan uzuv(kol,bacak vs.)yükseltilir. 2- Yara üzerine temiz gazlıbez,mendil veya çamaşır parçası konur ve sıkıca bastırılır. 3- Kanama durmazsa kanayan yerin 5 cm yukarı kısmına bandaj uygulanır. BURUN KANAMASINDA İLK YARDIM NASIL YAPILIR? 1- Burnu kanayan kişinin başı hafifçe öne eğilir. 2- Hasta burun üzerine basınç yapar 3- Bu sırada ağızdan soluk alıp verir ve asla sümkürmez Not: BURUN KANAMASINDA HASTANIN BAŞI GERİYE DOĞRU KALDIRILMAZ

16 ELEKTİRİK ÇARPMALARINDA İLK YARDIM NASIL YAPILIR 1- Önce ilk yardımcı kendi güvenliğini sağlar. 2- Elektrik akımının yaralı ile teması kesilir.bu yapılmadan önce yaralıya dokunulmaz 3- Kuru tahta parçası ve lastik gibi elektrik geçirmeyen maddelerle hasta çekilerek veya kablo itilerek akımdan kurtarılır. 4- Solunum durmuşsa yapay solunuma,kalp durmuşsa kalp mesajına başlanır. 5- Yanık varsa soğuk su ile yıkanır. KIRIKLARDA İLK YARDIM NASIL YAPILIR? 1- Hasta sarsılmaz ve hareket ettirilmez. 2- Kanama varsa durdurulur. 3- Hasta taşınmadan önce kırık bölgesi hareketsiz hale getirilir.(bunun için tahta gibi sert cisimler kullanılabilir.) 4- Açık kırık varsa(kırık uçları görülüyorsa)kırık kemik parçalarına kesinlikle dokunulmaz ve bunlar yerleştirilmeye çalışılmaz.yara üzerine temiz bir gazlıbez kapatılır.

17 YANIKLARDA İLK YARDIM NASIL YAPILIR? 1- Soğuk musluk suyu ile ağrı azaltılır. 2- Hastanın takıları çıkartılır.(daha sonra oluşabilecek şişler nedeniyle çıkarmak zorlaşabilir.) 3- Oluşan kabarcıklar patlatılmaz. 4- Yanan kısımların üzeri temiz gazlıbezle kapatılır hiçbir şey sürülmez. 5- Hastanın bilinci yerinde ise bol su içirilir. Not: YANIK YÜZEYİNE DİŞ MACUNU,SALÇA,YOĞURT GİBİ MADDELER KESİNLİKLE SÜRÜLMEMELİDİR YARALANMALARDA İLK YARDIM NASIL YAPILIR? 1- Kanama varsa kontrol edilir. 2- Yaranın kirlenmesi önlenir. 3- Varsa kopan parça korunur.(islak bir gazlı beze sarılıp bir naylon torbaya konulur,bu torba da içi buz dolu başka bir torbaya konulur.)

18 GÜVENLİ ÇALIŞMANIN ÖNEMİ Bir kimyacı öğrenimi ve meslek yaşamı sırasında çalıştığı veya ürettiği maddelerin tehlike ve rizikoları hakkında oldukça önemli bilgi ve deneyimler kazanır. Kimyacının eğitimi sırasında aşağıdaki konulara önem vermelidir. 1. Kimyasal maddelerle tehlikesiz ve güvenli çalışmak. 2. Kendini ve arkadaşlarını tehlikelerden korumak. 3. Çevre kirliliğine karşı hassas olmak. 4. Kimyasal maddelerin muhtemel tehlikelerini tanımak ve uyarılar yardımıyla bu tehlikelerden korunmak. Laboratuar ve üretim yerlerinde meydana gelen kazaların yaklaşık olarak % 85 i insan hatalarından kaynaklanmaktadır. Burada çalışılan madde hakkında bilgi eksikliği ve gerekli dikkatin gösterilmemesinin önemli katkısı vardır. Güvenli çalışmanın en büyük düşmanı yanlış alışkanlıklardır. Başlangıçta daha dikkatli çalışan kişiler deneyimleri arttıkça ve zamanla güvenlik kurallarına uymama eğilimi gösterirler. laboratuarda olan bazı kazalar aşağıda ifade edilmiştir.

19 TÜPLERLE YAPILAN BAZI DENEYLER BİLE TEKLİKELİ OLABİLİR. Bir kimyacı bir cam tüpe 0,5 ml siklohekzanon ile bir miktar % 30 luk H 2 O 2 i karıştırıp ısıtıyor. Şiddetli bir tepkime sonucu tüp parçalanıyor ve kimyacı yüzünden ve ellerinden yaralanıyor. Koruyucu gözlüğün camı parçalanıyor. Gözlük sayesinde gözleri zarar görmüyor. MADDELERİN ÖZELLİKLERİ İYİ BİLİNMELİDİR. Bir bayan kimyacı, çözeltiden elde edilen AgClO 4 ü desikatörde kurutuyor. Onu desikatörden boşaltmak için spatülle parçalamak isterken, oluşan patlamayla ağır yaralınıyor ve 4 hafta sonra kurtarılamayıp ölüyor.

20 ATIK MADDELERE DE DİKKAT EDİLMELİDİR. Bir kimya öğrencisi, siyanür atık maddeyilaboratuvardaki lavobaya döküyor. Başka bir öğrenci de biraz sonra aynı lavobaya HCl çözeltisi döküyor. Oluşan HCN buharları bu öğrencinin ölümüne neden oluyor. HER YERDE TUTUŞTURUCU BİR KAYNAĞIN OLABİLECEĞİ UNUTULMAMALIDIR. Bir araştırma laboratuarında kolay tutuşabilen reaktifler ev tipi bir buz dolabında saklanıyor.reaktif kaplarından birisinden gaz, buz dolabındaki havayla patlayıcı bir karışım meydana getiriyor. Buzdolabı termostatının otomatik açılmasıyla oluşan patlama ve yangın, büyük zararlara yol açıyor.

21 Patlayan deney tüpü, üniversite öğrencisi kızın bir gözünü kör etti Selçuk Üniversitesi (SÜ) Kimya Bölümü 3. sınıf öğrencisi Yasemin Arı'nın, sınav için girdiği kimya laboratuvarında reaksiyona giren deney atıklarının patlaması sonucu bir gözü kör oldu. Olayın ihmal sonucu yaşandığını iddia eden Yasemin'in babası Ali Fuat Arı, sorumlulardan davacı olacağını açıkladı. SÜ Fen Edebiyat Fakültesi Dekanı Adil Tırpan, kazaya toplanmayan deney atıklarının yol açtığını belirtti.

22 Yasemin Arı, 28 Şubat 2008 tarihinde uygulama sınavı için 10 arkadaşıyla birlikte kimya laboratuvarına girdi. Sınavın 5. dakikasında bir patlama meydana geldi. Patlayan deney tüplerinin parçaları genç kızın sağ gözüne isabet etti. Gözü kanlar içerisinde kalan öğrenci, SÜ Meram Tıp Fakültesi Hastanesi'ne kaldırıldı. Ameliyata alınan Arı'nın gözünden cam parçacıkları çıkarıldı. Ancak, genç kızın gözünün kör olduğu öğrenildi. Yasemin'in bir boya fabrikasında işçi olarak çalışan babası Ali Fuat Arı, laboratuvarda gerekli tedbirlerin alınmamasından yakındı. Kızının kalp hastası olduğunu belirten Arı, yaşadığı olayla kızının adeta hayata küstüğünü söyledi. Arı, ihmali bulunanlar hakkında dava açacağını bildirdi. Okul yönetiminden çekindikleri için isimlerini vermek istemeyen Yasemin'in sınıf arkadaşları, yaşananları şöyle anlattı: "Enstrümantal analiz dersinin sınavı için saat 18.40'ta laboratuvar odasına girdik. Sınav başlayalı 5 dakika olmuştu ki deney tüplerinden ses gelmeye başladı. 5 saniye sonra şişe patladı. Sonra o basınçla kırılan camlar saçlarımıza geldi. Tüpün içerisindeki kimyevi sıvılar üzerimize döküldü. Basınçla fırlayan çam parçacıkları Yasemin'in gözüne isabet etti ve gözü kanlar içerisinde kaldı."

23 Patlamada kendi ihmallerinin olmadığını söyleyen öğrenciler, tüplerdeki organik atıklar değiştirilmeyip, biriken gazlar alınmadığı için patlamanın yaşandığını savundu. Öğrenciler, ihmali protesto etmek için bir hafta laboratuvara girmeme kararı aldı. Olayın ardından laboratuvardaki cam şişelerin plastik şişelerle değiştirildiği öğrenildi. Dekan Adil Tırpan, yıllardır deneylerde kullanılan kimyasal madde atıklarının cam kavanozlarda biriktirildiğini söyledi. 30 yıldır ilk defa böyle bir olayla karşılaştığını aktaran Tırpan, "Kimyasal deneylerde kullanılan maddelerin atıklarının toplanması gerekiyor. İzmit'te kimyasal atıkları toplayan ilgili kuruluşun sorumlularıyla görüştük; ancak fakültemize sıranın 2008 sonunda geleceğini bildirdiler. Biz de kendi imkânlarımızla atıkları topluyoruz. Doğayı kirletmemek için toprağa da dökemiyoruz. Alt katta depolasak belki daha tehlikeli olaylar yaşanabilir. Mecburen laboratuvarda cam kaplarda muhafaza ediyoruz. Öncesini bilmiyorum ama ben göreve geldiğim günden beri kimyasal atıklarımız toplanmadı." dedi. Ünal Livaneli - Sinan Gül (Zaman Gazetesi, 05 Mart 2008)

24

25

26

27

28

29

30 BÖLÜM 2: LABORATUVAR ÇALIŞMALARINA BAŞLAMADAN ÖNCE YAPILACAK İŞLEMLER: Laboratuarda çalışmaya başlamadan önce aşağıdaki hususlara dikkat edilmeli ve bu sorulara cevap aranmalıdır. 1-İmdat kapısı, imdat merdiveni ve genel kaçış yolu. 2-Alarm sistemi, asistan odası ve telefon. 3-Yangın söndürürcü, itfaiye telefonu, koruyucu maske ve filtreler. 4-İlk yardım dolabı, gözleri yıkamak için mevcut imkanlar. 5-Revir hasta taşıma. 6-Gaz, elektrik ve suyun nerede ve nasıl kapatılabileceği 7-Yangın sırasında asansörlerin kullanılamıyacağı. 8-Her kullanımdan sonra yangın söndürücünün yeniden doldurulması gerektiği. 9-Basınçlı tüplerin daima duvara veya sağlam bir desteğe bağlı bulunması gerektiği. 10-Ağır kazalarda ne yapılması gerektiği. 11-Çalışılan maddelerin zehirli, patlama tehlikesine sahip veya kolay tutuşturucu olup-olmadığı 12-Güvenlikle ilgili bilgilerin nerede bulunabileceğini her öğrenci ve kimyacı bilmek zorundadır.

31 UYARI İŞARETLERİ

32

33

34

35

36

37

38 Tehlike işaretlerinin Kimyasal Şişeler üzerinde belirtilmesi

39 Kimyasal ambalajlar üzerinde maddeyle ilgili bilgiler de verilir.

40 Kimyasal ambalajlar üzerinde maddeyle ilgili bilgiler de verilir. Temelde Neler bilinmeli nelere Dikkat edilmelidir? -Kimya laboratuarlarında çalışırken devamlı olarak yan kısımları kapalı olan koruyucu gözlükler takılmalıdır. Özellikle gözler için tehlikeli olabilecek maddelerle çalışırken, ya gözü tamamen kapayan koruyucu siperle veya her tarafı kapalı koruyucu gözlükle çalışılmalıdır. -Ellere zararlı olabilecek maddelerle çalışırken kimyasal maddelere dayanıklı eldivenler giyilmelidir.

41 Vucudu Koruma ve İş Elbiseleri 1-Kirli atmosferde çalışmak zorunda kalındığında konuyla ilgili önlemler alınmalıdır. 2-Laboratuar elbise önlükleri pamuk veya polyester/pamuk karışımı olmalıdır. 3-Yangın riskinin yüksek olduğu ortamlarda çalışıldığında, iş elbiseleri yangına karşı dayanıklı madde emdirilmiş pamuk veya özel dokunmuş malzemelerden yapılmış olmalıdır. 4- İş elbisesini aşındırıp delen sıvılarla çalışırken üzeri PVC den yapılmış elbiseler giyilmelidir. 5- Normal elbiselerin çıkarılıp iş elbiselerin giyilmesi ve bunun tersi laboratuar dışında olmalıdır

42 Laboratuarda Bulunma Deney yapan kişi, eğer deneyin sürekli kontrol edilmesi gerekiyorsa, ancak konuyu iyi bilen bir başkası gözetiminde laboratuardan ayrılabilir. Lisans öğrencilerinin öğrenimleri boyunca laboratuarda deneylerinin başında bulunmalıdır. Tehlikeli deneylerle çalışılırken laboravutvarda en az iki kişi bulunmalıdır. Yemek Yeme, İçme ve Sigara Yiyeyecekler ve içecekler kirlenme tehlikesi nedeniyle hiçbir zaman laboratuvara getirilmemeli ve oda saklanmamalıdır. Laboratuar malzemelerine dışarıda da yiyecek ve içecek konmamalıdır. Aynı şekilde yiyecek ve içecek kaplarına da kimyasal madde konmamalıdır. laboratuarda asla sigara içilmemelidir. Yıkanma Laboratuar çalışmaları bittikten sonra sonra mutlaka eller su ve sabunla yıkanmalıdır.

43 BÖLÜM 3: KİMYASAL MADDE ORTAMI Bu bölümde kimyasal maddelerin kirletici etkileri, kişilerin sağlığına zararları ve kimyasal maddelerin bulunduğu ortamda muhtemel zararlı tehlikelerden bahsedilecektir. Bununla ilgili olarak aşağıdaki sorulara cevap aranmalıdır. 1-Kimyasal maddeler nasıl saklanmalı? Hangi kaplar kullanılmalı? 2-Kimyasal madde ne zaman bir çeker ocakta saklanmalı veya ne zaman bu maddeyle çeker ocakta çalışılmalı? 3-Yanılmalar nasıl önlenir? 4-Kimyasal madde kapları veya şişeler nasıl taşınmalı? 5-Kimyasal maddelerin aktarılması veya ölçümü sırasında ciltle temasından ve dökülmesinde nasıl korunmalı? 6-Dökülen kimyasal madde varsa nasıl davranılmalı?

44 Tehlikeli madde ve malzemelerle çalışırken gerekli güvenlik önlemleri alınmış olmalıdır. Alınacak önlemler arasında o maddelerin zehirlilik etkileri de dikkate alınmalıdır. Maddelerle ilgili bilgiler onların ambalajları üzerlerinde büyük oranda mevcuttur. Tehlikeli maddelerle çalışılırken alınması gerekli korunma kuralları şunlardır a-işyeri veya çalışma ortamı hakkında bilgi sahibi olunması. b-tehlikeli maddeyle veya maddelerin bulunduğu ortamlarda çalışanlara verilmesi zorunlu yazılı ve sözlü bilgiler. claboratuarda bekletilen şişelerin adları, tehlike işaretleri ve sembolleri bulunmalıdır. d-zehirli ve çok zehirli maddelerin depolanması veya saklanması. e-çocukların, hamilelerin ve emzikli kadınların kimyasal maddelerden korunmaları. f-çalışanların ve personellerin uyarılması. g-çok tehlikeli kimyasal maddeler için özel kurallar.

45 3.2. Depolama ve Taşıma. 1-Kimyasal maddeler mümkünse orijinal paketlerinde ve etiketli olarak depolanmalıdır. Kolaylıkla silinebilecek yazı olmamalıdır. Ayrıca, şişelerin üzeri cam kalemle de yazılmamalıdır. 2-Laboratuarda şişelerde bulunan kimyasal maddeler yakın zamanlarda harcanacak miktarlarda olmalıdır. 3-Maddeler için saklama kapları uygun malzemelerden yapılmış olmalıdır. 4-Bazı maddeler ışıkla bozunduklarından dolayı bu maddeler ışık geçirmeyen kaplarda saklanmalıdır. 5-Zehirli, tahriş edici ve yanıcı gaz ve partikül yayan kimyasal maddeler az miktarlarda çeker ocaklarda bulunmalıdır. Bu maddeler insanlarla birlikte asansörde taşınmamalıdır. 6-Cam kap içersindeki maddelerin taşınması sırasında kapların kırılma tehlikeleri vardır. Cam şişeler boğazlarından tutularak (çoğu şişelerin boyunlarında tutacak yerleri vardır) taşınmalıdır. Cam kaplar özel düzenekli cihazlarla taşınmalıdır. 7-Yanıcı çözücü veya sıvılar ancak ark korumalı soğutucularda saklanabilir. Herhangi bir buzdolabını bu amaçla kullanmaktan kaçınılmalıdır. 8-Na, K gibi alkali metaller yüksek kaynama noktalı ligorin gibi aklanların içersinde saklanmalıdır. Çünkü bunlar hava ve neme karşı çok hassadırlar.

46

47

48 3.3. Kimyasal maddelerin kabından dışarı alınması ve kaptan kaba aktarılması. Kimyasal maddelerin aktarılması sırasında her zaman yere, elbiseye veya cilt üzerine dökülme, zararlı buhar veya tozunu teneffüs etme ve yanıcı karışım oluşturma tehlikesi vardır. Büyük depolama kaplarından laboratuar şişelerine madde aktarımında gerekli kurallara uyulmalıdır. Laboratuarda küçük miktarlarda madde aktarırken uyulması gerekli maddeler: a) Kaptan kaba sıvı maddeler aktarılırken uygun bir huni, toz veya katı maddeler aktarılırken spatül kullanılmalıdır. Katı maddeler aktarılırken kabın altına kağıt gibi uygun sergi konabilir. b) Toksit ve tahriş edici sıvılar aktarılırken kabın altına geniş bir kap konabilir ve işlemler çeker ocakta yapılmalıdır. c) Hiçbir sıvı kimyasal madde pipete ağızdan vakum yapılarak çekilmemelidir. Çünkü bu şekilde sıvı ağza kaçabilir veya ağızdan kaba madde aktarılabilir. Pipetle sıvı çekmek için lastik puvar kullanılmalıdır. d) Bir kaptan başka bir kaba sıvı aktarıldığında, şişenin etiketli tarafı üstte olmalı ve şişenin kapağı ağzı yukarı gelecek biçimde konmalıdır. e) Saklandığı kaptan alınan kimyasal madde, deneyde kullanılmamışsa tekrar orijinal kabına konmamalıdır. Konduğu takdirde reaktifin hepsi de kirlenmiş olabilir.

49 3.4. Deney sırasında yapılacak işlemler. Tüm deneyler yapılmadan önce dikkatli bir şekilde planlanmalı ve deneyle ilgili malzemeler hazırlanmalıdır. Deneyler için zaman ve güvenlik önlemleri uygunsa deney yapılmalıdır. Aşağıdaki kurallara dikkat edilmelidir. a) Kimyasal maddeler elle tutulmamalı ve cilde teması önlenmelidir. b) Tüp içersinde sıvı maddeler ısıtılırken, tüpün ağız kısmı deney yapan kişiye veya başkasına doğru tutulmamalıdır. c) Deney sırasında sağlık açısından tehlikeli maddeler yayılıyorsa, deneyler çeker ocakta yapılmalıdır. d) Isıtma ve reaksiyon sırasında sıçrama söz konusu ise reaksiyon çeker ocakta yapılmalı ve deney dışardan gözetlenmelidir. e) Çeker ocaktaki havayı çekme hızı iyi olmalıdır. Çeker ocağa havanın giriş hızı 0,5 m3/s den fazla olmalıdır. Çeker ocakta olabilecek zehirli gazlar atmosfere verilmeden önce mümkün olan oranda temizlenmelidir. f) Döner buharlaştırıcıda (rotary evaporatörde) çözeltilerin çözücüsü uzaklaştırılırken su banyosunun sıcaklığı iyi ayarlanırsa suya daha az çözücü gider ve çözücü büyük oranda geri kazanılmış olur. g) Sıçramış ve dökülmüş kimyasal maddeler uygun şekilde temizlenmelidir. Derişik asit ve bazlar nötrleştirildikten veya iyice seyreltikleştirildikten sonra temizlenmelidir.

50

51

52

53

54 3.5. Bazı kimyasal maddelerle çalışılırken yapılacak dikkat edilecek hususlar. Asitler ve Bazlar Derişik asitlerin seyreltilmesi ve katı alkali hidroksitlerin çözülmesi sırasında aşırı miktarda ısı çıktığından dolayı dikkatli olunmalıdır. Derişik asitlerden (özellikle H 2 SO 4 den) çözeltileri hazırlanırken yavaş yavaş karıştırılarak suya eklenmelidir. Bunun tersi yani asit üzerine su eklenmemedir. Bazlar ve büyük molekül ağırlıklı aminler göz ve cilde asitlerden daha çok zarar verirler. Hidrojen Florür (HF) Susuz HF ve onun sulu çözeltisi ile sadece çeker ocakta koruyucu gözlük, eldiven ve maskeyle çalışılmalıdır.

55 Perklorik asit (HClO 4 ), Permanganat (MnO 4- ) ve Azitler (N 3- ) Susuz, perkolrat (ClO 4- )ve kloratlar (ClO 3- ) oksitleyici maddelerin bulunduğu ortamda patlamaya neden olur. Azidler ısısyla kendiliğinden parçalanma eğilimindedirler. (RN 3 N 2 + RN ). Klorat ve permanganatlar üzerine derişik H 2 SO 4 döküldüğünde patlama olabilir. Siyanürler (CN-) Siyanürler asitlerle etkileştirildikleri zaman siyanür asidi (HCN)meydana gelir, dolaysıyla siyanür çözeltileri kesinlikle lavoboya dökülmemelidir. (CN - + H + HCN).

56 Civa (Hg) Civayla çalışılırken civa buharlarını teneffüs etmekten kaçınılması gerekir. Dökülen Hg zerrecikleri vakum yapılarak toplanmalı ve muhafaza altına alınmalı veya iyot kömürü denilen maddeyle reaksiyona sokulmalıdır. İyot kömürü laboratuarda şu şekilde hazırlanıp kullanılabilir g I2, ml dietileter içersinde çözüldükten sonra yavaş yavaş 90 g aktif kömür (d = 380 g/l) karıştırılarak ilave edilir. Oluşturulan karışım bir kağıt üzerine 2-2,5 cm kalınlığında serilir ve eter kokusu kalmayıncaya kadar çeker ocakta bekletilir. İyot kömürü dökülen civa taneciklerinin üzerine 1 cm kalınlığında serilir. Civayla doğrudan temas 1 g iyot kömürü 1 ml civayı tutabilir. CIVA ZEHİRLENMELERİ Cıva oda ısısında sıvı olan tek metal olup, kolayca buharlaşabilir. Metalik cıva, anorganik ve organik cıva bileşikleri; kloralkali, kağıt, deri ve boya endüstrisi, elektrik cihazları, pil, barometre ve termometre ölçüm aletleri yapımında, antiseptik olarak ve diş hekimliğinde amalgam yapımında kullanılmaktadır. Cıvanın toksik etkisi kimyasal bileşimine ve maruziyet yollarına göre değişir.

57

58 Cıvanın buharını solumak, insanlarda gelişmekte olan sinir sistemlerine zarar verir. Çoğu insan çevrede dağılmış bulunan cıva nedeniyle, dokularında eser miktarda cıva taşır. Cıvaya maruz kalan insanın zarar görüp görmeyeceği birçok faktöre bağlı olmakla birlikte genelde zehirleyicidir. böbrekleri etkiler. Genel olarak cıva başlıca sinir sistemini ve Elementel cıva buharları akciğerlerden kolayca absorbe olarak beyne ulaşır. Başlangıç fazında ateş, adale ağrıları, ağızda ve boğazda kuruluk ve başağrısı ile karakterizedir. Ciddi vakalarda fatal (ölümcül) olabilen korrozif bronşit ve pnömoniye (zatürriye) neden olabilir. Merkezi sinir sistemi etkilenir, tremor (irade dışı titreme), aşırı sinirlilik ve duyarlık hali, unutkanlık gibi davranış bozuklukları, gözlenen klinik belirtilerdir.

59 Eter (Dietileter = C 2 H 5 O C 2 H 5 ) Eterlerde zamanla perositler oluşur bunlar ısıyla patlamaya neden olabilirler. Bunu önlemek için eterler daima kahve renkli şişelerde sakalanmalı ve içersine KOH konmalıdır. Eterlerin damıtılmasında eter sonuna kadar damıtılmamalıdır (balonda ¼ ü kalmalıdır).

60 Sodyum (Na) ve Potasyum (K) Sodyum ve potasyum hava ve neme karşı oldukça hassasdır. Bunlar hiçbir zaman suyla karşılaştırılmamalıdır. Bunların atıkları tersyer butanol [(CH 3 ) 3 COH] veya izopropil alkolle [(CH 3 ) 2 CHOH]etkileştirildikten ortama su eklenmelidir. Na + H 2 O NaOH + 1/2 H 2 Na + ROH NaOR + 1/2 H 2 NaOR + H 2 O NaOH + ROH R = Metil, Etili izopropil ve tersiyer bütil gibi allkil grubu. Patlayıcı Gümüş Bileşikleri Amonyaklı gümüş bileşiklerini içeren çözeltilerle çalışılırken zamanla kapların dibinde siyah bir çökeleğin oluştuğu gözlenir. Patlayıcı gümüş adı verilen bu çökelek zamanla karıştırmasallama ve dokunma sonucu şiddetli şekilde patlayabilir. Not: Tehlikeli maddeler yukarıdakilerle sınırlı değildir. bazılarıdır. Bunların dışında da tehlikeli maddeler de vardır.

61 3.6. Birbiriyle temas ettirilmemesi gereken kimyasal maddeler. Laboratuarda meydana gelen kazalar dikkatsizliğin yanı sıra maddelerin birbirleriyle etkileşmelerinin bilinmemesinden de kaynaklanır. Birbirleriyle temas ettirilmemesi gereken maddeler aşağıda sıralanmıştır. MADDE ADI Asetilen (CHCH) Aktif Kömür Alkali metaller (Na, K gibi metaller) Gaz amonyak (NH 3 ) NH 4 NO 3 Anilin (PhNH 2 ) TEMAS ETTİRİLMEMESİ GEREKENE MADDELER Klor, brom, flor, bakır, gümüş, civa Ca(ClO) 2, oksitleyici maddeler Su, CCl 4, halojenli aklanlar, CO 2, halojenler Civa (mesele manometredeki Hg), Cl 2, Ca(ClO) 2, I 2, Br 2, HF Asitler, metal tuzları, yanıcı sıvılar klorat bileşikleri, nitratlar, S, ince tanecikli organik veya yanıcı başka maddeler HNO 3, HOOH Yanıcı sıvılar NH 4 NO 3, CrO 2, HOOH, sodyum peroksit (NaO 2 ), HNO 3, Halojenler

62 Klor (Cl 2 ), Brom (Br 2 ) NH 3, asetilen, bütadien (CH 2 CHCHCH 2 ), bütan (CH 3 CH 2 CH 2 CH 3 ), CH 4 (metan), propan (CH 3 CH 2 CH 3 ), hidrojen (H 2 ), petrol benzeni, benzen (PhH), metal tuzları Klorat ve perkloratlar Krom VI oksit (CrO 3 ) Amonyum tuzları, asitler, metal tuzları, S, ince tanecikli organik veya yanıcı başka maddeler Asetik asit, naftalin, gliserin, alkoller, yanıcı sıvılar Hidrojen (HOOH) Asetik (CH 3 COOH) Flor HF İyot KMnO 4 peroksit asit Cu, Cr, Fe gibi metaller ve metal tuzları, alkoller, aseton (CH 3 COCH 3 ), anilin, nitrometan, katı ve sıvı yanıcı maddeler CrO 3, HNO 3, alkoller, etilen glikol, HClO 4, peroksitler, permanganatlar Ayrı bir yerde muhafaza edilmelidir. NH 3 (gaz veya çözelti) Asetilen, NH 3 (gaz veya çözelti) Gliserin, etilen glikol, benzaldehit (PhCHO), sülfürik asit

63 Cu Asetilen, HOOH Sodyumperoksit Okzalik (HOOCCOOH) HClO 4 Fosfor (P) Hg Derişik HNO 3 asit Metanol, etanol, asetik asit anhidrit [(CH 3 CO) 2 O], PhCHO, CS 2, gliserin, etilen glikol, etil asetat, metil asetat, furfural Ag, Hg (civa) (CH 3 CO) 2 O, Bi ve alaşımları, Alkoller, kağıt odun S, kloratlar gibi oksijenli bileşikler Asetilen, amonyak CH 3 COOH, PhNH 2, CrO 3, HCN, H 2 S, yanıcı sıvı ve gazlar Sülfürik asit KMnO4, KClO 4, KClO 3 H 2 S Dumanlı HNO 3, oksitleyici gazlar Ag Asetilen, Okzalik asit, tartarik asit [(HOOCCH(OH)CH(OH)COOH], amonyum bileşikleri

64 BÖLÜM 4: CİHAZLAR VE MALZEMELER 4.1. CAM MALZEMELER Laboratuar malzemelerinin çoğu cam malzemelerdir. Camın üstün niteliklerinin yanı sıra kırılma gibi dezavantajları da vardır. Laboratuar kazalarının çoğu cam malzemelerin neden olduğu kazalardır. Cam malzemeler kullanılmadan önce kontrol edilmeli ve cam üzerine kuvvet uygulanmamalıdır. Aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir. a) Cam malzemeler eğik yüzeylere konmamalıdır. Cam balon gibi malzemeler masaya konmamalıdır. Çünkü yuvarlanıp kırılabilir. b) Deney düzeneğinde cam malzemeler kullanırken, tutturma, sıkıştırma, döndürme ve bükme sırasında kırılma olabilir. Dolaysıyla bu işlemler sırasında dikkatli olunmalıdır. c) Cam malzemenin keskin uçları yaralanmaya neden olacağından kullanılmamalıdır. d) Cam malzemeye yapışan hortumlar kesilerek ayrılmalı ve cam üzerinde kalan kısımlar dikkatli bir şekilde kazınmalıdır. e) Birbirine yapışmış rodajlar saç kurutma makinesi gibi bir ısı kaynağıyla ısıtımalı, sonra yavaşca döndürerek açılmalıdır. Bunlar için bağlantı elemanları kullanılmalıdır.

65 4.2. CİHAZLARIN KURULMASI Deney sisteminin kırılması tehlikeli maddelerin sızmasına ve yangına sebep olabilir. Cihazlar sabit ve gerilime maruz kalmayacak şekilde ve emniyetli bir zemin üzerine kurulmalıdır. Sporlar sağlam ve hareketsiz olmalıdır. Basınçlı cihazlar dışındaki sistemlerde, sistem içinde basınç oluşmamalı ve sistem atmosfere açık olmalıdır. Bu açık uçtan sisteme hava neminin girişini önlemek için bu uca içinde nem tutucu bir madde bulunan bir tüp takılır. Nem tutucu maddekimyasal madde buharlarıyla reaksiyona gir memelidir. Elektrikli cihazlar teknik yönden sağlam olmalı, kablo ve pirizler düzgün olmalıdır. Soğutma sistemi karıştırıcı, elektrikle çalışan kısımlar ve vakum sızdırmazlığı gibi hususlar deneye başlamadan önce kontrol edilmelidir.

66 4.3. CİHAZLARIN ISITILMASI a) Kolay tutuşan madde içeren ısıtılmış cihazlarda uçucu madde buharlarını tutmak üzere soğutma sistemi bulunmalıdır. b)isıtma kaynakları, cihazdan kolayca sökülüp uzaklaştırılabilecek şekilde monte edilmelidir. c) Yanıcı veya ısıyla parçalanabilen maddeleri içeren cihazlar hiçbir şekilde açık alevde ısıtılmamalıdır. Bunlar mantolu ısıtıcılarla ve karıştırma yapılarak ısıtılmalıdır. d) Sıvılar ısıtılırken homojen ısıtma sağlamak ve ani sıcaklık yükselmesi sonucu taşmayı önlemek üzere sıvı içine kaynama taşları atılır veya sürekli karıştırılır. e) En güvenli ısıtma sıvı banyoları (örneğin su banyosu) kullanılarak yapılmalı. Yanıcı çözücüler gibi bazı kimyasal maddelerle yüksek sıcaklıklarda çalışırken dikkatli olmak lazımdır. Aşağıdakilere dikkat etmek lazımdır.

67 f) Bazı sıvılar, ancak çok dikkat etmek koşuluyla bek alevinde ısıtılabilir. Gözlem altında bulundurulmayan sistemlerin, termostatik kontrollü ısıtıcılarla ısıtılması sakıncalıdır. Zira otomatik kontrol sisteminin bozulma ihtimali vardır. g) 60 o C ye kadar ısıtma için su banyosunun, 250 o C e kadar ısıtma için silikon yağı banyosunun kullanılması uygundur. h) Alkali metaller veya bunların hidrürleri suyla şiddetli reaksiyon verdiğinden dolayı, bunlar su banyosunda ısıtılmamalıdır. Alkali metallerin su ve alkolle tepkimeleri daha önce verildi, diğerleri ise tablo 1 de verilmiştir. i) Sıvı banyoların maksimum sıcaklığı, onların parçalandığı veya zararlı buharlarının oluştuğu sıcaklıktan düşük olmalıdır. j) Yüksek sıcaklığa çıkılan banyolarda sıvını genleşeceği düşünülmeli ve banyoya su damlacığı düşmesinin tehlikeli sıçramalara neden olacağı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu düzeneklerdeki soğutucularda su giriş-çıkışı mutlaka sızdırmaz olmalıdır.

68 T ablo 1: Alkali hidrür metil lityum ve grignard bileşiklerinin bazı tepkimeleri NaH + H 2 O NaOH + H 2 Na H + ROH NaOR + H 2 NaH + NH 3 NaNH 2 + H 2 CH 3 Li + H 2 O CH 4 + LiOH CH 3 Li + ROH CH 4 + LiOR CH 3 MgX + H 2 O CH 4 + XMgOH CH 3 MgX + ROH CH 4 + XMgOR XMgOH + HX MgX 2 + H 2 O

69 4.4. SOĞUTMA Soğutucu ortam olarak: su/buz karışımı 0 o C, Buz/tuz karışımı 0 o C ile -15 oc, Çözücü/kuru buz karışımı -20 o C ile -78 o C, sıvı azot -196 o C için kullanılır (karışımların sıcaklık aralıkları tablo 2 de verilmiştir). Bu karışımlar Dewar adı verilen kaplarda bulunabilir. Bu kaplarda iki cam tabaka arasındaki havası boşaltılmıştır (termostata benzer). Dış kısımları koruyucu manto ile kapalı olamayan dewar kapları kullanılmamalıdır. Dewar kabı yerine köpüklü plastikten yapılmış ve patlama tehlikesi olmayan kaplarda kullanılabilir. Kuru buzla soğutma yapılırken organik çözücüler (aseton ve metanol) kullanılır. Bu nedenle soğutucu ortam açık alevden uzak tututulmalıdır. Çok düşük sıcaklıklara ulaşmak için sıvı azot (-196 o C) kullanılır. Sıvı azotun uzun süre açıkta kalması sonucu hava oksijenini (- 183 o C) çözer ve bu karışım mavi renk verir. Bu karşımdaki sıvı oksijen çok kuvvetli oksitleme özelliği nedeniyle bu karışım soğutucu olarak kullanılmamalı ve laboratuar dışında açık araziye dökülerek imha edilmelidir.

70 Tablo 2: Laboratuarda soğutma işlemlerimde kullanılan karışımlar. Karışım Sıcaklık düşmesi( o C den o C ye) 1 su + 1 Buz 0 4 su + 1 KCl su + 6 NaNO su + 1 NH 4 NO su + 1 NH 4 Cl + 1 NaNO Buz (kırılmış) + 1 NaCl Buz + 65 NaBr Buz + 1 KCl ,2 Buz (kırılmış) + 1 MgCl 2. 6 H 2 O ,2 Buz (kırılmış) + 2 CaCl 2. 6 H 2 O Buz + 1 H 2 SO 4 (% 66 lık) ,4 Buz + 2 CaCl 2. 6 H 2 O 0-55 Etanol + CO Metanol veya aseton + CO Aseton içersinde sürekli katı CO 2 varsa sıcaklık -78 o C dir Dietileter + CO Not: Rakamlar kütle birimindedir.

71 a) Dış yüzeyinde çizik veya çatlak balonlar kullanılmamalıdır. b) Vakum uygulanan camlar tek bir yönden ısıtılmamalıdır. c) Düşük basınçta sadece küresel ola cam malzemeler kullanılmalıdır. Özel olarak yapılan erlenmayer veya altı düz balon kullanılabilir. c) Büyük hacimli balonlara vakum uygulandığı zaman camın parçalanıp saçılma tehlikesini önlemek için etrafı kafesle çevrilmelidir. Desikatör ve Dewar kaplarının dış yüzeyleri şeffaf bantla sarılmalıdır. 4.5.BASINÇ ALTINDA ÇALIŞMA Düşük basınç altında çalışma Kimya laboratuarlarında sık sık düşük basınçlı ortamlarda çalışmak gerekebilir. Bunlar vakum alında damıtma, süblimleşme, süzme ve kurutma olabilir. Bu durumlarda kullanılan cihazlar dış basıncın etkisi altındadır. Su trompunun basıncı 1 kg / cm 2 dir. Düşük basınçla çalışırken alınması gerekli önlemler

72 Yüksek basınç altında yapılan çalışmalar Yüksek basınçla ancak dayanıklı kabın müsaade edilen aralıklarında çalışılmalıdır. Basınçlı kapların kullanılabileceği maksimum değerler bilinmeli ve bunlar aşılmamalıdır. Basınçlı kapların bağlantıları kabın basıncı atmosfer basıncına geldiği zaman açılmalıdır. Otoklavlar özel bir bölmede bulunmalı ve orada çalıştırılmalıdır. Otoklavların basınç ve sıcaklıkları müsaade edilen değerleri aşarsa, derhal deneye son verilmeli (Isıtıcılar kapatılmalı, gerekirse soğutma yapılmalıdır.)

73 4.6. Gazlarla Çalışma Reaksiyon ortamında gazlar 3 şekilde bulunabilirler. Bunlar; 1) Reaktant olarak, 2) Ürün olarak, 3) İnert ortamı sağlamak için. Genelde inert gaz olarak Ar, Ne ve N 2 gazları kullanılır. Gaz ile çalışmak beraberinde bazı problemleri de getirir. Gazlar hızla laboratuara yayılabilirler. Yanıcı gazlar çok kolay tutuşan karışımları oluşturabilirler. Zehirli gazlar çalışanlara zarar verebilir. Basınçlı gazların tehlikesi çok daha fazladır. Gazların çoğu sıvılaştırılmış veya sıkıştırılmış halde basınçlı tüplerde bulunurlar. Dikkatli kullanılmayan ısıya maruz kalan tüpler tehlike kaynağıdır. Tüpler mümkünse laboratuarda bırakılmamalıdır. Çünkü bunlar yangın sırasında en büyük tehlikeyi oluştururlar. En iyisi tüpler laboratuar dışında bulunmalı ve gaz borularla laboratuara getirilmelidir. Tüpler taşınırken ve deney sırasında sağlam şekilde bağlanmalıdır.

74 4.6.1 Gazların tüplerden alınması ve taşınması Tüplerin yan tarafında ve ağız kısmında basınç düşürücülerin bağlanacağı vidalı bağlantı ucu vardır. H 2, N 2, O 2, asal gazlar, gaz halindeki hidrokarbonlar, CO 2 ve CO gibi yüksek basınç altındaki gazlar basınç düşürücü manometreler yardımıyla tüpten alınırlar. NH 3, SO 2 ve Cl 2 gibi sıvılaştırılmış gazlar ise özel basınç düşürücülerle ( iğneli valf gibi) dışarı alınırlar. Gazlar bağlantı kısımları sızdırmayan ve kullanılan gaza dayanıklı hortumlarla taşınır. Silikon hortumlar bu amaca uygundur. Tüple reaksiyon kabı arasında boş kaplar konarak reaksiyon karışımının geri kaçması veya H 2 SO 4 gibi kurutuculara karışması önlenir (aşağıdaki şekilde görüleceği gibi). Gazların iletilmesi sırasında başta hortumlar olmak üzere katı ürünler oluşarak tıkanma olabilir. Basınç artması sonucu tehlike oluşur, bu gibi durumlarda düzenek sürekli kontrol edilmelidir. İçinden gaz geçen bütün sistemlerde gazın çıkış ucu basınçsız olmalı ve çeker ocak içersinde bulunmalıdır.

75 Şekil: Reaksiyon düzeneğinde gazın kullanılması

76 Gazların zararsız hale getirilmesi Toksit ve tahriş edici gazlar çeker oçağa veya çevreye verilmemelidir. Bu gazlar bir ortamda çevreye zarar vermeyecek şekle getirilmelidir. Gazlar başlıca iki yolla tutularak kontrol edielbilir. 1- Fiziksel yollarla a) Bir çözücü de çözme (HCl ve NH 3 gibi gazları su gibi bir çözücü içersinden geçirerek onların çözeltilerini oluşturma) b) Adsorpsiyon (Maskelerde olduğu gibi gazları karbon gibi maddelerde tututunma) 2- Kimyasal yollarla (Gazları kimyasal tepkimeye girebilecek reaktantların bulunduğu ortamlardan geçirme) ; örnek olarak:

77 HCl(g) + NaOH (çözelti) NaCl (çözelti) + H 2 O(s) SO 2 (g) + NaOH (çözelti) Na 2 S0 3 (çözelti) + H 2 O(s) CO 2 (g) + NaOH (çözelti) Na 2 C0 3 (çözelti) + H 2 O(s) NH 3 (g) + HCl (çözelti) NH 4 Cl (çözelti) + H 2 O(s) l 2 CO(g) + NaOH (çözelti) Na 2 C0 3 (çözelti) + H 2 O(s) + NaCl (çözelti)

78 BAZI TANIMLAR Belirli bir basınçta bir maddenin katı ve sıvı fazının birbiriyle dengede bulunduğu sıcaklık, maddenin erime sıcaklığı denir. Donma sıcaklığı ile aynıdır. Bir sıvının buhar basıncı, dış basınca eşit olduğu zaman o sıvı kaynamaya başlar. Bu sıcaklığa o basınçtaki kaynama noktası denir. Yoğunlaşma sıcaklığı ile aynıdır. Dış basınç 1atm ise bu durumdaki kaynama sıcaklığına, Normal Kaynama Noktası (Tb) denir.

79 Bir maddenin basınçla sıvılaştırılabildiği en yüksek sıcaklığa, Kritik sıcaklık denir. Faz Diyagramı: Maddenin çeşitli fazlarının termodinamik açıdan kararlı olduğu basınç ve sıcaklık bölgelerini gösterir. Faz Sınırları: İki Fazın dengede olduğu basınç ve sıcaklık değerlerini gösterir. Üçlü Nokta: Üç Fazın dengede olduğu basınç ve sıcaklık değerlerini gösterir.

80 HERHANGİ BİR SIVININ FAZ DİYAGRAMI

81

82 BİR CANLI İÇİN VAZGEÇİLEMEYECEK İHTİYAÇLAR 1- Hava (Oksijen) 2- Su 3- Besin HERHANGİ BİR MADDE VUCUDA BELİRLİ ORANLARIN DIŞINDA ALINDIĞIĞI ZAMAN VÜCUDA ZARARLI OLUR

83 Bir çok madde gibi gaz maddelerin insanların faydası için kullanılması kaçınılmazdır. Bu gaz maddeleri kullanılırken bir takım istenmeyen kaza gibi olaylar olabilir. Bu tip kazaların başlıca nedenleri: 1- BİLGİSİZLİK 2- İHMAL 3- SABOTAJ 4- DOĞA OLAYLARI

84 " Felaket başa gelmeden evvel önleyici ve koruyucu tedbirleri düşünmek lazımdır, geldikten sonra dövünmenin yararı yoktur. " M.Kemal ATATÜRK Zamanımızda, özellikle deprem gibi doğal afetlerde ve büyük oranda bizlerden kaynaklanan yangın, trafik kazası gibi afetlerde, meydana gelen can ve mal kayıplarımızda toplum olarak hepimizin birer katkısı olduğunu düşünüyorum. Buna birimizin katkısı bir (1) olabileceği gibi bir diğerimizin katkısı da bin (1000) olabilir.

85 KAYNAĞINA GÖRE GAZIN ORTAYA ÇIKIŞLARI 1- Hal değişmesinden (sıvın gaza geçmesi gibi) 2- Kimyasal Tepkimelerden (yangın gibi) 3- Kapalı kaptan sızma ve fışkırma GAZ MADDELERİN VÜCUDA ALINMA YOLLARI 1- Solunumla 2- Deri yoluyla 3- Yutma (mide) yoluyla

86 GAZ MADDELERİN VÜCUDA ETKİLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 1- Aşındırıcı ve tahriş edici gazlar 2- Kanı, hücreleri ve sinirleri zehirleyen gazlar 3- Boğucu gazlar 1.1- Aşındırıcı ve tahriş edici gazlar: Aşındırıcı ve tahriş edici gazlar, cilde, teneffüs yollarına ve gözlere zarar verir. Bu tip gazlar varsa öksürme, burun ve boğazda iğnelenme gözlerde yanma ve yaşarma gibi etkiler gözlenir. Bazı gazların etkisi başlangıçta etkisi çok azdır. Zamanla akciğer zarar görür (Akciğer ödemi). Bu da ölümcül olabilir.

87 GAZ MADDELERİN VÜCUDA ETKİLERİNE GÖRE SINIFLANDIRILMASI 1- Aşındırıcı ve tahriş edici gazlar 2- Kanı, hücreleri ve sinirleri zehirleyen gazlar 3- Boğucu gazlar 1.1- Aşındırıcı ve tahriş edici gazlar: Aşındırıcı ve tahriş edici gazlar, cilde, teneffüs yollarına ve gözlere zarar verir. Bu tip gazlar varsa öksürme, burun ve boğazda iğnelenme gözlerde yanma ve yaşarma gibi etkiler gözlenir. Bazı gazların etkisi başlangıçta etkisi çok azdır. Zamanla akciğer zarar görür (Akciğer ödemi). Bu da ölümcül olabilir. 1a-HCl ve HF gazları: Üst solunum yollarını çok fazla tahriş eder. Ayrıca göz kapağının iç yüzeyi ve gözün saydam tabakasında iltihap oluşturur. 1b-Renksiz SO 2 gazı: İğneleyici kokusuyla tanınır. Teneffüs yollarını tahriş eder. Yüksek derişimlerde nefes alma güçlüğü, akciğer iltihaplanması ve şuur kaybına neden olur. 1c-Cl 2 ve Br 2 gazları: Havadan oldukça ağır olduklarından yere yakın yerlerde toplanırlar. Teneffüs edildiklerinde öksürükle birlikte nefes alma güçlüğü ve boğulma belirtileri gözlenir.

88 1d-Yüksek derişimde NH 3 gazı: Teneffüs edildiğinde boğulma belirtileri ve hızlı şuur kaybı sonucu ölüm meydana gelebilir. 1e-Fosgen (Cl 2 CO) gazı: Renksiz bir gaz olup, çürük meyve kokusundadır. Kimyasal sentezlerde ara ürün olarak kullanılır. Klorlu ve klor-florlu hidrokarbonların bozunmasında oluşur. Küçük derişimlerde nefes darlığı, mide bulantısı ve öksürme gözlenir. Ağır vakalarda birkaç saat sonra akciğer ödemi ve kalp atışlarında zayıflama meydana gelir. Sonuç sıkça ölümle biter. 2- Kanı, hücreleri ve sinirleri zehirleyen gazlar 2a-Karbon monoksit (CO) gazı: Renksiz ve tatsız bir gaz olup varlığı kendiliğinden anlaşılamaz. Kandaki hemoglobine ilgisi oksijenden 300 kat daha fazla olduğundan organizmaya oksijen taşınamaz. Tam yanmanın olmadığı durumlarda daha çok karşılaşılır. Hacimce % 0,01 civarında baş ağrısı, % 0,02 civarında şuur kaybı ve kalp atışının zayıflaması ve sonuçta ölüm olabilir.

89 2b-Hidrojen siyanür (HCN) gazı: Asitlerin siyanür tuzlarına etkisiyle açığa çıkar. Hem solunumla hem de deri yoluyla vücuda alınır. Enzimleri bloke ederek hücrenin teneffüsünü engeller. Çok az miktarı (1mg/Kg ağırlık) bile öldürücüdür 2c-Arsenik hidrür (AsH 3 ) gazı: Çok toksit ve öldürücü bir gazdır. 2d-fosfor hidrür (PH 3 ) gazı: toksit ve öldürücü bir gazdır. 3- Boğucu gazlar 3a-Azot (N 2 ) gazı: Ortamdaki N 2 miktarı arttığı zaman teneffüs edilecek oksijen miktarı normalin altına düşer. Nefes yoluyla daha az O 2 alınacağından beyin hücreleri zarar görür. O 2 miktarı hacimce % 12 nin altına düşünce akut ölüm tehlikesi, % 12 ile % 15 arasında güç kaybı ve halsizlik meydana gelir. Ortamda sadece varsa başka hiçbir belirti olmaksızın şuur kaybı olur, nefes alınması durur ve zamanında suni teneffüs yapılmasa ölüm olabilir.

90 3b-Argon (Ar) gazı: Kaynak yapma sırasında kullanılan bu gaz havadan ağır olduğu için zeminde ve yarıklarda bulunur. 3c-Propan (CH 3 CH 2 CH 3 ), metan (CH 4 ) ve etan (CH 3 CH 3 ) gazları: Teneffüs edilecek miktarını azaltacaklarından boğucu özellik gösterirler. 3d-Karbon dioksit (CO 2 ) gazı: Havadan ağır olduğu için alçak ve derin yerlerde birikir. Bu gaz ayrıca toksit etkiye de sahiptir. Hacimce miktarı % 5 i aştığında baş ağrısı ve baş dönmesi meydana gelir. Ortamda yeterli olsa bile O 2 miktarı hacimce % 15 i aşarsa şuur kaybı ve ölüm meydana gelebilir.

91 Gazlardan Korunma yolları 1. Mümkümse zararlı gazın bulunabileceği ortamlardan uzakta bulunma. 2. Detektör veya uyarıcı bulundurma (bu cihazlar ortamlarda bulunabilecek zararlı gazların cinsini ve miktarlarını göstermeli) 3. Fiziksel yollarla a) Bir çözücü de çözme (HCl ve NH 3 gibi gazları su gibi bir çözücü içersinden geçirerek onların çözeltilerini oluşturma) a) Adsorpsiyon (Maskelerde olduğu gibi gazları karbon gibi maddelerde tututunma) 4- Kimyasal yollarla (Gazları kimyasal tepkimeye girebilecek reaktantların bulunduğu ortamlardan geçirme) ; örnek olarak: HCl(g) + NaOH (çözelti) NaCl (çözelti) + H 2 O(s)) SO 2 (g) + NaOH (çözelti) Na 2 S0 3 (çözelti)+ H 2 O(s)) CO 2 (g) + NaOH (çözelti) Na 2 C0 3 (çözelti)+ H 2 O(s)) NH 3 (g) + HCl (çözelti) NH 4 Cl (çözelti)+ H 2 O(s)) Cl 2 CO(g)+ NaOH (çözelti) Na 2 C0 3 (çözelti)+ H 2 O(s)) + NaCl (çözelti) 5-Ortamlardaki gazları teneffüs etmeme (O 2 sağlama). ihtiyacı tüplerden

92 Biyolojik enfeksiyon tehlikeleri Bir enfeksiyonun hastadan personele, hastadan hastaya, sağlık personelinin birisinden diğerine ve bir laboratuardan bütün bir şehre yayılma tehlikesi her zaman vardır ve böyle bir tehlikeye karşı çok ciddi önlemler alınmalıdır. Hastalarla uğraşan sağlık personeli her zaman tükürük, kan, dışkı, idrar, kusuntu ve diğer vücut sıvıları ile karşılaşırlar. Sayılan bu maddeler rutin enfeksiyon kaynaklarıdır. Enfeksiyon aynı zamanda solunum yolu ile de yayılabilir.

93 Birçok ülkede Hepatit B virüsü (HBV) çok yaygındır. Bu virüsü taşıyan ancak herhangi bir belirti göstermeyen hatta virüsü taşıdığından habersiz olan birçok insan vardır. Her ne kadar Hepatit B kadar yaygın olmasa da ve medikal ortamlardan bulaşma tehlikesi fazla değilse de HIV virüsü de yaptığı öldürücü hastalıktan dolayı çok dikkat edilmesi gereken bir enfeksiyon ajanıdır. Bunun yanında diğer patojenik virüs ve bakteriler de medikal çevrelerden yayılabilen ve bulaşabilen enfeksiyon tehlikeleridir. Hastalardan sağlık personeline veya sağlık personelinden hastalara yayılan enfeksiyonlardan kaynaklanan çok sayıda salgın olayı vardır. Hastanede yatan hastalar arasında bile salgınlar olabilir.

94 Sağlık tehlikeleri ile karşı karşıya kalan personel hastanelerde genellikle doktorlar, hemşireler, resepsiyonistler, hastane memurları, yöneticiler ve sekreterlerdir. Mikrobiyoloji laboratuarlarında ise bu ortamlarda çalışan araştırmacılar ve diğer personeldir. Sağlık tehlikesine maruz personel çalıştığı alanlarda nasıl davranması gerektiği konusunda eğitilmelidir. Yeni personel böyle alanlarda çalıştırılmadan önce özellikle hepatit B ve HIV gibi hastalıklar bakımından bağışıklık sisteminin durumunu gösteren kan testleri ve diğer testler yapılmalıdır. Hastalarla doğrudan meşgul olan bütün doktorlar ve diğer çalışanlar hepatit B ye karşı aşılanması gerekir. Benzer şekilde tüberküloz, tetanoz, kızamıkçık aşılarının kontrol edilmesi ve gerekiyorsa yenilenmesi gerekir. Bütün personelin yıllık olarak grip aşıları yapılmalıdır.

95 Personelin konjoktivit, ishal, akut solunum yolu hastalığı, A grubu streptokok enfeksiyonları, cerahatli deri lezyonları, uyuz, kızamıkçık, kabakulak ve suçiçeği gibi hastalıkları olanlarla temastan çekinmeleri gerekir. HIV, hepatit B taşıyıcıları ve oral herpes simplex olanlarla temas etmekten kaçınmaya gerek yoktur. Hastane ve mikrobiyoloji laboratuarlarında enfeksiyonların yayılmasının önlenmesinde en etkili ve önemli faktör ellerin yıkanmasıdır. Hastalarla doğrudan temas eden veya hastaların bakımı ve tedavisi ile ilgili herhangi bir şeye dokunmuş olanların ellerini yıkaması gerekir. El yıkama için musluğundan su akan bir lavabo, sıvı sabun ve yanında havlu veya kağıt havlu olması gerekir. Katı sabunlar üzerlerinde mikrop bulunduracakları için uygun değildir. Sıvı sabun el yıkamada daha etkilidir. Gerek duyulduğunda içerisine klorheksidin, iyot bileşikleri ve alkol gibi antimikrobiyal ajanlar konulabilir. Genellikle ameliyathanelerde, yeni doğmuş bebeklerin bakıldığı alanlarda, yoğun bakım ünitelerinde ve bağışıklık sistemi bozuk olan hastalar için bu şekilde içlerinde antimikrobiyal madde bulunan sıvı sabunlar kullanılmaktadır.

96 El yıkanacak lavabo ve diğer malzeme çalışma alanının hemen yakınında bulunmalı, ihtiyacı karşılayacak sayı ve miktarda olmalıdır. Ellerin sık sık yıkanması derinin kurumasına sebep olabilir. Bu durumun önlemesi için çeşitli krem ve losyonlar kullanılabilir. Derilerinde lezyonlar bulunan personel eldiven giymelidir. Ellerin yıkanması sırasında basit ve düz nişan yüzüğü dışında diğer bütün yüzükler çıkarılmalıdır. Musluğun açılıp kapanması ideal olarak dirsekle yapılması gerekir. Sabunlamadan önce eller ve bilekler ıslatılır. En az 30 saniye boyunca eller ve bilekler sabunlanır. Ellerin gerisi, parmakların arası ve bileklerin iyice sabunlanması sağlanır. Sabunladıktan sonra eller ve özellikle tırnaklar kontrol edilir.

97 Elle kontrol edilen musluklar yıkanma işlemi bittikten sonra ellerin kurutulması için kullanılan havlu ile kapatılmalıdır. Yıkanmış elle musluklara dokunmak ellerin tekrar kontamine olmasına sebep olur. HBV ve HIV gibi enfeksiyon ajanlarını taşıyan kimseler genellikle kendi durumlarından habersizdirler. Dolayısıyla insanlardan alınan bütün kanlar ve kan ürünleri sanki bu enfeksiyon ajanlarını ve kan yoluyla bulaşan diğer patojenleri taşıyormuş gibi işlem görmelidir. Evrensel bir önlem olarak enfeksiyon kontrolü için uygulanan her standart, pratik bir uygulama olarak benimsenmeli ve her hasta için uygulanmalıdır. Evrensel önlemlerin kapsamı günümüzde genişletilmiş ve bütün hastalardan alınan her türlü madde için uygulanır hale getirilmiştir.

98 Bütün hastalardan alınan kan ve diğer vücut maddeleri ile temas etmekten korunmak için hastalarla ilgilenen personel önlem olarak kendileri ile hastalar arasında uygun engeller kullanmalıdır. Bunlar eldivenler, maskeler, yüz ve el korumasına yardım edecek engeller, özel elbiseler ve önlükler gibi koruyucular olup hastalarla doğrudan temas eden veya hastalardan sıçrayacak damlacıklara veya aerosollara maruz kalabilecek kimseler bunları giyinmelidir. Özellikle hastanın derisinde problem olan bölgelerle temas söz konusu olduğunda mutlaka eldiven takılmalıdır. Eldivenler bir hastadan diğerine geçişte değiştirilmelidir. Eldivenler çıkarıldığında eller yıkanmalıdır. Hastalardan alınan kan veya diğer vücut sıvılarıyla temas olmuşsa temas eden el veya diğer vücut bölgeleri hiç vakit kaybedilmeden derhal yıkanmalıdır..

99 İğneler, pensler ve diğer keskin aletler belirlenen kuralla tam olarak uyularak kullanılmalıdır. Yapay solunum ekipmanında, ağıza takılacak parçalar, maskeler ve torbalar bulundurulmalıdır. Hiçbir zaman çıplak ağızla hastanın ağzına temas etmemek gerekir. Derilerinde kesikler, çizikler veya lezyonlar bulunan personelin çift engelli korunma önlemleri alması gerekir. Kullanıldıktan sonra bütün aletler ve yüzeyler antiseptik maddelerle dekontamine edilmelidir. Çalışma ve inceleme bittikten sonra kontamine olmuş iğneler eğilmeden ve üzerlerine kılıfları geçirilmeden uygun kaplarda toplanmalı ve belli aralıklarla uzaklaştırılmalıdır. İğnelerin toplandığı kaplar delinmeye dayanıklı olmalıdır. doku örnekleri sızdırmaz kaplarda toplanmalıdır.

100 Bistüri bıçakları gibi keskin aletler kullanılmalarından hemen sonra benzer şekilde uygun kaplarda toplanmalıdır. Bistüri bıçakları saplarından çıkarılırken keskin tarafları yüzden uzak tutulmalıdır. Dikişte kullanılan iğneler bir pens yardımıyla keskin aletlerin toplandığı kaplara konulmalıdır. İşleri bitmiş kan ve diğer doku örnekleri sızdırmaz kaplarda toplanmalıdır. Kontaminasyon tehlikesi olan alanlarda çalışan personelin yeme, içme, sigara içme, kozmetik maddeler kullanma ve göz lensleri ile oynamalarına izin verilmez. İçlerinde potansiyel olarak enfeksiyon tehlikesi bulunan kan ve diğer maddelerin konulduğu veya daha önceden konulmuş buzdolapları, kabinler veya tezgahlarda gıda ve içecek maddelerin saklanmaması gerekir.

101 Kan ve diğer potansiyel tehlikeli sıvıların işlenmesi sırasında etrafa saçılma, sıçrama ve dağılma tehlikesinin mümkün olduğu kadar azaltılması lazımdır. Hastalara su ve diğer içecekler verilirken bir kere kullanılıp atılacak olan kaplar kullanılmalıdır. Hastanelere yeni gelen ve potansiyel olarak enfeksiyon kaynağı olabilecek hastalar beklerken diğer kimselerin beklediği odalardan ayrı olarak tutulmalıdır. Temizleme ve dezenfeksiyon Temizleme normal ciltle temas eden bütün objeler için uygulanan genel bir pratiktir. Temizleme yüzeyler üzerindeki bakteri yükünü oldukça azaltır. Dolayısıyla temizlenmiş objeler dokunma ve kullanma bakımından güvenlidir.

102 temizlenir. Kullanılacak bütün eşyanın fiziksel olarak temizlenmesi gerekir. Temizleme sırasında sıçrama sonucu kontaminasyondan korunmak için temizliğin akar su altında deterjan kullanılmak suretiyle fırçalayarak ve ovalamak suretiyle yapılması gerekir. Temizlik yapan kimse mutlaka uygun bir koruyucu eldiven giymelidir. Fırçalamada diş fırçası gibi sert kıllı bir fırça kullanılmalıdır. Temizleme sırasında özellikle pens gibi aletlerin kıvrımları ve ek yerleri arasında kurumuş kan kalıntılarının tamamen uzaklaştırılmış olmasına dikkat edilmelidir. Fırçalayıp ovalayarak tamamen temizleme yapıldıktan sonra metal aletler ultrasonik temizleme işlemine sokulabilir. Ultrasonik temizleme ovulma, fırçalanma veya kazıma ile uzaklaştırılamayan organik kalıntıların temizlenmesini sağlar. Ultrasonik temizleme ile yarıklar, uçları kapalı dar delikler içindeki kirler

103 Mycobacterium tuberculosis veya spor oluşturan bakterilerle ilgili bir tehlike söz korusu olmadığı sürece mukoza zarları veya deri ile temas edecek olan objelerin düşük seviyede dezenfekte edilmesi yeterlidir. Böyle bir dezenfeksiyon HIV, hepatit B virüsü, diğer yaygın virüsler, vejetatif bakteriler, mayalar, funguslar ve protozoa için yeterli koruma sağlar. Düşük seviyede dezenfeksiyon kaynatma, mikrodalga fırında tutma ile veya alkol, fenol, aldehitler, halojenler, klorheksidin, iyodoforlar, sentrimid ve sodyum hipoklorit gibi kimyasal maddeler kullanılarak yapılır. Etil alkolün % arasındaki çözeltileri mikroorganizmaların vejetatif formlarına etkilidir. Ancak sporlar üzerine etkili olmadığı için tek başına bir sterilizasyon ajanı olarak kullanılamaz.

104 Alkoller proteinleri denatüre ederek ve sitoplazma zarlarındaki lipitleri çözerek hücreler üzerine etkili olmaktadır. Ancak proteinlerin denatüre olabilmelere için sulu bir ortam gereklidir. Bundan dolayı saf alkoller sulu alkollere göre hücreler üzerinde çok daha az etkilidir. Bir lipit çözücüsü olara alkoller aynı zamanda deride ve diğer yüzeyler üzerinde yağlara gömülü olarak bulunan mikroorganizmaların bu ortamlardan çözülerek çıkmasını sağlarlar. Yüzeylerden kısa sürede buharlaştıkları için alkoller ancak kısa süreli dezenfeksiyon veya antiseptide kullanılırlar. Kimyasal maddelerle dezenfeksiyon mercek taşıyan büyütme araçları gibi ısıya duyarlı enstrüman için kullanılabilir. Bütün kimyasal dezenfektanlar kuru haldeyken aktif değildir. Aynı zamanda bunların en az birkaç dakika boyunca dezenfekte edilecek yüzeyle temas etmesi gerekir. Kimyasal dezenfeksiyonun etkili olabilmesi için uygulanacak yüzeylerin sabun, deterjan gibi dezenfektanı nötralize edici maddelerden tamamen arındırılmış olması lazımdır.

105 Dezenfektanın etkili olabilmesi için yüzeylere iyice nüfuz etmesi sağlanmalıdır. Eklemli parçaları olan enstrümanların ve boruların bütün yüzeyleri dezenfektanın etkisine maruz olmayabilir. Daha yüksek düzeyde dezenfeksiyon ise M. tuberculosis ve spor yapan patojenler söz konusu olduğunda uygulanır. Bunun için ısı veya 30 dakika boyunca % 2 lik glutaraldehit uygulaması yapılır. Sterilizasyon Vücudun steril kısımlarına uygulanacak alet ve ekipman için ise sterilizasyon uygulanmalıdır. Sterilizasyon bütün sporlara ve diğer bütün mikroorganizmalar etkili olan bir temizleme metodudur.

106 için uygundur. Sterilizasyon için sterilize edilecek madde ve aletler otoklavda C de 15 dakika süreyle tutulur. Veya C de 3 dakika tutularak flaş sterilizasyon da yapılabilir. Otoklav kullanılarak sterilizasyon ısı ve rutubetle bozulmayacak objeler için uygulanır. Otoklav kullanılırken sterilize edilecek maddelerin yeterli sürede ısı ile işlem görmesine dikkat edilmelidir. Aynı zamanda otoklavın içindeki bütün havanın çıkarılmış olması lazımdır. Böylece otoklava konulan malzemenin bütün yüzeylerinin tamamen su buharı ile temas etmesi ve nemli ısıya maruz kalması sağlanır. Küçük otoklavlar giyecekler ve havlular gibi delikli malzemenin sterilize edilmesi için uygun değildir. Kuru objeler sıcak fırınlarda C de 8 dakika süreyle sterilize edilir. Kuru ısıyla sterilizasyon ısıya dayanıklı ancak rutubete duyarlı malzeme

107 Isının malzeme içerisine nüfuz etmesi için yeterli zaman olmalıdır. Bu süre sterilize edilecek maddelerin büyüklüğüne ve hacmine aynı zamanda sterilize işleminde kullanılan aletin özelliklerine bağlıdır. Sterilizasyon süresi sıcaklığın sterilize edilecek malzemenin her noktasına ulaşmasından sonra başlar. Otoklav kullanılması uygun olmadığı durumlarda ve küçük aletler için kaynatma ile sterilizasyon yapılabilir. Sterilize edilecek aletlerin büyüklüğüne bağlı olarak kaynatma 100 o C de 10 dakika yeterlidir. Daha büyük aletler söz konusu olduğunda sıcaklığın bütün kısımlara ulaşması için daha uzun süre kaynatma yapılmalıdır. Ancak kaynatmanın tam bir sterilizasyon sağlamadığı unutulmamalıdır. İçerisinde kaynatma işleminin yapıldığı aletler ve kaplar her akşam boşaltılmalı ve haftada en az bir kere iyice kurutulmalıdır

108 Kimyasal olarak sterilizasyon yapmak için etilen oksit, formaldehit, buhar halindeki hidrojen peroksit veya glutaraldehit kullanılabilir. Etilen oksit kullanıldığında objeler 4 saat süreyle, % 2 lik glutaraldehit kullanıldığında ise 10 saat süreyle bu maddelerin etkisinde tutulur. Etilen oksitle sterilizasyon yapılırken kapalı, basınç, sıcaklık ve rutubet şartlarının ayarlanabildiği bir ortamın olması gerekir. Bu iş için otoklava benzeyen ve kapalı bir haznesi olan bir cihaz kullanılır. Sterilize edilecek malzeme bu cihaza doldurulur ve sıcaklık genellikle 60 o C nin altında olarak özel şekilde ayarlanır. Rutubet ise % 30 un üzerine yükseltilir. Haznenin havası boşaltılır ve yerine etilen oksit gazı doldurulur. Gazın nüfuz yeteneği fazla olduğundan sterilize edilecek materyal paketlenebilir.

109 Etilen oksit toksik ve kanserojen bir maddedir. Gazın solunması merkez sinir sisteminde ve solunum sisteminde olumsuz etkilere, ayrıca mutasyonlara ve kromozom bozukluklarına sebep olur. Bundan dolayı sterilizasyon tamamlandıktan sonra gazın hazneden dışarıya verilmesi sırasında özel önlem alınmalı ve gazın bütün kalıntıları ortamdan uzaklaştırılmalıdır Bunun için oda sıcaklığında çalışıldığında 24 saatle bir hafta arasında süre gereklidir. Sıcak ortamlarda ise 4-8 saatte bütün gaz uzaklaştırılmış olur. Etilen oksit aynı zamanda patlayıcı bir gazdır. Dolayısıyla karbondioksitle karıştırılarak kullanılmalıdır. Tıpta kullanılan malzemenin %60 ından fazlası etilen oksitle sterilize edilmektedir. Etilen oksit nükleik asitlerle reaksiyona girip bunların yapısını bozmak suretiyle etkili olur. Glutaraldehit ve formaldehit mercek taşıyan büyütme cihazları ve ısıya duyarlı küçük malzeme diğer maddelerin sterilizasyonu için uygundur. Etilen oksit gibi bu maddeler de toksik ve irritandır. Bunlarla sterilize edilmiş malzemenin kullanılmadan önce steril suyla iyice yıkanması gerekir.

110 İnkubatörlerin, içerisine sadece ellerin sokulduğu eldivenli odacıkların ve ameliyat odaları gibi özel mekanların yüzeylerinin sterilize edilmesi için buhar halindeki hidrojen peroksit kullanılmaktadır. % 30 luk çözelti kullanılarak hidrojen peroksit buharı üreten bir cihazdan bu odaların içerisine buhar püskürtülür. Hidrojen peroksit kolayca parçalandığından sterilizasyon sonunda ortamda toksik madde kalmaz. Buhar halindeki hidrojen peroksit havası boşaltılmış özel odalarda kullanıldığında buradaki paketlenmiş materyale kolayca nüfuz edebilir. Hastanelerde endoskoplar gibi kontamine olmuş malzeme bu şekilde sterilize edilmektedir. Sterilizasyonun usulüne uygun olarak yapılması kadar sterilize edilmiş materyalin steril olarak saklanması da önemlidir. Yeni sterilize edilmiş enstrümanlar hemen steril kağıtlar veya bezlerle sarılarak saklanır veya daha uygun olarak bu malzeme sterilize edilmeden önce kağıt veya bezlere sarılır ve bu şekliyle sterilize edilir. Kullanılacakları zaman bu bez veya kağıtlardan çıkarılarak kullanılırlar.

111 Yanmanın Tanımı: Maddenin ısı ve oksijenle birleşmesi sonucu oluşan kimyasal bir olaydır.yanma olayının oluşabilmesi için madde, ısı ve oksijenin (hava) bir arada olması gerekir. Yangın Çeşitleri: A Sınıfı Yangınlar: Katı madde yangınlarıdır. Soğutma ve yanıcı maddenin uzaklaştırılması ile söndürülebilir. B Sınıfı Yangınlar: Yanabilen sıvılar bu sınıfa girer.soğutma (sis halinde su) ve boğma (Karbondioksit, köpük ve kurur kimyevi toz) ile söndürülebilir. C Sınıfı Yangınlar: Likit petrol gazı, hava gazı, hidrojen gibi yanabilen çeşitli gazların yanması ile oluşan yangınlardır.kuru kimyevi toz, halon, 1301 ve halon 1211 kullanarak söndürülebilir. Elektrikli makine ve hassas cihazların yangınlarını da bu sınıfa dahil edebiliriz. D Sınıfı Yangınlar: Yanabilen hafif metallerin ve alaşımların (Mağnezyum, Lityum, Sodyum, Seryum gibi) yanmasıyla meydana gelen yangınlardır. Kuru kimyevi tozlar bu yangınları söndürmede kullanılırlar. Elektrik donanımlarının yanmasıyla oluşan yangınları ayrı bir sınıf içinde değerlendirmeyip C sınıfı yangınların içerisinde inceleyebiliriz. Elektrik akımı kesilerek müdahale edilmeli ve kuru kimyevi toz kullanılmalıdır.

112 YANICI SIVILAR İÇİN Alevlenme noktası veya tutuşma Sıcaklığı: Bir sıvıya ait buharın havayla karışıp bir dış etkiyle tutuştuğu en düşük sıcaklığa denir. YANICI SIVILAR A GRUBU B GRUBU A I A II A III A Grubu : Suyla karışmayan yanıcı sıvılar. B Grubu : Suyla karışan ve tutuşma sıcaklığı 21 o C nin altında olan yanıcı sıvılar. (örnek aseton) A I : Tutuşma sıcaklığı 21 o C nin altında olan yanıcı sıvılar. (örnek n-hekzan) A II : Tutuşma sıcaklığı 21 o C ile 55 o C arasında olan yanıcı sıvılar. (örnek metilstiren) A III : Tutuşma sıcaklığı 55 o C nin üzerinde olan yanıcı sıvılar. (örnek 1-oktanol) Parlama Noktası (Flash Point) : Bir sıvıya ait buharın hava karışımıyla sıvı yüzeyinde bir alev kaynağı ile yanmaya başladığı en düşük sıcaklıktır. Parlama noktasındaki yanma sürekli değildir. Alevlenme Noktası (Fire Point) : Bir sıvıya ait buhar ile hava karışımın tutuşturucu kaynak uzaklaştırıldıktan sonra da yanmanın devam ettiği en düşük sıcaklıktır. Kendiliğinden Tutuşma Sıcaklığı (Autoignition temperature) : Katı, sıvı veya gaz maddenin tutuşturucu bir kaynak olmaksızın yanmanın olduğu en düşük sıcaklıktır.

113 YANMANIN ŞARTLARI 1) YANICI MADDE 2) YAKICI MADDE (OKSİJEN) 3) ISI (ENERJİ) Yanmayı önlemek için bu 3 şarttan en az birisinin ortamdan kaldırılması gerekir.

114 YANGIN SÖNDÜRMEDE ETKİLİ OLANLAR 1- Eğitim (yangın ile ilgili bilgi, yangın çıkmaması için gerekli tedbirler, yangın sırasında yapılabilecek işler). 2- Ortamın ısını düşürme (su gibi soğutucu kullanma ve yanıcı maddeleri ayırma gibi). 3- Yanıcı ve yakıcı maddeleri birbirinden ayırma (Bu ayırma mümkünse tamamen, değilse kısmen). 4- Yanıcı maddeyi kimyasal yolla daha az yanıcı maddeye dönüştürme.

115 BAZI YANGIN SÖDÜRME MALZEMELERİ 1- SU (avantajları: a)masrafı az ve kolay sağlanması. b) Yangın şartlarında sağlam olması yani bozulmaması. c) sıvı halden gaz haline geçtiğinde ortamın ısını alması ve oksijenin derişimini düşürmesi) (Dezavantajları: a)elektriği iletmesi ve yanmayan bazı maddelere zarar vermesi b) vikozitesi düşük olduğundan ortamdan sıvı olarak kolay uzaklaşır c) Yüzey gerilimi yüksek olduğundan yanan maddeye nüfuzu az olur) A sınıfı yangınlar için iyi bir söndürücüdür. 2- KARBONDİOKSİT: Yanan maddenin üzerini kaplayan karbondioksit gazı yanıcı maddeyi oksijensiz bırakarak yangının söndürülmesi olayıdır. Genellikle çelik tüplerde basınç altında sıvı halde tutulur. Bu gazla açık alanlarda ve hava akımının olduğu yerlerde yangının söndürülmesi oldukça zordur. D Sınıf maddelerle reaksiyona girer.

116 3- Kuru kimyevi toz: Yangın söndürmede kullanılan etkin maddelerden birisi de kuru kimyasal tozdur. Kimyasal tozların, cinslerine göre A.B.C. sınıfı yangınlar etkin bir şekilde söndürülebilmektedir. Aşırı sıcaklıktan (tahta, kumaş, araba lastiği gibi maddelerde) oluşan yangınlar, sıvıların (benzin ve türevleri) tutuşmasından çıkan yangınları ve yanıcı gazların (havagazı-doğalgaz vb.) basınç altında çıkmasından oluşan yangınların söndürülmesinde kullanılmaktadır. 4- Köpük: Köpük yanan yüzeyi tamamen kaplar. Bunun sonucu olarak da hava ile teması keser ve ayrıca soğutma özelliğinin bulunması nedeniyle de yangın söndürücü olarak kullanılır. 5- Halojenli bileşikler (Halonlar): Elektrik sistemi yangınlarında kullanılır. Yangın ortamında buharlaştıkları için atık bırakmazlar. Elektrik donanımlı kara ve hava taşıtların söndürülmesinde kullanılır. Yanıcı maddelerin yapısı yangın ortamında değişir. Zehirli etkileri vardır.

117 İŞYERİNİZDE Temizlik yangını önler, işyerinizi temiz tutunuz.

118 Kaynak ve kesme işlerinde çok dikkatli olunuz.

119 Sigara içilmemesi gereken yerlerde aksini yapmak intihar etmek demektir.

120 Yangınla mücadele vasıtalarını temiz ve bakımlı bulundurunuz.

121 Elektrik donanımına ehliyetsiz kimseler el sürmemelidir.

122 Kusurlu ve etrafı yanabilir maddelerle dolu ısıtma kazanları tehlikeli olabilir.

123 Zımpara taşında çalışırken civarda yanabilir madde bulundurmayınız

124 Yangın ihbarını işittiğinizde ne yapacağınızı önceden öğreniniz.

125 EVİMİZDE Sıvasız, çatlak, hatalı inşa edilmiş veya dolmuş bacalar yangın nedenidir. Yanıcı maddeleri evinizin uygun bir yerinde saklayınız.

126 Elektrikten çıkabilecek yangınlara dikkat ediniz Soba, kalorifer ve mutfak ocaklarınızdan çıkabilecek yangınlara dikkat ediniz.

127 Çocuklarınızın ateşle oynamasına engel olunuz.

128 BİR YANGIN SÖNDÜRME TÜPÜ NASIL KULLANILIR? YANLIŞ DOĞRU RÜZGARI ARKAYA AL CİHAZI ALEVİN DİBİNE TUT CİHAZI YANGININ DOĞDUĞU YERE TUT EVVELA ÖNÜ SONRA İLERİYİ SÖNDÜR YANGIN TAMAMEN SÖNMEDEN AYRILMA CİHAZI OMUZ HİZASINA AS