ÜNİTE 9. Cerrahi Asepsi. Amaçlar. İçindekiler. Öneriler. Bu üniteyi çalıştıktan sonra,

Transkript

1 ÜNİTE 9 Cerrahi Asepsi Bu üniteyi çalıştıktan sonra, Amaçlar Cerrahi asepsinin amacını, Cerrahi asepsi ilkelerini, Sterilizasyon yöntemlerini, Hemşirelik işlevlerinde steril araç ve gerecin cerrahi aseptik tekniğe göre kullanımını açıklayabileceksiniz. İçindekiler Giriş Asepsi Cerrahi Asepsi Sterilizasyon Dezenfeksiyon Cerrahi Asepsi Uygulamalarında Temel Hemşirelik İlkeleri Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Öneriler Mikrobiyoloji ders notlarınızı gözden geçiriniz. Ünite içinde anlatılan steril araç ve gerecin kullanımı ile ilgili bölümlerin uygulamalarını yaparak çalışınız. Ünite içindeki ve sonundaki soruları yardımsız cevaplamaya çalışınız. Cevaplayamadığınız bölümleri tekrar gözden geçiriniz.

2 1. GİRİŞ Mikroorganizmalar çevremizde; deri, sindirim, hava, kir, elbise vb. ortamlarda doğal olarak bulunurlar. Bunların bazıları yararlı, bazıları zararlıdır. Mikroorganizmaların tanınması ancak 19. yüzyılda mikroskobun bulunması ve buna bağlı olarak mikrobiyolojinin gelişmesi ile gerçekleşmiştir. Konu ile ilgili ilk çalışmalar Louise Pasteur tarafından yapılmış ve daha sonra bu çalışmalardan yararlanan Joseph Lister, mikroorganizmalar üzerinde öldürücü etkisi olan "karbolik asidi" kullanmıştır. Lister'in çalışmaları ile cerrahi ölümlerde kayda değer düşüşler görülmüştür. Günümüzde, etkili antibiyotiklerin bulunması ve yaygın kullanılması ile asepsiye verilen önemin azalması sonucu hastane infeksiyonlarında artışlar görülmektedir. Bu infeksiyonlar, özellikle hemşirenin birinci derecede sorumlu olduğu konular arasındadır. Bunların önlenmesi ya da azaltılması ise ancak dikkatli bir asepsi uygulaması ile mümkündür. 2. ASEPSİ İnsanların çeşitli mikroorganizmalara barınak olduğu, ayrıca bir kişide hastalık yapmayan mikroorganizmanın diğer bir kişide hastalık yapabileceği bilinmektedir. Bu nedenle bir hastada kullanılan araç ve gerecin, bir başka hastada güvenle kullanılabilmesi için önce temizlenmesi, sonra uygun yöntemlerle steril edilmesi gerekir. İşte belirli bir alan ya da kullanılacak araç ve gereçleri hastalığa neden olan mikroorganizmalardan, yani patojenlerden arındırma durumuna ASEPSİ denir. Kısaca asepsi tüm mikroorganizmaların yokluğudur. Asepsi konusunda önemli bir nokta, asepsi uygulamalarının etkinliğinin işlemi yapan kişinin güvenlik ve vicdanına bağlı olmasıdır. Örneğin, steril edilmesi gereken araçların yeterince temizlenmeyip, steril edilmemesi durumunda olayı sorumlu kişiden başkası bilmeyecektir. Asepsi, medikal asepsi (bkz.: Ünite 3) ve cerrahi asepsi olmak üzere iki şekilde ele alınır. Asepsi nedir Asepsi konusunda önemli hususlar nelerdir

3 3. CERRAHİ ASEPSİ Cerrahi asepsi, uygulamanın yapılacağı ortamın, çevresinin ve gerekli araç/gerecin tüm mikroorganizmalardan arındırılması işlemidir. Cerrahi asepsi: Deri bütünlüğü bozulduğunda, Steril vücut boşluklarına girildiğinde, Deri bütünlüğü bozulmuş ve steril vücut boşluklarına girilmiş hastalara bakım verildiğinde kullanılır. Hemşirenin en sık kullandığı ve steril teknik gerektiren uygulamalar; üriner kateterizasyon, pansuman değiştirme, yara bakımı, parenteral uygulamalardır. Asepsi kavramı içinde steril terimi cerrahi asepsi için geçerli olup, mikroorganizmaların ve sporların tam olarak yokluğudur Cerrahi Asepsi İlkeleri Cerrahi asepside şu ilkelere uyulmalıdır: Vücuttan içeri girecek her madde steril olmalıdır Steril obje ve alanın kesin sınırları bilinmelidir Steril objenin paketleri vücuttan uzağa doğru açılmalıdır Steril objeler steril malzeme pensi veya steril eldiven ile tutulmalıdır Steril ve ansteril (steril olmayan) objeler ayrı yerlerde saklanmalıdır Steril objeler bel seviyesinden yukarıda ve görüş alanı içinde tutulmalıdır Steril objeler hava sirkülasyonu olan ortamda tutulmamalıdır Steril alan üzerine konuşmamalı, öksürmemeli ve aksırmamalıdır Asla steril alan ve obje üzerinden uzanılmamalıdır Yüz daima steril alan ve objeye dönük olmalıdır Steril objenin ne zaman kontamine olduğu (bulaştığı bilinmelidir) Sterilliğinden şüphe edilen objeler kontamine kabul edilmelidir Steril objeler ıslak/nemli yüzeylerle temas ettirilmemelidir. Cerrahi asepsiyi tanımlayarak cerrahi asapsi ilkelerini açıklayınız

4 4. STERİLİZASYON ve DEZENFEKSİYON 4.1. Sterilizasyon Sterilizasyon, çeşitli yöntemlerle objelerde bulunan tüm mikroorganizmaların (sporlar dahil) yok edilmesidir. Sterilizasyonun etkili olması için dikkat edilmesi gereken temel ilkeler şunlardır: Steril edilecek obje iyi yıkanmış olmalıdır Sterilizasyon türü steril edilecek objenin tüm yüzeyine etki etmelidir Steril edilecek objeler doğru olarak paketlenmelidir Sterilizasyon türünün süresi yeterli olmalıdır Sterilliği bozmamak için objeler uygun şekilde saklanmalıdır Steril edilen objenin üzerine aracın cinsi ve steril edilme tarihi yazılmalıdır Steril edilen obje sterilizasyonun geçerli olduğu süre içinde kullanılmalı ve aracın son kullanma tarihi bilinmelidir 4.2. Dezenfeksiyon Dezenfeksiyon, cansız objelerde hastalık yapabilen mikroorganizmaların (sporlar hariç) yok edilmesi veya çoğalmasının engellenmesi işlemidir. Dezenfeksiyon için kullanılan kimyasal solüsyonlara DEZENFEKTAN denir. Dezenfektan çok düşük konsantrasyonlarda vücut yüzeyine uygulandığı zaman ANTİSEPTİK ismini alır. Antiseptiklerle canlı dokulardan mikroorganizmaların uzaklaştırılması işlemine ise ANTİSEPSİ denir. Dezenfeksiyonun başarıya ulaşması için; objenin dezenfektan içine tam olarak batırılması ve uygun sürenin geçmesi gerekir. Dezenfektan maddenin hangi oranda ve hangi obje için kullanılacağı, dezenfeksiyon için gerekli süre üzerindeki prospektüsden okunmalıdır. Herhangi bir dezenfektanın etkisi, yoğunluğuna, ısısına,organizma ile temas ettiği süreye, organizmanın miktarı ve türüne, dezenfekte edilecek materyalin temizliğine bağlıdır. Dezenfektan madde, mikroorganizmanın zarına geçmezse etkili olmaz. Obje üzerindeki kan, serum ve diğer proteinli maddeler geçişi önleyip dezenfeksiyonu etkisiz hale getirebilir. Bu nedenle dezenfekte edilecek materyalin iyice yıkanıp durulanması gerekir. Genellikle yüksek yoğunlukta dezenfektanın öldürücü potansiyeli fazladır. Çeşitli dezenfektan solüsyonlar Tablo 9.1'de gösterilmiştir

5 Dezenfektanların Özellikleri Dezenfektanlarda aranan özellikler şunlardır: Kısa sürede en dayanıklı mikroorganizmaları etkilemelidir Çözücüde kolay erimelidir Etkisi canlı dokuya az, mikroorganizmalara çok olmalıdır Malzemeyi bozmamalıdır Kokusu hoş olmalıdır Ekonomik olmalıdır Dezenfeksiyonun başarıya ulaşması için dikkat edilmesi gereken ilkeler nelerdir 4.3. Sterilizasyon ve Dezenfeksiyon Yöntemleri Sterilizasyon ve dezenfeksiyonun seçimi, steril edilecek objenin ve mikroorganizmanın cinsi, kontaminasyon derecesi ve kurumun kullandığı yönteme bağlıdır. Sterilizasyon ve dezenfeksiyon fiziksel (Isı, ışın, filtrasyon, ultrasonik ses dalgaları) ve kimyasal (solüsyonlar) yollarla yapılır. Beklenen etkinin gerçekleşmesi kullanılan yöntemin yanısıra, temel sterilizasyon ilkelerine uyulmasına bağlıdır. Aşağıda sıklıkla kullanılan yöntemler açıklanmıştır Basınçlı Su Buharı (Otoklav) Yaygın olarak kullanılan, en etkili ve güvenilir sterilizasyon yöntemidir. Sporlar dahil tüm mikroorganizmaları öldürür. Basınçlı doymuş su buharı ile sterilizasyonda ısı-zaman ilişkisi şöyledir: 121 C - 30 dak. 126 C - 20 dak. 134 C - 15 dak. Bu yöntem; cerrahi aletler, sıvılar pamuklu materyaller, eldiven gibi cansız objelerin sterilizasyonunda kullanılır. Dikkat edilmesi gereken ilkeler:

6 Otoklava yerleştirilecek araç/gereç buhar geçişini engellemeyen neme ve yırtılmaya dayanıklı çift katlı kompresle paketlenir ya da kapaklı özel kutularla (tromel) yerleştirilir. Paket/kutular, aralarından buhar geçecek bir düzenle yerleştirilir. Her paketin/kutunun içine sterilizasyonun etkinliğini kontrol etmek amacıyla indikatör yerleştirilir. Süre zaman ilişkisine dikkat edilmelidir. Otoklavanın kapağı basınç sıfıra düşünce açılmalıdır Kaynatma Isıya dirençli mikroorganizmalar, sporlu bakteriler ve bazı virüsler 100 C'de birkaç saat dayanabilir. Bu nedenle kaynatma ancak evde ısıya dayanıklı metal ve cam eşyaların dezenfeksiyon için kullanılabilir Kuru Hava (Pastör Fırını) Mikroorganizmalar üzerine etkisi nemli ısıya göre daha azdır. Bütün mikroorganizmaları öldürmediği düşünüldüğünden dezenfeksiyon yöntemi olarak kabul edilir. Kuru hava ile; nemin geçirgenliğine izin vermeyen pudralar, yağlar, cam eşyalar dezenfekte edilir. Bu yöntemle ısı-zaman ilişkisi şöyledir: 170 C 1 saat 160 C 2 saat 120 C 8 saat Kimyasal Sterilizasyon Kimyasal sterilizasyon iki şekilde uyglanabilir: Gaz kimyasal sterilizasyon Sıvı kimyasal sterilizasyon Gaz kimyasal sterilizasyon; karmaşık hassas cerrahi aletlerin, elektrikli ve optik aletlerin ve plastik materyalin sterilizasyonunda kullanılır. Genellikle kullanılan gaz etilen oksittir. Bu gaz mikroorganizmaların bütün türlerine etkilidir. Sterilizatörden çıkarılmış malzeme hemen kullanılmamalı, havalandırma bölmesine alınarak havalandırılmalıdır. Havalandırma, malzemenin C'de 8-12 saat veya oda ısısında 7 gün bırakılması ile gerçekleştirlir

7 Sıvı kimyasal sterilizasyon; uygun olarak kullanıldığında bakteri, mantar, tbc basili ve virüslerin tüm şekillerini yok eder. Sterilizasyon solüsyonu olarak genellikle gluteraldehit ve fonmaldehit kullanılır. Glutaraldehitin %2'lik solusyonu etkilidir. Genellikle sistokskop, bronkoskop gibi lensli aletlerin sterilisazyonunda kullanılır. Sterilizasyonun gerçekleşmesi için aletler 10 saat glutaraldehitte bekletilmelidir ve kullanılmadan önce içinden distile su geçirilmeli ve iyi havalandırılması sağlanmalıdır. Sterilizasyonun başarıya uluşması için dikkat edilmesi gereken ilkeler nelerdir Sterilizasyon türlerini açıklayınız. TABLO 9.1: DEZENFEKTANLAR Bileşimi Tipi Etkili Mikro- Kullanıldığı organizma Yer Alkol Dezenfektan Vejatetif organiz- Deri antiseptiği, termomet- Antiseptik malar, tbc basili relerin, iğnelerin ve aletlerin temizliği Fenol Dezenfektan Vejatatif Bir deterjana ilave edilerek Bileşikleri bakteri, tbc hastanenin temizlik işlerinde (hekzaklofolen) basili Amonyum Dezenfektan Gram(+) orga- Hastane mutfağı dışında Dörtlüsü Antiseptik nizmalar kullanım alanı sınırlıdır. Sabunla birlikte kullanım etkiyi azaltır. Betadin Dezenfektan Sporlu, mantarlar, Deri ve mukoza antiseptiği Antiseptik bakteriler, tbc basili Klor Dezenfektan Sporlar (yalnızca Suyun dezenfeksiyonunda nötral ve asid so- AİDS'te korunma lüsyonlarda), HİV Klorheksidin Antiseptik Gram (+) bakteriler Deri antiseptiği Glukonat ve yüksek yoğunlukta (hibiscrub) gram (-) bakterilere etkilidir

8 Dezenfektan ve antiseptik terimlerini tanımlayınız. 5. CERRAHİ ASEPSİ UYGULAMALARINDA TEMEL HEMŞİRELİK İLKELERİ 5.1. Steril Alan Steril alan, steril çalışılan bölge demektir. Steril uygulamalarda steril araç/gerecin steril bir alan üzerine yerleştirilmesi gerekir. Steril alanı korumak için cerrahi asepsi ilkelerine ve aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir: Paketlenmiş ve steril edilmiş araçları yerleştirmek için kuru, temiz bir yüzey veya tepsi kullanılmalıdır. Islak yüzeyler kontaminasyona neden olur. Steril malzeme tepsisi dikkatle açılmalı ve yalnızca iç yüzeyi steril kabul edilmelidir (bkz.: Steril kutu açma). Masaya steril kompres yerleştirilerek elde edilen steril alanda, kompresin masadan aşağı sarkan bölümleri ansteril olarak kabul edilir. Steril alan üzerine yalnızca steril araçlar yerleştirilir.steril araç/gereç paketleri, steril alana değmeyecek şekilde belirli bir uzaklıktan açılarak, içindekiler doğrudan steril alana bırakılmalıdır. Steril alanın ne zaman kontamine oluğu bilinmelidir.kontaminasyon nedenleri: Steril alana el ya da forma ile dokunmak, Üzerine ansteril bir araç koymak, Üzerine sıvı damlatmak veya sıçratmak, Kirlenen araçları tekrar alana koymak olarak sıralanabilir. Steril araç ile çalışmaya başlamadan önce eller uygulamanın gerektirdiği yöntemle yıkanmalıdır. Steril alan nasıl korunur

9 Steril paket açarken; Paket düz, boş ve kuru bir yere yerleştirilir. Paketin yalnızca dış kenarlarından tutulur. Paket kendimizden uzağa doğru açılır. Böylece steril alan üzerinde hareket azaltılarak kontaminasyon önlenmiş olur. Steril alan olarak paketin merkezi kullanılır. Steril paket açarken nelere dikkat edilir 5.3. Steril Malzeme Pensi Steril malzeme pensi steril objelerin taşınmasında kullanılır ve steril bir kap içinde saklanır. Malzeme pensi otoklavda steril edilir, daha sonra kap 2/3'sine kadar uygun oranda hazırlanmış dezenfektan solüsyon ile doldurulur. Pensin ucu aşağıya gelecek şekilde, solüsyonlu kap içine yerleştirilir. Pensin ve pens kabının yalnızca solüsyonla temas eden bölümleri steril, diğer bölümleri ise ansterildir. Pens ve pens kabı hergün ve kontamine olduğunda yıkanarak yeniden steril edilir. Steril pens kabının üzerine sterilizasyon tarihi, kullanılan dezenfektanın cinsi ve oranını içeren bir etiket yapıştırılır. Acil kullanım için steril pens ve kabı yedek olarak bulundurulur (bkz.: Şekil 9.1) Steril Malzeme Pensinin Kullanımı Steril pens kabında yalnızca bir pens bulundurulur, Steril pens kabın içine uçları kapatılarak konur ve kabın içinde uçları açık bırakılır, Pens, uçları kapatılarak ansteril bölümlere değdirmeden çıkarılır, Ucundaki solusyon damlacıklarının kabın içine düşmesi için bir süre beklenir, Steril pens daima, bel seviyesinin üzerinde, görüş alanı içinde ve uçları aşağıya gelecek şekilde tutularak kontaminasyonu önlemiş olur, Steril pens ile steril objeler tutulur, Steril pens ile vazenlinli gaz bezi gibi yapışkan maddeler tutulmaz. Yapışkan madde pensin ucunda bir tabaka oluşturarak dezenfektan solüsyonla temasını önler, Steril pens kontamine olmuşsa kesinlikle kullanılmaz ve yıkanarak tekrar steril edilir

10 Şekil 9.1. Steril Malzeme Pensi 5.2. Steril Paket Bunlar, içinde steril araç/gereç içeren kumaş veya kağıt paketlerdir. Hemşire steril uygulamalar için sık sık paket açma durumundadır. Steril malzeme pensi kullanılırken dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir 5.4. Steril Kapaklı Kutular Steril kapaklı kutular, gazbezi, kompres, pamuk tampon, dil basacağı, aplikatör ve küçük enjektörler gibi steril araç ve gereçleri saklamak için kullanılır. Kutunun içine bu araçlar temiz olarak yerleştirilir ve otoklavda steril edilir. Kutunun üzerine içindeki aracın cinsi ve sterilizasyon tarihi yazılır Steril Kapaklı Kutunun Kullanı lması Kutunun üzerindeki sterilizasyon tarihi kontrol edilir, zamanı geçmişse kullanılmaz. Kapağın ve kutunun iç yüzeyi steril kabul edilir. Kutunun içindeki paketlerin de yalnızca içinin steril olduğu unutulmamalıdır

11 Kutunun kapağı daima kapalı tutulmalıdır. İçinden malzeme alınırken mümkün olduğunca kısa süre açık tutulmalıdır, Kapak kaldırıldığında iç yüzü yere bakacak şekilde tutulur. Böylece havadaki mikroorganizmalarla kontaminasyon en aza indirilir. Eğer kapak elden bırakılacaksa iç yüzü yukarı gelecek şekilde bırakılmalıdır (bkz.: Şekil 9.2). İçinden malzeme alınırken steril malzeme pensi veya steril eldiven kullanılmalıdır, Steril kutudan yalnızca gerektiği kadar malzeme alınmalı, fazlası çıkarıldığında kesinlikle tekrar kutuya konmamalıdır, Malzeme kutuya düzgün, görülebilir ve alınması kolay bir şekilde yerleştirilmelidir Şekil 9.2: Steril Kapaklı Kutunun Kullanılması Steril kutunun kapağı açıldığında kapak nasıl tutulur Steril Solüsyon Boşaltma Steril solüsyon steril bir kaba boşaltılırken solüsyon şişesinin kapağı kontamine olmaktan korunmalı, şişenin ağzı ansteril kabul edilerek bir miktar solüsyon böbrek küvete dökülmeli, solüsyon kaba değdirilmeden ve sıçratılmadan boşaltılmalıdır (bkz.: Şekil 9.3)

12 Şekil 9.3: Steril Solüsyon Boşaltma Özet İnsanların çeşitli mikroorganizmalara barınak olduğu bilinmektedir. Bu nedenle bu hastada kullanılan araç-gerecin bir başka hastada güvenle kullanılabilmesi için önce temizlenmesi, sonra uygun yöntemle steril/dezenfekte edilmesi gerekir. İşte araç-gerecin ya da belirli bir alanın mikroorganizmalardan yani patojenlerden arındırılması durumuna asepsi denir. Asepsi, medikal ve cerrahi asepsi olmak üzere iki şekilde ele alınır. Cerrahi asepsi, uygulamanın yapılacağı ortamın, çevresinin ve gerekli araç-gerecin tüm mikroorganizmalardan arındırılması işlemidir. Cerrahi asepsi; sterilizasyon ve dezenfeksiyon'la sağlanır

13 Değerlendirme Soruları 1. Aşağıdaki uygulamalardan hangisinde cerrahi aseptik teknik kullanılır A) Üretral kateterizasyon B) Vaginal irigasyon C) Soğuk uygulama D) Sabah tuvaleti E) Hepsi 2. Aşağıdaki malzemelerden hangisinin sterilizasyonunda kuru sıcak ısı kullanılmaz A) Böbrek küvek B) Malzeme pensi C) Eldiven D) Cam malzemeler E) Pudra ve tozlar 3. Aşağıdakilerden hangisi cerrahi asepsi ilkelerinden de ildir A) Steril objeler steril alan üzerine konur B) Steril objeler steril pensle tutulur C) Steril paketler vücuda yakın açılır D) Steril objeler bel seviyesinden yukarıda tutulur E) Steril alan üzerine doğru konuşulmaz. 4. Sterilizasyon yönteminin seçiminde, aşağıdakilerden hangisi etkendir A) Steril edilecek objenin cinsi B) Mikroorganizmanın türü C) Steril edilecek objenin kontaminasyon derecesi D) Elde bulunan yöntem E) Hepsi 5. Basınçlı su buharı ile sterilizasyonda hangi cihaz kullanılır A) Etüv B) Otoklav C) Pastör fırını D) Koch kazanı E) Sterilizatör 6. Aşağıdakilerden hangisi en güvenilir sterilizasyon yöntemidir A) Kuru hava B) Basınçlı su buharı C) Kaynatma D) Flambaj E) Alazlama 7. Dezenfektan maddelerin düşük yoğunlukta canlı dokuya uygulanması işlemine ne denir A) Dezenfeksiyon B) Sterilizasyon C) Asepsi D) Antisepsi E) İyonizasyon

14 8. Aşağıdaki durumlardan hangisinde steril alanın kontaminasyonu söz konusudur A) Steril alana, el ya da forma ile dokunmak B) Steril alan üzerine, ansteril bir objeyi koymak C) Steril alana sıvı damlatmak D) Steril alandan alınan bir malzemeyi, tekrar steril alana bırakmak E) Hepsi Sözlük Alazlama/Flambaj : Metal/emaye araçların saf alkolle ısıtılarak yakılma işlemi. Spor : Mikroorganizmanın kapsül oluşturarak dış çevreye dirençli hale gelmesi. Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Arking, L.M., Mc Arthur, B.J., The Nursing Clinics of North America, W.B. Sounders Co., 15:4, Philadelphia, Broadwell, L., Milutinovic, B. Medical Surgical Nursing Procedures, Van Nostrand Reinhold Co., New York, Çetin, E.T. Dezenfeksiyon Antisepsi Sterilizasyon İşlemleri ve Hastanede Uygulanışları, Fatih Gençlik Vakfı Matbaa İşletmesi, İstanbul, Erefe, İ., Hastane İnfeksiyonları ile Savaş İlkeleri ve Hemşirelik Uygulamaları, Ege Üniversitesi Matbaası, İzmir, Gruendemann, B.J., Meeker, H.M., Alexander's Care of the Patient in Surgery, The C.V. Mosby Co, St. Louise, Kozier, B., Erb. G.L., Fundamentals of Concepts and Procedures, Addison-Wesley Pub., Co., Philadelphia, Saperstain, A.B., Frazier, M.A. Introduction to Nursing Practice, F.A. Davis Co., Philadelphia,