20 (2), , (2), , 2008

Transkript

1 Fırat Üniv Fen ve Müh Bil Dergisi Science and Eng J of Fırat Univ 20 (2), , (2), , 2008 Akışkan Olarak Hava Oksijen Karbondioksit Azot Argon ve Karışım Gazı Kullanılan Vorteks Tüpünde Soğutma Isıtma Sıcaklık Performanslarının Deneysel Olarak İncelenmesi Volkan KIRMACI GÜ Teknik Eğitim Fakültesi, 06500, Beşevler, Ankara vkirmaci@gaziedutr (Geliş/Received: ; Kabul/Accepted: ) Özet: Bu çalışmada, hacimsel debileri ayarlamak için bir kontrol vanası hariç hiçbir hareketli parçası bulunmayan, iç çap 11 mm, gövde uzunluğu 160 mm vorteks tüpü kullanılmıştır Deneysel çalışmalarda, sıcak akışkan çıkış tarafındaki kontrol vanası tam açık konumda bırakılmıştır Yapılmış olan deneysel çalışmada, basınçlı akışkan olarak Hava, Oksijen (O 2 ), Karbondioksit (CO 2 ), Azot (N 2 ), Argon (Ar) ve Karışım gazı kullanılmıştır Hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazı vorteks tüpüne giriş basınçları 20 bar dan 70 bara kadar 10 bar aralıklarla değişik basınçlarda uygulanmıştır Bu çalışmada, vorteks tüplerde oluşan enerji ayrışma olayı altı farklı akışkanda deneysel olarak incelenmiştir Yapılan deneysel çalışma sonuçları dikkate alınarak, Hava, O 2, CO 2, N 2, Ar ve karışım gazına ait grafikler oluşturulmuştur Vorteks tüpünde, hava, O 2, CO 2, N 2, Ar ve karışım gazına ait grafikler incelenerek performanslarının arttırılmasına yönelik öneriler getirilmiştir Anahtar Kelimeler:Ranque Hilsch vorteks tüp, Enerji ayrışımı, Soğutma Experımental Study Of Coolıng Heat Performances Of Aır, Oxygen, Carbon Dıoxıde, Nitrogen, Argon And Mıx Gases Whıch Are Used As The Vortex Tube Abstract : In this study, the vortex tube having no any moving parts, inside diameter and body lenght of that are 11 mm and 160 mm, except the control valve was used in order to arrange volumetric flow rates In the experimental studies, the control valve on the outlet side of the hot fluid was open position In the executed experimental study,, Air, Oxygen, Carbon Dioxide, Nitrogen, Argon and mix gases as pressured fluid were used Air, oxygen, carbon dioxide, nitrogen, argon and mix gases were applided to vortex tupe for inlet pressure from 20 bar to 70 bar in 10 bar intervals In this study, energy separation case which occurs in the vortex tubes was investigated experimentally for six different fluids and the thermodynamic investigations studied At the end of the experiments, the graphics on Air, O 2, CO 2, N 2, Ar and mix gases were established The graphics on Air, O 2, CO 2, N 2, Ar and mix gases in vortex tube were interpreted by inspecting them, and there were suggestions on increasing their performances Keywords: Ranque Hilsch vortex tube, Energy separation, Cooling 1 Giriş Vorteks tüpler, 1931 yılında metalurjist ve fizikçi olan George Joseph Ranque tarafından bulunmuş ve Rudoph Hilsch tarafından geliştirilmiştir [1,2] Vorteks tüpü, hareketli bir parçası bulunmayan basit bir borudan ibaret olan basınçlı akışkan kullanılarak aynı anda hem soğuma hem de ısınma işlemi gerçekleştirebilen bir sistemdir [3] Edatlarının küçük ve hafif olmaları, gecikmesiz rejime ulaşmaları, kimyasal soğutkanlar gerektirmemeleri ve dolaysıyla ekolojik açıdan zararlı olmamaları gibi bir çok özellikleri ile vorteks tüpler günümüzde birçok soğutma ve ısıtma problemine çözüm olabilmektedirler [4, 5] Vorteks tüpleri değişik özellikleri dikkate alındığında iki ana grupta toplanabilir Bunlar; akış özellikleri ve tasarım özellikleridir A-) Akış özelliklerine göre; I Karşıt akışlı vorteks tüpler,

2 VKırmacı II Paralel akışlı vorteks tüpler olmak üzere ikiye ayrılmaktadırlar B-) Tasarım özelliklerine göre; I Adyabatik vorteks tüpler, II Adyabatik olmayan vorteks tüpler, olmak üzere sınıflandırılmaktadırlar [6,7] Voteks tüpler böyle bir sınıflandırmaya tabi tutulmalarına rağmen tüm cihazların çalışma prensipleri aynı ilkelere dayanır [8] Karşıt akışlı ve paralel akışlı vorteks tüpünün çalışma prensibi Şekil 1 a ve b de verilmiştir Basınçlı akışkan girişi Basınçlı akışkan girişi Sıcak çıkış Girdaplı akış başlangıcı Nozul Vana Soğuk çıkışı Sıcak çıkış Soğuk çıkış (a) Kontrol valfi (b) Sıcak çıkış Şekil 1 Vorteks tüpünün yapısı [9] 2 Vorteks Tüpünün Çalışma Prensibi Vorteks tüpü ile iki farklı sıcaklıkta akışkan elde edilmesinin temel prensibi, Şekil 2 ve Şekil 3 de görüldüğü gibi iki farklı açısal hızlarda dönen akışlar arasında, gerçekleşen mekanik enerji transferidir Basınçlı bir akışkan vorteks tüpüne, tüpün giriş ağzında yer alan nozuldan geçerek vorteks tüpüne teğetsel olarak girer Tüp girişinde nozul kullanılmasının sebebi, basıncın düşürülerek hızın artmasını sağlamaktır Nozul sonrası hız, tüpe giren basınçlı akışkana bağımlı olarak tüpün silindirik yapısından dolayı dönmeye başlar Çok yüksek açısal hızlarda dönen akış merkezkaç kuvvetin etkisi ile tüp cidarına doğru açılmaya zorlanır [6, 10] Bu etki neticesinde tüp merkezindeki akışkan ile tüp cidarındaki akışkan arasıdaki basınç farkı oluşur 346

3

4

5 Akışkan Olarak Hava Oksijen Karbondioksit Azot Argon ve Karışım Gazı Kullanılan Vorteks Tüpünde Soğutma Isıtma Sıcaklık Performanslarının Deneysel Olarak İncelenmesi Sıcak akışkan ω b > ω a ω a : Sıcak akışkanın açısal hızı ω b : Soğuk akışkanın açısal hızı Soğuk akışkan Tüp cidarı ω b ω a Şekil 2 Vorteks tüpün içindeki sıcak ve soğuk akışın hareketi [8] Soğuk çıkış Basınçlı akışkan girişi Enerji transfer yönü Sıcak çıkış Vana Dönen akış Şekil 3 Karşıt akışlı bir vorteks tüpteki akış [11] Akım çizgi sınırı Sıcak çıkış Tüp cidarı ile tüp merkezi arasında oluşan basınç farkı nedeni ile akış radyal yönde merkeze doğru genişler Merkeze gelen akışın açısal hızı, açısal momentumun korunumu ilkesi gereğince tüp cidarındaki akışın açısal hızından daha yüksek değerlere ulaşır Bu sebepten dolayı tüp içerisinde iki farklı hızda dönen iki akış oluşur Merkezdeki akış daha yüksek hıza sahip olduğundan yüzeydeki akışı ivmelendirmeye çalışır Bu durumda merkezdeki akış cidardaki akışa mekanik enerji transferi gerçekleştirir Mekanik enerjisinde azalma olan merkezde ki akış soğuk akış, tüp cidardaki sürtünme etkisi ve merkezdeki akıştan aldığı mekanik enerjiden dolayı tüp cidarındaki akış sıcak akıştır Karşıt akışlı vorteks tüp şekil 1a da görüldüğü gibi, soğuk akış sıcak akışın çıktığı uca yerleştirilmiş olan vananın etkisi ile bir durgunluk noktasından sonra akış geriye doğru yönlenir Bu sayede tüpün bir ucundan sıcak akış diğer ucundan ise soğuk akış elde edilir [6] 3 Deneysel Çalışma 31 Deneysel Sistem şekilde dik konumda şekil 4 deki gibi yerleştirilmiştir Bu çalışmada, iç çapı 11 mm, gövde Vorteks tüpüne, giren basınçlı akışkanın uzunluğu 160 mm olan abyabatik-karşıt akışlı basıncını ölçmek için %1 hassasiyetinde vorteks tüpü kullanılmıştır Yüksek basınca karşı manometre, çıkan soğuk ve sıcak akışkanın dayanımını arttırmak için iç çapı 14 mm olan hacimsel debilerini ölçmek için %2 çelik bir boru vorteks tüpün üzerine kafes hassasiyetindeki rotametreler bağlanmıştır amacıyla geçirilmiştir Vorteks tüp, genişliği 50 Vorteks tüpünden çıkan soğuk ve sıcak cm, yüksekliği 60 cm, kalınlığı 2 mm olan bir akışkanların sıcaklıklarını ölçmek için ±1 levha üzerine kontrol valfi aşağı tarafta olacak o C 347

6 VKırmacı hassasiyetinde olan dijital termometreler kullanılmıştır Dijital termometrelerin probları vorteks tüpünün sıcak ve soğuk çıkış taraflarından 1 cm ilerisine 1 mm çapında delinmiş tüpün merkezine gelecek şekilde yerleştirilmiş, etrafı silikonla kapatılarak sızdırmazlık sağlanmıştır Vorteks tüpünün sıcak akışkanın çıkış ucuna hacimsel debileri ayarlamak için bir kontrol valfi monte edilmiştir Vorteks tüpü girişindeki vana ile hava kompresörü arasına yüksek basınca dayanıklı plastik hortum kelepçeler yardımıyla bağlanmıştır Hava kompresörü çalıştırılmış ve vorteks tüpe girişindeki vana yardımıyla deneylerde başlangıç basıncı olan 2,0 bar lık basınç sağlanmıştır Yapılan basınç ayarlamasından sonra vorteks tüpünün sıcak ve soğuk akışkan çıkışına monte edilen dijital termometrelerdeki okunan sıcaklık değerleri sabit oluncaya kadar aynı basınçta hava kompresörden gönderilmiştir Vorteks tüpe girişteki basınç, sıcak ve soğuk akışkanın sıcaklık değerleriyle birlikte Dijital termometre hacimsel debileri de okunmuştur Daha sonra 3,0 bar olan basınç değerindeki deneye başlamadan önce vorteks tüpünün soğuk ve sıcak akışkan sıcaklığını ölçen dijital termometre ile ortam sıcaklığını ölçen dijital termometrelerin eşit sıcaklık değerine gelinceye kadar beklenmiş ve okunan değerlereşitlendikten sonra 3,0 bar olan basınç değerindeki deney yapılmaya başlanmıştır 3,0; 4,0; 5,0; 6,0 ve 7,0 bar basınç değerleri için yapılan deneysel çalışmalarda, 2,0 bar daki yapılan işlemler tekrarlanmıştır Vorteks tüpünde 2,0 bar ve 7,0 bar arasında basınçlı hava gönderilerek yapılan deneyler tamamlandıktan sonra hava kompresör bağlantısı sistemden çıkarılarak, yerine sırasıyla O 2, CO 2, N 2, Ar ve karışım gazının muhafaza edildiği tüpler bağlanmıştır Vorteks tüpünde akışkan olarak kullanılan O 2, CO 2, N 2, Ar ve karışım gazı 2,0 bar ve 7,0 bar basınç değeri arasındaki deneysel işlemlerinde hava deneyinde yapılan işlemler yapılmıştır Giriş manometresi Soğuk akışkan çıkışı Orfis Sıcak akışkan çıkışı Soğuk akışkan Vorteks tüp Rotametre Sıcak akışkan Rotametre Şekil 4 Deneysel sistem Dijital termometre 348

7 Akışkan Olarak Hava Oksijen Karbondioksit Azot Argon ve Karışım Gazı Kullanılan Vorteks Tüpünde Soğutma Isıtma Sıcaklık Performanslarının Deneysel Olarak İncelenmesi 4 Bulgular ve Tartışma Bir giriş ve bir çıkışlı sürekli akışlı açık sistemler için kütlenin korunumu, m gir = m çık (1) gir m : Girişteki akışkanın kütlesel debisi, kg/s çkş m : Çıkıştaki akışkanın kütlesel debisi, kg/s şeklindedir [10] Eşitlik 1 vorteks tüpler için Eşitlik 2 şeklinde yazılabilir çık = m a + m b (2) m Vorteks tüplerinde, soğuk akışkanın kütle debisinin girişteki akışkanın kütle debisine oranı y c olarak tanımlanmış ve Eşitlik 3 ile verilmiştir 1-y c ise sıcak akışkanın kütle debisinin girişteki akışkanın kütle debisine oranıdır ve Eşitlik 4 de ki gibi yazılabilir m = m y c b gir (3) m 1 y c = m a (4) a gir m : Sıcak akışkanın kütlesel debisi, kg/s m b : Soğuk akışkanın kütlesel debisidir, kg/s [12] Vorteks tüplerde, sıcak akışın çıkış tarafında bulunan vananın açılıp kapanması ile y c oranı değişmektedir Yapılmış olan deneysel çalışmada ise vana tam açık konumda bırakılarak deneyler yapıldığından dolayı y c oranı sabit tutulmuştur Yapılan deneysel çalışmada basınçlı akışkan olarak hava ve hava içinde bulunan oksijen, karbondioksit, azot, argon ile karışım gazı vorteks tüp sisteminde denenmiştir Bir tüp içerine %50 oksijen ile %50 karbondioksit gazı basılarak bir karışım gazı elde edilmiştir Elde edilen karışım gazı hava, oksijen, karbondioksit, azot ve argon gazlarının birbirlerine göre vorteks tüpündeki performansları karşılaştırılmıştır Vorteks tüpe girişteki basıncın 2,0 bar dan başlayarak 10 bar aralıklarla 7,0 bar a kadar artırıldığında Hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazlarının, vorteks tüpünden çıkan soğuk ve sıcak akışkanların hacimsel debilerinin vorteks tüpüne giriş basıncına göre değişim değerleri Şekil 5 ve Şekil 6 da gösterilmiştir Hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazının soğuk ve sıcak akışkanların hacimsel debileri lineer bir doğru şeklinde artmıştır Hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazlarının soğuk akışın hacimsel debisinin, sıcak akışın hacimsel debisinden daha fazla olduğu deneysel olarak tespit edilmiştir 349

8 VKırmacı 12 Hacimsel debi, m^3/h Hava Oksijen Karbondioksit Azot Argon Karışım gazı Giriş basımcı, bar Şekil 5 Hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazının vorteks tüpünden çıkan soğuk akışkanın hacimsel debilerinin vorteks tüpüne girişteki basınca göre değişimi Hacimsel debi, m^3/h Giriş basıncı, bar Hava Oksijen Karbondioksit Azot Argon Karışım gazı Şekil 6 Hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazının vorteks tüpünden çıkan sıcak akışkanın hacimsel debilerinin vorteks tüpüne girişteki basınca göre değişimi 350

9 Akışkan Olarak Hava Oksijen Karbondioksit Azot Argon ve Karışım Gazı Kullanılan Vorteks Tüpünde Soğutma Isıtma Sıcaklık Performanslarının Deneysel Olarak İncelenmesi Şekil 7 de hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazlarının vorteks tüpünden, çıkan sıcak akışkanın sıcaklığı (T sck ) vorteks tüpe girişteki basınç ile değişimi verilmiştir Sıcaklık, C Hava Oksijen Karbondioksit Azot Argon Karışım gazı Giriş basıncı, bar Şekil 7 Hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazının T sck vorteks tüpü girişteki basınç ile değişimleri Şekil 7 de sıcak akışkanın sıcaklığının en fazla havada, en az ise karışım gazında oluştuğu görülmektedir Vorteks tüpüne, 7 bar giriş basıncında, hava, azot, oksijen, argon, karbondioksit ve karışım gazının, tüpün sıcak çıkış tarafındaki sıcaklık değerleri sırasıyla 38,7 o C; 28,5 o C; 26,7; o C; 23,2 0 C; 15 o C; 14,7 o C olduğu görülmektedir Vorteks tüpünde basınçlı akışkan olarak kullanılan hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazının tüpün sıcak çıkış tarafındaki maksimum sıcaklığı ile giriş basıncı değerleri sırasıyla, 6 bar da 43,5 o C; 3 bar da 29,2 o C; 3 bar da 25,8 o C; 5 bar da 32,6 o C; 5 bar da 32,5 o C; 4 bar da 35,4 o C deneysel olarak ölçülmüştür Şekil 8 de hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazlarının vorteks tüpünden, çıkan sıcak akışkanın sıcaklığı (T soğ ) vorteks tüpe girişteki basınç ile değişimi verilmiştir 351

10 VKırmacı Sıcaklık, C Hava Oksijen Karbondioksit Azot Argon Karışım gazı Giriş basıncı, bar Şekil 8 Hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazının T soğ vorteks tüpü girişteki basınç ile değişimleri Karışım gazı en az ısınmasına rağmen, en fazla soğuma olayı karışım gazında oluştuğu deneysel olarak tespit edilmiştir (Şekil 8) Şekil 8 de görüldüğü gibi vorteks tüpü giriş basıncının 7 bar olduğunda, karışım gazı, argon, karbondioksit, azot, oksijen ve havanın, vorteks tüpünden çıkan soğuk çıkış sıcaklıkları sırasıyla - 28,2 0 C; -26,7 0 C; -19,7 o C; -17,4 o C; -16,4 o C ve -2,1 o C dır Deneysel sistemin performansı, sıcak akışkanın sıcaklığı (T a ) ile soğuk akışkanın sıcaklığı (T b ) arasındaki fark olan (T a T b ) cinsinden ifade edilmiştir Şekil 10 da hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazına ait vorteks tüpüne giriş basıncına göre vorteks tüpünden çıkan sıcak akışkan (T a ) ile soğuk akışkan (T b ) sıcaklıklarının farkları cinsinden (T a T b ) karşılaştırılması verilmiştir Hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazının vorteks tüpünden çıkan soğuk akışkanın sıcaklığı ile sıcak akışkanın sıcaklıklarının farkları cinsinden performansları dikkate alınarak mukayese edilirse; hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazının T a T b cinsinden değeri vorteks tüpe girişteki 7 bar basıncındaki sıcaklık değerleri sırasıyla 40,8 o C; 43,1 o C; 34,7 o C; 45,9 o C; 49,9 o C; ve 42,9 o C olduğu deneysel olarak tespit edilmiştir (Şekil 9) 352

11 Akışkan Olarak Hava Oksijen Karbondioksit Azot Argon ve Karışım Gazı Kullanılan Vorteks Tüpünde Soğutma Isıtma Sıcaklık Performanslarının Deneysel Olarak İncelenmesi Sıcaklık, C Giriş basıncı, bar Hava Oksijen Karbondioksit Azot Argon Karışım gazı Şekil 9 Hava, oksijen, karbondioksit ve karışım gazına ait sıcak akışın sıcaklığı ve soğuk akışın sıcaklıkları farkının girişteki basınca göre değişimi 4 Sonuç ve Öneriler Bu çalışmada, 2,0 bar basıncdan başlayarak 1,0 bar aralıklarla 7,0 bar a kadar değişik basınçlarda, hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karşım gazı ayrı ayrı vorteks tüp sistemine uygulanmıştır Vorteks tüpünde oluşan enerji ayrışma olayı altı farklı akışkanda incelenmiştir Yapılan deneysel çalışmanın sonuçları dikkate alınarak yorumlar getirilmiştir Deneysel olarak yapılan çalışmada y c oranı sabit tutulmuştur Sabit y c oranına göre, vorteks tüpünde hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazı değişik basınçlardaki performansları deneysel olarak incelenmiştir Vorteks tüpünde genellik basınçlı akışkan olarak hava kullanılmaktadır Yapılan deneysel çalışmada oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazı kullanıldığında, vorteks tüpünden çıkan soğuk akışkanın sıcaklığının performansının havaya göre daha düşük sıcaklıkta olduğu deneysel olarak tespit edilmiştir Ayrıca oksijen ve karbondioksitin eşit oranlarda karıştırılmasıyla elde edilen karışım gazı, oksijen ve karbondioksit gazından elde edilen soğuk akışkanın sıcaklığından daha da düşük sıcaklıkta olmaktadır (Şekil 8) Vorteks tüpüne giren akışkanın giriş basıncı arttırıldıkça, soğuk çıkıştaki akışkanların sıcaklığı hava, oksijen karbondioksit, azot, argon ve karışım gazında düşmektedir Sıcak çıkıştaki akışkanın sıcaklığı ile soğuk çıkıştaki akışkanın sıcaklığı arasındaki fark (T a -T b ) hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karışım gazı aralarında mukayese edildiğinde, argon gazının performansı hava, oksijen, karbondioksit, azot ve karışım gazına göre yüksek olduğu deneysel olarak görülmüştür (Şekil 9) Vorteks tüpüne giriş basıncı arttıkça hava, oksijen, karbondioksit ve karışım gazlarının performansıda artmıştır Yapılan deneysel çalışma sonuçları dikkate alınırsa, havada bulunan oksijen, karbondioksit, azot ve argon gazı vorteks tüpünde ayrı ayrı kullanıldığında, soğuk çıkıştaki akışkan sıcaklığının havaya göre daha da soğuk olacağı düşünülmektedir Ayrıca oksijen ve karbondioksit gazı eşit miktara karıştırılarak vorteks tüpünde kullanıldığında soğuk çıkış tarafındaki sıcaklık en düşük sıcaklık değerine ulaşacaktır Hava, oksijen, karbondioksit, azot, argon ve karşım gazının vorteks tüpüne giriş basıncı arttırıldığında sıcak çıkış ve soğuk çıkış sıcaklıklarının farklarının da artacaktır 353

12 VKırmacı 5 Kaynaklar 1 Özkul N, Uygulamalı Soğutma Tekniği, Makina Mühendisleri Odası, Yayın No:115, Ankara, s 24-25, (1999) 2 Yılmaz M, Çomaklı Ö, Kaya M, Karslı S, Vorteks Tüpler: 1-Teknolojik Gelişim, Mühendis ve Makine, 47, 554, s 42-51, (2006) 3 Althouse A D, Turnquist C H, Bracciano A F, Modern Refrigeration and Air Conditioning, The Goodheart-Willcox Company Inc, South Holland, pp 633, Balmer R, Pressure Driven Ranque-Hilsch Temperature Seperation in Liquids, Journal of Fluids Engineering-Trans of Asme, 110, 2, pp , (1988) 5 Özgür A, E, Selbaş R, Üçgül İ, Vorteks Tüpler İle Soğutma Uygulamaları, V Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi ve Sergisi, , Özgür A E, Vorteks Tüplerin Çalışma Kriterlerine Etki Eden Faktörlerin ve Endüstrideki Kullanım Alanlarının Tespiti, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bil Enst, Isparta, s 70, (2001) 7 Usta, H, Kırmacı V, Dincer K, Vorteks Tüpünde Akışkan Olarak Kullanılan Hava, Oksijen ve Karbondioksitin Soğutma-Isıtma Sıcaklık Performanslarının Deneysel Olarak İncelenmesi, Teknoloji, 8, 4, s , (2005) 8 Fröhlıngsdorf W, Unger H, Numerical Investigations of Compressible Flow and the Eneryg Seperation in the Ranque-Hilsch Vortex Tube int International Journal of Heat and Mass Transfer, 42, pp , (1999) 9 Cockerill T, The Ranque-Hilsch vortex Tube, Ph D Thesis, Cambridge University Engineering Department, Susderland, pp 243, (1995) 10 Usta, H, Kırmacı V, Dincer K, Vorteks Tüpünde Akışkan Olarak Kullanılan Hava İle Azot Gazının Soğutma Sıcaklık Performanslarının Deneysel Olarak İncelenmesi, BAÜ Fen Bil Enst Dergisi, 6, 2, s 67-76, (2004) 11 Hajdık B, Lorey M, Steınle J, Thomas K, Vortex Tube can Increase Liquid Hydrocarbon Recovery at Plant Inlet Oil-Journal, pp76-83, (1997) 12 Stephan K, Lin S, Durst M, Huang F, Seher D, An Investigation of Energy Separation In A Vortex Tube, Journal of Heat Mass Transfer, 26, 3, s , (1983) 354