ARAÇ/KONTEYNER TARAMA UYGULAMALARINDA RADYASYONDAN KORUNMA PROGRAMININ HAZIRLANMASINA İLİŞKİN KILAVUZ

Transkript

1 ARAÇ/KONTEYNER TARAMA UYGULAMALARINDA RADYASYONDAN KORUNMA PROGRAMININ HAZIRLANMASINA İLİŞKİN KILAVUZ TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU

2 Programının Hazırlanmasına İlişkin Kılavuz İÇİNDEKİLER 1. KILAVUZUN AMACI GİRİŞ RADYASYONDAN KORUNMA PROGRAMININ HAZIRLANMASI I. BÖLÜM KURULUŞ BİLGİLERİ Lisans sahibi olacak gerçek veya tüzel kişinin unvan ve iletişim bilgileri Kuruluş yetkilisinin (kuruluş adına imza yetkisine sahip kişi) bilgileri Radyasyondan korunma sorumlusunun/sorumlularının bilgileri Radyasyon görevlilerinin bilgileri Araç/konteyner tarama cihazlarına ilişkin bilgiler Radyasyon ölçüm cihazlarına ilişkin bilgiler Aktif (anlık okuma yapan) dozimetre cihazlarına ilişkin bilgiler II. BÖLÜM TALİMATLAR Araç/konteyner tarama cihazlarının güvenli kullanımı Radyasyon görevlilerinin radyasyondan korunması Radyasyon alanlarının belirlenmesi ve bu alanlara giriş-çıkışların kontrol altında tutulması Radyasyon ölçüm programları Radyasyon görevlilerinin sınıflandırılması ve dozimetri İşlemleri Radyasyon görevlilerinin sınıflandırılması Dozimetre kullanımı ve işlemleri İnceleme düzeyi üzeri veya beklenen değerlerin üzerinde doz tespiti Radyasyon görevlilerinin tıbbi gözetim programları Araç/konteyner taramada kullanılan radyasyon üreten cihazların kalite kontrolleri (kabul testleri, rutin kalite kontrol, kalibrasyon, bakım-onarım) Araç/konteyner taramada kullanılan radyoaktif kaynakların emniyet ve güvenliği Radyoaktif kaynakların teslim alınması teslim edilmesi veya kaynak değişimi Olası acil durum nedenleri ve tatbikatlar Potansiyel ve kaza durumu ışınlanmaları Radyasyon görevlilerinin hizmet içi eğitimi KAYNAKÇA Ek-1- ARAÇ/KONTEYNER TARAMA UYGULAMALARI RADYASYONDAN KORUNMA PROGRAMI FORMATI Ek.2- ACİL DURUM PLANI i

3 1. KILAVUZUN AMACI Bu kılavuz; araç/konteyner tarama uygulamalarında radyasyon güvenliğinin sağlanması için Ek-1 de formatı verilen Radyasyondan Korunma Programı nın (RKP) hazırlanmasında kuruluşlara yol göstermek amacıyla hazırlanmıştır. 2. GİRİŞ Araç/konteyner tarama uygulamalarını yürüten gerçek ve tüzel kişilerin; bu uygulamalar sırasında radyasyon görevlilerinin ve halkın radyasyondan korunması için, kuruluşa özgü, etkin, kapsamlı ve uygulanabilir bir radyasyondan korunma programı hazırlamaları gerekmektedir. Bu programın, kuruluş için radyasyondan korunmanın sağlanmasında bir rehber niteliği taşıması gerektiğinden, programda yer alan bilgiler doğru ve eksiksiz olmalıdır. Programın lisans sahibi, radyasyondan korunma sorumlusu ve radyasyon görevlileri tarafından anlaşılarak uygulanması ve gerektiğinde tatbikatlarla sınanması sağlanmalıdır. Güncel programın her daim erişime açık olması sağlanmalıdır. Radyasyondan korunma programı (RKP); lisanslamaya ilişkin işlemlerde, yapılan denetimler sırasında ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu () tarafından gerekli görülen durumlarda incelenir. Programda uygun olmayan veya eksik görülen kısımlar kuruluşa bildirilerek eksikliklerin tamamlanması istenir. Eksikliklerin veya uygunsuzlukların giderilmemesi durumunda radyasyon güvenliği mevzuatının ilgili hükümleri uygulanır. Ek-1 de verilen RKP formatı, kuruluş bilgileri ve talimatlar olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır., gerektiğinde RKP ye eklenmek üzere ilave bilgiler verilmesini isteyebilir. Aşağıda belirtilen değişiklikler doğrudan lisans koşullarını etkilediğinden, değişiklik yapılmadan önce e bildirilmelidir. Söz konusu değişikliklerin uygun görülmesi durumunda radyasyondan korunma programı bu değişiklikler doğrultusunda güncellenmeli ve güncellenen program ve yapısal değişikliğe ilişkin kroki/mimari proje e gönderilmelidir. Her lisans başvurusunda diğer başvuru belgeleri yanında güncel RKP hazırlanması gereklidir. Bunun dışında lisans alındıktan sonra aşağıda belirtilen değişikliklerin e bildirilmesini ve radyasyondan korunma programının e gönderilmesini gerektiren durumlar; Kuruluşun unvanının değişmesi, Kuruluş adresinin belediye tarafından değiştirilmesi, Radyasyondan korunma sorumlusunun değişmesi, Sabit araç/konteyner tarama uygulamalarının yapıldığı kapalı alanın veya çalışma koşullarının değişmesi, Araç/konteyner tarama uygulamalarının yapıldığı sahanın bitişik alanlarının kullanım amacının değişmesi, Araç/konteyner tarama cihazlarının kullanıldığı hangarın veya bitişik alanlarının zırhlama özelliklerinin değişmesi, X-ışını üreten veya LINAC tipi araç/konteyner tarama cihazının kumanda ünitesinin teknik özelliklerin (cihazın daha yüksek enerjili radyasyon üretmesine sebep olmaycak şekilde) değişmesi, Araç/konteyner tarama cihazında kullanılan radyoaktif kaynağın değişmesi (Cihaz içerisinde birden fazla radyoaktif kaynak bulunması halinde), Kuruluşun belirli bir adresindeki tesis bünyesinde; birden fazla araç/konteyner tarama cihazların bir veya daha fazlasının kullanımından vazgeçilmesi (satılması/devredilmesi, depoya kaldırılması veya HEK e ayrılması) halinde (kuruluşta halen kullanımı devam eden araç/konteyner tarama cihazı mevcut olmalı). 1

4 . Konuya ilişkin açıklama: Kuruluşta birden fazla cihazın bulunması ve yukarıda belirtilen değişikliklerin lisans belgesinde yazılı bilgiler olması halinde; lisans belgesi değişiklik işlemi veya lisans iptali işlemi için yapılan başvuruda yeniden hazırlanan güncel radyasyondan korunma programının gönderilmesi gerekmektedir.... Eğer aşağıdaki değişikliklerden bir veya birkaçı yapılacaksa RKP yapılan değişiklik doğrultusunda güncellenmeli ve tarafından yapılan radyasyon güvenliği denetimlerinde ibraz edilmelidir. Radyasyondan korunma programının e gönderilmesini gerektirmeyen durumlar; Kuruluşun yetkilisinin değişmesi, Radyasyon görevlilerine ilişkin bilgilerin değişmesi, Dozimetre kullanımına ilişkin bilgilerin değişmesi, Radyasyon ölçüm cihazlarına ilişkin bilgilerin değişmesi, Tehlike ve acil durum planının değişmesi. 3. RADYASYONDAN KORUNMA PROGRAMININ HAZIRLANMASI Lisans müracaatı esnasında ve/veya lisans alınması sonrasında belirtilen durumlarda istenen RKP aşağıdaki başlıkları içerecek şekilde radyasyondan korunma sorumlusu tarafından hazırlanmalıdır I. BÖLÜM KURULUŞ BİLGİLERİ Lisans sahibi olacak gerçek veya tüzel kişinin unvan ve iletişim bilgileri Lisans sahibi olacak gerçek veya tüzel kişinin unvan ve iletişim bilgileri verilirken aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir Ana kuruluş unvan ve adres bilgisi Faaliyet gösterilen tesisin, herhangi bir sebeple faaliyetine son vermesi/kapatılması vb. durumda irtibat kurulmak üzere aşağıdaki bilgiler doğrultusunda ana kuruluş bilgilerinin RKP ye işlenmesi gerekmektedir. Kamu kuruluşlarının: bağlı bulunduğu kuruluş unvanı ve adresi (KAYSİS/DETSİS veritabanında kayıtlı adı ve adresi (Ör: İl Müdürlüğü, Bölge Müdürlüğü, vb. yerler için bağlı bulunan Genel Müdürlük, Başkanlık )), Özel kuruluşların: ticaret sicil gazetesindeki unvanı ve adresi (faaliyet gösterilen tesisin bağlı olduğu tüzel kişiliğe haiz kuruluş bilgileri (Ör: Holding, Şirketler Grubu,şirket)), Gerçek kişilerin: vergi levhasındaki unvanı ve adresi, Vakıflar veya vakıflara bağlı faaliyette bulunacak iktisadi işletmelerin: vakıf senedinde geçen unvanı ve adresi veya bu vakfa bağlı faaliyette bulunacak iktisadi işletmenin ticaret sicil gazetesindeki unvanı ve adresi, belirtilmelidir Uygulamanın yapılacağı yerin adı ve adresi Lisansa esas denetimlerin belirtilen adreste yapılacağı göz önüne alınırak uygulamanın yapılacağı adres ile ilgili tüm detaylar belirtilmelidir. Mobil cihazlarda ise uygulamaların yapılması öngörülen bütün adresler belirtilmelidir. 2

5 Telefon ve faks bilgileri Alan kodlarını da içerek şekilde yazılmalıdır. İlgili birime ulaşılacak direk ve dâhili numaralar belirtilmelidir Kuruluş yetkilisinin (kuruluş adına imza yetkisine sahip kişi) bilgileri Kuruluş yekilisinin adı-soyadı, T.C. kimlik numarası, kuruluş içindeki idari pozisyonunu belirten görevi, kendisine doğrudan ulaşılabilecek alan kodlarının ve dâhili numaranın da belirtildiği iş telefonu, cep telefonu ve faks bilgileri belirtilmeli ve kuruluş yetkilisi tarafından imzalanmalıdır.. Konuya ilişkin açıklama: Lisans sahibi, radyasyon tesisini işletmek, radyasyon uygulaması ve radyasyon faaliyetini yürütmek üzere; Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği kapsamında yetkilendirilmiş, e karşı yükümlü gerçek veya tüzel kişidir. Kuruluş yetkilisi Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinde lisans sahibine verilen yükümlülükleri yerine getirmekle sorumludur. Kuruluş adına resmi yazışma ve lisans başvurularına imza atma yetkisine sahip bulunan şube müdürü, daire başkanı ve üzeri görevdeki kişiler kuruluş yetkilisi olarak kabul edilir. Kuruluş yetkilisinin araç/konteyner tarama uygulamalarına özgü olarak yerine getirmesi gereken sorumlulukları aşağıda belirtilmiştir. Radyasyondan korunma programının hazırlanmasını, uygulanmasını ve gerektiğinde güncellenmesini sağlamak, bununla ilgili gerekli idari ve mali tedbirleri almak, Eğitimi ve nitelikleri uygun en az bir radyasyondan korunma sorumlusu görevlendirmek ve gerekli iç düzenlemeleri ve müdahaleleri yapmak üzere yetkilendirmek, Radyasyondan korunma sorumlusunun, Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinde verilen görevleri etkili bir şekilde yerine getirmesi için yeterli zaman ve yetki vermek, Radyasyondan korunma sorumlusunun iş yükünü, bu kılavuzda verilen hususların yerine getirilmesini ve gerekli iç denetimlerin yapılmasını aksatmayacak şekilde düzenlemek, Mesleki eğitimleri radyasyon uygulamasına uygun olan ve ten uygulamaya özgü radyasyondan korunma konusunda başarı belgesi bulunan kişileri çalıştırmak, Radyasyondan korunma sorumlusunun ve radyasyon görevlilerinin radyasyondan korunma ile ilgili eğitim almasını sağlamak, Radyoaktif kaynakların, temin edilmesinden ihraç edilmesine veya radyoaktif atık tesisine gönderilmesi ya da satış veya devri gerçekleşene kadar tüm aşamalarda emniyetini sağlamak, Işınlanmaya maruz kalabilecek kişileri korumak üzere her türlü önlemi almak ve radyasyon görevlisine, bu önlemler ile uygulamanın olası tehlikeleri hakkında bilgilendirmek, Radyasyon görevlilerinin istifa, emeklilik ve sağlık gibi nedenlerle görevlerinden ayrılmaları halinde, muayene sonucunda hekim tarafından gerekli görüldüğü takdirde radyasyon etkisi ile ortaya çıkabilecek durumların takibi veya tedavisine devam edilmesini sağlamak, Kullanılan radyasyon kaynaklarının sayısı ve cinsine bağlı olarak, uygun nitelik ve yeterli sayıda radyasyon görevlisi ile radyasyondan korunma sorumlusu çalıştırmak, Araç/konteyner tarama uygulamalarında kullanılan radyasyon kaynağının ve radyasyon ölçüm cihazlarının doğru ve güvenli kullanımını sağlamak, Radyasyon görevlilerinin maruz kalabileceği dozların; yıllık doz sınırlarının altında kalması koşuluyla, mümkün ve makul olan en düşük dozun alınmasının sağlanabilmesi için her bir radyasyon kaynağına özgü olarak ayrıca kısıtlanmasını sağlamak, Radyasyon alanlarının sınıflandırılmasını (denetimli/gözetimli alan) sağlamak, bu alanlara uygun idari ve teknik düzenlemeleri yapmak ve bu düzenlemelerin uygulanmasını sağlamak, Normal çalışma koşullarında yıllık doz değerleri ve potansiyel ışınlanmaların olasılık ve büyüklüğü dikkate alınarak radyasyon görevlilerinin çalışma koşullarının(çalışma koşulu A veya B) belirlenmesini sağlamak, Çalışma koşulu A olan radyasyon görevlilerine dozimetre temin etmek ve kullanılmasını sağlamak, Ziyaretçilerin, harici görevlilerin ve radyasyon uygulamalarında görev alan çalışanların kullanması için aktif dozimetre temin etmek ve kullanılmasını sağlamak, Pasif ve aktif dozimetre kayıtlarının tutulmasını, doz değerlendirme sonuçlarının çalışanlara bildirilmesini ve çalışanların kendi kişisel doz kayıtlarına erişebilmesini sağlamak, Gerekli koruyucu donanımları temin etmek ve kullanılmasını sağlamak, Radyasyon ölçüm cihazlarını temin etmek, gerekli ölçümlerin yapılmasını sağlamak, ölçüm cihazlarının kalibrasyonlarının düzenli olarak yapılmasını sağlamak, 3

6 Radyasyon görevlilerinin ve harici görevlilerin sağlık durumlarının yapacakları göreve uygunluğunu belirlemek amacıyla işe başlamadan önce tıbbi muayenelerinin yapılmasını sağlamak, Çalışma koşulu A olan radyasyon görevlilerinin çalıştıkları süre boyunca yılda en az bir kez tıbbi muayenelerinin yapılmasını sağlamak, İnceleme düzeyi dozu olarak kabul edilen, yıllık etkin veya eşdeğer doz sınırının bir ay içinde onda birinin aşılması durumunda söz konusu kişileri sağlık kuruluşuna yönlendirmek, sağlık kuruluşunun raporu doğrultusunda bu kişilerin çalışma yeri ve süresinin düzenlenmesi, radyasyondan korunma eğitimlerinin tekraralanması, koruyucu önlemlerin gözden geçirilmesi vb çalışma koşullarını düzenlemesini ve iyileştirici önlemler alınmasını sağlamak, Radyasyon görevlilerinin radyasyondan korunma, radyasyondan korunma programının uygulanması, güvenlik kültürünün oluşturulması ve geliştirilmesi hususlarında hizmet içi eğitim almalarını sağlamak, Potansiyel ve kaza durumu ışınlamarını önlemeye yönelik önlemleri uygulamaya geçirmek, gerekli mali yükümlülükleri de yerine getirerek müdahale edilmesini sağlamak, Radyasyondan korunma programı dâhilinde potansiyel ve kaza durumu sonrası ışınlama durumlarına yönelik olarak çalışanların bilgilendirilmesini sağlamak, İş yerinde hamile çalışanların halk dozu üzerinde radyasyona maruz kalmasını engelleyecek düzenlemelerin yapılmasını sağlamak, Kurum tarafından yayımlanmış olan radyasyon güvenliğine ilişkin tüzük, yönetmelikler, usul ve esaslar ile kılavuzları tesiste bulundurmak ve güncel mevzuatın takip edilmesini sağlamak, Radyasyondan korunma sorumlusu tarafından hazırlanan radyasyondan korunma programının uygulanmasına ilişkin durum değerlendirme raporu doğrultusunda tespit edilen uygunsuzlukların giderilmesini ve gerekirse radyasyon kaynağı ile yapılan çalışmanın durdurulmasını sağlamak, Araç/konteyner tarama uygulamalarında kullanılan radyasyon üreten cihazların kullanımına başlanmadan önce, cihazların üretici temsilcileri veya bakım/onarım firmalarıyla gerekli düzenleme ve sözleşmeler yapılarak cihazların bakım ve onarımının sürekli temin edilmesi sağlamak, Araç/konteyner tarama uygulamalarında kullanılan radyasyon üreten cihazların kullanımına başlanmadan önce kabul testlerinin yapılarak düzenlenen teknik raporun daha sonra yapılacak rutin kalite kontrol testleri ve kalibrasyonlar için kayıtların tutulmasını sağlamak, Yapılacak bakım, onarım, kalite kontrolü gibi işlemlerde radyasyon kaynağının güvenliğini bozmayacak tedbirlerin ve radyasyondan korunmaya ilişkin önlemlerin alınmasını ve bu işlemlerin harici görevliler tarafından gerçekleştirilmesi durumunda lisans sahibi ile alt işveren aralarında yaptıkları yazılı bir anlaşma ile aşağıdaki hususların yerine getirilmesini sağlamak; Alt işveren tarafından harici görevlilerin genel sağlık durumlarının yapacağı göreve uygunluğunun tespitinin yapılmasını sağlamak, Harici görevlilerin çalıştıkları denetimli alan ve uygulamaya özgü olarak radyasyondan korunma ile ilgili eğitim/bilgilendirilmenin sağlanması, Harici görevlilere gerekli kişisel koruyucu donanımın temin edilmesi, Harici görevlilerin kişisel dozlarının izlenmesi ve gerekiyorsa ilave dozimetrik izlemelerin yapılmasının sağlanması, Denetimli alandaki çalışmanın tamamlanmasından sonra harici harici görevlilerin doz bilgilerinin kayıt altına alınmasının sağlanması, Kullanılması düşünülmeyen x-ışını cihazlarının e bilgi verilmek koşuluyla uygun bir depoya kaldırılması, satış/devri yapılması veya HEK e ayrılmasını sağlamak, Radyoaaktif kaynaklar için aşağıdaki hususları sağlamak; Radyoaktif atıkların mevzuata uygun olarak gerçekleştirilebilmesi için gerekli idari ve mali tedbirleri almak, Kaynağın güvenliği ve emniyeti ile gerekli önlemlerin alınmasını sağlamak, Kaynakların devredilmesi işlemi, devir yapılacak kuruluşun yetkilendirilmek üzere yaptığı başvurunun Kurum tarafından uygun görülmesi halinde gerçekleşmesini sağlamak, Kaynaklara düzenli olarak her yıl sızıntı testinin yapılmasını sağlamak, Kaynaklara yetkisiz erişim, çalınma, kaybolma gibi risklere ve yangın tehlikesine karşı gerekli önlemleri alınmasını ve uygulanmasını sağlamak, Radyoaktif kaynakların taşınması gereken montaj öncesinde veya sonrasında taşımanın mevzuata uygun olarak yapılmasını sağlamak, Tehlike ve acil durum durumlarında planın uygulanmasını sağlamak ve planın tatbikatlarla sınanmasını sağlamak, Kullanılması düşünülmeyen araç/konteyner tarama sistemlerindeki radyoaktif kaynakların ten gerekli izinleri alarak yurtdışı üretici firmasına gönderilmesi veya atık işlemi için e teslim edilmesi için müracaat etmek, Vizesi geçen ve tarafından geçici faaliyeti durdurulan cihazların faaliyet göstermesini engellemek ve ivedilikle eksikleri tamamlayarak cihazın lisanslanması için gerekli başvuruları yapmak, Kullanım dışı bırakılan radyasyon kaynağı cihazlarının tekrar kullanılması söz konusu olduğunda lisans almak üzere e başvuruda bulunulmasını sağlamak, Aşağıda bahsi geçen kayıtların tutulmasını sağlamak; o Lisansa ilişkin Kayıtlar: Lisans ile ilgili müracaat, proje ve sonrasındaki değişiklkleri içeren belgeler, Radyasyondan korunma programı, Lisans belgesi, o Personele İlişkin Kayıtlar: Verilen lisans belgelerinin tarih, sayı ve içeriği ile lisans belgesi üzerinde ismi belirtilen kişiler, 4

7 Radyasyon görevlilerinin isimleri ile işe giriş ve işten ayrılış tarihleri, Radyasyon görevlilerinin kişisel dozimetri raporları, Aktif dozimeter sonuçları, Radyasyon görevlilerinin ilk defa işe başlamadan önce yapılan tüm tıbbi muayene sonuçları, Radyasyon görevlilerinin yaptırılan periyodik tıbbi muayeneleri ile tarafından gerekli görülen durumlarda yaptırılan tıbbi muayenelerin sonuçları ve varsa diğer tıbbi ışınlanma sonuçları. o Radyasyon Kaynaklara/Cihazlara İlişkin Kayıtlar: Verilen lisans belgelerinin tarih, sayı ve kullanım amaçları ile lisans belgesi üzerinde belirtilen cihaz özellikleri, Mobil cihazların bulundurulduğu adres, yer bilgileri, Cihazların bakımı, onarımı, sızıntı testi, tüp ve kaynak değişimi gibi işlemlerinin tarihleri, yapılan işlerin içeriği ve konu ile ilgili kişilerin isimleri ve aldığı doz değerleri, Radyoaktif kaynakların sertifika ve ithalat, atık işlemine ait belge ve bilgileri. o Kazaya İlişkin Kayıtlar: Kazanın yeri ve tarihi, Kazanın oluş şekli, Kazaya neden olan radyasyon kaynağının özellikleri, Maruz kalınan süre ve radyasyon dozları, Kazaya maruz kalan kişilerin tıbbi muayene sonuçları ve yapılan tıbbi uygulamalar, Kazaya ilişkin rapor Radyasyondan korunma sorumlusunun/sorumlularının bilgileri Radyasyondan korunma sorumlusunun adı-soyadı, T.C. kimlik numarası, diplomasında yer alan meslek bilgisi (Ör: fizikçi, mühendis, gümrük muhafaza memuru v.b.), çalıştığı birim/bölüm ve cihazlar, kullandığı pasif dozimetre tipi (OSL/TLD), kendisine doğrudan ulaşılabilecek alan kodlarının ve dâhili numaranın da belirtildiği iş ve cep telefonu bilgileri belirtilmeli ve ilgili radyasyondan korunma sorumlusu/sorumluları tarafından imzalanmalıdır. Diploma, cihazın güvenli kullanımı ile ilgili olarak aldığı eğitim belgesi ve ten alınan Endüstriyel Uygulamalarda Radyasyondan Korunma (EURK) başarı belgesi suretleri lisans başvuru belgelerine eklenmelidir... Konuya ilişkin açıklama: Radyasyondan korunma sorumlusu, radyasyondan korunmada temel ilkelerin ve radyasyondan korunma programının uygulanması için, tarafından belirlenmiş nitelikleri taşıyan ve Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği kapsamında sorumluluk almak üzere lisans sahibi tarafından görevlendirilen ve Endüstriyel Uygulamalarda Radyasyondan Korunma (EURK) başarı belgesine sahip olan tarafından uygun görülen kişidir. Radyasyondan korunmanın etkili ve verimli şekilde sağlanabilmesi açısından radyasyondan korunma sorumlusu, yapılan işin niteliğine uygun eğitim ve tercihen saha deneyimi olan kişilerden seçilmelidir. Radyasyondan korunma sorumlusu, Radyasyon Güvenliği Yönetmeliğinde verilen görevleri etkili bir şekilde yerine getirmek için yeterli zaman ve yetkiye sahip olmalıdır. Radyasyondan korunma sorumlusunun iş yükü, bu kılavuzda verilen hususların yerine getirilmesini ve gerekli iç denetimlerin yapılmasını aksatmayacak şekilde düzenlenmelidir. Radyasyon güvenliğini etkileyebilecek durumlarda güvensiz çalışmaları durdurmak ve kuruluş genelinde etkin bir etkileşim sağlamak için özellikle lisans sahibi tarafından desteklenmelidir. Kuruluş bünyesinde birden fazla radyasyondan koruma sorumlusu olması durumunda aralarındaki görev ve sorumluluk paylaşımı açıkça belirlenmiş olmalıdır. Radyasyondan korunma sorumlusu ile radyasyon görevlileri ve lisans sahibi arasında doğrudan iletişim sağlanmalı, radyasyondan korunma sorumlusu gerektiğinde bizzat uygulama başında olmalıdır. Radyasyondan korunma sorumlusunun radyasyon uygulamalarına özgü olarak yerine getirmesi gereken görevleri aşağıda belirtilmiştir; Radyasyondan korunma programını hazırlamak, İlgili mevzuatları takip ederek değişiklikler doğrultusunda Radyasyondan Korunma Programının güncellenmesini sağlamak ve lisans sahibini bilgilendirmek, Radyasyondan korunma programı doğrultusunda çalışanları bilgilendirmek, programın uygulanmasını sağlamak, 5

8 Radyasyon ölçümleri için uygun cihazların seçilmesini, çalışma talimatları doğrultusunda kullanılmasını, kalibrasyonlarının düzenli olarak yaptırılmasını sağlamak, çalışma alanları için ölçüm ve izleme programlarını hazırlamak, gerçekleştirmek ve ölçüm sonuçlarını kaydetmek, Yeni bir radyasyon kaynağı alındığında veya mevcut bir radyasyon kaynağı ile ilgili değişiklik yapıldığında, tasarım ve güvenlik özelliklerine göre değerlendirme yaparak gerekirse radyasyon alanlarını yeniden planlamak ve radyasyondan korunmaya ilişkin düzenlemeleri gözden geçirmek, Radyasyon görevlilerinin kişisel dozimetrelerinin doğru ve düzenli olarak kullanılmasını sağlamak, Kişisel doz ve risk değerlendirmelerini düzenli olarak yaparak gerekirse ilave önlemlerin alınmasını sağlamak, Tespit edilen uygunsuzlukların giderilmesini sağlamak, gerekirse radyasyon kaynağı ile yapılan çalışmanın durdurulmasını sağlamak ve lisans sahibine yılda en az bir kere radyasyondan korunma programının uygulanmasına ilişkin durum değerlendirme raporu vermek, Radyasyon kaynakların güvenliği ve emniyetine ilişkin önlemler almak, Radyasyon alanlarına erişim kontrolünü sağlamak, uygun uyarı işaret levhalarının ve kaza durumunda yapılması gerekenleri de içeren talimatların kolayca görülecek yerlere yerleştirilmesini sağlamak, Radyasyon görevlileri ve ziyaretçiler için radyasyon güvenliği ile ilgili önlemler almak, Cihazların kabul testlerine, bakım-onarımına ve kalite teminine ilişkin programların yürütülmesini sağlamak, Lisans belgelerine, radyasyon üreten cihazlara, radyasyon ölçüm cihazlarına, yapılan ölçümlere, radyasyon görevlilerine ilişkin tıbbi gözetim, kişisel doz ve radyasyondan korunma eğitimlerine, kaza durumlarına ilişkin belge ve kayıtları tutmak, Radyasyon güvenliği donanımlarının yeterli miktarda, sürekli kullanılabilir durumda olmasını ve gerektiğinde radyasyon görevlilerince kullanılmasını sağlamak, Kapalı kaynakların sızıntı testini yapmak veya yaptırmak, Mobil cihazların yer değişikliğini tarafından istenildiği şekilde yapmak ve kayıtlarını tutmak, Vizesi geçen ve tarafından geçici faaliyeti durdurulan cihazların faaliyet göstermesini engellemek ve ivedilikle eksikleri tamamlayarak cihazın lisanslanması için gerekli başvuruları yapmak, Hazırlanan radyasyondan korunma programı ve yapılan işe özgü çalışma talimatlarını içerecek şekilde hizmet içi eğitim planının hazırlanmasında ve radyasyon görevlilerine eğitim verilmesinde görev almak, Bir kaza veya tehlike durumunda acil durum planını uygulamak, Kullanım dışı kalan radyoaktif kaynakların atık işlemerini mevzuata uygun olarak gerçekleştirilmesini sağlamak. Aşağıda bahsi geçen kayıtlarıntutulmasını sağlamak veya kayıtları tutmak; o Lisansa ilişkin Kayıtlar: Lisans ile ilgili müracaat, proje ve sonrasındaki değişiklkleri içeren belgeler, Radyasyondan korunma programı, Lisans belgesi, o Personele İlişkin Kayıtlar: Verilen lisans belgelerinin tarih, sayı ve içeriği ile lisans belgesi üzerinde ismi belirtilen kişiler, Radyasyon görevlilerinin isimleri ile işe giriş ve işten ayrılış tarihleri, Radyasyon görevlilerinin kişisel dozimetri raporları, Aktif dozimeter sonuçları, Radyasyon görevlilerinin ilk defa işe başlamadan önce yapılan tüm tıbbi muayene sonuçları, Radyasyon görevlilerinin yaptırılan periyodik tıbbi muayeneleri ile tarafından gerekli görülen durumlarda yaptırılan tıbbi muayenelerin sonuçları ve varsa diğer tıbbi ışınlanma sonuçları. o Radyasyon Kaynaklara/Cihazlara İlişkin Kayıtlar: Verilen lisans belgelerinin tarih, sayı ve kullanım amaçları ile lisans belgesi üzerinde belirtilen cihaz özellikleri, Mobil cihazların bulundurulduğu adres, yer bilgileri, Cihazların bakımı, onarımı, sızıntı testi, tüp ve kaynak değişimi gibi işlemlerinin tarihleri, yapılan işlerin içeriği ve konu ile ilgili kişilerin isimleri ve aldığı doz değerleri, Radyoaktif kaynakların sertifika ve ithalat, atık işlemine ait belge ve bilgileri. o Kazaya İlişkin Kayıtlar: Kazanın yeri ve tarihi, Kazanın oluş şekli, Kazaya neden olan radyasyon kaynağının özellikleri, Maruz kalınan süre ve radyasyon dozları, Kazaya maruz kalan kişilerin tıbbi muayene sonuçları ve yapılan tıbbi uygulamalar, Kazaya ilişkin rapor Radyasyon görevlilerinin bilgileri Cihazın bulunduğu alanda (veya komşuluğunda) çalışması zorunlu personel varsa, bu personellerin çalışma koşularının A veya B olup olmadığı ayrıca RKS tarafından değerlendirilmelidir. Radyasyon görevlilerinin çalıştığı birim/bölüm, adı-soyadı, T.C. kimlik numarası, diplomasında yer alan meslek bilgisi (Ör: fizik mühendisi, subay, astsubay vb), çalışma koşulu (A/B), kullandığı 6

9 dozimetre tipi (OSL/TLD) ve sağlık raporuna ilişkin bilgiler belirtilmelidir. Diploma, cihazın güvenli kullanımı ile ilgili olarak aldığı eğitim belgesi ve ten alınan Endüstriyel Uygulamalarda Radyasyondan Korunma (EURK) başarı belgesi suretleri lisans başvuru belgelerine eklenmelidir. Radyasyon görevlilerinin meslek bilgisi verilirken diplomalarındaki branşları esas alınmalıdır. Radyasyon görevlilerinin çalışma koşulları tarafından hazırlanmış olan Radyasyon Alanlarının Sınıflandırılmasına İlişkin Kılavuz (RSGD-KLV-005) a göre çalışma koşulu A veya B olarak sınıflandırılarak belirtilmelidir. Çalışma koşulu A olarak değerlendirilen radyasyon görevlilerinin mutlak surette dozimetre alınması gerektiğinden bu kişilere tüm vücut TLD veya OSL dozimetre sağlanmalı, dozimetri hizmeti ten veya tarafından yetkilendirilmiş bir kuruluştan alınmalıdır. Çalışma koşulu A olan radyasyon görevlilerinin tıbbi gözetimlerinin yapılması sağlanmalı, sağlık raporlarının var olduğu belirtilmelidir. Radyasyon görevlilerine ve harici görevlilere ait bilgiler aşağıdaki Tablo 1 de verildiği gibi doldurulmalıdır. Tablo 1. Radyasyon görevlilerinin bilgileri için örnek tablo *** Çalıştığı Birim/Bölüm Ad- Soyad T.C. Kimlik No: Mesleği Cihazın Güvenli Kullanım Belgesi/ Eğitim Belgesi Çalışma Koşulu A/B Dozimetre Tipi Sağlık Raporu 1. Cihazla çalışan personel ABC Gümrük muhafaza Var/Var A/B TLD/OSL Var 2. Cihazla çalışan personel DEF Muvazzaf subay veya astsubay Var/Var A/B TLD/ OSL Var 3. Cihazla çalışan personel GHI Fen bilimleri veya mühendislik Var/Var A/B TLD/ OSL Var Radyasyon görevlisinin son 5 yıla ait dozimetre değerleri ve sağlık raporunun radyasyon alanında çalışmasında sakınca olup olmadığı değerlendirilerek gerektiğinde kişiye özgü çalışma planı hazırlanmalı ve uygulanmalıdır... Konuya ilişkin açıklama: Radyasyon görevlileri; görevi gereği halk için belirlenen doz sınırlarının (etkin doz sınırı 1 msv/yıl, cilt için eşdeğer doz sınır 50 msv/yıl, göz merceği için 15 msv/yıl dır) üzerinde radyasyona maruz kalma olasılığı olan kişilerdir. Bu kapsamda radyasyon uygulamalarında bizzat görev alan tüm persenel radyasyon görevlisi sayılır. Radyasyon uygulamalarında radyasyonla çalışacak olan kişiler lisans sahibi tarafından mesleki olarak radyasyon uygulamalarına uygun kişilerden seçilmeli ve bu kişiler gerekirse çalışılacak birimdeki göreve ve kullanılan radyasyon üreten cihazların güvenli kullanımını sağlamaya yönelik ilave mesleki kurslara tabi tutulmalıdır. Radyasyon görevlilerinin sorumlulukları aşağıda belirtilmiştir; Radyasyondan korunmaya ilişkin olarak lisans sahibi ve radyasyondan korunma sorumlusu tarafından belirlenen kurallara ve çalışma talimatlarına uymak, Çalışılan alanda cihazları güvenli kullanmak, 7

10 Koruyucu donanımları ve dozimetreleri talimatlara uygun şekilde kullanmak, Radyasyondan korunmaya ilişkin hizmet içi eğitimlere katılmak ve bilgilerini güncel tutmak, Çalışma talimatlarına aykırı veya olağandışı bir durum saptadığında lisans sahibi veya radyasyondan korunma sorumlusuna bilgi vermek, verilen talimatları uygulamak. Harici görevliler; denetimli alanlarda, geçici veya sürekli olarak kendi adına iş yürüten veya başka bir alt işveren tarafından çalıştırılan çalışma koşulu A olan kişilerdir. Harici görevlilere örnek: cihazların kurulumunda, bakım, onarımında ve kalibrasyonunda görev alan şirket görevlileridir. Harici görevlilerin sorumlulukları aşağıda belirtilmiştir; Radyasyon güvenliğine ilişkin olarak lisans sahibi ile alt işveren arasındaki yazılı anlaşma çerçevesinde belirlenen kurallara ve çalışma talimatlarına uymak, Koruyucu donanım ve dozimetreleri talimatlara uygun şekilde kullanmak, Kişisel dozlarına ilişkin bilgilerin merkezi doz kayıt sistemine aktarıldığını takip etmek ve daha sonraki benzeri çalışmalarda ibraz etmek. Radyasyon görevlilerine radyasyondan korunma programının uygulanmasına yönelik olarak lisans sahibi veya radyasyondan korunma sorumlusu tarafından görevlerinden ayrı olarak aşağıdaki hususlarlarda ayrıca yetki veya sorumluluk verilebilir. Ancak radyasyondan korunma konusunda çalışanlara ek yetki sorumluluk verilmiş olması lisans sahibinin ve radyasyondan korunma sorumlusunun bu hususlardaki yükümlülüklerini ortadan kaldırmaz. Çalışanların görev, yetki ve sorumlulukları aşağıdaki hususlarda olabilir; Lisansla ilişkili bilgi, belge, yazışma kayıtlarının tutulması vb, Cihazların alım/heke ayrılma işlemlerinin takibi/envanterin tutulması vb, Cihazların kabul testi/kalite kontrol/kalibrasyon/bakım onarım vb yapılması/takibi/kayıtların tutulması vb, Radyasyon ölçümlerinin yapılması/kayıtlarının tutulması vb, Radyasyon ölçüm cihazlarının kalibrasyonlarının takibi/rutin bakımlarının yapılması vb Kişisel/alarmlı dozimetrelerin dağıtılması/toplanması/sonuçların duyurulması/kayıtların saklanması/doz aşımı durumlarının takibi vb, Tıbbi gözetimlerin takibi/kayıtların tutulması vb, Koruyucu donanımların takibi/hasarlı olanlarının tamirinin sağlanması/kayıtlarının tutulması vb, Radyasyon uyarı işaretlerinin ve radyasyondan talimatlarının takibi vb, Hizmet içi eğitimlerin hazırlanması/verilmesi/kayıtlarının tutulması vb Araç/konteyner tarama cihazlarına ilişkin bilgiler Kuruluş bünyesindeki tüm araç/konteyner tarama cihazlarıının lisans durumu (yeni başvuru, vize (süre uzatma), lisans belgesi üzerinde değişiklik (RKS, unvan ve adres) veya lisanslı), cinsi (linak, x-ışını, Co-60 vb), markası, modeli, seri numarası, maksimum kv/ma veya radyoaktif kaynak aktivitesi, bulunduğu birim/araç marka, model, plakası ve satın veya devir alındığı kuruluşa ilişkin bilgiler ile denetimli alanlar ve gözetimli alanlar belirtilmelidir. Yeni bir cihaz için lisans başvurusu yapılıyorsa yeni başvuru yapıldığı lisans durumu bölümünde belirtilmelidir. Cihazın kullanım şekli; kapalı alan, açık alan, sabit, mobil veya hareketli olarak belirtilmelidir. Cihazın markası, modeli, seri numarası ve maksimum kilovolt/miliamper belirtilirken kumanda ünitesindeki bilgiler esas alınmalıdır. Radyoaktif kaynak bilgisi; kaynak sayısı ve herbirinin aktivitesi (2*Co-60, 2*300 mci) belirtilmelidir. Cihazın bulunduğu birim, bölüm, yerleşke hakkında mümkün olduğu kadar ayrıntılı bilgi verilmelidir. Mobil cihazlarda ise aracın markası, modeli ve plakası belirtilmelidir. Araç/konteyner tarama amaçlı kullanılan cihazın bulunduğu yerde, sabit/mobil cihazın çalışma koşullarında radyasyon alanları denetimli ve gözetimli alanlar şeklinde belirlenmeli ve radyasyondan korunma programında belirtilmelidir. Radyasyon alanlarının belirlenmesinde tarafından hazırlanmış olan Radyasyon Alanlarının Sınıflandırılmasına İlişkin Kılavuz (RSGD-KLV-005) dan yararlanılabilir. Cihazlara ilişkin bilgiler Tablo-2 de verildiği gibi doldurulmalıdır. 8

11 Tablo 2. Araç/konteyner tarama cihazlarına ilişkin bilgiler için örnek tablo Lisans Durumu (Yeni Başvuru/L isanslı) Lisanslı Lisanslı Lisanslı Yeni başvuru Vize RKS değişikliği Adres değişikliği Unvan değişikliği Kullanım dışı (HEK, depo, ATIK) Cinsi Linak X-ışını Co-60 Linak X-ışını Co-60 Linak X-ışını Co-60 Kullanım Şekli (Sabit/ Mobil/ Araç İçi) * Sabit / Mobil Sabit / Mobil Sabit / Mobil Sabit / Mobil Sabit / Mobil Sabit / Mobil Sabit / Mobil Sabit / Mobil Sabit / Mobil Markası Modeli Seri No ABC DEF KLM ABC DEF KLM ABC DEF KLM ABC300 0 DEFGHI ABC300 0 DEFGHI ABC300 0 DEFGHI Maksimum kv/ma/akt ivite ve üretim tarihi MeV 1234S XYZ234S. kv ma... Ci/ 01/01/ MeV A1234S ABC34S. kv ma... Ci/ 01/01/ MeV VV34S SDF234S. kv ma... Ci/ 01/01/2010 Bulunduğu Yer/ Araç Marka, Model, Plakası XYZ/,,06AB XYZ/,,06AB XYZ/,,06AB XYZ/,,06AB XYZ/,,06AB XYZ/,,06AB XYZ/,,06AB XYZ/,,06AB XYZ/,,06AB Satın veya Devir Alındığı Kuruluş Denetimli alanlar Gözetimli alanlar --- Kuruluşta bulunan tüm cihazların bulunduğu cihazların yerleri gösteren mimari proje veya kroki, mobil cihazlarında bulundurulacağı yer/adres bilgileri başvuru sırasında radyasyondan korunma programı ile birlikte gönderilmelidir. Konuya ilişkin açıklama: Mobil cihazların, radyasyon görevlisinin ve çekim esnasında diğer kişilerin radyasyondan korunmasını sağlayacak koşulların yerine getirilmesi gereklidir. Sabit cihazların bulunduğu alana çalışma süresince diğer araçların girişinin engellenmesi ve alan içerisinde herhangi bir kişinin olmadığının kamera vb sistemlerle kumanda ünitesinden sürekli kontrol edilmesi gereklidir. Cihaz çalıştığında sesli/ışıklı uyarı sistemlerinin çalışır durumda olduğundan emin olunmalıdır. Mobil cihazlar haricinde radyasyon üreten cihazın cinsine göre cihazların bulunduğu alanlar (tavan, yan duvarları ve kapıları) uygun şekilde zırhlanmalıdır. Zırhlama hesaplamaları için tarafından hazırlanan Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu (RSGD-KLV-006) esas alınmalıdır. Kullanılan cihazların teknik özelliklerinin değişmesi, cihazın kullanıldığı yerde veya bitişik alanlarında fiziksel bir değişiklik yapılması, yan alanın kullanım amacının değişmesi, cihazın kullanıldığı alanın zırhlama özelliklerinin değişmesi, cihazın konumunun değiştirilmesi durumları yeniden lisans almayı gerektirir. Böyle bir durumda cihaz ile faaliyet durdurulur, yeniden lisanslama işlemleri için e ivedilikle başvurulur Radyasyon ölçüm cihazlarına ilişkin bilgiler Radyasyon ölçüm cihazının cinsi, markası, modeli, seri numarası, ölçüm aralığı ve kalibrasyon tarihi/geçerlilik süresine ilişkin bilgiler belirtilmelidir. Kalibrasyon sertifikasında belirtilen kalibrasyon süresinin geçirilmemesine dikkat edilmelidir. Her bir tarama cihazı için en az bir adet radyasyon ölçüm cihazı bulunmalıdır... Konuya ilişkin açıklama: Radyasyon alanlarının izlenmesinde uygun radyasyon ölçüm cihazları ve dozimetreler kullanılmalıdır. Radyasyon ölçüm cihazlarının çalışır durumda ve güncel kalibrasyon sertifikasına sahip olması gerekmektedir. Her bir cihazın yanında 9

12 kalibrasyon sertifikasının bir sureti bulunmalıdır. Radyasyon ölçüm cihazlarının kalibrasyonları birincil veya ikincil standart dozimetre laboratuvarında yaptırılması gereklidir. Her bir tarama cihazı için en az bir adet radyasyon ölçüm cihazı bulunmalıdır. Araç/konteyner tarama çalışmalarında radyasyon alanları uygun radyasyon ölçüm cihazı kullanılarak izlenmelidir. (Ölçüm yerleri ve yöntemleri için Bkz Radyasyon ölçüm programları). Bu ölçümlerde; iyon odası ve sintilasyon dedektörleri gibi cevap verme süresi kısa, hızlı ölçüm alabilen radyasyon ölçüm cihazları kullanılmalıdır. Radyasyon ölçüm cihazının seçiminde aşağıdaki hususlar esas alınmalıdır; Radyasyon ölçüm cihazı; kullanılan radyasyon üreten cihazın enerjisine cevap verebilecek enerji aralığına sahip olmalıdır. Cihaz; düşük doz hızı ölçümleri yapmaya da uygun olmalıdır (doğal radyasyon düzeyi dikkate alınmalıdır). Kalibrasyonu, kalibrasyon sertifikasında belirtilen geçerlilik sürelerinde yaptırılmalı, yapılan ölçümlerde kalibrasyon sabiti dikkate alınmalıdır. Cihazın pilleri kontrol edilerek sürekli çalışır durumda olması sağlanmalı ve yedek pil bulundurulmalıdır. Cihaz, manyetik alanlardan ve dış etkenlerden etkilenmeyecek şekilde tasarlanmış olmalıdır. Cihazda alarm seviyesi ayarlama ve sesli uyarı özelliği bulunmalıdır. Radyasyon ölçüm cihazının alarm seviyesi ortalama doğal radyasyon seviyesinin yaklaşık 3-4 katına kadar ayarlanabilir. Cihazın alarmının çalması sürekli olarak bu alanda bulunulması durumunda ortamda yıllık 1 msv in üzerinde doz alınma riskinin olduğuna işarettir. Ancak ölçüm cihazında okunan doz hızının değerlendirilmesinde radyoloji cihazı ile çalışılan süre, meşguliyet faktörü ve koruyucu donanımların kullanılıp kullanılmaması vb öğeler de göz önüne alınmalıdır Aktif (anlık okuma yapan) dozimetre cihazlarına ilişkin bilgiler Kuruluş bünyesinde bulunan aktif (anlık okuma yapan) dozimetre cihazlarının cinsi, markası, modeli, seri numarası, ölçüm aralığı ve kalibrasyon tarihi/geçerlilik süresine ilişkin bilgiler belirtilmelidir. Kalibrasyon sertifikasında belirtilen kalibrasyon süresinin geçirilmemesine dikkat edilmelidir... Konuya ilişkin açıklama: Aktif dozimetreler çalışma esnasında anlık okuma yapabilen elektronik dozimetrelerdir. Aynı zamanda bu dozimetreler alarmlı olup çalışma sırasında beklenmedik durumlara karşı önlem alınabilmesi için de kullanılır. Aktif dozimetreler gerek görülen hallerde; harici görevlilere ve ziyaretçilere verilmelidir. Aktif dozimetreler ayrıca yüksek doz hızlarının gözlenme olasılığı olan açık alan araç tarama uygulamasının yapıldığı yerlerde kişisel (TLD ve OSL gibi pasif) dozimetrelere ilaveten kullanılmalıdır. Yeterli sayıda aktif dozimetre bulundurulmalıdır. Aktif dozimetreler; alanların (radyasyon alanı veya komşuluğunda bulunan radyasyon alanı olmayan alanların) radyasyon seviyesini ölçmek amacıyla kullanılan radyasyon ölçüm cihazlarının yerine kullanılamaz. Ziyaretçilerin ve çalışanların kullandığı aktif dozimetrelerin alarm seviyesi ortalama doğal radyasyon seviyesinin yaklaşık 3-4 katına kadar ayarlanabilir. Aktif dozimetreler görevlileri için kullanılacaksa çalışma koşullarına uygun bir alarm seviyesine (7,5 µsv/saat ) ayarlanabilir. Kişinin uygulama sonrasında aldığı doz radyasyondan korunma sorumlusu tarafından değerlendirilir, kaydedilir ve aktif dozimetre bir sonraki kullanım için sıfırlanır ve uygun koşullarda saklanır II. BÖLÜM TALİMATLAR Araç/konteyner tarama uygulamalarında; cihazların güvenli kullanımına, radyasyon görevlilerinin ve halkın radyasyondan korunmasına, radyasyon alanlarının belirlenmesine, bu alanlara giriş-çıkışlara, radyasyon ölçümlerine, radyasyon görevlilerinin sınıflandırılmasına, doz takibine, kişisel ve tıbbi gözetimlere, cihazların bakım ve onarımı ile kalite teminine, radyoaktif kaynak emniyeti ve güvenliğine, radyoaktif kaynağın teslim alınmasına kaynak değişimine ve atık yönetimine, acil durum planına, potansiyel ve kaza durumu ışınlamalarına ve hizmet içi eğitimlere yönelik radyasyon görevlilerinin, harici görevlilerin ve ziyaretçilerin uyması gerekli kurallar radyasyondan korunma sorumlusu tarafından açık ve anlaşılır bir üslup ile talimatlar şeklinde hazırlanmalıdır. Talimatlar; yazılı ve sözlü olarak ilgili kişilere bildirilmeli, çalışma alanlarına kolay görülebilecek 10

13 şekilde asılmalıdır. Talimatlar ihtiyaç doğrultusunda güncellenmeli ve bu güncellemeler radyasyondan korunma programına yansıtılmalıdır. Aşağıdaki başlıklarda yer alan hususlar talimatların hazırlanması aşamasında rehber niteliğinde olup bu hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir Araç/konteyner tarama cihazlarının güvenli kullanımı Yetkili ve eğitimli radyasyon görevlileri dışında kimse araç/konteyner tarama cihazını kullanmamalıdır. Radyasyon görevlileri, uygulama sırasında radyasyon alanında radyasyondan korunmayı tam olarak sağlamalıdır. Radyasyon alanına girişlerin engelleneceği önlemler alınmalı, sürekli kontrol edilmelidir. Sesli, ışıklı uyarı sistemleri ile radyasyon uyarı işaretlerinin duyulabilir, görülebilir, okunabilir ve uyarı sistemlerinin çalışır durumda olması sağlanmalıdır. Çalışmalar sırasında görevli personel dışında kimsenin alana girmesine izin verilmemelidir. Araç/konteyner tarama cihazına ait güvenli çalışma koşulları olarak belirtilen hususlar sağlanmalı, araç içerisinde herhangi bir kişinin bulunmaması gerektiği durumlar için gerekli önlemler alınmalıdır. Çalışma sırasında radyasyon ölçümleri ile çalışma koşullarının uygunluğu, radyoaktif kaynaklı sistemlerde çalışma sonrasında kaynağın emniyetli konumda olduğu kontrol edilmelidir. Radyoaktif kaynak bulunduran cihazlarda çalışma koşullarının uygun olmadığı veya kaynağın güvenli konumda olmadığı durumlarda kaynak güvenliği sağlanmalı, diğer cihazlarda ise sistemin elektrikle bağlantısı kesilerek acil durum planı çerçevesinde derhal radyasyondan korunma sorumlusuna veya ilgili personele haber verilmelidir. Kontrol sağlandıktan sonra RKS onayı ile çalışmaya tekrar başlanılmalıdır Radyasyon görevlilerinin radyasyondan korunması Radyasyon görevlilerinin maruz kalabileceği dozlar; yıllık doz sınırlarının altında kalmak koşuluyla, mümkün ve makul olan en düşük dozun alınmasının sağlanabilmesi için optimize edilerek her bir uygulamaya özgü olarak kısıtlanmalı ve alınan doz değerlerinin bu kısıtın üzerine çıkmaması için korunmaya özen gösterilmelidir. Uygulama sırasında taraması yapılan araca/konteynere müdahale edilmesi gereken durumlarda; radyoaktif kaynaklı sistemlerde kaynağın emniyetli konuma getirildiği, diğer sistemlerde cihazın ışınlama yapmasının durdurulduğu radyasyon ölçümleri ile kontrol edildikten sonra müdahale yapılmalıdır. Hamileliği belirlenmiş çalışan, çalışma şartlarının yeniden düzenlenebilmesi amacıyla yönetimi haberdar etmelidir. Hamileliğin bildirilmesi çalışanın çalışmasına engel teşkil etmez, gerekiyorsa çalışma koşulları yeniden düzenlenir. Hamileliği belirlenmiş çalışan açısından halk için belirlenen doz sınırlarına uyulmalıdır Radyasyon alanlarının belirlenmesi ve bu alanlara giriş-çıkışların kontrol altında tutulması Radyasyon alanlarının sınıflandırılmasının amacı, planlanmış ışınlanmalarda radyasyon dozu alma riskinin mümkün olduğunca azaltılarak radyasyon maruziyetinin kontrol altında tutulmasını sağlamaktır. Bunu sağlamak üzere radyasyon alanları tespit edilerek uyarı işaretleri ile bu alanlar işaretlenmelidir. 11

14 Radyasyon alanları, planlanmış ışınlamalar nedeniyle halk için belirlenen yıllık doz sınırlarının (1 msv/yıl etkin doz, 15 msv/yıl göz lensi ve 50 msv/yıl cilt eşdeğer dozları) üzerinde doza maruz kalma olasılığı olan alanlar olarak tanımlanmaktadır. Bu alanların sınıflandırılması mesleki ışınlamalar açısından zorunludur. Radyasyon alanlarının sınıflandırılmasında iki farklı alan tanımlanır: Denetimli Alanlar ve Gözetimli Alanlar. Cihazın kullanılacağı bölgede radyasyon alanlarının tanımlanması ve sınıflandırılması Radyasyon Alanlarının Sınıflandırılmasına İlişkin Kılavuz (RSGD-KLV-005) rehberliğinde oluşturulmalıdır. Radyasyon alanları, radyasyon kaynaklarının özellikleri ile kaynağın ve kullanıldıkları alanın zırhlama özellikleri göz önüne alınarak belirlenir. Uygulamaya ve radyasyon kaynağının türüne göre değişmekle birlikte, genellikle radyasyon kaynaklarının bulunduğu yerler denetimli alanlar, bu yerlere bitişik alanlar da gözetimli alanlar olarak sınıflandırılabilir. Buna ilişkin ayrıntılı örnekler söz konusu kılavuzun eklerinde verilmektedir. Ayrıca radyasyon uyarı işaretlerinin, radyasyon ile yapılan bütün uygulamalarda, faaliyetlerde ve gerekli olan alanlarda kullanımı zorunludur. Radyasyon uyarı işaretlerinin anlamları, ebatları ve kullanılabilecekleri yerlere ilişkin bilgiler tarafından hazırlanan Radyasyon Uyarı İşaretlerine İlişkin Kılavuz (RSGD-KLV-004) dan elde edilmelidir. Cihaz çalıştığında; sesli ve ışıklı ikaz sistemleri ile uyarı yapılması sağlanmalı, alanlara giriş-çıkışlar görevli kişiler tarafından ve gerekli durumlarda ayrıca kamara sistemi ile kontrol edilmelidir Radyasyon ölçüm programları Radyasyon ölçümleri belirli bir program dahilinde yapılamalıdır. Bu programda ölçümlerin zamanı, ölçümün amacı, ölçümde kullanılan cihaz, ölçüm alınan yerler ve yapılan değerlendirmeyi belirten bir çizelge oluşturulmalı ve yapılan ölçümler bu çizelge ile kayıt altına alınmalıdır. Radyasyon ölçümleri aşağıdaki amaçlar doğrultusunda yapılmalıdır Radyasyon ölçümü ile zırhlama yeterliliğinin kontrol edilmesi Zırhlamanın yeterliliği, lisans öncesinde ve lisanslamadan sonra rutin 6 ayda bir radyasyon ölçümleriyle kontrol edilmelidir. Radyasyon alanlarının izlenmesinde Radyasyon Alanlarının İzlenmesine İlişkin Kılavuz (RSGD-KLV-019) undan yararlanılmalı ve araç tarama cihazında kullanılan radyasyon kaynağına kalibrasyon, bakım onarım, tüp değişimi gibi işlemler uygulanmışsa çevre alanlarda ölçüm alınarak lisans koşullarına uygunluğun devam edip etmediği kontrol edilmelidir Radyasyon ölçümü ile radyasyon görevlilerinin çalışma koşullarının değerlendirilmesi Radyasyon görevlilerinin çalışma koşullarının A veya B olarak belirlenebilmesi için çalışma koşullarının değerlendirilmesinde; çalışma süresi, radyasyon kaynağına olan mesafe, potansiyel ışınlama durumları göz önüne alınarak radyasyon ölçümleri yapılmalı, alınması muhtemel dozlar hesaplanmalıdır. İnceleme doz düzeyi üzerinde veya beklenilmeyen doz alınması durumlarında tahmini dozların tespiti için doz alan kişinin çalışma koşulları radyasyon ölçümleri ile değerlendirilerek ve aynı işi yapan kişiler ile karşılaştırılarak tahmini dozlar hesaplanmalıdır. 12

15 . Konuya İlişkin Açıklama: Radyasyon ölçümleri; çalışma alanlarındaki zırhlama koşulları, radyasyon alanlarındaki ışınlanmaların ve radyasyon alanlarının sınıflandırılmasının değerlendirilmesinde büyük önem taşımaktadır. Radyasyon ölçümleri aşağıdaki hususlar doğrultusunda yapılmalıdır; Radyasyon ölçümü ile zırhlama yeterliliğinin kontrol edilmesi: Zırhlamaya ilişkin bilgiler tarafından hazırlanan Zırhlama Hesaplamaları Kılavuzu RSGD-KLV-006 nda yer almaktadır. Araç/konteyner tarama cihazları için Kurumumuzdan Zırhlama Uygunluk Raporu alınması zorunlu değildir. Tarama cihazının bulunduğu kapalı alan çevresinde (yan alanlar, kapı) ölçülen doz hızı değerlerinden; ölçüm yapılan alanın meşguliyet faktörü ve radradyasyon üreten cihazın iş gücü dikkate alınarak zırhlama hesabı yapılabilir. Zırhlama yeterliliğinin kontrol edilebilmesi için her uygulamaya özgü kumanda ünitesinde, zırhlanmış yerin yaklaşık 0.5 metre uzağında, araç giriş çıkış yerlerinde radyasyon ölçümü yapılmalıdır. Radyasyon ölçümü ile radyasyon görevlilerinin çalışma koşullarının değerlendirilmesi: Radyasyon görevlilerinin normal çalışma koşullarının değerlendirilmesi için radyasyon görevlisinin çalıştığı ortamda radyasyon ölçüm cihazları ile ölçülen doz hız değerleri radyasyona maruz kalma süresi ile çarpılarak doz değerleri bulunur ve doz sınırları ile karşılaştırılır. Yapılan değerlendirmeye göre, yılda 6 msv den fazla etkin doz veya göz merceği için 15 msv, cilt, el ve ayak için 150 msv den fazla eşdeğer doz alma olasılığı olan kişilerin çalışma koşulları çalışma koşulu A olarak sınıflandırılmalıdır. Potansiyel ışınlanma durumları dâhil olmak üzere yılda 6 msv in üzerinde etkin doz almayacağı ancak halk için verilen yıllık 1 msv in üzerinde doz alma olasılığı olan kişiler için ise Çalışma Koşulu B olarak belirlenebilir. Radyasyon görevlilerinin çalışma koşullarının değerlendirilmesi için radyasyon uygulmasına göre görevli personelin bulunduğu veya bulunabileceği kumanda ünitesi, tarama aracı içi, araç giriş-çıkışı gibi yerlerde radyasyon ölçümü yapılmalıdır Radyasyon görevlilerinin sınıflandırılması ve dozimetri İşlemleri Radyasyon görevlilerinin sınıflandırılması Radyasyon görevlileri; Radyasyon üreten cihaza olan uzaklığı, çalışma süresi, cihazın türü, radyasyon doz hızı ölçümleri ve potansiyel ışınlamalar gibi faktörler dikkate alınarak bu kişilerin bir yılda ne kadar doz alabileceklerinin değerlendirilmesine göre Çalışma Koşulu A veya Çalışma Koşulu B olarak sınıflandırılmalıdır. Yapılan değerlendirmeye göre, yılda 6 msv den fazla etkin doz veya göz merceği için 15 msv, cilt, el ve ayak için 150 msv den fazla eşdeğer doz alma olasılığı olan kişilerin çalışma koşulları çalışma koşulu A olarak sınıflandırılmalıdır. Potansiyel ışınlanma durumları dâhil olmak üzere yılda 6 msv in üzerinde etkin doz almayacağı ancak halk için verilen yıllık 1 msv in üzerinde doz alma olasılığı olan kişiler için ise Çalışma Koşulu B olarak belirlenebilir. Denetimli alanlarda çalışanlar genel olarak Çalışma Koşulu A olarak sınıflandırılmalıdır. Çalışma Koşulu A da görev alan radyasyondan korunma sorumlusu ve radyasyon görevlilerinin çalışma sırasında kişisel pasif dozimetre (TLD/OSL gibi pasif dozimetreler) kullanması zorunludur. Çalışma koşulu B olan çalışanların doz takibinde çalışma alanlarında yapılan radyasyon ölçümleri esas alınmalıdır. Çalışma koşulu B olarak sınıflandırılmasında tereddüt oluşan çalışanlarların çalışma koşulu A olarak kabul edilmelidir Dozimetre kullanımı ve işlemleri Pasif dozimetreler, söz konusu dozimetreyi kullanılacak kişilere tahsis edildiğinden başkası tarafından kullanılmamalı ve aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir: 13