Draba nemorosa L. ve Endemik Draba rosularis Boiss. Türleri Üzerinde Morfolojik ve Anatomik Bir Çalışma

Transkript

1 Araştırma Makalesi Draba nemorosa L. ve Endemik Draba rosularis Boiss. Türleri Üzerinde Morfolojik ve Anatomik Bir Çalışma Kadriye YETİŞEN 1, Yurdanur AKYOL 2*, Canan ÖZDEMİR 1, Okan KOCABAŞ 1 1. Celal Bayar Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 45140, Manisa, TÜRKİYE. 2. Manisa Bilim ve Sanat Merkezi, Manisa, TÜRKİYE. *yurdanur45@gmail.com Özet: Çalışmamızın amacı, Draba nemorosa L. ve Endemik Draba rosularis Boiss. türlerinin morfolojik ve anatomik özelliklerinin araştırılmasıdır. D. nemorosa tek yıllık ve otsu formda iken D. rosularis türü ise kamefit formdadır. İki türün yapraklarında da yıldızsı tüyler mevcuttur. Her iki türün gövde enine kesitlerinde yer alan sklerenkima tabakası dalgalı bir yapıdadır. Türlerin yaprak enine kesitlerinde iletim demetlerinin etrafında demet kını hücreleri mevcuttur. Anahtar Kelimeler: Anatomi, Brassicaceae, Draba nemorosa, Draba rosularis, Endemik, Morfoloji A Morphological and Anatomical Study on Draba nemorosa L. And Endemic Draba rosularis Boiss. Species Abstract: The aim of the present study is demonstrate anatomical and morphological features of Draba nemorosa L. and endemic Draba rosularis Boiss. species. D.nemorosais annual and herbaceous form whereas Draba rosularisis chamaephytes form. Stellate hairs on the leaves of both species are available. The sclerenchyma layer, cross sections of stem in the two species, has wavy structure. There is the bundle of sheath cells around the vascular bundles incross sections of leaves in both species. Key Words: Anatomy, Brassicaceae, Draba nemorosa, Draba rosularis, Endemic, Morphology. Giriş Brassicaceae familyasına dahil olan Draba L. cinsi 370 civarında tür içermektedir ve familyanın en geniş üyesidir. Genellikle Akdeniz de ve güney batı Asya da yayılış gösteren cins taksonomik karışıklığı ile bilinir (Rollins, 1993; Shehbaz ve ark., 2006). Karaer (2012) in yaptığı çalışmaya göre Draba cinsinin Türkiye de 25 tür ve 7 alttürü bulunmaktadır. Cinsle ilgili Türkiye den yapılan son çalışmada Draba cinsinin yeni bir türü tanımlanmıştır (Karaer, 2012). Bu cinsin taksonları ile ilgili ülkemizde maalesef yeterli çalışma mevcut değildir. Çalışmamızda taksonomik olarak karmaşık olan bu cinsin Ağrı da yayılış gösteren Draba nemorosa ve endemik Draba rosularis türlerinin morfolojik ve anatomik özelliklerinin karşılaştırmalı olarak araştırılması amaçlanmıştır. Elde ettiğimiz bulguların, türlerin daha iyi tanınmasına ve Draba cinsi ile ilgili olarak ileride yapılacak sistematik çalışmalara katkı sağlayacağını düşünmekteyiz. Materyal ve Yöntem Çalışılan örnekler aşağıda belirtilen lokasyonlardaki doğal ortamlarından toplanmışlardır. Draba nemorosa: Ağrı Dağı, Serdebulak Yaylası, 1850 m. Draba rosularis: Ağrı İli, Doğubeyazıt İlçesi, İshak Paşa Sarayı çevresi, 1500 m. Bitkilerin taze örnekleri morfolojik ölçümler için kullanılmıştır. Bu ölçümlerin sonuçları Davis (1984) in ölçümleri ile karşılaştırılmıştır. Anatomik çalışmalar için bitki örnekleri %70 lik etanolde fikse edilmiştir. Kök

2 enine kesitleri parafin metodu kullanılarak hazırlanmıştır (Algan, 1981) μm kalınlıktaki enine kesitler rotary mikrotom yardımıyla alınmıştır. Safranin-fast green ikili boyama serisinde boyanmıştır. Gövde ve yapraklar için el kesiti alınarak sartur reaktifi ile boyanmıştır (Çelebioğlu ve Baytop, 1949). Tüm kesitler Leica marka kameralı mikroskop ile fotoğraflandıktan sonra mikrometrik oküler ile ölçümler yapılıp minimum, maksimum, ortalama ve standart sapma değerleri hesaplanmıştır. Bulgular Morfolojik Bulgular D. nemorosa: Tek yıllık, 30 cm, yapraklar seyrek yıldızsı tüylü. Dişli ve sapsız yapraklar dar ovat ve dar elips. Çiçek sarı petalli. Pedisellerden kısa tüysüz ya da seyrek tüylü silikula meyve dar eliptik veya dar ovat. Meyve tohum taşır (Şekil 1). Şekil 1. D. nemorosa nın herbaryum örneği. D. rosularis:bitkiçok yıllıktır ve yastık formundadır. 10 cm nin üzerinde boylanabilen skapeleri tüylü ve diktir. Dar eliptik şekilli yapraklarda 8-20 mm lik yıldızsı tüyler mevcuttur ve yapraklar tüyler sayesinde beyazımsı renk alır. Petalleri sarı ve diğer türe göre daha uzundur. Yıldızsı tüylü silikula meyve oval veya elips şekillidir ve tohum taşımaktadır (Şekil 2). Şekil 2. D. rosularis in arazideki genel görünümü

3 Anatomik Bulgular D. nemorosa Kök: Türün kökenine kesitinin en dışında tek sıralı epidermis tabakası mevcuttur. 5-7 sıralı parankimatik hücreler korteksi oluşturmaktadır. Korteks tabakası hücreler arası boşluklar içermemektedir. Floem belirgin değildir. Ksilem kesitin oldukça geniş bir alanını işgal etmektedir (Şekil 3,4). Gövde: Gövde enine kesitinde tek sıralı epidermisin altında 5-8 hücre sıralı korteks mevcuttur. Korteksin hemen altında tek sıralı nişasta kını bulunmaktadır. 6-8 adet iletim demeti tek halka halinde sıralanmıştır. İletim demetlerinin arasında kıvrımlı bir sklerenkima tabakası gözlenmiştir. Gövde geniş bir öz bölgesine ve öz boşluğuna sahiptir (Şekil 5,6). Yaprak: Türün yaprak enine kesitinde tek sıralı abaksiyal ve adaksiyal epidermis, 6-7 tabakalı mezofil mevcuttur. İletim demetleri mezofilin orta kısmında belirli aralıklarla düzenli şekilde sıralanmıştır. Yapraktaki yıldızsı tüyler diğer türe göre daha az dallanmıştır (Şekil 7A, B). Şekil 3. D.nemorosa kök enine kesitleri; e:epidermis, k:ksilem, ko:korteks. Şekil 4. D.nemorosa kök enine kesitleri; e: epidermis, k: ksilem, ko: korteks

4 Şekil 5. D.nemorosa gövde enine kesitleri; e:epidermis, f:floem, k:ksilem, ko:korteks, n: nişasta kını, ö:öz, s:sklerenkima, t:tüy. Şekil 6. D.nemorosa gövde enine kesitleri; e:epidermis, f:floem, k:ksilem, ko:korteks, n: nişasta kını, ö:öz, s:sklerenkima, t:tüy. A B Şekil 7A, B. D.nemorosa yaprak enine kesitleri; ab:abaksiyal epidermis, adaksiyal epidermis, m:mezofil

5 D. rosularis Kök: Çok yıllık kökün enine kesitinde diğer türden farklı olarak 9-11 hücre sıralı peridermis bulunmaktadır (Şekil 8, 9). Gövde: Gövde enine kesitinin en dışında tek sıralı bir epidermis tabakası mevcuttur. 6-9 tabakalı korteksin altında diğer türde olduğu gibi tek sıralı nişasta kını vardır adet iletim demetinin arasında D. nemorosa da da bulunan kıvrımlı sklerenkima kümeleri gözlenmiştir. Öz bölgesi D. nemorosa dan farklı olarak öz boşluğu içermemektedir. (Şekil 10, 11,12). Yaprak: Yaprak enine kesitinde her iki yüzeyi tek sıralı epidermis tabakası örtmüştür tabakalı mezofilde yerleşmiş olan iletim demetlerinin etrafında kın hücreleri mevcuttur. Yapraktaki tüyler diğer türe göre daha fazla dallanmıştır (Şekil 13, Tablo 1). Tablo 1. D. nemorosa ve D. rosularis Türlerinin Anatomik Ölçüm Değerleri Kök D. nemorosa En (µm) Boy (µm) Min Mak Ort±SH Min Mak Ort±SH Epidermis hücresi ± ±6.04 Korteks hücresi (çap) ±8.28 Trake (çap) ±2.98 Gövde Epidermis hücresi ± ±1.58 Korteks hücresi (çap) ±2.11 Trake (çap) ±12.84 Öz hücresi (çap) ±2.89 Yaprak Adaksiyal Epidermis ± ±4.18 Abaksiyal Epidermis ± ±4 Mezofil (çap) ±2.91 Kök D. rosularis Peridermis hücresi ± ±3.08 Korteks hücresi (çap) ±2.48 Trake (çap) ±4.92 Gövde Epidermis hücresi ± ±2.54 Korteks hücresi (çap) ±10.12 Trake (çap) ±1.43 Öz hücresi (çap) ±4.52 Yaprak Adaksiyal Epidermis ± ±2.73 Abaksiyal Epidermis ± ±3.22 Palizat p ± ±12.9 Sünger p. (çap) ±5.9 Min: minimum, Mak: maksimum, Ort: ortalama, SH: standart hata

6 Şekil 8. D.rosularis kök enine kesitleri; pe:peridermis. Şekil 9. D.rosularis kök enine kesitleri; t:trake, tr: trakeid. Şekil 10. D.rosularis gövde enine kesitleri; e:epidermis, f:floem, k:ksilem, ko:korteks, n:nişasta kını, ö:öz, s:sklerenkima, t:tüy

7 Şekil 11. D.rosularis gövde enine kesitleri; e:epidermis, i:iletim demeti, ko:korteks, n: nişasta kını, ö:öz, s:sklerenkima, t:tüy. Şekil 12. D.rosularis gövde enine kesitleri; f:floem, ko:korteks, ö:öz, s:sklerenkima, t:trake. Şekil 13. D.rosularis yaprak enine kesitleri; ab:abaksiyal epidermis, ad: adaksiyal epidermis, i:iletim demeti, m:mezofil, t: tüy

8 Tartışma Çalışmamızda Ağrı da yayılış gösteren iki Draba türünün morfolojik ve anatomik özellikleri belirlenmiş ve karşılaştırmaları yapılmıştır. D. rosularis türü D. nemorosa dan farklı olarak yastık formundadır ve yaprakları daha tüylüdür. Yapraklarındaki yıldızsı tüyler D. nemorosa ya göre daha çok dallanmıştır. Anatomik karakterler incelendiğinde D. rosularis in kök enine kesitlerinde 9-11 tabakalı periderm gözlenmiştir. Her iki türün gövde enine kesitinde korteks tabakasının altında tek sıralı nişasta kını ve 7-9 hücre sıralı, kıvrımlı bir sklerenkima tabakası gözlenmiştir. Benzer şekildeki sklerenkima kümeleri aynı familyanın üyesi Alyssum obtusifolium Steven ex DC. da da gözlenmiştir (Orcan ve Binzet, 2003). D. nemorosa nın gövdesi diğer türden farklı olarak öz boşluğu içermektedir. Yaprak enine kesitlerinde iletim demetlerinin etrafındaki demet kını iki türde de mevcuttur. Aynı familyaya dahil olan Alyssum harputicum Dudley, D. rosularis türünde olduğu gibi kamefit yapı göstermektedir. Bu türle ilgili yapılan bir çalışma incelendiğinde kök ve gövde kesitlerinde anatomik benzerlikler gözlenmiştir (Kurşat ve ark., 2008). Sonuç Sonuç olarak; D. nemorosave az bilinen endemik D. rosularis in morfolojik ve anatomik özellikleri tarafımızca incelendi ve önemli yeni bulgular elde edildi. Bu bulguların türlerin daha iyi tanınmasında ve Draba cinsi ile ilgili olarak ileride yapılacak sistematik çalışmalara yardımcı olacağı kanaatindeyiz. Teşekkür Bitki örneklerinin toplanmasında yardımlarını esirgemeyen Iğdır İli Aralık İlçesi Kaymakamı Sayın Mehmet Fatih ÇİÇEKLİ ye teşekkür ederiz. Kaynaklar Algan, G Bitkisel Dokular İçin Mikroteknik, Fırat Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları Botanik İstanbul. Al- Shehbaz, I.A., Beilstein, M.A., Kellogg, E.A Systematics and Phylogeny of the Brassicaceae: An Overview. Plant Systematics and Evolution. 259: Çelebioğlu, S., Baytop, T A New Reagent for Microscopical Investigation of Plant. Publication of the Instute of Pharmacognosy. 10 (19): 301. Davis, P.H Flora of Turkey and the East Aegean Islands. Edinburgh University Press. Edinburgh. Karaer, F Draba cemileae(brassicaceae), ANew Species from NE Anatolia, Turkey. Annales Botanici Fennici. (49): Kurşat, M., Civelek, Ş., Kandil A Alyssum harputicum Dudley in (Brassicaceae) Morfolojik, Anatomik ve Polen Özellikleri ile Kromozom Sayısı Bakımından Araştırılması. Fırat Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi. 20 (2): Orcan, N., Binzet, R The Anatomical and Palynological Properties of Alyssum obtusifolium Steven ex DC. (Brassicaceae). Turkish Journal of Botany. 27: Rollins, R.C The Cruciferae of Continental North America: Systematics of the Mustard Family from the Arctic to Panama. Standford University Press. Stanford