YEMEKLİK TANE BAKLAGİLLERDE TANE

Transkript

1 YEMEKLİK TANE BAKLAGİLLERDE TANE Yemeklik tane baklagillerde tane, meyvenin içinde olup, göbek bağı ile bağlıdır. Bitkiye gelen tüm besin maddeleri bu bağ ile taneye taşınır. Taneler; renk, büyüklük ve şekil bakımından cins, tür, çeşit ve çevre koşullarına göre değişiklik gösterir. Renkleri beyaz dan kırmızı ve siyah a; 1000 tane ağırlıkları (20 22) g dan ( ) g a; şekilleri ise yassı diskten, yuvarlak ve dikdörtgen prizmaya kadar değişir.

2 Bakla

3

4 Fasulye

5 Nohut

6 Nohut tanesi

7 Mercimek

8 Bezelye Bezelye Bezelye Bezelye

9 Börülce

10 Tomurcuk (plumula) Hipokotil (hypocotyl) Göbek bağı (hylum) Kotiledon Kapıcık (microphyl) Kökçük (radicula) Tohum kabuğu (testa)

11 YEMEKLİK (TANE) BAKLAGİL TANESİ A- Tane (Tohum) kabuğu B- Kotiledonlar C- Embriyo olarak üçe ayrılır. A) Tane (Tohum) kabuğu Kotiledonlar ve embriyonun etrafını sarar; sadece tohum kabuğundan (testadan) ibarettir. Tohum kabuğu kalınlığı, yapı ve rengi; cins, tür, çeşit ve çevre koşullarına göre değişir. Tohum kabuğunun üzerinde görülen ve meyve kabuğuna bağlandığı kısmın tanedeki kalıntısı, göbek bağı (hylum), bulunur. Çiçek tozu çim borusunun yumurtalıktan içeriye girdiği kısmın, tane kabuğu üzerindeki kalıntısı, kapıcık (microphyl), bulunur.

12 B) Kotiledonlar Bu kısımda besin maddeleri depolanır. Tüm YTB cinslerinde, tıpkı tahıllardaki gibi endosperm in görevini ve ödevini üstlenen (çeşitli besin maddelerinin depolandığı) iki tane kotiledon (çim yaprağı) vardır. Bunlar, besin maddelerince (yağ, karbonhidrat ve özellikle de protein) oldukça zengindir. C) Embriyo Tane de yeni bitkiyi oluşturacak ve bitkinin küçük bir taslağının saklandığı yapı olup; iki kotiledon yaprağı arasındadır. Bu organ, çimlenmeden sonra toprak üstü organlarını verecek gövde taslağı (plumula), sapçık (hypocotyl) ile toprak altı organlarını oluşturacak kökcük (radicula) den meydana gelir.

13 Normal koşullarda çimlenirken, ilk kökçük uyanır ve tane kabuğunu delerek dışarı çıkar. Ardından, çok kısa bir zaman farkı ile, plumula (tomurcuk) çıkar. Yemeklik tane baklagillerin çimlenmesinde embriyodaki hypocotyl veya epycotyl organları etkili olabilir. Buna göre de, çimlenme hypogeal ve epigeal olarak ikiye ayrılır. Hypogeal çimlenme: Çimlenmede etkili olan hipokotil hızla gelişir, ancak bitkide kotiledon yaprakları büyük olduklarından bu yapılar yukarıya doğru çekilip taşınamadığı için, çimlenme sonunda hypocotyl organı deve boynu şeklinde kıvrılarak toprağın yüzeyine çıkar. Örnek: Fasülye

14 Oysa ki; çimlenmenin ilk devresinde epikotil etkili ise; (bu yapı embriyonun kotiledonlara tutunduğu kısmın üstünde olduğundan) bu kez plumula yukarı doğru ilerlerken, kotiledonlar yüzeye çıkmadan toprak altında kalır ki, bu tip çimlenmeye de Epigeal çimlenme denilir. Örnek: Bakla, bezelye, nohut, mercimek

15 Hipogeal çimlenme

16 Hipogeal çimlenme

17 Epigeal çimlenme

18 Epigeal çimlenme Epigeal çimlenme

19 Kök Hipokotil

20 Baklagil köklerinin ortak özelliği; bitki ile ortak yaşayarak havanın (saf) azotunu toprağa bağlayabilen bakterilerin oluşturduğu yumrucukların (= nodozitelerin) bulunmasıdır. Çevre koşulları, cins, tür, çeşit ve yetiştirme koşullarına göre bu yolla bir yılda havadan toprağa bağlanan azot miktarı ( ) kg /da arasındadır. Cins Bakteri türü Azot miktarı (kg/da/yıl) Bakla Rhizobium leguminosarum 21,6 19,0 Mercimek Rhizobium leguminosarum 8, Bezelye Rhizobium leguminosarum 18,5 9.0 Börülce Rhizobium japonica 9,0 9.0 Nohut Rhizobium ciceri 17,6 8.0 Fasulye Rhizobium phaseoli 6,4 5.0

21

22 Nodüller Kökler

23

24

25 Yemeklik Tane Baklagillerde Gövde Gövdeleri yumuşak ve otsudur. Boy, kalınlık, dallanma, kesit-şekil, yatık ya da dik büyümeleri çeşitlere göre değişir. Gövde şekli; Nohut, Bakla, Mercimek ve Bezelyede 4 köşeli; Fasulye ve Börülcede alt kısımda yuvarlak, üst kısımda 6 köşelidir.

26 Dallanma genelde gövdenin alt kısımlarında (Bakla).

27 Dallanma gövdenin üst kısımlarında olur (Bezelye)

28 Dallanma bütün gövde boyunca Nohut ta dallanma

29 Dallanma gövde boyunca (Örnek: Nohut, Fasulye ve Börülce gibi )

30 Dallanma gövde boyunca (Örnek: Nohut, Fasulye ve Börülce) Fasulye

31 Börülce de dallanma

32 Dallanma gövde boyunca

33 Dallanma gövde boyunca (Nohut, Fasulye ve Börülce). Börülce

34 Dallanma çok kuvvetli; alt dallar genellikle yeniden dallanır (Örnek Mercimek) (Mercimek)

35 Mercimek te dallanma

36 Mercimek te Dallanma (Belirgindir; Alt Dallar Tekrar Dallanır!)

37 Yemeklik Tane Baklagillerde Yaprak Bileşiktir: Ortak bir sap ve ona sapçıklarla bağlı 3 ya da daha çok yaprakçığın sıralanmasından oluşur. Yaprakçıklar sayı, büyüklük, şekil, kenar dişliliği, sapın sülük, yaprak vb. ile bitmesine göre değişiklik gösterir. YTB cinsleri arasındaki yaprak farklılıkları, gelişme dönemleri ilerledikçe daha da belirginleşir.

38 Yemeklik Tane Baklagillerde Yaprak (devam) Örneğin; fasulye ve börülce de yaprakçık sayısı 3 olup; bunların biri yaprak sapının ucunda; diğer ikisi ise karşılıklı olarak sapın üstündedir. Bezelye ve baklada ise bir yaprak sapı üzerinde alternatif olarak sıralanan (2-4) çift büyük yaprakçıklar vardır. Nohut ve mercimekte, çok sayıda küçük ve elips şekilli yaprakçıklar karşılıklı ve alternatif olarak yaprak sapına dizilmişlerdir. Ayrıca, nohuttaki tüm yaprakçıkların üstü yoğun tüylü olup, uçtan 2/3 lük kısmı da dişlidir. Bezelye de yaprak sapları sülük ya da yaprakçıkla biter.

39 Fasülye de yaprak

40 Börülce de yaprak

41 Bezelyede yaprak

42

43

44 Nohut a çiçek

45

46 Mercimek te çiçek

47 Mercimek te çiçek Mercimek te çiçek

48

49 Bakla da çiçek

50 Bakla da çiçek

51 Fasulye çiçeği

52 Bezelye de çiçek

53 Börülce de çiçek

54 Kültürü yapılan yemeklik tane baklagillerde çiçek yapısı kendine döllenmeye uygundur. Bir YTB cinsi olan bakla hem kendine hem yabancı tozlanıp, döllenir. Bezelye de ise kendine döllenme hakimdir; ancak bakladan sonra en çok yabancı döllenme bu bitkide saptanmıştır.

55 Yemeklik Tane Baklagillerde Meyve Meyvelerine bakla, fasulye, kapçık, çakıldak, koza ve badıç vb. denilir. Meyve; yumurtalıkta dış çeperin gelişmesi ile oluşan, iki parçalı ve iki dikişli bir yapıdır. Meyvelerinde 1 (Bir) ya da daha çok sayıda tohum olur. Büyüklükleri ile şekilleri, olgunlaşmadan önceki ve sonraki renkleri, gerek çeşitlere gerekse çeşitler içerisindeki varyetelere göre değişir. Bakla, bezelye, börülce ve fasulyede meyveler uzun olup, her biri genellikle (3-4) tohum taşır. Mercimek ve nohutta ise içinde (1-3) adet tohumu taşıyan meyveler küçüktür.

56

57

58 Bakla

59

60 Bakla Fasulye Bakla

61 Bezelye

62 Fasulye de meyve