Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Merkezleri

Transkript

1 Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Merkezleri Prof.Dr. Göksel N. Demirer Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Ulusal Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Merkezi Toplantısı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı 6 Nisan 2010

2 TEMİZ ÜRETİM NEDİR? Bütünsel önleyici bir çevre strajesinin ürün ve süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insan sağlığı ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması (BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı). Prosesler için; Hammadde ve enerji kullanımının Toksik madde kullanımının Üretim ve hizmet süreçlerinden kaynaklanan tüm emisyon ve atıkların miktar ve toksisitelerinin Ürünler için; Olumsuz çevresel etkilerinin yaşam döngüsü boyunca (hammadde eldesinden nihai bertarafa kadar) önlenmesi/azaltılması demektir. Seyreltme 1960 Kirlilik Kontrolü (Boru-sonu) Arıtma Geri Dönüşüm Temiz Üretim 1990 Kirlilik Önleme (Temiz Üretim) Çevre Yönetiminin Tarihsel Gelişimi Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

3 TEMİZ ÜRETİM NEDİR? Temiz Üretim birbirine bağlı üç soruya yanıt vermek üzere kullanılan bir yöntemdir: Temiz Üretim bir firmanın hangi noktalarda ve neden atık formunda kaynak kaybettiğini ve bu kayıpların nasıl minimize edilecebileceğini belirlemek üzere kullanılır. TÜ Değerlendirmesi TÜ Opsiyonları Daha az atık TÜ Opsiyonları Daha az atık Daha verimli üretim Hammadde, A Hammadde, B Üretim Prosesleri Ürün, X Atıklar, Y A + B X = Y Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

4 TEMİZ ÜRETİM BİR ENDÜSTRİYEL SÜREÇTE NASIL UYGULANIR? TEKNOLOJĠ ĠġLETME ÜRETĠM PROSESLERĠ HAM MADDE DĠĞER GĠRDĠLER ÜRÜN ATIK VE EMĠSYONLAR Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

5 TEMİZ ÜRETİM BİR ENDÜSTRİYEL SÜREÇTE NASIL UYGULANIR? HAM MADDE VE DĠĞER GĠRDĠLERĠN DEĞĠġTĠRĠLMESĠ TEKNOLOJĠ ĠġLETME ÜRETĠM PROSESLERĠ ÜRÜN HAM MADDE VE DĠĞER GĠRDĠLERĠN DEĞĠġTĠRĠLMESĠ Ham Madde ve Diğer Girdilerin DeğiĢtirilmesi: Toksik ve zararlı girdilerin çevreye duyarlı eşdeğerleri ile değiştirilmesi Geri kazanılmış ve yenilenebilir ham madde ve girdilerin kullanılması ATIK VE EMĠSYONLAR

6 TEMİZ ÜRETİM BİR ENDÜSTRİYEL SÜREÇTE NASIL UYGULANIR? TEKNOLOJĠK ĠYĠLEġTĠRMELER Ekipman ve Proses Kontrolünde İyileştirmeler TEKNOLOJĠ Yeni Teknoloji ĠġLETME ÜRETĠM PROSESLERĠ HAM MADDE VE DĠĞER GĠRDĠLER ÜRÜN Teknolojik ĠyileĢtirmeler: Proses kontrolünde iyileştirmeler Ekipman modifikasyonu Proses koşullarının optimizasyonu Otomasyon uygulamaları Teknoloji değişikliği ATIK VE EMĠSYONLAR

7 TEMİZ ÜRETİM BİR ENDÜSTRİYEL SÜREÇTE NASIL UYGULANIR? GELĠġTĠRĠLMĠġ ĠġLETME UYGULAMALARI ĠġLETME Eğitim TEKNOLOJĠ Geliştirilmiş İşletme Uygulamaları ÜRETĠM PROSESLERĠ HAM MADDE VE DĠĞER GĠRDĠLER GeliĢtirilmiĢ ĠĢletme Uygulamaları: Üretim planlaması Bakım onarım programları Geliştirilmiş işletme uygulamaları Eğitim programları Enerji yönetimi Kayıpların önlenmesi ÜRÜN ATIK VE EMĠSYONLAR

8 TEMİZ ÜRETİM BİR ENDÜSTRİYEL SÜREÇTE NASIL UYGULANIR? ÜRÜN MODĠFĠKASYONU ĠġLETME TEKNOLOJĠ ÜRETĠM PROSESLERĠ HAM MADDE VE DĠĞER GĠRDĠLER ÜRÜN MODĠFĠKASYONU Ürün Modifikasyonu: Geri dönüştürülebilir ürünler Uzatılmış ürün ömrü Daha etkin ve daha az malzeme yoğun paketleme Zararlı madde içeren malzemelerin daha az kullanımı ATIK VE EMĠSYONLAR

9 TEMİZ ÜRETİM BİR ENDÜSTRİYEL SÜREÇTE NASIL UYGULANIR? GERĠ KAZANIM VE YENĠDEN KULLANIM ĠġLETME TEKNOLOJĠ ÜRETĠM PROSESLERĠ HAM MADDE VE DĠĞER GĠRDĠLER Geri kazanım ve Yeniden Kullanım: Atıkların (atıksu, soğutma suyu, enerji, vd.) aynı tesiste ya da başka tesislerde ham madde olarak kullanılmasına yönelik yapılacak geri kazanım ve yeniden kullanım faaliyetleri Atıkların ürün ve enerjiye dönüştürülmesi Atıkların ayrı toplanması ve depolanması ÜRÜN ATIK VE EMĠSYONLAR Geri kazanım ve yeniden kullanım

10 DÜNYADA DURUM Yaklaşık son 20 yılır pek çok ülke boru-sonu (kirlilik kontrolü) yaklaşımına oranla Temiz Üretim uygulamalarına ağırlık vermeye başlamıştır. Avrupa Ekonomik Araştırmalar Merkezi tarafından 2004 yılında yapılan bir çalışmada OECD ülkelerinde boru sonu ve Temiz Üretim yaklaşımlarının mevcut durumu karşılaştırılmıştır Aşağıdaki şekilden de görüldüğü gibi gelişmiş ülkelerde Temiz Üretim yaklaşımlarının boru-sonu yaklaşımlarına göre ön planda olduğu görülmektedir. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

11 DÜNYADA DURUM KÜRESEL TEMĠZ ÜRETĠM AĞYAPISI UNIDO/UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezi Programı kapsamında 1994 den bu yana 43 Ulusal Temiz Üretim Merkezi (UTÜM) ve Programı kurulmuştur. UNIDO / UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezleri (NCPC) Diğer Temiz Üretim Merkezleri ve Ağyapı Üyeleri Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

12 DÜNYADA DURUM: Kore Örneği Sürdürülebilir Endüstriyel Kalkınma ve diğer Temiz Üretim çabalarını koordine etmek ve ülkede gerekli kapasiteyi oluşturmak üzere 1999 yılında Kore Ulusal Temiz Üretim Merkezi kurulmuştur. Bu Merkezin diğer etkinlikleri arasında Temiz Üretim için gerekli altyapının oluşturulması, endüstrilere ilgili desteğin sağlanması, Temiz Üretim teknolojilerinin geliştirilmesi, sürdürülebilir endüstriyel kalkınma için politikaların oluşturulması ve ilgili uluslararası işbirliklerinin yürütülmesi yer almaktadır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

13 DÜNYADA DURUM: Kore Örneği Temiz Üretim Bilgi Ağı Temiz Teknolojiler Kore Ulusal Temiz Üretim Merkezi kurulduğundan bu yana Kore de konunun pekçok boyutuyla ciddi kazanımlar elde edilmesine öncülük etmiştir. Çevresel Tedarik Zinciri Yönetimi Eko Endüstriyel Parklar

14 DÜNYADA DURUM: Avrupa Birliği Avrupa topluluğu ülkelerinin sanayi kirliliği üzerine oluşturduğu ilk yasal düzenlemeler 80 li yıllarda ortaya çıkmıştır yılında yayımlanan 3. Çevre Eylem Programı ise kirlilik kontrolü yaklaşımından kirlilik önleme yaklaşımına geçişin ilk izlerini taşımaktadır AB 16 Temmuz 2008 tarihinde Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim ve Sürdürülebilir Sanayi Politikası (SCP/SIP) Eylem Planı nı yayınlamıştır. Bu Eylem Planı ile dünya çapında sürdürülebilirliğin sağlanabilmesine yardımcı olacak sürdürülebilir tüketim ve üretim politikalarının geliştirilmesi; düşük karbon ve sürdürülebilir teknoloji, ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi; tüketici davranışlarının kaynak verimliliği, ürün performansı ve ekoinovasyon gibi kavramların gelişmesi sağlayacak biçimde değiştirilebilmesinin özendirilmesi sağlanılmaya çalışılmaktadır.

15 DÜNYADA DURUM: Avrupa Birliği AB nin Çevre Mevzuatı ve Temiz Üretim Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol (IPPC) Direktifi (96/61/EC) Ömrünü Tamamlamış Araçlar (ELV) Direktifi (2000/53/EC) Kullanan Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımı Direktifi (2005/32/EC) Ambalajlama ve Ambalaj Atıklarına İlişkin Direktif (94/62/EC) Elektrikli ve Elektronik Ekipman Atıkları (WEEE) Direktifi (2002/96/EC) Bazı Zararlı Maddelerin Kullanılmasının Sınırlandırılması (RoHS) Direktifi (2002/95/EC) Kimyasallar için Kayıt, Değerlendirme ve İzin (REACH) Direktifi (1999/45/EC; 1907/2006/EC) Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) Maden Atıklarının Yönetimi Direktifi (2006/21/EC) Atıkların Düzenli Depolanmasına İlişkin (Landfill) Direktif (1999/31/EC) Tehlikeli Atık Yakma Direktifi (2000/76/EC) Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Direktifi (85/337/EEC, 97/11/EC) Eko Etiketleme Direktifi (1980/2000) Eko-Yönetim ve Denetim Programı Yönetmeliği (EMAS) (761/2001) Avrupa Birliği nin Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim ve Sürdürülebilir Sanayi Politikası Eylem Planı (SCP/SIP, 2008) Ülkemiz ve AB mevzuatı Temiz Üretim özelinde incelenmiş ve karşılaştırılmıştır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

16 ÜLKEMİZDEKİ DURUM Temiz Üretim kavramı Türkiye gündemine ilk kez 1999 da TÜBİTAK ve TTGV tarafından, Temiz Üretim-Temiz Ürün Çevre Dostu Teknolojiler Çalışma Grubu Sanayi Sektörü Raporu ile getirilmiştir. Daha sonrasında Temiz Üretim kavramına pekçok ulusal politika ve strateji dökümanında çeşitli göndermeler yapılmış/yapılmaktadır. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun öncelikli alanları TÜBİTAK Vizyon 2023 Projesi, Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Tematik Paneli Vizyon ve Öngörü Raporu 8. Beş Yıllık ve 9. Yedi Yıllık Kalkınma Planları AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES) Çevre ve Ormancılık Araştırma Programı DPT KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2008 yılı Hükümet Programı Tedbir 1.5: Temiz Üretim stratejilerinin uygulanabilmesi için gerekli altyapı ve kapasitenin oluşturulmasına yönelik çalışmalar başlatılacaktır. Sayfa 140

17 ÜLKEMİZDEKİ DURUM Sadece çevre yönetimi alanında değil, sürdürülebilirlik çalışmalarının pekçok boyutu için de anahtar bir kavram olan Temiz Üretim yaklaşımının son 10 yılda hem stratejik önemi hem de ülkemiz sanayinin bu konudaki danışmanlık hizmetleri ve Ar-Ge çalışmalarına duyduğu gereksinim hızla artmıştır. Ancak, ülkemizin bilim, teknoloji, kalkınma, vb. alanlarda en üst düzey kurum/kuruluşlarının politika ve strateji dökümanlarında önemi sıkça vurgulanan, Temiz Üretim kavramı ülkemizde -enerji verimliliği boyutu dışında- yeterince bilinmemekte ve uygulanamamaktadır. Bunun en önemli nedeni ülkemizde konu üzerinde ihtiyaçlara karşılık gelebilecek yeterlilikte bir kapasitenin mevcut olmamasıdır. Ülkemizde varolan Temiz Üretim Kapasitesi 66 kurum/kuruluş ile gerçekleştirilen anket çalışması ve çalıştay ile belirlenmiştir. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

18 ÜLKEMİZDEKİ DURUM Son yıllarda ülkemizde Temiz Üretim konusunda ulusal ölçekte önemli etkinlikler TTGV ve ODTÜ işbirliğinde gerçekleştirilmektedir. UNIDO destekli Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı ve Çevre ve Orman Bakanlığı destekli Türkiye de Temiz Üretim Uygulamalarının Yaygınlaştırılması için Çerçeve Koşulların ve Ar-Ge Ġhtiyacının Belirlenmesi Projesi bu etkinlikler arasındadır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

19 Başta UNIDO Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı kapsamında gerçekleştirilen etkinlikler olmak üzere çeşitli toplantılarda Temiz Üretimin kavramsal çerçevesi ve uygulama örneklerine ilişkin detaylı sunuşlar yapılmış olup, bu sunuşta esas olarak UNIDO/UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezi Programı üzerinde durulacaktır. Kasım 2008 STB: UNIDO Eko-verimlilik Programı Hakkında Bilgilendirme Toplantısı Mart 2009 Kayseri, Adana, Niğde: UNIDO Eko-verimlilik Programı Farkındalık ve Bilgilendirme Toplantıları Mayıs 2009 Ankara: UNIDO Eko-verimlilik Programı Ulusal Çalıştayı Aralık 2009 ÇOB-TTGV Temiz Üretim Projesi Çalıştayı Ocak-Şubat 2010 UNIDO Eko-verimlilik Programı kapsamında ulusal uzman eğitimleri Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

20 UNIDO ve UNEP kendi destekleri ile kurulan Ulusal Temiz Üretim Merkezlerine ilişkin pekçok bilgiyi web sayfalarında ilgililerin kullanımına sunmuştur. Aşağıdaki bilgiler bu sayfalardan derlenmiştir Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

21 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 21

22 UNIDO/UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezi Programı Hedefler Ulusal Temiz Üretim kapasitesinin arttırılması Endüstri ve hükümet arasında diyalogun geliştirilmesi Endüstriyel üretim ile çevresel kaygılar arasında bir köprü kurulması Rekabetin arttırılması Yeni pazarlara açılma Kamu-özel sektör ortaklıklarının geliştirilmesi Temiz üretim teknolojilerinin geliştirilmesi ve trasferi ile yatırımlarının özendirilmesi 22 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

23 UNIDO/UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezi Programı Ana Faydalanıcılar Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler (KOBİler) Büyük Ölçekli Endüstriyel İşletmeler Endüstriyel Birlikler ve Sektörel Kuruluşlar Araştırma Enstitüleri Danışmanlık Firmaları Üniversiteler Çevresel ve Endüstriyel Konularda Karar Vericiler Finans Kuruluşları 23 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

24 UNIDO/UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezi Programı Organizasyonel Yapı UTÜM Programı: yalın bir organizasyonel yapıya sahiptir. yerel bir kuruluşun ev sahipliğinde yürütülür, yürütme ve danışma kurulu yönlendirmesi ile deneyimli bir uzman tarafından yönetilir, yürütme ve danışma kurulunda temsil edilen kurum/kuruluşlar ülkedeki önde gelen Temiz Üretim paydaşları arasından seçilir. Endüstriyel kuruluşlar, Sanayi, Çevre ve Ekonomi Bakanlıkları, eğitim ve araştırma kurumları, vb. yürütme ve danışma kurulunda UTÜM Direktörü ve UNIDO/UNEP temsilcileri de yer alır, yürütme ve danışma kurulunda temsil edilen kurum/kuruluşlardan etkinlikleri için destek alır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 24

25 Ev sahibi kuruluş: merkeze gerekli altyapı ve desteği sağlar, diğer paydaşlar ile birlikte merkeze maddi ve/veya ayni (personel, ofis alanı, ekipman, vb.) katkı sağlar endüstri ile kanıtlanmış işbirliklerine sahip olmalıdır Temiz Üretim başta olmak üzere çevre ile ilgili konularda uzmanlık sahibi olmalıdır Temiz Üretim konusunda çalışmalarda bulunan kamu kurumları diğer paydaşlar ile iyi ilişkilere sahip olmalıdır UTÜM e ev sahipliği yapabilecek düzeyde yeterli bir organizasyonel yapı ve kapasiteye sahip olmalıdır, endüstriyel kuruluşlar hakkında bir bilgi sistemine sahip olmalıdır, firmaları Temiz Üretim konusunda motive edebilecek kanıtlanmış bir yapabilirlik ve deneyime sahip olmalıdır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 25

26 Ev sahibi kuruluş (devam): Her yıl UTÜM programı kapsamındaki gelişmeleri değerlendirmek, deneyimlerini paylaşmak ve geleceğe yönelik planlama yapmak üzere toplantılar düzenler. Temiz Üretim öncelikli hedefler arasında olmalıdır. Aksi takdirde Merkezin başarısı riskli hale gelir. Temiz üretim konusunda kapasite geliştirme deneyimine sahip olmalıdır uzun erimli hizmet edecek şekilde seçilmelidir. çalışmalarına en kısa sürede başlayabilmeli ve vermesi gereken hizmetleri kesintisiz olarak verebilmelidir. çalışmaları uyumlu olarak yürütebilmek için, UTÜM direktörünün seçiminde söz sahibi olmalıdır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 26

27 UNIDO/UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezi Programı Verilen Temel Hizmetler: Ulusal sanayinin çevresel ve toplumsal sorumluluğunu, rekabet yeteneğini ve ihracat potansiyelini geliştirmeye yönelik olarak UTÜM ler aşağıdaki temel hizmetleri sunarlar: o Teknik danışmanlık verilmesi o Tesis denetlemeleri (temiz üretim olanak değerlendirmesi) yapılması o Eğitim verilmesi o Temiz Üretim teknolojileri ve yatırımlarının tanıtılması o Yaygınlaştırma etkinlikleri yapılması o Temiz Üretim politikaları konusunda öneriler geliştirilmesi o Uygulama projeleri için finansman desteği sağlanması ya da uygun finansman kaynaklarına yönlendirilmesi 27 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

28 UNIDO/UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezi Programı Referans/Ortak Kurumlar Bir UTÜM ile eşleştirilen bu kurumlar, eşleştirildikleri UTÜM lere gerçekleştirecekleri etkinlikler konusunda destek sağlamaktadırlar. Aşağıdaki kurumlar bu kapsamda çalışmaktadır: IVAM Environmental Research University of Amsterdam, Netherlands Erasmus University Netherlands STENUM Austria DTI Danish Technological Institute, Denmark DTU Technical University of Denmark University of Massachusetts Lowell, USA FHBB Fachhochschule Beider Basel, Switzerland EMPA Switzerland BOb Partners Switzerland Urbaplan Switzerland Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 28

29 UNIDO/UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezi Programı Ev Sahibi Kuruluşlara Örnekler Özerk enstitü Bağımsız kuruluş Çevre Bilimleri Araştırma Akademisi Özel vakıf, ulusal ticaret odası ve Özel eğitim kurumu Ulusal sanayi birliği Bilim ve teknoloji komitesi (kamu) Ulusal ticaret odası Üniversite (kamu) Ulusal Verimlilik Konseyi Endüstriyel Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü Üniversite (kamu) Ulusal sanayi birliği Sivil Toplum Kuruluşu Üniversite (kamu) Bağımsız kuruluş Endüstriyel Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü Endüstriye danışmanlık veren kamu kurumu Endüstriyel Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü Üniversite (kamu) Bakanlık Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 29

30 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 30

31 UNIDO/UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezi Programı Danışma Kurulu: Etkin görevlerde olan ve konu üzerinde çalışan tanınmış uzmanlardan oluşturulmalıdır. Farklı sektörlerin (kamu, sanayi, vd.) temsilcilerini içermelidir. Üye sayısı 5-10 arasında olmalıdır Karar verici ya da konsensus arayan bir yapı değildir. Amacı UTÜM etkinlikleri ve planları hakkında farklı görüş ve önerileri oluşturmaktır. Üyelerinin UTÜM ün başarısı konusunda istekli olmaları gerekli zamanı ayırmaları ve özveriyi göstermeleri gereklidir. Üyeleri UTÜM ün kollektif çıkarları ile uyumlu olmayan bireysel/kurumsal beklentilere sahip olmamalıdır. Yürütme Kurulu: Kolay karar alma ve konsensus oluşturma süreçlerini sağlamak üzere, 5 kişiden daha fazla üyeye sahip olmamalıdır. Üyeleri gönüllülük çerçevesinde gerektiği kadar mesaiyi UTÜM işleri için ayırabilmelidir. Üyelerinin UTÜM e diğer ayni ve/veya maddi katkılar yapması beklenir. Üyelerinin üst düzey idari meziyetleri olmalıdır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 31

32 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 32

33 UNIDO/UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezi Programı Personel UTÜM Direktörü hem kamu hem de sanayi kesimlerince tanınan ve saygı gören bir kişi olmalıdır. UTÜM personeli Temiz Üretim kavramına inanmış ve kendini bu kavramın ülkede yaygınlaştırılmasına adamış kişilerden oluşmalıdır. Ev sahibi kuruluş tarafından UTÜM için görevlendirilmiş personel merkezin işleyişine zamanın tamamını ayırabilmelidir. UTÜM personel sayısı az tutulmalı ve gerektiğinde yardım sağlayabilecek bir uzman havuzu oluşturulmalıdır. UTÜMlerin personel sayıları 1-13 arasında değişmektedir. UTÜM personeli Merkezin bilinç oluşturma yaygınlaştırma, gösterim projeleri, eğitim ve politika oluşturmaya yönelik etkinliklerine doğrudan katılır. Ayrıca, firmalara teknik danışmanlık sağlar. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 33

34 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 34

35 UNIDO/UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezi Programı Referans/Ortak Kurum Bir UTÜM ihtiyaç duyabileceği yapabilirliklerin hepsine, özellikle ilk kurulduğunda, sahip olmayabilir. Her ülkede farklılık gösterebilecek bu gereksinimler bir ortak (referans) kurum ile yapılacak işbirliği ile giderilmelidir. Ortak kurum öncelikle UTÜM ün Temiz Üretim değerlendirme, eğitim, vb. konulardaki yapabilirlik ve altyapısını inşa eder. UTÜM ortak kurumun yapabilirlikleri konusunda detaylı bilgiye sahip olmalı, ortak kurum bu bilgiyi UTÜM ile paylaşma konsunda istekli olmalıdır. Ortak kurum UTÜM gereksinimlerine bağlı olmak üzere ihtiyaç duyulabilecek bilgi/deneyimi kendi dışındaki kurumlardan da sağlayabilmelidir. 35 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

36 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 36

37 UNIDO/UNEP Ulusal Temiz Üretim Merkezi Programı Mali İşleyiş UTÜM ler kuruşlarından itibaren ortalama 5 yıl mali desteğe (ulusal ve/veya uluslararası) ihtiyaç duyarlar. Bu süre içerisinde mali olarak bağımsız hale gelmeleri beklenir. Merkezin kurulur kurulmaz mali kazanç elde etmesini beklemek gerçekçi değildir. Merkezin gerçekleştirdiği etkinlikler konusunda yetkinliğe ulaştığı durumda bile bu etkinliklerin hepsinden bir kazanç elde etmeyebilir. Örneğin, bilinç oluşturma faaliyetleri Merkezin en önemli amaçları arasında yer almakla birlikte, kazanç getirici bir etkinlik değildir. Dolayısıyla Temiz Üretimin yaygınkaştırılması etkinlikleri için Merkez dışı kaynaklardan mali destek gereklidir. Merkez sahip olduğu fonların en az bir bölümünü özerk olarak kullanabilmelidir. Böylelikle onay alma kaynaklı gecikmeler engellenmiş olur. Eğer Merkezin işleyişi için gerekli olan ölçüm ve monitorlama olanakları kendi bünyesinde yer almıyorsa, bunlar için gerekli fonlar ayrılmalıdır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 37

38 Macaristan UTÜM ün İlk Beş Yıllık Gelir ve Giderleri 38 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü

39 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 39

40 UNIDO yaptığı bir çalışma ile KOBİ lerin Temiz Üretim ve Çevreye Duyarlı Teknolojiler için finansmanlarını hangi kaynaklardan sağladıklarını, ne tür zorluklarla karşılaştıklarını, vb. gerçekleştirilen bir anket ile araştırmıştır. Bu çalışmada ayrıca UTÜM lerin kullandıkları finansal mekanizma ve modeller de incelenmiştir. 19 UTÜM tarafından doldurulan anketin sonuçları aşağıda özetlenmiştir: Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 40

41 Ülkemizde ve yurtdışında Temiz Üretim İçin kullanılabilecek fonlar belirlenmiştir. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü 41

42 TEġEKKÜRLER Prof. Dr. Göksel N. Demirer Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Tel: & E.posta: 42 Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü