Türkiye de Temiz Üretim ve Kirlilik Önleme Çalışmaları ve Örnekler

Transkript

1 1 Türkiye de Temiz Üretim ve Kirlilik Önleme Çalışmaları ve Örnekler Prof.Dr. Göksel N. Demirer Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Alanında Kapasite Geliştirme Projesi Entegre Ürün Politikaları ve Sürdürülebilir Kaynak Yönetimi Bölgesel Çevre Merkezi, REC Türkiye REW İstanbul 2011

2 TEMİZ ÜRETİM NEDİR? 2 Bütünsel önleyici bir çevre strajesinin ürün ve süreçlere sürekli olarak uygulanması ile insan sağlığı ve çevre üzerindeki risklerin azaltılması (Birleşmiş Milletler Çevre Programı). Prosesler için; Hammadde ve enerji kullanımının Toksik madde kullanımının Üretim ve hizmet süreçlerinden kaynaklanan tüm emisyon ve atıkların miktar ve toksisitelerinin Ürünler için; Olumsuz çevresel etkilerinin yaşam döngüsü boyunca (hammadde eldesinden nihai bertarafa kadar) önlenmesi/azaltılması demektir. Seyreltme 1960 Kirlilik Kontrolü (Boru-sonu) Arıtma Geri Dönüşüm Temiz Üretim 1990 Kirlilik Önleme (Temiz Üretim) Çevre Yönetiminin Tarihsel Gelişimi Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

3 3 KİRLİLİK HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILAMAMASI KAYNAKLI, ÜRETİM SÜRECİNi ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞEMEDEN TERK ETMESİ TEMİZ ÜRETİM/EKOVERİMLİLİK HAM MADDE, SU, ENERJİNİN ETKİN OLARAK KULLANILARAK, OLASI EN YÜKSEK ORANDA ÜRÜNE/HİZMETE DÖNÜŞTÜRÜLEBİLMESİ TEMİZ ÜRETİM/ EKOVERİMLİLİK KİRLİLİK AZALTIMI + ENDÜSTRİYEL VERİM ARTIŞI ATIK MİKTARI VERİMLİLİK Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

4 SANAYİ TESİSLERİ BAZINDA TEMİZ ÜRETİM OLANAKLARI 4 TEKNOLOJİ İŞLETME ÜRETİM PROSESLERİ HAM MADDE DİĞER GİRDİLER ÜRÜN ATIK VE EMİSYONLAR Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

5 Ham Madde ve Diğer Girdilerin Değiştirilmesi: Toksik ve zararlı girdilerin çevreye duyarlı eşdeğerleri ile değiştirilmesi Geri kazanılmış ve yenilenebilir ham madde ve girdilerin kullanılması 5 Teknolojik İyileştirmeler: Proses kontrolünde iyileştirmeler Ekipman modifikasyonu Proses koşullarının optimizasyonu Otomasyon uygulamaları Teknoloji değişikliği Geliştirilmiş İşletme Uygulamaları: Üretim planlaması Bakım onarım programları Geliştirilmiş işletme uygulamaları Eğitim programları Enerji yönetimi Kayıpların önlenmesi Ürün Modifikasyonu: Geri dönüştürülebilir ürünler Uzatılmış ürün ömrü Daha etkin ve daha az malzeme yoğun paketleme Zararlı madde içeren malzemelerin daha az kullanımı Geri kazanım ve Yeniden Kullanım: Atıkların (atıksu, soğutma suyu, enerji, vd.) aynı tesiste ya da başka tesislerde ham madde olarak kullanılmasına yönelik yapılacak faaliyetler Atıkların ürün ve enerjiye dönüştürülmesi Atıkların ayrı toplanması ve depolanması

6 DÜNYADA DURUM Yaklaşık son 20 yılır pek çok ülke boru-sonu (kirlilik kontrolü) yaklaşımına oranla Temiz Üretim uygulamalarına ağırlık vermeye başlamıştır. 6 Avrupa Ekonomik Araştırmalar Merkezi tarafından 2004 yılında yapılan bir çalışmada OECD ülkelerinde boru sonu ve Temiz Üretim yaklaşımlarının mevcut durumu karşılaştırılmıştır Aşağıdaki şekilden de görüldüğü gibi gelişmiş ülkelerde Temiz Üretim yaklaşımlarının boru-sonu yaklaşımlarına göre ön planda olduğu görülmektedir. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

7 DÜNYADA DURUM: Avrupa Birliği Avrupa topluluğu ülkelerinin sanayi kirliliği üzerine oluşturduğu ilk yasal düzenlemeler 80 li yıllarda ortaya çıkmıştır yılında yayımlanan 3. Çevre Eylem Programı ise kirlilik kontrolü yaklaşımından kirlilik önleme yaklaşımına geçişin ilk izlerini taşımaktadır AB 16 Temmuz 2008 tarihinde Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim ve Sürdürülebilir Sanayi Politikası (SCP/SIP) Eylem Planı nı yayınlamıştır. Bu Eylem Planı ile dünya çapında sürdürülebilirliğin sağlanabilmesine yardımcı olacak sürdürülebilir tüketim ve üretim politikalarının geliştirilmesi; düşük karbon ve sürdürülebilir teknoloji, ürün ve hizmetlerin geliştirilmesi; tüketici davranışlarının kaynak verimliliği, ürün performansı ve ekoinovasyon gibi kavramların gelişmesi sağlayacak biçimde değiştirilebilmesinin özendirilmesi sağlanılmaya çalışılmaktadır. 7

8 DÜNYADA DURUM: Avrupa Birliği AB nin Çevre Mevzuatı ve Temiz Üretim 8 Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol (IPPC) Direktifi (96/61/EC) Ömrünü Tamamlamış Araçlar (ELV) Direktifi (2000/53/EC) Kullanan Ürünlerin Çevreye Duyarlı Tasarımı Direktifi (2005/32/EC) Ambalajlama ve Ambalaj Atıklarına İlişkin Direktif (94/62/EC) Elektrikli ve Elektronik Ekipman Atıkları (WEEE) Direktifi (2002/96/EC) Bazı Zararlı Maddelerin Kullanılmasının Sınırlandırılması (RoHS) Direktifi (2002/95/EC) Kimyasallar için Kayıt, Değerlendirme ve İzin (REACH) Direktifi (1999/45/EC; 1907/2006/EC) Su Çerçeve Direktifi (2000/60/EC) Maden Atıklarının Yönetimi Direktifi (2006/21/EC) Atıkların Düzenli Depolanmasına İlişkin (Landfill) Direktif (1999/31/EC) Tehlikeli Atık Yakma Direktifi (2000/76/EC) Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Direktifi (85/337/EEC, 97/11/EC) Eko Etiketleme Direktifi (1980/2000) Eko-Yönetim ve Denetim Programı Yönetmeliği (EMAS) (761/2001) Avrupa Birliği nin Sürdürülebilir Tüketim ve Üretim ve Sürdürülebilir Sanayi Politikası Eylem Planı (SCP/SIP, 2008) Ülkemiz ve AB mevzuatı Temiz Üretim özelinde incelenmiş ve karşılaştırılmıştır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

9 ÜLKEMİZDEKİ DURUM 9 Temiz Üretim kavramı Türkiye gündemine ilk kez 1999 da TÜBİTAK ve TTGV tarafından, Temiz Üretim-Temiz Ürün Çevre Dostu Teknolojiler Çalışma Grubu Sanayi Sektörü Raporu ile getirilmiştir. Daha sonrasında Temiz Üretim kavramına pekçok ulusal politika ve strateji dökümanında çeşitli göndermeler yapılmış/yapılmaktadır. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'nun öncelikli alanları TÜBİTAK Vizyon 2023 Projesi, Çevre ve Sürdürülebilir Kalkınma Tematik Paneli Vizyon ve Öngörü Raporu 8. Beş Yıllık ve 9. Yedi Yıllık Kalkınma Planları AB Entegre Çevre Uyum Stratejisi (UÇES) Çevre ve Ormancılık Araştırma Programı DPT KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2008 yılı Hükümet Programı Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi (AB Üyeliğine Doğru) Tedbir 1.5: Temiz Üretim stratejilerinin uygulanabilmesi için gerekli altyapı ve kapasitenin oluşturulmasına yönelik çalışmalar başlatılacaktır. Sayfa 140

10 ÜLKEMİZDEKİ DURUM 10 Sadece çevre yönetimi alanında değil, sürdürülebilirlik çalışmalarının pekçok boyutu için de anahtar bir kavram olan Temiz Üretim yaklaşımının son 10 yılda hem stratejik önemi hem de ülkemiz sanayinin bu konudaki danışmanlık hizmetleri ve Ar-Ge çalışmalarına duyduğu gereksinim hızla artmıştır. Ancak, ülkemizin bilim, teknoloji, kalkınma, vb. alanlarda en üst düzey kurum/kuruluşlarının politika ve strateji dökümanlarında önemi sıkça vurgulanan, Temiz Üretim kavramı ülkemizde -enerji verimliliği boyutu dışında- yeterince bilinmemekte ve uygulanamamaktadır. Bunun en önemli nedeni ülkemizde konu üzerinde ihtiyaçlara karşılık gelebilecek yeterlilikte bir kapasitenin mevcut olmamasıdır. Ülkemizde varolan Temiz Üretim Kapasitesi 66 kurum/kuruluş ile gerçekleştirilen anket çalışması ve çalıştay ile belirlenmiştir. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

11 ÜLKEMİZDEKİ DURUM 11 Son yıllarda ülkemizde Temiz Üretim konusunda ulusal ölçekte önemli etkinlikler TTGV ve ODTÜ işbirliğinde gerçekleştirilmektedir. UNIDO destekli Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı ve Çevre ve Orman Bakanlığı destekli Türkiye de Temiz Üretim Uygulamalarının Yaygınlaştırılması için Çerçeve Koşulların ve Ar-Ge İhtiyacının Belirlenmesi Projesi bu etkinlikler arasındadır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

12 12 ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ TARAFINDAN GERÇEKLEŞTİRİLEN BAZI UYGULAMA ÖRNEKLERİ Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

13 BİR SÜT ÜRETİMİ FABRİKASI İÇİN TEMİZ ÜRETİM FIRSATLARININ ARAŞTIRILMASI 13 Bu çalışmada Türkiye nin önde gelen bir süt işleme tesisindeki pastörize süt üretimi prosesinde temiz üretim fırsatları araştırılmıştır. Süt üretim prosesi kaynaklı çevresel yükler belirlenmiş ve kütle-denge analizine dayanan bir atık azaltım denetlemesi yöntemi aracılığıyla atık azaltım olanakları belirlenmiştir. Daha sonra seçilen olanaklar çevresel fayda ve ekonomik uygulanabilirlik yönünden değerlendirilmiş ve tesise sunulmuştur. Çalışılan Tesis Çalışmada incelenen firma yıllık 18 milyon litre süt işleme kapasitesine sahip bir süt ürünleri fabrikasıdır. Fabrikanın bir atıksu arıtma tesisi bulunmadığından, üretilen atıksu fabrikanın yanındaki bir çaya deşarj edilmektedir. Dolayısıyla TÜ teknikleri ile kirliliğin azaltılması hem bir ihtiyaç hem de önemli bir fırsatı işaret etmektedir. Pastörize süt üretimi çiğ süt alımı ve pastörizasyon olmak üzere iki temel prosesi içermektedir.

14 İşletmenin Proses Akım Şeması 14 Klarifikatör CW T Çið Süt Filtre Dengeleme Tanki Clarifier FM 1 Çig Süt Tanki Filtre Klarifikatör Çamuru CW Sogutma Plakalari Çig Süt Saklama Tanklari A. Çig Süt Alim Prosesi HW Pastörizasyon Krema HW Odor 1 FM Dengeleme Tanki CW Separatör Separatör camuru CW Kokusuzlastirma (Deodorizasyon) Homojenizatör Sicak tutma borulari PastörizeSüt Saklama Tanklari Sise Paketleme Karton Paketleme B. Süt Pastörizasyonu FM Kanal Her zaman kullanilmayan hat Karistirma Debi ölcer T Pompa Zaman Kontrollu Çek Vana Piston Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

15 Önerilen TÜ araçları arasında: 15 İyi işletme prosedürü (GHK) Ekipmanların ve bağlantıların onarılması, Küçük proses kontrolü ekipmanlarının yerleştirilmesi İşletme yöntemlerinin değiştirilmesi Çeşitli proses sularının yeniden kullanımı, Süt çamuru ve sütlü suların saha dışında hayvan yemi olarak ve sığırların sulanmasında kullanımı Alkali çözeltinin başka ekipmanların temizlenmesinde yeniden kullanımı, Teknolojik değişikliği Otomatik temizleme sistemi (CIP) kullanımı Su kullanımında verimlilik için shut-off spray nozüllerin monte edilmesi Alternatif kimyasallar Temizlik için alternatif kimyasal maddelerin kullanılması yer almıştır. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

16 Bu çalışmanın sonuçlarına göre: 16 Engellenebilecek Geri Azaltılan Su Kullanımı (kg/gün) Deşarj (kg/gün ) Kimyasal kullanımı (kg/gün) Kazanılan Su (kg/gün) KOİ (kg/gün ) AKM (kg/gün ) Alkalinite (kg/gün) Ω Bu değerler, önerilen TÜ önlemleri hayata geçirildiğinde, bu fabrikanın kullanım suyunu %50, varolan atık su deşarjlarını %9.3, varolan kimyasal madde kullanımını %65.4, KOİ yükünü kg/gün ve AKM yükünü 20.7 kg/gün oranında azaltabileceğini, ve kullanım suyunun % 19.6 ı da yeniden kullanabileceğini göstermektedir. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

17 17 BİR KAĞIT HAMURU VE KAĞIT FABRİKASINDA TEMİZ ÜRETİM OLANAKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Fabrikanın Akım Şeması

18 Odun depolama ve doğrama işlemleri için belirlenen atık azaltımlarının özeti 18 Parametre Beklenen Maksimum Azaltım Kütük Yüzdürme Suyunun Geri Devri Yağmur Suyu Kontrolü Beklenen Toplam Maksimum Azaltım Su Tüketimi (m 3 /ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) BOİ 5 (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) KOİ (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) TAKM (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) Atık Su Üretimi (m 3 /ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

19 19 CTMP Proses işlemleri için belirlenen atık azaltımlarının özeti Parametre Geliştirilmiş Hammadde Seçimi Beklenen Maksimum Azaltım Geliştirilmiş Doğrama ve Eleme Uzatılmış Delignifikasyon Dökülme Kontrolu Beklenen Toplam Maksimum Azaltım Su Tüketimi (m 3 /ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) BOİ 5 (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) KOİ (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) TAKM (kg/ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) Atık Su Üretimi (m 3 /ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

20 Kağıt makine işlemlerinde belirlenen atık azaltımlarının özeti 20 Beklenen Maksimum Azaltım Parametre Su Tüketimi (m 3 /ton üretilen kağıt) BOİ 5 (kg/ton üretilen kağıt) KOİ (kg/ton üretilen kağıt) TAKM (kg/ton üretilen kağıt) Atık Su Üretimi (m 3 /ton üretilen hava ile kurutulmuş hamur) Ek Vakum Çekme Tankları Vakum Pompaların da Kullanılan İzolasyon Suyunun Azaltılması Keçe Duşlarınd a (Felt Shower) Kullanılan Temiz Suyun Azaltılması Bez İzolasyonların (Gland Seal) değiştirilmesi Beklenen Toplam Maksimum Azaltım Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

21 Sunuşun geri kalan bölümünde 21 UNIDO destekli Eko-verimlilik (Temiz Üretim) Programı çerçevesinde gerçekleştirilen 6 pilot projeden 3 ü aktarılacaktır. Diğer pilot projeler ve detaylı bilgi sayfasından edinilebilir. Prof. Dr. Göksel N. Demirer, Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara

22 22 EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) PİLOT PROJELERİ VE SAĞLANAN KAZANIMLAR Emrah Alkaya Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı Çevre Projeleri Grubu

23 Kullanılan Yöntemler ve Araçlar 23 Çevresel Performans Göstergeleri (EPI) Birim ürün başına tüketim(su, enerji vb.) Birim hammadde başına tüketim (su, enerji vb.) Kıyaslama (Benchmarking ) Uluslar arası literatür ve uygulamalar En iyi teknikler/teknolojiler (BATs) Hammadde Maliyet Analizi Malzeme Akış Analizi Su Kütle Dengesi Proses bazlı su tüketim verileri Atıksu üretim değerleri

24 Proje Uygulamaları 24 Gıda ve İçecek Sektörü Adana - PAKYÜREK Tarım San. ve Tic. A.Ş. Kayseri - GÜLSAN Gıda San. ve Tic. A.Ş. (MEYSU) Metal İşleme ve Makine Sektörü Niğde - DİTAŞ Doğan Yedek Parça İma. ve Tek. A.Ş. Ankara - BOSAN Boyama Ltd. Şti. Kimya Sektörü Adana - ADVANSA SASA Polyester Sanayi A.Ş Tekstil Sektörü Bursa - ÖZEL TEKSTİL Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti

25 PAKYÜREK Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. 25 Firma Bilgisi Sektör: Gıda Sektörü - Marine, füme ve dondurulmuş deniz ürünleri üretimi Şehir: Adana Kuruluş yılı: 1960 Çalışan sayısı: 120 Proje öncesi yıllık su tüketimi: m 3

26 PAKYÜREK Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. 26 Proje Öncesinde Durum Hamsi Çözdürme Tesise donmuş olarak kasalar halinde gelen hamsiler su yardımıyla çözdürülüyor. Yıllık su tüketim: m 3 Hamsi Temizleme (Ayıklama) Çözdürülmüş hamsiler işçiler tarafından el ile temizleniyor. Temizlenme aşamasında sürekli olarak su akışından faydalanılıyordu. Yıllık su tüketimi: m 3

27 PAKYÜREK Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. 27 Çevresel Performans Göstergeleri (EPI) - Kıyaslama Proje Öncesi Su Tüketimi (m 3 /ton Hamsi) Referans Değerler 1, 2 Hamsi Çözdürme 28, Hamsi Temizleme (Ayıklama) 46, [1] Cleaner Production Assessment in Fish Processing (2000) COWI Consulting Engineers and Planners AS for UNEP and Danish Environmental Protection Agency [2] IPPC Reference Document on Best Available Techniques in the Food, Drink and Milk Industries (2006)_European Commision

28 PAKYÜREK Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. 28 Gerçekleştirilen Uygulamalar Uygulama: Hamsi Çözdürme ve Temizleme Sularının Geri Kazanımı Yöntem: Yeni bir çözdürme sistemi tasarımı (Duşlama) Filtrasyon + Çöktürme + Ozonlama (Arıtılmış suyun yeniden kullanımı) Proje Bütçesi: $ UNIDO Katkısı $ Firma Katkısı

29 PAKYÜREK Tarım Sanayi ve Ticaret A.Ş. 29 Sağlanan Kazanımlar Proses Hamsi Temizleme (Ayıklama) Proje Öncesi Su Tüketimi Mevcut Su Tüketimi Sağlanan Tasarruf m 3 / ton hamsi m 3 / ton hamsi % 46,5 16,4 64,7 Hamsi Çözdürme 28,4 15,4 45,8 İlgili Prosesler Toplamı 74,9 31,8 57,5 Toplam Su Tasarrufu: m 3 /yıl Uygulamalar sonucu ürün kalitesi de artmıştır.

30 GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) 30 Firma Bilgisi Sektör: İçecek Sektörü - Meyve suyu ve süt ürünleri üretimi Şehir: Kayseri Kuruluş yılı: 1970 Çalışan sayısı: Proje öncesi yıllık su tüketimi: m 3

31 GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) 31 Proje Öncesinde Durum Meyve Konsantresi Üretimi Tesise gelen meyveler yıkandıktan ve ön işlemden geçirildikten sonra pastörize edilerek konsantre haline dönüştürülüyor. Konsantre üretimi aşamasında yer altı suyu soğutma amaçlı kullanılıyor (Once-through Cooling). Yıllık soğutma suyu tüketimi: m 3 Meyve Suyu Üretimi Meyve konsantresi su ve diğer katkı maddeleri ile birleştirilerek meyve suyuna dönüştürülüyor. Meyve suyu üretimi aşamasında yer altı suyu soğutma amaçlı kullanılıyor (Once-through Cooling). Yıllık soğutma suyu tüketimi: m 3

32 GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) 32 Çevresel Performans Göstergeleri (EPI) - Kıyaslama Referans Değerler Su Tüketimi (m 3 / m 3 içecek) Binnie, 1987b (cited in Gumbo et. al., 2003) 2.3 Gumbo et. al., Hsine et. al., Environment Report, IFC, ETBPP, Firma Değerleri (Proje Öncesi) 23,6

33 GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) 33 Çevresel Performans Göstergeleri (EPI) - Kıyaslama İşlem Firma (%) Sektör Ortalaması (%) Ürün içerisinde 9, Yıkama / Temizleme 9, Proses İşlemleri (Kazan besi suyu, pastörizasyon etc.) 1, Soğutma 61,0 1 5 Diğer 18, , 2, 3 [1] Waste Not, Want Not: The Potential for Urban Water Conservation in California, Appendix F, Details of Industrial Water Use and Potential Savings, by Sector, Pacific Institute for Studies in Development, Environment, and Security, [1] Eco-efficiency Toolkit for the Queensland Food Processing Industry, The UNEP Working Group for Cleaner Production in the Food Industry, Australian Industry Group, [1] Water use in the soft drinks industry, Environmental Technology Best Practice Programme, (ETBPP) EG 126 Guide, 2009.

34 GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) 34 Gerçekleştirilen Uygulamalar Uygulama: Meyve konsantresi ve meyve suyu üretim hattında soğutma suyu geri kazanımı Yöntem: İki ayrı soğutma kulesi ve pompalama sistemi ile soğutma sularının sistemde yeniden kullanılması Proje Bütçesi: $ UNIDO Katkısı $ Firma Katkısı

35 GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) 35 Sağlanan Kazanımlar Proses Meyve konsantresi üretimi Soğutma Hattı Meyve suyu üretimi Soğutma Hattı Proje Öncesi Su Tüketimi (m 3 /yıl) Mevcut Su Tüketimi (m 3 /yıl) Tasarruf miktarı (%) , ,0 Toplam Soğutma Prosesleri ,2 Firma Toplam Su Tüketimi ,6 Yıllık su kazancı: m 3 OSB ye gönderilen atık su miktarı azalmıştır.

36 GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) 36 Çevresel Performans Göstergeleri (EPI) - Kıyaslama Referans Değerler Su Tüketimi (m 3 / m 3 içecek) Binnie, 1987b (cited in Gumbo et. al., 2003) 2.3 Gumbo et. al., Hsine et. al., Environment Report, IFC, ETBPP, Proje Öncesi 23,6 Proje Sonrası 10,6

37 GÜLSAN Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. (MEYSU) 37 Çevresel Performans Göstergeleri (EPI) - Kıyaslama İşlem Proje Öncesi (%) Proje Sonrası (%) Sektör Ortalaması (%) Ürün içerisinde 9,3 20, Yıkama / Temizleme 9,8 22, Proses İşlemleri (Kazan besi suyu, pastörizasyon etc.) 1,6 3, Soğutma 61,0 12,1 1 5 Diğer 18,3 41, , 2, 3 [1] Waste Not, Want Not: The Potential for Urban Water Conservation in California, Appendix F, Details of Industrial Water Use and Potential Savings, by Sector, Pacific Institute for Studies in Development, Environment, and Security, [1] Eco-efficiency Toolkit for the Queensland Food Processing Industry, The UNEP Working Group for Cleaner Production in the Food Industry, Australian Industry Group, [1] Water use in the soft drinks industry, Environmental Technology Best Practice Programme, (ETBPP) EG 126 Guide, 2009.

38 DİTAŞ Doğan Yedek Parça İmalat ve Teknik A.Ş. 38 Firma Bilgisi Sektör: Metal İşleme Sektörü - Otomotiv ana sanayi ve yedek parça üretimi Şehir: Niğde Kuruluş yılı: 1972 Çalışan sayısı: 345 Proje öncesi yıllık su tüketimi: m 3 (proses) m 3 (sulama)

39 DİTAŞ Doğan Yedek Parça İmalat ve Teknik A.Ş. 39 Proje Öncesi Durum Isıl İşlem Bölümü Üretilen malzemelere ısıl işlemin uygulandığı bölümde soğutma suyu sürekli olarak kanala deşarj ediliyordu. Yıllık soğutma suyu tüketimi: m 3 Fosfatlama Bölümü Kesikli (ard arda) tankların bulunduğu bölümde kimyasal işlem yanı sıra sıcak+soğuk durulama gerçekleştiriliyor Yıllık su tüketimi: m 3

40 DİTAŞ Doğan Yedek Parça İmalat ve Teknik A.Ş. 40 Su Kütle Denkliği

41 DİTAŞ Doğan Yedek Parça İmalat ve Teknik A.Ş. 41 Gerçekleştirilen Uygulamalar Uygulama Isıl işlem soğutma suyunun proseste yeniden kullanımı, fosfatlama bölümünde iyileştirmeler Yöntem: Soğutma suyunun pompalarla ana tanka gönderilmesi Fosfatlama bölümünde yönetsel önlemlerin alınması, reaksiyon ve durulama tanklarında ters akım prensibinin uygulanması Proje Bütçesi: $ UNIDO Katkısı $ Firma Katkısı

42 DİTAŞ Doğan Yedek Parça İmalat ve Teknik A.Ş. 42 Gerçekleştirilen Uygulamalar Isıl İşlem Bölümü Isıl işlemde yalnızca bir defa kullanılarak kanala deşarj edilen soğutma suyunun fabrika su besleme tankına gönderilmesi. Buradan elde edilen suyun fabrikanın diğer proseslerinde (Boyama, vulkanizasyon, fosfatlama vd.) tekrar kullanılması

43 DİTAŞ Doğan Yedek Parça İmalat ve Teknik A.Ş. 43 Gerçekleştirilen Uygulamalar Fosfatlama Bölümü Durulama sürelerinin uzatılması. Asılı kalma (süzülme) sürelerinin uzatılması. Tanklardaki bekletme sürelerinin uzatılması. Durulama tanklarının ortalarından iki bölüm şeklinde ayrılması. Durulama tanklarında ters yıkama prensibinin uygulanması. Eğimli plakalar kullanarak süzülen suların (yağlama, durulama, pas alma vb.) tekrar tankların içerisine akmasının sağlanması. Tamburların süzülürken hafifçe sallanması ve çevrilmesi ile kayıpların azaltılması.

44 DİTAŞ Doğan Yedek Parça İmalat ve Teknik A.Ş. 44 Sağlanan Kazanımlar Su Tüketimi Proses Proje Öncesi (m 3 /yıl) Proje Sonrası (m 3 /yıl) Tasarruf (m 3 /yıl) Tasarruf (%) Isıl İşlem Bölümü % 100 Fosfatlama Bölümü % 79 Firmanın Su Tüketimi % 36 Kimyasal Tüketimi Fosfatlama Bölümü kg kg kg % 29 Yer altı suyu pompalama maliyeti azalmıştır. Atıksu arıtma maliyetleri azalmıştır.

45 DİTAŞ Doğan Yedek Parça İmalat ve Teknik A.Ş. 45 Sağlanan Kazanımlar Birim Ürün Başına SuTüketimi Proses Proje Öncesi (L su /ton ürün) Proje Sonrası (L su /ton ürün) Isıl İşlem Bölümü 4,9 6,4 Fosfatlama Bölümü 0,6 1,0 0,2 Toplam Tüketim 12,7 16,5 7,4 Birim Ürün Başına Kimyasal Tüketimi Proses Proje Öncesi (kg /ton ürün) Proje Sonrası (kg/ton ürün) Fosfatlama Bölümü 1,46 1,65 0,98

46 46 TEŞEKKÜRLER Prof. Dr. Göksel N. Demirer Çevre Mühendisliği Bölümü Orta Doğu Teknik Üniversitesi Tel: , Faks: e.posta: