II. DİN ŞÜRASI (I) TEBLİG VE MÜZAKERELERİ (23-27 KASIM 1998) DİYANET İŞLERi BAŞKANLIGI YAYlNLARI. Tas. No:

Transkript

1 DİYANET İŞLERi BAŞKANLIGI YAYlNLARI II. DİN ŞÜRASI TEBLİG VE MÜZAKERELERİ (23-27 KASIM 1998) (I), TUı'4lyc Pljii!i1N ıt 'fi Isitım Mıışıınnıtlnrı M~rktıl;i KUtUphtHHıııi Tas. No: ANKARA-2003

2 ,, 1 Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınlan ilmi Eserler 1 93 Tashih Abdi! AKTAŞ Mustafa KAYA Yusuf APAYDIN Ali Osman PARLAK Dizgi Mehmet KARAVAŞ Hasan EKİNCİ HüseyinDiL Grafik RecepKAYA Baskı Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Mat. Tıc. İşl. Tel: (0.312) 354 9I Y ISBN: TkNo: 975-I ISBN: 975-I Diyanet İşleri Başkanlığı Dini Yayınlar Dairesi Başkanlığı Derleme ve yayın Şubesi Müdürlüğü Tel: (0.312)

3 522 II. DİN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ ORTA ASYA'DAKi SOYDAŞLARIMIZA GÖTÜRÜLECEK HİZMETLERDE UYGULANACAK USULLER Prof. Dr. Mustafa ERDEM Türkler, çeşitli sebeplerle dünyanın farklı bölgelerine dağılmıştır. Bunlardan en büyük kitle Türkiye Cumhuriyeti olarak Anadolu'da varlığını sürdürüren, diğerleri Türklerin anayurdu olarak bilinen Orta Asya"Ja bulunmakta. Azerbaycan ise bu ikisinin ortasında Kafkaslarda yer almaktadır. Günümüzde Türklerin büyük bir kısmı bağımsız devletler olarak yaşarken bir kısmı yarı bağımsız, bir kısmı da henüz hürriyetlerine kavuşamarruz bir halde varlık mücadelelerini sürdürmektedir. Dünyanın çeşitli yerlerine dağılmış bulunan Türkler ister, bağımsız isterse başka yönetimler altında bulunsunlar, kendi aralarında ciddi boyutlarda tarih, dil, din ve kültür birliği bulunmaktadır. Ancak bu birlik onların yaşadıkları acı tecrübeler sonucu bazı bölgelerde kısmen yok olmuş, bazı bölgelerc;le körelmiş, bazılarında ise hala canlılığını korumaktadır. Günümüzde milletlerarası alanda, bu devletlerin güçlü bir şekilde temsil edebilmeleri ve varlıklarını onurlu bir biçimde sürdürebilmeleri için kendi içlerinde demokrasi ve insan hakları konularında gelişmeler sağlamalı, devlet, vatan ve millet bilincini geliştirmelidir. Bu topluluklarda kurumsaliaşmaya önem verilmeli, şeffaf yönetim ve dışa açılma sağlanmalıdır. Ayrıca onlar, tarihten gelen ortak değerler dolayısıyla, kendi aralarında dayanışmayı sürdürmelidir. Bu dayanışma mevcut devletlere daha gülçü ve mutlu bir hayat tarzı kazandırmalı, bağımsızlık yönünde mücadele verenlere yeni bir güç kaynağı olmalıdır. Türkiye Cumhuriyeti nüfus ve ekonomik imkanlara sahip olma yanında coğrafi konum ve tarihi misyon itibariyle dünya üzerindeki Türk Cumhuriyetleri'nin şüphesiz en önde gelenidir. Diğer Türk topluluklarının, yaşadığı ve bir kısmının hala yaşamakta olduğu olaylar dolayısıyla, Türkiye'nin tecrübe ve birikimlerinden yararlarıma ihtiyacı vardır. Bu sebeple Türkiye Cumhuriyeti belirtilen Türk Topluluklarına karşı tarihi bir sorumluluğun bilinci içinde olmak durumundadır. Dolayısıyla dünyada Türklerin yaşadığı bütün bölgelere yönelik ciddi faaliyetlerin içine girmelidir. Türk soydaşlarımıza yönelik faaliyetlerde öncelikle bölgesel tasnifler yapılmalı ve bunların siyasi, sosyal ve ekonomik durumları ayn ayn ele alınmalıdır. Bu durumda sadece Orta Asya değil, c;lünyada Türklerin yaşadığı bütün bölgeler ele alınmalıdır. Bunlara yönelik kısa ve uzun vadeli.projeler geliştirilmeli, her bölgenin kendi hassasiyetine, uygun hizmet akışı, sağlanmalı, Türkiye ve oralarda yaşayan soydaşlarımızı sıkıntıya sokacak ilişkilerden vazgeçilm~lidir. Özellikle Türkiye Cumhuriyeti'nin mevcut konumu-

4 II. DİN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ 523 nu sarsacak veya diğer soydaşlanmızın gözünde onun itibannı düşürecek uygularnalardan uzak durulmalıdır. Türkiye Cumhuriyeti, bu bölgelere hizmet götürürken sadece onhlara bir ikrarnda bulunduğunu düşünmemeli, yaşadıklan acı tecrübeler sonrasında insani yardım bilincinin gereği olarak oralara gitmelidir. Bilinmelidir ki dünya milletleri arasında ve Birleşmiş Milletlerde bazı bilinen ilişkiler ve dengeler mevcuttur. Bu ilişkilerin esasını da etnik ve ilmi' yakınlıklar oluşturmaktadır. Bu nedenle siyasal, ekonomik ve sosyal dengelerde milletlerarası ortak değerler temayüz etmekte, güçlü olanlar konjöktörü kendi yaranna çevirınektedir. Sovyetler Birliği 'nin dağılmasından sonra Türkiye Cumhuriyeti uluslararası ilişkilerde büyük bir imkan yakalamıştır. Türkiye ile ortak değerleri bulunan altı ülke Birleşmiş.Milleller e üye olmuşlur. Bu ülkeler kendi içlerinde, her ne kadar bazı zorluklar yaşasalar da, sahip olduklan imkanlar açısından modern dünyanın gözden çıkaramayacağı bir konumdadır. Ayrıca bu durum, Türkiye'nin İslam ülkeleri ile olan ilişkileri açısından da oldukça önemlidir. Dolayısıyla Türkiye, Türk Cumhuriyetleriyle olan ilişkilerine önem verirken öncelikle bunu kendi açısından yararlı görmeli, sonra da onlann mevcut konumlannı gözönünde bulundurmalıdır. Türkiye'nin Türk Cumhuriyetleri'ne yönelik hizmetlerinin sağlıklı bir statüye kavuşturulması için, bu konularla ilgili müstakil bir Bakanlığın kurulması ve bölgelerin durumuna göre Genel Müdürlükler oluşturulması yararlı olacaktır. Orta Asya, coğrafi konumu, yeraltı zenginlikleri ve nüfus potansiyeli bakırnından dünyadaki süper güçlerin ilgi odağı olmuştur. Bu süper güçler, aramızdaki ortak değerler dolayısıyla, onlann kaynaklanndan yararlanabilmek için başlangıçta Türkiye'nin yardımına ihtiyaç duymuşlar ve onlar aracılığıyla bölgeyi sömürmeyi düşünmüşlerdir. Ancak geliştirdikleri ikili ilişkilerle bölge yöneticilerinin zaaflannı iyi analiz eden bu çevreler, bugün Türkiye'yi çoktan devre dışı bırakmışlardır. Fakat bütün bunlara rağmen bölge insanlannın, tarihten gelen bağlanmız dolayısıyla Türkiye'ye olan ilgileri yok olmamıştır. istikrarlı, dengeli ilişkilerle bu ilgilinin devamı sağlanabileceği gibi daha da güçlendirilebilir. Dolayısıyla belirtilen ülkelerin bağımsızlığına kavuşmasından bu tarafa sekiz yılın geçmesine hayıflanmarnalı, yani bazı hedefler ve stratejiler belirlenmelidir. Bu hedef ve staretjiler aslında 29 Ekim 1933 yılında M. Kemal Atatürk tarafından belirlenmiş ve Türkiye Cumhuriyeti devletinin yöneticilerine şöyle tavsiye edilıniştir. "Bugün Sovyetler Birliği, dostumuzdur, komşumuzdur, müttefikimizdir. Bu dostluğa ilıtiyacırnız vardır. Fakat yann ne olacağını kimse bugünden kestiremez. Tıpkı Osmanlı gibi, tıpkı Avusturya-Macaristan gibi parçalanabilir, ufalanabilir. Bugün elinde sımsıkı tuttuğu milletler avuçlanndan kaçabilirler. Dünya yeni bir dengeye ulaşabilir. İşte o zaman Türkiye ne yapacağını bilmelidir... Bizim bu dostumuzun idaresinde dili bir, inancı bir, özü bir kardeşlerimiz vardır. Onlara sahip çıkmaya hazır olmalıyız. Hazır olmak yalnız o günü susup beklemek değildir. Hazırlanmak lazımdır. Milletler buna nasıl hazırlanır? Manevi köprülerini sağlam tutarak... Dil bir köprüdür... İnanç bir köprüdür... Tarili bir köprüdür... "

5 524 II. DIN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ "... Köklerimize inmeli ve olayiann böldüğü tarihimizin içinde bütünleşmeliyiz. Onlann (Dış Türklerin) bize yaklaşmasını bekleyemeyiz. Bizim onlara yaklaşmamız gerekli " Orta Asya'daki soydaşlanmıza hizmet götürürken onlann sahip sahip olduklan dünya görüşünün hemen değişeceğini ümit etmek oldukça yanlıştır. Dolayısıyla ilişkilerden hemen sonuç almak yerine sabırlı olmak ve kalıcı çalışmalar yapmak daha uygun olacaktır. Cumhuriyetler arasında tarihi ortak noktalar çok olsa bile sosyal nü~nslar göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin; Ahıska Türkleri'nin ihtiyaç ve beklemeleri Irak'ta yaşayan Türkmenlerden farklıdır. Özbeklerle Kırgızlann hayat tarzlan kendi aralannda çok aynlıklar göstermektedir. Hizmetler yöresel özellikler baz alınarak mahallinde yapılacak tesbitiere göre belirlenmelidir. Orta Asya nın tarihi, coğrafi ve sosyal konumunu güz önüne alarak, bugünkü durumunu değerlendirdiğimizde; oralara hizmet götürürken şu hususlann göz önünde bulundurulmasında yarar. vardır: 1- Orta Asya'nın mevcut konı;ımunu iyi tanımalıyız Orta Asya'daki soydaşlanmız, kendilerine rağmen dünyanın en katı rejiminde uzun yıllar varlık mücadelesi vermişlerdir. Gerek Çarlık gerekse Sovyetler Birliği dönemlerinde etnik ve dinf asimilasyona tabi tııtıılmuşlar, kültürlerini.ve inançlannı yaşatma konusunda büyük sıkıntılara katlanmışlar, ağır bedeller ödemişlerdir. Başta dil ve din yönünden karşı karşıya kaldıklan durum uzun yıllar kalıtsal etkilerini hissettirecektir. Nitekim insanlar, kendi kültürel değerleri yerine Sovyetler Birliği'nin verdiklerini almak durumunda kalmışlar ve Ateiz~ potasında yoğrulmuşlardır. Kril Alfabesi ve Rusça'nın kültür üzerindeki tahribatı oldukça fazladır. Nitekim bugün bütün literatür Rusçadır ve resmi dil bazılannda Rusça olmasa bile halk çoğunlukla Rusça konuşmaktadır ve dışa açılım Rus dilinde olmaktadır. 2- Orta Asya'da yaşayan Türk Cumhuriyetlerinin çeşitli yönlerden Rusya'ya bağımlı olduğu gerçeği unutulmamalıdır Orta Asya'daki soydaşlanmızın büyük bir kısmı bağımsız olarak kendi devletlerinde yaşamaktadırlar. Türkmenistan, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan'dan oluşan bu ülkeler, kendi sınırlan, kendi bayraklan ve kendi istiklal marşlan olan Cumhuriyetler olup, Birleşmiş Milletler teşkilatina üyedirler. Fakat bu cumhuriyetler, Sovyetler Birliği döneminden kalma bazı zaruretlerle çeşitli alanlarda Rusya'ya bağımlı bulunmaktadır. Aynca bunlann gümrük kontrolleri ve sınır güvenlikleri Rusya tarafından sağlanmaktadır. Bu devletler, günümüzde çeşitli alanlardaki ortaklıklannı, Rusya'nın yönetim ve denetimindeki Bağımsız Devletler Topluluğu çatısı altında sürdürmektedir. Oralara götürülecek hizmetlerde bu hassas dengelerin gözetilmesi zarureti vardır. 3- Türk Cumhuriyetleri'ne yönelikbir hizmet politikası belirlenmelidir Türkiye Cumhuriyeti, Orta Asya'daki soydaşlanmıza hizmeti, kısa ve uzun vadeli bir

6 II. DİN ŞÜRASI TEBLİG VE MÜZAKERELERİ 525 devlet politikası olarak kabul etmeli ve bunu başta kendi geleceği sonra da aralardaki kardeşlerimizin hayatiyeti açısından zaruri görmelidir. 4- Orta Asya'daki Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsız devlet olduğıı gerçeği unutulmamalıdır Türkiye Cumhuriyeti, adıgeçen bölgelere hizmet akışını sağlar veya yönlendirirken, her nekadar tarihi, kültürel ve etnik bağlarımız bulunsa da, bölge ülkelerinin ayrı birer bağımsız devlet olduğu gerçeğini gözardı etmemelidir. Zira bu ülkeler hali hazırda bağımsız birer devlet olmanın heyecanını yaşarken, geçmişte yaşadıkları esaret günlerini bir daha yaşamamak ve kendilerine yeni bir efendi daha kabul etmemek niyetindedirler. 5- Türkiye Cumhuriyeti, bölge ülkelerinin imzaladığı ikili antlaşmaları görmezden gelmemelidir Türkiye Cumhuriyeti, dünya siyasi konjöktörünü, bölge ülkelerinin başta Rusya Federasyonu olmak üzere diğer ülkelerde yaptığı ikili anlaşmaları ve onların kendi aralarındaki hassa dengeleri iyi analiz etmelidir. Nitekim bu ülkeler bağımsızlık sonrasında, ticarf, askerf ve kültürel bazı antlaşmalar yapmışlardır. Bu antlaşmaların bir kısmı belki de Türkiye'nin dış politikası ve isteklerine uygun olmayabilir. Türkiye, mevcut şartları kendisi ve soydaşları yararına nasıl kullanabileceğinin imkanlarını araştırmalıdır. 6- Türk dünyasının eğilim, istek ve beklentileri belirlenmelidir Orta Asya'daki soydaşlarımıza hizmet götürürken bazı ilkeler ve kategoriler tesbit edilmelidir. Örneğin Rusya Federasyonunda yaşayan soydaşlarımızla, bağımsız Cumhuriyetlerde yaşayanların şartlarının aynı olmadığı hususu dikkatten uzak tutulmamalıdır. Aynca hizmetler, devletten devlete, devletten halka veya gönüllü kuruluşlardan devlete veya gönüllü kuruluşlardan halka yönelik olma durumuna göre tasnif edilmelidir. Bu hizmetler oralara götürülürken, bölge insanının dinf, kültürel, sosyal ve ekonomik ihtiyaçları belirlenmeli, herkesin beklentilerine cevap verecek nitelikte olmalıdır. Devlet belirli bir plan dahilinde, bölge insanının önceliklerini de hesaba katarak, hizmet akışının koordinasyonunu sağlamalıdır. 7- Orta Asya'ya götürülecek hizmetler tasnif edilmelidir Orta Asya'ya yönelik hizmetler, burada, masa başında ve kendi konumumuz hesaba katılmadan yapılmamalıdır. Bunun için ilgili bölge ve topluluklara önceden gönderilen görevliler, onların ihtiyaç ve beklentilerini belirlemelidir. Hizmetler götürülürken bir büyük projenin alt birimleri olarak ekonomik, kültürel, sosyal ve dinf olarak tasnife tabi tutulmalıdır. Bunlar yapılırken nesiller arası, ülkeler arası ve oralarda yaşayan topluluklar arası (Özbek, Kırgız, Tatar, Kazak v.s.) özellikler ve farklı diniere mensup insanların.bulunduğu realitesi dikkate alınmalıdır.

7 526 II. DİN ŞÜRASI TEBLİG VE MÜZAKERELERİ - ' 8- Orta Asya'ya götürülecek hizmetlerin amaç ve hedefleri iyi belirlenmeli, Türkçe her alanda müracaat edilen ve kullanıl~ bir dil olmalıdır Türkiye Cumhuriyeti'nin Orta Asya'daki soydaşlarunıza götüreceği hizmetler bir amaca yönelik olmalıdır. Bu amaç tarihten gelen dinf ve kültürel değerierimize canlılık kazandınlmalıdır. Bunun için aramızdaki bağlar güçlendirilmelidir. Bu bağiann güçlenmesinde en büyük katkıyı da dil sağlamalıdır. Türk topluluklan arasında ortak bir dil kullanımının teşvik edilmesi ve bu yönde somut adımlan atılması gelecek için bir emniyet unsuru olacaktır. Türk topluluklan arasında lehçe farklılıklannı da dikkate alarak ortak harflerle ortak bir dilin oluşumu sağlanmalıdır. Bu nedenle onlann ilıtiyaç duyduğu medem, dinf, kültürel ve ilmf konularda ilgi Türkiye ve Türkçe'ye yönelmeli, Rusça'nın etkisi azaltılmalıdır. Özellikle sosyal bilimler ve din konusunda bölge insanının ilk ulaşabiljiği kaynak ve kullana~o:ağı Jil Türkçe olınalıjır. Böylece bölgenin yeniden yapılanmasında etkili olacak başka kültürler, ideolojiler ve zararlı dinf akımlann etkisi azaltılmış, Türkiye paralelinde.bir sosyo-kültürel ve dinf kalkınmanın temeli atılmış olur. Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin Türkiye'ye yönelmelerinde en büyük engel alfabedir. Bazılan bunu değiştirirken bazılan henüz o aşamaya gelmemişlerdir. Fakat buna rağmen Türkçe'nin altyapısı diğer dillerden (Arapça, Farsça) daha sağlam gözükmektedir. Türk kültürünün güçlenmesi için Türkçe klasikler olduğu şekilde, dinf klasikler de Türkçe'ye çevrilen şekliyle Orta Asya'daki soydaşlarunızın hizmetine sunulmalıdır. 9- Medya'dan yararlanmak gerekir Orta Asya'daki soydaşlarunıza ulaşmak için medyadan yararlanmak zorunluluğu vardır. Uzun yıllar Anadolu'da kendisiyle aynı kültürü ve tarihsel değerleri paylaşan insan Iann olduğundan habersiz bulunan soydaşlarunız, Sovyetler Birliği'nin izniyle bizleri sosyalist, komunist yazarlar aracılığıyla tanımaya çalışmışlardır. Bu kalemlerin Müsülman Türk kültürüne bakışlanndaki çarpıklık dolayısıyla, onlara bugünkü konumumuzdan oldukça farklı tanıtilmak durumu söz konusudur. Aynca Sovyetlerin ve özellikel Ruslann siyasi tavırlan, kasıtlı olarak Anadolu Türkleri'nin oldukça ilkel ve fakir tanıtilmasına sebebiyet vermiştir. Bağımsızlık sonrasınad, teknolojik imkanlara paralel olarak radyo ve TV aracılığıyla, bölge insanianna ulaşma şansı yakalanmıştır. Fakat ilk tecrübelerin aramızdaki ilişkilerin gelişmesine ve bizlerin gerçek tanıtımına olumlu katkılar sağladığını söylemek oldukça zordur. Yapılan programiann bazılan bölge insanlannın sosyo-kültürel ve dinf ilıtiyaçlanna oldukça uzak bir içerikle hazırlanırken bazılan da, onlann Sovyetler Birliği döneminden kalma bilgilerini tazeler ve tekit eder nitelikte olmuştur. Bir taraftan resmi kanallarla Türkiye'ye doğru ve yeteri kadar tanıtılmazken, çanak antenle Türkiye'deki kanallan izleme fırsatı bulunlar, çeşitli çatışmalarla iç içe olan ve dostlanna güven vermeyen bir Türkiye tanıma bahsızlığını yaşamaktadırlar. Bütün bunlara rağmen bölge insanına ulaşınada medya, aramızdaki tari1ıf ve kültürel bağlan güçlendirci, dayanışmaya, kaynaşma ve paylaşma duygulannı geliştirici proğrarnlar yaptığı sürece oldukça yararlı ve etkili bir araç olma özelliğine sahiptir.

8 Il. DİN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ Türkiye'den hizmet amacıyla oralara giden görevliler mutlaka dil öğrenmelidir Orta Asya'daki soydaşlanmızın büyük çoğunluğu Rusça konuşmakta, resmi dairelerde Rusça kullanılmakt, medyada Rus dili etkili olmaktadır. Eğitim ve öğretimde Rusça ağırlıklı dil durumundadır. Bağımsızlık sonrasında mahalli Türk lehçelerine ağırlık verilmekte, mahalli yayın organlan ve milli televizyonlar herkesin kendi dilinde yayın yapmaya teşvik edilmektedir. Buna rağmen halkın büyük çoğunluğu resmi işlerinde ve gündelik hayatında Rus dilini kullanmaktadır. Soydaşlanmızın eğitim, kültür, ekonomi gibi konular başta olmak üzere dışa açılımında Rus dili yardımcı olmaktadır. Dolayısıyla Orta Asya' ya gönderilecek personelin mümkün olduğu nisbette Rusça'yı öğrenme zarureti ortadadır. Buna imkan bulamayan görevliler veya hizmet gönüllüleri, bölge insanlanyla iyi diya!cıg kurabilıııeleri i~ in ıııutiaka ıııahallı lehı;eleri öğrğenmelerı gerekmekledil 11- Mevcut din adamlarıyla çatışmaya girilmemelidir Soydaşlanmıza hizmet götürebilme imkanı açısından din hem amaç hem de araç durumundadır. Her ne kadar komunizm döneminde din duygusu ve dini hayat yok edilmek istenmiş olsa da, başanlamamış fakat dinin sosyal hayattaki etkisi oldukça azaltılmıştır. Din duygusunun tamamen yok olmamasında örf, adet ve gelenekler içerisinde günümüze kadar din olgusunun ulaşmasında mevcut din adamlarının etki ve katkılan unutulmamaladır. Bu din adamlannın bazılanndan, belli dönemlerde farklı hizmet alanlannda yararlanıldığı yönündej.p. kuşkular, onlann bütününün suçlanmasına ve ilişkilerin tamamen kesilmesine sebep olmamalıdır. Zira entellektüel çevrede saygınlığı olmasa da, devletten maaş almasalar da din adamlan, dini merasimlerde ve uygulamalarda halkın müracaat etmek zorunda olduğu ve buna dayalı olarak saygı duyduğu kimselerdir. Bu nedenle bölge insanianna hizmet götürülürken onlann tenkit edilmemesi gereği vardır. Hatta halka, onlann zor şartlarda dini değerleri günümüze taşıdıklan anlatılmalı, bu çerçevede de halka ulaşınada onlann yardım ve desteği sağlanmalıdır. 12- Soydaşlarımıza hizmet götürürken, dinf sosyal, kültürel ve ahlaki alanda var olan yanlışları tenkit ederek düzeltmek yerine önce doğruları öğretmek ve yanlışların onlar trafından düzeltilmeleriui beklemek gerekir Türk Cumhuriyetleri'ndeki soydaşlanmız din adamı, dini literatür ve din eğitimi kurumu açısından oldukça zor şartlar yaşamış ve onlann etkileri günümüze kadar ulaşmıştır. Başta din adamlan ve entellektüel çevre gelişen ilmf, teknolojik ve medeni imkanlardan yeterince yararlanamamış ve kendilerini modem çağın getirdiği yeni problemlere çözüm arayışında yetersiz kalmışlardır. Mevcut siyasi rejimin baskısı sonucu dışa açılım sağlanamamış, dışardakilerle iletişim kurulamamıştır. Buna bağlı olarak halk dini yönden yeterince bilgilendirilememiş ve onlar bilgi kaynaklan olarak farklı adreslere yöelmişlerdir. Dolayısıyla dini yönden büyük eksikliklere paralel olarak bid'at, hurafe hatta batıl inançlar gerçek din yerine kaim olmuşlardır. Bütün bunlara rağmen bu değerler, gerek din adamlan gerekse halk tarafından saygın durumdadır. İşte oralara giden görevlile-

9 528 II. DiN ŞÜRASI TEBLİG VE MÜZAKERELERİ rin, özellikle din adamlannın ve bölgelerin din konusundaki hassasiyetini iyi kavramalı, oralarda var olan yanlışlan düzeltmek yerine onlara doğrulann neler olduğunu öğretmeli, bu konuda baskıcı, katı ve bağnaz olmamalıdır. 13- Soydaşlarınııza Kitap ve sahih sünnet merkezli Ebi-i Sünnet din anlayışı öğretilmelidir Sovyetlerin dağılmasından sonra hürriyet ortamından yararlanan insanlar hızla dışa açılırken, demir perdenin kalkması sonucu çeşitli din ve milletten insanlar oralara akın etmektedir. Din konusunda büyük darbe yiyen ve yeterli altyapısı olmayan soydaşlanmız her iki durumda da etkileşime açık bulunmaktadırlar. Toplumsal olaylarda dinin etkisinin büyüklüğü herkes tarafından bilinmektedir. İç ve dış unsurlan n etkileri olarak bölgelerde oluşan farklı dini ve ideolojik anlayış ve sapıantılar bölge insanlan açısından büyük tehlikeler oluşturmaktadır. Bunun önüne geçebilmek için farklı din anlayışına mensup ülkelerin oralar üzerindeki etkileri yönünde bölgeler uyanlmalı, bu tür fikir ve inançlann tehlikeleri anlatılmalıdır. Bir taraftan yabancı ve yıkıcı dini cereyanlar soydaşlarımıza öğretilirken, diğer taraftan da onlar bölgelerinden yetişen insaniann sistemleştirdiği Maturidf ve Hanefi mezhebierinin Ehl-i Sünnet din anlayışı yönünde bilgilendirilmelidir. Bununla halkın kendine öz güveni, birlik ve bütünlüğü sağlanmalıdır. 14- Orta Asya'daki soydaşlanmıza hizmet götürürken etkili yollardan birisi de ortak diııl ve milli fenomenlerdir Orta Asya'daki soydaşlanmız uzun süre bizlerden uzak ve ayn kalmışlardır. Dolayısıyla bizleri bugünkü konumumuz itibariyle yakından tanımamaktadırlar. ilişkilerimizde, her iki toplumu kaynaştıracak ortak fenomenler üzerinde durulmalı, tarihden gelen dinf, tarihf ve kültürel değerlerimiz tanıtılmalıdır. Sovyetler Birliği öncesinde sahip olduklan dinf, milli ve kültürel imkanlar hatırlatılmalı, bu dönemde kaybettiklerinin neler olduğunun karşılaştınlması yapılmalıdır. Bu arada hazırlanan yeni projelerle neler yapmalan gerektiği ve bunun sonucunda neler kazanacaklan aniatılmalıdır. 15- Soydaşlarınıız arasında birlik şuuru geliştirilmelidir Sovyetler Birliği döneminde yaşanan köklü değişiklikler dolayısıyla Orta Asya'daki soydaşlanmız arasında, dil, kültür ve hedef birliği duygusu zayıflamıştır. Tarih, medeniyet, kültür, dil ve din yönünden hala bir bütünün parçalan olma özelliğini yansıtan bu topluluklar, Sovyetler Birliği zamanında çizilen yapay sınırlar içerisinde yaşamaktadır. Bu dönemde her toplum için ayn bir tarih şuuru verilmeye çalışılmış, ayn bir millet olduğu inancı telkin edilmiş, ayn bir dil grameri geliştirilmiş, hatta her biri için kimlik belirlemede etken olan tarihi şahsiyetler ve efsaneler geliştirilmiştir. Bunlara yönelik hizmetlerde onlann bir bütününün parçalan olduğu, aynlıkların, tarihte olduğu gibi, kendileri için acı batıralann tekerrürü anlamına geleceği hatırlatılmalıdır. Onlar, kendi aralannda, ortak çıkarlan doğrultusunda dil, kültür ve ekonomik birliğin tesisine, daha doğrusu hedef birliğine doğru yönlendirilmelidir.

10 II. DİN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ Öğrenci mubadelesi daha verimli hale getirilmelidir Karşılıklı iletişim ve etkileşim açısından öğrenci mübadelesi iyi bir başlangıç olmuştur. Gelecek açısından büyük faydalar doğuracak bu proje, Türk Cumhuriyetleri'nin gelecekteki yapılanmalarında olumlu katkılar sağlayacaktır. Ancak bunun daha programlı, projeli ve dikkatli yapılması zarureti ortadadır. Eğitim amacıyla büyük harcamalar yapılarak Türkiye'ye getirilen öğrenciler, buraları tanımada ve ülkelerini buralarda temsil etmede önemli bir fırsat yakalamışlardır. Ancak belirtilen binlerce öğrenci kısıni maddi imkanlar ve bazı fiziki şartlar dışında sosyo-kültürel bir rehabilitasyona tabi tutulmuşlardır. Onların beklentileri ve ihtiyaçları doğrultusunda bir anket yapılmalı ve ikili ilişkiler açısından bunların sonuçları değerlendirilmelidir. Bu öğrencilerle ilgili otorite boşluğu dolayısıyla, onlann büyük bir kısmı Türkiye'de amacı dışında alanlarda faaliyet göstermekte, hem kendi ülkekri hem de Türkiye :.ıçısmdan problemler Joğunn:.ıkt:.ı, yapılan masrafların boşa gitmesine sebep olmakdadır. Ahlaki ve sosyal bunalıma düşenierin yanında çeşitli ideolojik saplantılara düşenierin gelecek açısından ne gibi olumsuz sonuçlar dağuracağı açıktır. Bu durumda Türkiye'ye getirilen öğrencilerle ilgilenilmeli, onların psikolojik, sosyal, kültürel ve ekonoınik ihtiyaçları, onları kazanacak nitelikte olmalıdır. Bu öğrenciler Tük dünyasının kültürel entegrasyonu için gönül elçileri olarak değerlendirilmelidir. 17- Misyoner faaliyetlerine dikkat edilmelidir Orta Asya'daki soydaşlarımız bağımsızlık sonrasında ciddi boyutlarda ekonoınik kriz içinde yaşamaktadırlar. Sovyetler Birliği döneminde her alanda olduğu gibi ekonoınide de merkezi otoritenin etkisi, bu bölgeleri merkeze bağımlı hale getirıniştir. Çeşitli yeraltı ve yerüstü zenginliklerine sahip olan kardeşleriıniz, belirtilen bağımlılık dolayısıyla bu imkanlarını arzulanan şekilde kullanamamaktadırlar. İnsanların hayat standardı olduça düşüktür. Modern dünyaya açılma, moda ve lüks tüketim maddelerinin bölgeye intikali sonucu halkta israf noktasında bir harcama duygusunu geliştirmektedir. Ekonoınik girdiler açısından oldukça zorlukları bulunan bölge insanının bu durumu bazı çevrelerin İstisınarına sebep olmuştur. Din yönünden yeterli birikime sahip olmayan bu insanların ekonomik ihtiyüçlarını teınin noktasında ınisyonerlerin eline düştüğü görülmektedir. İşte bu durumdan faydalanan ınisyonerler başta dil öğreniıni olmak üzere çeştili insani yardım adı altında buralara nüfuz etmektedirler. Oralardald soydaşlarımıza hizmet götürecek kişi veya kuruluşların bölge insanının beklentilerini bilme yanında ınisyonerleri de tanıma ve onlarla mücadele edebilme imkanına sahip olma mecburiyeti vardır. Bu kişi ve kuruluşların başarılı olmalarında soydaşlarımıza misyonerierin tarihi ınisoynu, dinf, siyasi ve ekonoınik hedefleri anlatılmalı, şu anda yararlanmak durumunda oldukları şeyler karşılığında ileride pek çok bedeller ödeyebilecekleri hatırlatılmalıdır. 18- Orta Asya'daki Türk Cumhuriyetleriyle iletişim kurmada, oral.ara ulaşınada vize ve gümrük kolaylığı sağlanmalı ve bürokratik formaliteler azaltılmalıdır Bağımsızlık sonrasında Türk dünyasında ilişkiler oldukça hızlı bir sürece girıniştir.

11 530 II. DİN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ Diplomatik ilişkilere paralel olarak ekonomik ve kültürel ilişkiler de yoğunluk kazanmıştır. Aramızdakimanevi bağlar dolayısıyla gidiş-gelişlerdeki zorluklar da aşılmıştır. Türkiye bu bölgedeki uzun vadeli projelerinin bir sonucu olarak oralara gidenlere bazı hedefler göstermeli, bu arada çeşitli alanlarda bilgilendirerek onları yönlendirmelidir. Her imkan bulamn oralara gitmesi ve oralarda Türk pasaportu ile dolaşması sebebiyle, yaptığı işler iyi veya kötü Türkiye'ye fatura edilmektedir. Bu sebeple Türkiye kendisinin kötü tamnmasına vesile olacaklarla ilgili bazı tedbirler almalı, aramızdaki manevi bağları zayıftataeale davranış bozukluğu sergileyen sorumsuz kişileri uygun birşekilde uyarmaladır. Çeşitli kişi veya kuruluşlar tarafından sergilenen olumsuz davranışlar dolayısıyla Türkiye'ye karşı başlangıçtaki masum ve samimi bakışta bazı tereddütler olmuşsa da, onların gözünde Türkiye, hala ideal kardeş görüntüsüne haiz bir ülkedir. Resmi görevliler, i~ :ıdanıları. gönüllü kuruluşlar \ c öğrencilerin Türkiye dc gerçekle~tirıııcdikleri ~uuraltı duyguları oralarda tatmine yönelmeleri ve bölge insanının ekonomik ve sosyal sıkıntılannı istismar etmeleri gelecek açısından bazı sakıncaları beraberinde getirmekte, Türkiye'ye güven duygusunu sarkmaktadır. 19- Dinf literatür ve Din adamı desteği sağlanmalıdır Türkiye Cumhuriyeti, dinf literatür ve yetişmiş din adamı yönünden İslam ülkelerinin başında yer almaktadır. Dinf uygulama ve ilimlerdeki bu birikimini belli ortak değerler dolayısıyla Orta Asya'daki soydaşlarımıza ulaştırabilme imkanına sahiptir. Sovyetler Birliği sonrasında oraların yeniden yapılanmasında Türkiye modelinin etkili olması kuvvetle muhtemeldir. Nitekim Türkiye Diyanet Vakfı'nın öncülüğünde açılan ilahiyat Fakülteleri ve dinf içerikli liseler bölge ülkeleri tarafından büyük kabul görmüşlerdir. Oralara götürülecek dinf hizmetlerde özellikle Türkiye'deki siyasi, ideolojik ve mezhep taassubuna dayalı dinf akımların taşınmamasında ve kabul görmemiş dinf fikirlecin edilmemesinde zaruret vardır. 20- Türkiye'ye din adamı getirilınesi zaruridir Türk dünyası bağımsızlık sonrasında elde ettiği dışa açılma imkanından fırsat buldukça yararlanmaktadır. Bazı kesimlerin müslüman diğer ülkelerle iletişim kurması oralarda bulunan dini siyasi akımların bölgeye nüfuzuna imkan sağlamaktadır. Türkiye'den oralara götürülen din hizmetlerinin kısmen ütopik değer ifade etmeleri yanında gelen din adarnlarının aktaracakları bilgiler daha gerçekçi olmaktadır. Dolayısıyla az sayıda bile olsa çeşitli vesilelerle Türk Cumhuriyetlerinden din adarnlarının Türkiye'ye gelerek buraları tanıması, Türkiye'deki dinf anlayış ve yapılanmanın örnek alınarak oralara taşınması bakımından oldukça yararlı olacaktır. Türkiye Orta Asya'daki soydaşlarımızla her zaman ve her alanda iletişim kurma imkanına sahip olmanın mutluluğunu yaşamaktadır. Bugüne kadar hazırlıksız olmanın da verdiği telaşla yapılan eksiklil9erle üzülmek yerine yarınlara güvenle bakmanın strateji ve alt yapısını oluşturmak gerekmektedir. Bazı sorumsuzların olumsuz manzaraları büyük Türkiye Cumhuriyeti'ni toptan suçlama sebebi olmayacak veya olmamalıdır. Orta

12 II. DİN ŞÜRASI TEBLİÖ VE MÜZAKERELERİ 531 Asya hala Türkiye'ye sıcak bakmakta, gönül bağlarını açık tutmaktadır. Karşılıklı ziyaretleri ve iletişimi kolaylaştıracak hususların ve gümrük işlerinin yeniden gözden geçirilmesiyle, başka ülkelerin oralara nüfuzu ve bölge insanının geçmişte yaşadığı acı olaylan tekrar yaşanınası önlenecektir. Yeterki buradan giden herkes büyük Türk devletinin mensubu olduğunun, oralara karşı dinf, ilrnf, ahlakf, kültürel ve ekonomik sorumluluğunun farkında olsun.