Anahtar kelimeler: Mevsimlik kadın işçi, tarım, Kahramanmaraş

Transkript

1 Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İ stasyon Müdürlüğü nde Çalışan Mevsimlik Kadın İ ş çilerin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Gelecekle İ lgili Beklentileri Serhan CANDEMİR Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyon Müdürlüğü, Kahramanmaraş Özet Bu çalışmada, Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğünde çalışan mevsimlik kadın tarım işçilerinin sosyo-ekonomik yapıları ele alınmıştır. Araştırmanın örneklemini, Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğünde çalışan mahalli kadın işçiler oluşturmaktadır. Tam sayım metodu ile istasyon müdürlüğünde çalışan 52 kadın işçi ile yüz yüze görüşülerek anket uygulaması yapılmış ve sonuçlar değerlendirilmiştir. Sağlık güvencesi eksikliği kadın işçilerin en önemli sorunu olarak tespit edilmiştir. Kadın işçilerin %57,7 si tarım işçisi olmasalardı memur olmayı istediklerini belirtmişlerdir. Bunun yanı sıra gezici tarım işçilerine nazaran mahalli kadın tarım işçileri hayatlarından memnun ve kendileri için en önemli olan hususun aile huzuru ve sağlık olduğunu tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Mevsimlik kadın işçi, tarım, Kahramanmaraş Directorate of Agricultural Research Station Eastern Mediterranean Gate Generation of Socio-Economic Structure of the female employees and seasonal employees about the future Abstract In this study, workings in the Directorate of Agricultural Research Station of The Eastern Mediterranean Gate Generation in seasonal agricultural workers in women s socio-economic structures are discussed. Sample of the study, Agricultural Research Station of The Eastern Mediterranean Gate Generation of local female workers are working in the Directorate. With Full counting method, 52 female employees working in the station directorate made face to face survey. Lack of health insurance has been identified as the most important issue of women workers 57.7 % of female workers, agricultural workers had not noticed that they need to be a civil servant In addition, local women agricultural workers satisfied with their lives than itinerant farm workers and their families that are most important matter is the peace of mind and health have been identified Key words: Seasonal women worker, agriculture, Kahramanmaras 1. Giriş Bu çalışmada, Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğü nde mevsimlik tarım işçiliği yapan kadınların sosyo-ekonomik yapıları ve geleceğe dair beklentilerini ortaya koymak amaçlanmıştır. Az gelişmiş ülkelerin hemen tamamında nüfusun büyük bir bölümü kırsal kesimde yaşamakta ve tarımla uğraşmaktadır. Nüfusun önemli bir kesiminin tarımla uğraşıyor olması, kırsal kesimde yaşayanların tümüyle verimli bir istihdam içinde olduklarının ya da geçimlerini sağlayacak ölçüde kazanç elde edebildiklerinin işareti değildir. Aksine pek çok gelişmekte olan ülkede tarım sektörü önemli sosyal sorunların da barındığı bir sektör niteliğindedir.1 Kırsal alandaki insanın yaşam kalitesinin yükseltilmesi ve ekonomik, sosyal, çevresel/ekolojik durumun katılımcılık temelinde iyileştirilmesi kırsal kalkınma çalışmalarının temel hedeflerindendir. Burada başta kırsal alandaki ve toplumun temelini oluşturan kadınlar olmak üzere tüm toplum kesimlerinin yaşam kalitesinden söz edilmektedir. Türkiye de çalışma yaşamında özellikle ele alınması gereken grupların başında da tarımda çalışan kadınlar gelmektedir. Kadınlar tarımsal işlerde üreten, değerlendiren, pazarlayan, ev içi rolleri açısından da tükettiğini üretme durumunda olan bireyler olarak önemli rollere sahiptir. Türkiye de kadınlar birçok gelişmekte olan ülkedeki kadınlar gibi, çoğunlukla ya kırsal kesimde ücretsiz aile işçisi ya da emek yoğun sektörlerde ucuz emek olarak çalışmaktadırlar. Türkiye de kadının tarımsal üretime katılımı çok az sayıda işletme yöneticisi ya da büyük oranda ücretsiz aile işçisi biçiminde yoğunlaşmaktadır. Tarımda çalışan kadınların büyük çoğunluğu ücretsiz aile işçisi statüsündedir. Bu durumda bağımsız çalışan kesime girmeyen fakat ekonomik açıdan üretim etkinliği olan işleri yapan kadın, geleneksel değerlerin yaygın olduğu kırsal kesimde şehirlerdeki çalışan kadının statüsüne sahip değildir. Kadınların şehir yaşamında ücretli çalışma olanağına sahip olmalarını bir ölçüde onların sosyo-ekonomik statüsünde bir iyileşme olarak görmek mümkündür. Çünkü bu koşullarda kadınlar, çalışmalarının karşılığını ücret biçiminde aldıkları gibi bunun bir kısmını da harcama özgürlüğüne sahip olmaktadırlar.2 1 Türk, N.M., Kilis İli Elbeyli İlçe Merkezindeki Kadın İşçilerin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Üniversitesi, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, sayfa 1, Ankara 2 Kazgan, G., Türk Toplumunda Kadın: Türk Ekonomisinde Kadınların İşgücüne Katılması, Mesleki Dağılımı, Eğitim Düzeyi ve Sosyo Ekonomik Statüsü, 2. Basım. Kent Basımevi, İstanbul. 224

2 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma ; :: Çizelge 1. Türkiye de İşgücüne Katılma Oranları3 İşgücüne Katılanlar Toplam Nüfusun İşgücüne Katılım Oram Kırsal Alanda Nüfusun İşgücüne Katılım Oranı Kırsal Alanda İstihdam Edilenler İçinde Tarımın Payı Genel Nüfus Erkek Kadın İşgücünün önemli bir göstergesi olan işgücüne katılma oranı, 2011 hanehalkı işgücü anketi (H A ) yıllık sonuçlarına göre Türkiye genelinde %49.9, erkeklerde %71.7, kadınlarda ise %28.8 olarak gerçekleşmiştir. Kırsal alanda ise toplam işgücüne katılım %54.9, erkeklerde %73.3 ve kadınlarda ise %37.5 olarak tespit edilmiştir. Türkiye de 6 milyon 143 bin kişi tarım sektöründe istihdam edilmektedir. Tarımda istihdam edilen toplam nüfusun %79 unu kadın nüfusu oluştururken erkek nüfusu %21 de kalmaktadır. Üretimin her aşamasına aktif bir biçimde katılan kadınlar, kalkınmanın olanaklarından yeterli pay alamadıkları gibi, yoksulluktan da dünyada en fazla etkilenenler arasında yer almaktadır. İşsizliğ in yaygın, eğ itim ve sağ lık hizmetlerinin sınırlı ve dengesiz dağ ıldığ ı az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde kırsal alandaki kadının durumu, konumu ve sorunları ise daha dikkat çekicidir. Kırsal alandaki kadın için üretim ve ev islerinin birlikte yapılması, eğ itim düzeyinin ve toplumsal statünün düşüklüğ ü, örgütlenmenin sağ lanamaması, kısmi çalışma olanaklarının bulunmaması ve başta sosyal güvenlik olmak üzere çalışma yaşamı ile ilgili yasal mevzuattaki eksiklikler, önemli sorunlar olarak ortaya çıkmaktadır. Bu grup içerisinde kadın işçiler yüklenmek durumunda kaldıkları sorumluluklarından dolayı daha da ağ ır koşullarla karşı karşıyadır Mevsimlik Tarım işçiliği Genel anlamda işçi kavramı, bir hizmete bağ lı olarak, herhangi bir işte bir ücret karşılığ ı çalışan kişiyi ifade etmektedir.5 Buna karşılık, tarım işlerinin kendine has özellikleri ve tarım işçilerinin çok değ işik gruplara ayrılması, bütün tarım işçilerinin tek bir tanım içerisinde değ erlendirmesine imkân vermemektedir. Bu nedenle gerek uygulamada gerek doktrinde, tarım işçisinin tanımı farklı şekillerde yapılmaktadır. Amerika da 1983 tarihli Amerikan Federal Göçebe ve Mevsimlik Tarım İşçilerini Koruma Kanunu göçebe ve mevsimlik tarım işçisi arasında ayrıma giderek bunları tanımlamıştır. Bu kanuna göre mevsimlik tarım işçisi; mevsimlik ya da işin niteliğ i itibariyle kalıcı ikametgâhından ayrılıp gecelemesini gerektirmeyen bir tarım işinde istihdam edilen kişilerdir. Aynı kanunda göçebe tarım işçisi ise; kalıcı ikametgâhından ayrılıp gecelemesini gerektiren bir tarım işinde istihdam edilen, tarımsal işverenin ya da tarımsal iş aracısının çekirdek ailesi dışında kalan kişilerdir şeklinde tanımlanmıştır6 Genellikle ya işleyecek toprağ ı bulunmayan veya yetersiz toprağ a sahip olan ya da çeşitli nedenlerle bu toprakları işleyemeyen aileler işgücü talebi yoğ un olan yerlere giderek tarım işçiliğ i yapmaktadır.7 Yeterli gelir düzeyine sahip olmayan bu aileler, tarımsal işlerin yoğ un olduğ u ekim ve hasat zamanlarında çalışabilmek için, tarımsal işgücüne ihtiyaç duyulan yörelere göç ederler.8 Bu göçlerin büyük bir bölümü, Doğ u ve Güneydoğ u Anadolu Bölgeleri gibi ücretli tarım işçiliğ inin sürekli ve yaygın olmadığ ı bölgelerden, Çukurova, Karadeniz ve Ege Bölgeleri gibi tarımsal faaliyetlerin yoğ un olduğ u bölgelere doğ ru olmaktadır. Özellikle endüstri bitkileri tarımının yoğ un olarak yapıldığ ı Çukurova ve Ege Bölgesi ne, bu bitkilerin çapa, sulama ve hasat dönemlerinde, Doğ u ve Güneydoğ u ile Orta Anadolu bölgelerinden göçler olmaktadır.9 Mevsimlik tarım işçileri mahalli ve gezici olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Mahalli işçiler, yöre içi mevsimlik tarım işçileri, gezici işçiler ise yöre dışı mevsimlik tarım işçileri olarak adlandırabilir. Yöre içi mevsimlik tarım işçileri, bulundukları yerlerde ya da yakın çevrelerde sebze, meyve ve fındık hasat zamanlarında saatlik, günlük ya da iş birimine göre belirlenen ücretlere bağ lı olarak çalışırlar. Yöre dışı mevsimlik tarım işçileri ise, işe göre çeşitli yörelere tek başına ya da aileleriyle giden tarım işçileridir tarihli 4773 sayılı kanunla 1475 sayılı kanunda değ işiklik yapılana kadar tarım işçileri iş kanununda hiç yer almamıştır yılında çıkarılan 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde tarım işçilerine uygulanacak hukuk kurallarının tespitinde çalışma süreleri ve çalışan işçi sayısı ön plana çıktığ ından, çalışma sürelerine ve işçi sayısına göre yapılan tarım 3 TÜİK, Hanehalkı İşgücü İstatistikleri, sayfa 11. Ankara 4 Yıldırak, N., Gülçubuk, B., Gün, S., Olhan, E. Ve Kılıç, M Türkiye de Gezici ve Geçici Kadın Tarım İşçilerinin Çalışma ve Yaşam Koşulları ve Sorunları. Tarım-İş Sendikası Yayınları, Ankara 5 Gülçubuk, B., Karabıyık, E., Tanır, F., Türkiye Tarım Sektöründe En Kötü Biçimdeki Çocuk İşçiliği Temel Araştırması, Ankara 6 Kutlu, S., 2011.Erişkin Göçebe Mevsimlik Tarım İşçilerinin Yaşama Kalitesi Düzeyi ve Etkileyen Faktörler, Harran Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, sayfa 3, Şanlıurfa 7 Yıldırak, N., Gülçubuk, B., Gün, S., Olhan, E. Ve Kılıç, M Türkiye de Gezici ve Geçici Kadın Tarım İşçilerinin Çalışma ve Yaşam Koşulları ve Sorunları. Tarım-İş Sendikası Yayınları, Ankara 8 Erk, N., Bugut, R., Y ıldırım, E., Çukuroava Bölgesine Gelen Geçici Tarım İşçilerinin Çalışma ve Yaşam Koşullarının İyileştirilmesi, TÜBİTAK-TOAG 519 Projesi, Adana, Yurdakul, O., Adana İlinde Geçici Tarım İşçilerinin Sosyo-Ekonomik Sorunları M.P.M. Yayınları, Ankara, 10 Özbekmezci, Ş., Sahil, S., Çukurova Yöresindeki Mevsimlik Tarım İşçilerinin Yerleşim Dokuları ve Yaşam Üniteleri, Gazi Üniversitesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 19, No 4, sayfa 376, Ankara 225

3 işçileri sınıflandırması önem taşımaktadır. Bu nedenle, 4857 sayılı Kanunla getirilen yeni düzenleme de dikkate alınarak tarım işçileri Çalışma sürelerine göre tarım işçileri, Yaş ve cinsiyetlerine göre tarım işçileri, Çalışma şekillerine göre tarım işçileri ve Sayısına göre tarım işçileri şeklinde sınıflandırılmıştır.11 Mevsimlik ya da gezici tarım işçilerinin içinde bulundukları olumsuzlukları gidermek ve daha iyi şartlarda çalışmalarını sağlamak amacıyla bazı tedbirler alınmakta ve düzenlemeler yapılmaktadır. Bakanlıklar, valilikler, kaymakamlıklar ve diğer il-ilçe yerel yönetimleri aracılığıyla mevsimlik/gezici tarım işçilerinin hem çalışma şartlarını hem de yaşam şartlarını iyileştirilmeye yönelik çalışılmalar yapılmaktadır. Bu çerçevede Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, mevsimlik gezici tarım işçilerinin çalışma ve sosyal hayat koşullarını bütünsel ve çok boyutlu bir bakış açısıyla belirleyerek, oluşturulan faaliyet planı çerçevesinde iyileştirmeler yapmak amacıyla Mevsimlik Gezici Tarım İşçilerinin Çalışma ve Sosyal Hayatlarının İyileştirilmesi Stratejisi ve Eylem Planı başlıklı bir çalışma gerçekleştirmiştir Mevsimlik Tarım İşçisi O larak Kadın Kadınların tarımdaki rolü mekanizasyonun boyutlarına, ailenin mülkiyet gelir durumuna ve ürün çeşidine bağlı olarak değişmektedir. Mekanize tahıl üretiminde kadınlar tarladaki üretimden tamamen uzaklaşmışlardır. Büyük topraklı ailelerde de kadınlar tarımsal üretimde rol üstlenmezken, az topraklı ailelerde mevsimlik isçi olarak çalışmakta, hayvan bakımı ve hayvansal üretim faaliyetlerinde istihdam edilmektedirler. Endüstri bitkileri üretiminde ve çeşitlenmiş tarım yapan yörelerde ise kadınlar genellikle el emeğine dayalı olan isleri üstlenmişlerdir. Bu yörelerde erkekler daha prestijli olan mekanize faaliyetleri yürütmektedirler.13 Türkiye de topraksız çiftçilerin yanı sıra tarım işletmelerinin başta miras hukuku olmak üzere çeşitli nedenlerle giderek küçülmesi ve parçalanması birçok işletmeyi kendine yeterli olmaktan uzaklaştırmıştır. Bunun sonucu olarak, tarımsal faaliyet ile uğraşan birçok aile, geçimini sağlayabilmek amacıyla daha fazla tarımsal iş olanağı bulunan yörelere gezici (mevsimlik) işçi olarak gitmek durumunda kalmaktadır. Türkiye de çok sayıda gezici ve geçici (günübirlik) tarım işçisinin bulunması, bunlara gereksinim duyulması ve bunların gerek köylerinde gerekse çalışmaya gittikleri yörelerde çok çeşitli sosyal, ekonomik ve çalışma sorunlarının bulunması, bu işçilerin sorunlarına eğilmeyi ve sorunların çözülmesine yönelik önerileri geliştirmeyi gerekli kılmaktadır. Gezici kadın tarım işçileri, işe göre, çeşitli yörelere tek başına ya da aileleri ile giden tarım işçileridir. Gezici tarım işçiliği içinde kadın grubu hem yaşam koşulları hem de aile içi rolleri açısından ayrı bir önem taşımaktadır. Aile olarak çalışma durumundaki gezici kadın tarım işçilerinin gittikleri yerlerdeki iş yükünün büyük bölümünü üstlenmektedir. Gezici kadın tarım işçileri yorucu tarım işçiliğinin ardından ev ve aile yaşamına ilişkin olarak çadır koşullarında yemek hazırlama ve yemek sonrası temizlik, çocuk bakımı, giyeceklerin hazırlanması ve bakımı, yaşam ünitesinin temizliği ve su temini gibi görevleri de yerine getirmektedir. Tarım işçileri genellikle, çeşitli yörelerde farklı isimler alan iş aracıları vasıtası ile iş bulmaktadır. Bunun karşılığında tarım aracıları işçi ve işverenden belli bir ücret almaktadır. Yılın belli aylarında iş bulup çalışabilen mevsimlik tarım işçileri, yılın diğer aylarında ya işsiz kalmakta, ya da kentsel alanlarda düşük ücretli, niteliksiz işler aramaktadırlar.14 Ancak, bu işçilerin özellikle de gezici tarım işçilerinin iş mevsiminin yoğun olduğu dönemlerde bile tam olarak çalıştıkları söylenemez. Ücretli gezici kadın tarım işçilerinin genellikle aile olarak çalışacakları yere göç ettiği ve işyerinde ailecek çalıştıkları düşünülürse, kadınların da bir anlamda aile işlerinde çalıştığı söylenebilir. Bunun doğal sonucu da kadınların gelirin kullanımında etkili olmamasıdır. Oysa, kadının gelirin kullanılması üzerinde etkili olması durumunda, ailenin beslenme ve ev bakımına daha fazla pay ayırması söz konusu olabilir. Gezici kadın tarım işçilerinin çalışma koşulları, ücret, konut ve beslenme düzeylerinin yetersiz olması yaşam düzeylerini de olumsuz etkilemektedir. Ücret, tarımsal faaliyetlerin yoğun olduğu dönemlerde emek arz ve talebine göre iş piyasalarında serbestçe oluşmasına rağmen, oluşumunda devlet ve sendikaların da katkıları vardır. Ancak, tarım kesimindeki işçi ücretleri diğer kesimlere göre daha düşüktür.15 Gezici tarım işçilerinin barınma koşulları göz önüne alındığında, barınma yerleri ve çevrelerinde, tuvalet, banyo ve çamaşır yıkama yerlerinin bulunmaması temizlik ve sağlık açısından sakıncalar yaratmaktadır. Bir yandan aldıkları düşük ücreti biriktirme isteği ve yetersiz beslenme zorunluluğu, diğer yandan elverişsiz yemek pişirme koşulları nedeni ile bu işçilerin yeterli beslendikleri de söylenemez. Ayrıca, tarımda teknolojik gelişmelere paralel olarak çeşitli mücadele ilaçlarının kullanılması da iş kazalarına ve birçok mesleki hastalığın ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu koşullarda artan çevre kirliliği de bulaşıcı hastalıkların yayılmasına yol açmaktadır. Bütün bu olumsuz koşullar mevsimlik tarım işçisi olarak çalışan kadınların yaşam biçimlerini çeşitli boyutlarda etkilemektedir. Türkiye de tarım kesiminde çalışanlar için düzenlenmiş özel bir yasa olmadığı gibi, yürürlükteki 1475 sayılı yasa kapsamına da alınmamaktadır. Ayrıca, işverenler tarafından bu işçilerin çalışma ve yaşam koşullarına ilişkin düzenlemelerde, çeşitli uluslararası antlaşmalara da uyulduğu söylenemez. Bu durum tarım işçilerinin çalışma sürelerinin düzenlenmesinde de sorunlara neden olmaktadır. Gezici kadın 11 Kılıç, M., Sayılı Yeni iş Kanunu Kapsamında Tarım İşçilerinin Hukuki Durumu, Tarım Ekonomisi Dergisi, 12(2): Karaman, K., Yılmaz, A.S., 2011.Mevsimlik Tarım İşçileri ve Enformel İlişkiler Ağı: Giresun da Çalışan Mevsimlik Tarım İşçileri Üzerine Bir Araştırma, Journal of World of Turks, sayfa Sirman, N., Gelişme Sürecinde Kırsal Kesim Kadını Y aklaşımlar ve Sorunlar, Kırsal Kesimde Kadının Statüsü: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, ILO-TKV Danışman Toplantısı Raporları, sayfa: 18, Ankara 14 Nazik, H., ve Gönen, E., Kadınların Mevsimlik Tarım İşlerinde Çalışmalarının Ailenin Ekonomik Durumu ve Yaşam Biçimine Etkisi, Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi.: 1309, Bilimsel Araştırma ve İncelemeler, sayfa 772, Ankara 15 Nazik, H., ve Gönen, E., a.g.e

4 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma tarım işçilerinin çalışma süreleri bölgeden bölgeye değişiklik göstermekte ve daha çok yöresel gelenek ve göreneklerin belirlediği ilkelere göre düzenlenmektedir. Genellikle bu süre gün doğumundan gün batımına kadar sürmektedir. Ayrıca, gezici kadın tarım işçileri, sosyal güvenlik konusunda da gerekli yasal düzenlemelere sahip olmadığı gibi yeterli bilgiye de sahip değildir. Tarım işçilerinin sigorta kapsamına alınması 2925 sayılı yasa ile sağlanmış olmasına rağmen, süreksiz olarak çalışan tarım işçilerinin çoğunlukta olması ve prim ödeme yükümlülüğünün yalnız işçiye yüklenmesi uygulamada birçok sorun yaratmaktadır.16 Mevsimlik tarım işçileri ve mevsimlik kadın tarım işçileri ile ilgili olarak; Yıldırak ve ark., (2003), Gülçubuk ve ark., (2003) Özbekmezci ve Sahil, (2004), Kasımoğlu, (2006), Kılıç, (2006), Türk, (2006), Kaleci, (2007), Geçgin, (2009), Akbıyık, (2010), Benek ve Ökten, (2011), Kutlu, (2011), Karaman ve Yılmaz, (2011) gibi birçok araştırmacının çalışması bulunmaktadır. Fakat yapılan literatür incelemesinde mahalli mevsimlik işçiler üzerinde yapılan bir araştırmaya rastlanılamamıştır. Bu konudaki eksiklikten dolayı Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğü nde yapılan bu inceleme ile örnek teşkil edecek bir çalışma ortaya konmaya çalışılmıştır. 2. Materyal ve Metot Çalışmanın materyalini, Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğü nde çalışan mevsimlik kadın işçiler oluşturmaktadır. Bu işçiler yörede sürekli ikamet eden işçilerden oluşmaktadır. Tam sayım ile istasyon müdürlüğünde çalışan toplam 52 kadın işçi ile anketler yapılmış ve sonuçlar incelenmiştir. Araştırmanın ilk aşamasında, konu ile ilgili geniş literatür taraması yapılmıştır. Literatür çalışmasından sonra, Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğü nde bulunan araştırmacılar tarafından anketler uygulanmıştır. Çalışmanın materyalinin sağlandığı Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğü, Kahramanmaraş ilinde, 63,7 hektar arazi üzerine kurulu, 32 araştırmacı personel ile birlikte genel olarak tarla bitkileri, bahçe bitkileri, bitki koruma ve tarım ekonomisi konuları üzerinde araştırmalar yapan, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü ne bağlı bir kamu kurumudur. 3. Araştırma Bulguları Araştırma kapsamında görüşülen kadın işçilerin ortalama yaşı olarak hesaplanmıştır. Ankete katılanların %51.9 unun yer aldığı yaş aralığı ilk sırada yer alırken, bu yaş grubunu %40.4 ile 46 ve daha üstü yaş aralığı izlemektedir. Görüşülen kadınların tamamına yakını (%96.2) evli iken, geriye kalanların (%3.8) ise eşi vefat etmiştir. Katılımcıların eğitim durumları incelendiğinde %53.8 inin ilkokul mezunu olduğu görülse de, %46.2 gibi büyük bir kesiminin hiç okur yazar olmadığı ortaya çıkmıştır. İlkokul eğitim düzeyinden daha yüksek bir eğitim seviyesine rastlanılmamıştır. Çocuk sayıları incelendiğinde ise, ortalama toplam çocuk sayısı 4.11 olarak hesaplanmış ve ortalama erkek çocuk sayısı 2.13, ve ortalama kız çocuk sayısı ise 2.02 olarak hesaplanmıştır. Kadınların evlenme şekilleri itibariyle incelediğimizde, katılımcıların %71.2 si görücü usulü ile evlenmişken, %25.0 ı kendisi görüşüp anlaşarak evlendikleri saptanmıştır. Bunun yanı sıra kadınların tamamı çocuklarının da kendileri gibi evlenmesini istemektedirler. Görücü usulü evlenen kadın çocuğunun görücü usulü, görüşüp tanışarak evlenen kadın, çocuğunun da görüşüp tanışarak evlenmesini istemektedir. 16 Yıldırak, N., Gülçubuk, B., Gün, S., Olhan, E. Ve Kılıç, M., a.g.e

5 Çizelge 2. Katılımcıların Profili Yaş durumları 35 ve altı ve üstü Eğitim durumu Okuma yazma bilmiyor İlkokul mezunu Çocuk sayısı Kız Erkek Toplam Katılım Oran (%) Katılım Oran (%) Katılım Oran (%) Toplam Evlenme şekli Kendim görüp anlaşarak Görücü usulü Kaçarak Kadın işçilerin mevsimlik işçi olarak çalışma süreleri incelendiğinde katılımcıların %59.6 sı 1-5 yıl süredir çalıştıkları, %23.1 i ise 10 yıldan daha fazla bir süredir çalıştıklarını belirtmişlerdir. Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğü nde yapılan çalışmaların tamamı projelendirilmiş araştırmalar olduğu için, arazilerde çalışacak işçilerin de nitelikli olması gerekmektedir. Çizelge 3. Kadınların Mevsimlik İşçi Olarak Çalışma Süresi 1-5 yıl yıl yıldan fazla Kadın işçilerin %34.6 sı aldıkları ücreti kendileri kullanırken, %34.6 sı ise ücreti eşine vermektedir. Aldığı ücreti eşine veren işçi de kendisi harcayan işçi de her halükarda kazanılan paranın aile bütçesinde ihtiyaçlar doğrultusunda kullanıldığını belirtmiştir. Katılımcıların %30.8 i ise diğer seçeneğini seçmişlerdir. Diğer seçeneği eşimde alır, bende de kalır veya çocukların ihtiyaçları için harcanır yorumunu yapmışlardır. Çizelge 4. Çalışma karşılığında gelirinizi/ücretinizi kim alır Kendim Eşim Diğer Tarım işçisi olmasaydınız ne iş yapmak isterdiniz sorusuna katılımcıların %57.7 si memur olmak istediklerini belirtirken bunu %30.8 i çalışmam istemediklerini, ev hanımı olmak istediklerini ifade etmişlerdir. Kadın tarım işçilerinin memur olma isteği, memurluğun sigortalı ve devlet güvencesinde bir meslek olmasından kaynaklanmaktadır. 228

6 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge 5. Tarım işçisi olmasaydınız ne iş yapmak isterdiniz Çalışmak istemem, Ev Hanımı olmak isterim Sürekli (Sigortalı) işçi Memur Katılımcıların mevcut ekonomik durumlarından memnuniyet düzeyleri incelendiğinde katılımcıların, %28.8 i tamamen memnun iken, %63.5 i biraz memnun ve %7.7 si hiç memnun olmadıkları saptanmıştır. İncelenen önceki çalışmalara nazaran mahalli kadın işçiler, gezici işçilere göre memnuniyet düzeyleri daha yüksektir. Bunun en önemli sebebi olarak, gezici işçilerin barınma, geçinme, çocukların eğitimi ve ulaşım benzeri birçok problemle karşılaşmalarından kaynaklanmaktadır. Çizelge 6. Ekonomik durumunuz hakkında ne düşünüyorsunuz Tamamen memnunum Biraz memnunum Hiç memnun değilim Mevsimlik kadın işçilerinin şu an için hayatlarındaki en önemli şeyi nedir sorusu incelenmiştir. İncelemede katılımcılara, para, güvenilirliği olan bir iş, sağlık, aile huzuru, güvenlik faktörleri sunulmuştur. Söz konusu faktörler içerisinde katılımcıların %30.8 i sağlık, %32.7 si aile huzurunu seçerken, %36.5 her ikisini de tercih etmişlerdir. Çizelge 7. Şu an için hayatınızdaki en önemli şey nedir? Sağlık Aile Huzuru Her İkisi de Çizelge 8 de katılımcıların gelecekleri konusundaki tutumları incelendiğinde, katılımcıların %86.5 i gelecekle ilgili iyimser olduklarını belirtirken, %5.8 i kuşkulu olduklarını ifade etmişlerdir. Genel olarak bakıldığında katılımcılar hem şu anki ekonomik durumlarından memnun ve gelecekle ilgili olarak ise iyimser oldukları tespit edilmiştir. Çizelge 8. Gelecek konusundaki tutumları İyimserim Kuşkuluyum Fikrim Yok Sonuç ve Öneriler Bu çalışma, Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğünde çalışan mevsimlik kadınların sosyo ekonomik özelliklerini ortaya koymak amaçlanmıştır. Çalışma alanı olan araştırma istasyonu müdürlüğünde mahalli kadın tarım işçileri çalıştırılmaktadır. Tarımsal araştırma istasyonu müdürlüğünde, genellikle projelendirilmiş bilimsel ve ciddi çalışmalar yapıldığından dolayı nitelikli işçiler tercih edilmektedir. Tarımsal araştırma istasyonu müdürlüğünde Kahramanmaraş ın yakın köylerinde ikamet eden kadın işçiler üzerinde yapılan çalışmada toplam 52 adet anket çalışması yapılmış ve sonuçlar değerlendirilmiştir. İnceleme sonucunda, katılımcıların ortalama yaşları olarak hesaplanmıştır. Katılımcıların eğitim düzeyleri itibariyle incelendiğinde büyük bir çoğunluğu ilkokul mezunu iken, ilkokul eğitim düzeyinin üstünde bir eğitim seviyesine rastlanılamamıştır. Çalışmaya katılan kadın işçilerin %59.6 sı 1-5 yıl süredir, %23.1 i ise 10 yıldan daha fazladır mevsimlik işçi olarak çalıştıkları tespit edilmiştir. Mevsimlik kadın işçilerin, hayatlarındaki en önemli hususların başında aile huzuru ve sağlığın gelmesi hayatlarından memnun olduklarının bir göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sonucu destekleyen bir diğer sonuçta, katılımcıların 229

7 %92.3 ü hayatlarından biraz veya tamamen memnun oldukları tespit edilmiştir. Mevsimlik kadın işçilerinin en önemli sorunu olarak sağlık güvencesinin olmayışını göstermektedirler. Sağlık güvencesi sorununu çözmek için çalışanları çalıştıkları günler itibariyle sigortalarının yapılması gerekmektedir. Bunun içinde aracıların (çavuş, elçi vb.) kayıt altına alınması ve işçilerin sigortalarının aracılar tarafından yapılarak çalıştırılması gerekmektedir. Bu çalışma tarımsal araştırma istasyonu müdürlüğünde uygulanmaya başlanmış ve kadın tarım işçileri açısından olumlu tepkiler almıştır. Kaynaklar Erk, N., Bugut, R., Yıldırım, E., Çukuroava Bölgesine Gelen Geçici Tarım İşçilerinin Çalışma ve Yaşam Koşullarının İyileştirilmesi, TÜBİTAK-TOAG 519 Projesi, Adana, 1986 Gülçubuk, B., Karabıyık, E., Tanır, F., Türkiye Tarım Sektöründe En Kötü Biçimdeki Çocuk İşçiliği Temel Araştırması, Ankara Karaman, K., Yılmaz, A.S., 2011.Mevsimlik Tarım İşçileri ve Enformel İlişkiler Ağı: Giresun da Çalışan Mevsimlik Tarım İşçileri Üzerine Bir Araştırma, Journal of World of Turks, sayfa 216. Kazgan, G., Türk Toplumunda Kadın: Türk Ekonomisinde Kadınların İşgücüne Katılması, Mesleki Dağılımı, Eğitim Düzeyi ve Sosyo Ekonomik Statüsü, 2. Basım. Kent Basımevi, İstanbul. Kılıç, M., Sayılı Yeni iş Kanunu Kapsamında Tarım İşçilerinin Hukuki Durumu, Tarım Ekonomisi Dergisi, 12(2):39-49 Kutlu, S., 2011.Erişkin Göçebe Mevsimlik Tarım İşçilerinin Yaşama Kalitesi Düzeyi ve Etkileyen Faktörler, Harran Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Anabilim Dalı, sayfa 3, Şanlıurfa Nazik, H., ve Gönen, E., Kadınların Mevsimlik Tarım İşlerinde Çalışmalarının Ailenin Ekonomik Durumu ve Yaşam Biçimine Etkisi, Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi.: 1309, Bilimsel Araştırma ve İncelemeler, sayfa 772, Ankara Özbekmezci, Ş., Sahil, S., Çukurova Yöresindeki Mevsimlik Tarım İşçilerinin Yerleşim Dokuları ve Yaşam Üniteleri, Gazi Üniversitesi, Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cilt 19, No 4, sayfa 376, Ankara Sirman, N., Gelişme Sürecinde Kırsal Kesim Kadını Yaklaşımlar ve Sorunlar, Kırsal Kesimde Kadının Statüsü: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, ILO-TKV Danışman Toplantısı Raporları, sayfa: 18, Ankara TÜİK, Hanehalkı İşgücü İstatistikleri, sayfa 11. Ankara Türk, N.M., Kilis İli Elbeyli İlçe Merkezindeki Kadın İşçilerin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Üniversitesi, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, sayfa 1, Ankara Yıldırak, N., Gülçubuk, B., Gün, S., Olhan, E. Ve Kılıç, M Türkiye de Gezici ve Geçici Kadın Tarım İşçilerinin Çalışma ve Yaşam Koşulları ve Sorunları. Tarım-İş Sendikası Yayınları, Ankara Yurdakul, O., Adana İlinde Geçici Tarım İşçilerinin Sosyo-Ekonomik Sorunları M.P.M. Yayınları, Ankara, 230