Mevsimlik Tarım İşçilerinin Ekonomik-Sosyal Sorunları ve Çözüm Önerileri

Transkript

1 Mevsimlik Tarım İşçilerinin Ekonomik-Sosyal Sorunları ve Çözüm Önerileri Şeyda İPEKÇİOĞLU1 Şehnaz BÜYÜKHATİPOĞLU1 Tali MONİS1 Remziye ÖZEL2 Muhammed BAYRAKTAR1 1GAP Toprak - Su Kaynakları ve Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Şanlıurfa 2Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı, Özet Ülkemizde tarım işletmelerinin gün geçtikçe parçalanıp küçülmesi bu işletmelerin yeter geliri sağlayamamasına sebep olmuştur. Bu durum, geçimini tarımdan sağlayan nüfusun daha fazla gelir elde edebilmek için tarımsal işlerin yoğun olduğu dönemlerde başka yörelere giderek mevsimlik işçi olarak çalışmalarına sebep olmaktadır. Bu göçler büyük oranda Güneydoğu ve Doğu Anadolu Bölgesi nden, iş gücü talebinin yoğun olduğu dönemlerde Akdeniz, Ege ve Karadeniz Bölgeleri ne doğru gerçekleşmektedir. Genel olarak aileleri ile birlikte göç eden mevsimlik işçiler, çalıştıkları yerde gerek ekonomik gerekse sosyal açıdan birçok sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Düşük ücret, barınma koşullarının elverişsiz oluşu, beslenme, güvenlik, sağlık, ulaşım konularındaki yetersizlikler bu sorunların başında gelmektedir. Aynı zamanda bu olumsuz şartları iyileştirmeye yönelik yasal düzenlemelerde yetersiz kalmaktadır. Türkiye de çalışma hayatının en sorunlu kesimini oluşturan ve en zor koşullarda çalışan tarım işçilerinin durumunun incelenmesi toplumsal refah ve çalışma yaşamı açısından önem taşımaktadır. Çünkü tarım işçileri sosyal güvenlik uygulamalarından yoksun, düşük ücretle açık hava koşullarında çalışarak ailelerine katkıda bulunmak ve yaşamlarını sürdürmek durumundadır. İşte bu araştırma, geniş bir çalışma grubunu oluşturan tarım işçilerinin dar bir alanda da olsa durumlarının ve sorunlarının incelenmesi ve karar vericilere yol gösterici olabilmesi açısından önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Şanlıurfa ilinde yaşayan mevsimlik tarım işçilerini temsil edecek sayıdaki tarım işçisiyle birebir görüşme yapılarak doldurulacak anket formları araştırmanın ana materyali oluşturulacaktır. Birincil verilerden oluşacak bu çalışma ile Şanlıurfa ilinde ikamet eden mevsimlik tarım işçilerinin karşı karşıya kaldıkları sorunlar belirlenmeye çalışılarak bu sorunlara yönelik çözüm önerileri getirilmeye çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Mevsimlik tarım işçisi, göç, düşük ücret, barınma Economic and Social Problems Of Seasonal Agricultural Workers And Solution Proposals Abstract In Turkey, Shrinkage of the agricultural enterprises broken down led to these businesses to be unable to supply sufficient income. This condition lead to providing population livelihood from agriculture ın order to obtain more revenue by going other regions to work as seasonal workers during intense periods of agricultural jobs. This migrations largely take place from Southeast and East Anatolia Region to Mediterranean, the Aegean and Black Sea Regions during periods intense of demand for labor.in general, seasonal workers who migrate with their families face with many problems both economic and social aspects in work place. Low wages, being unfavorable housing conditions, nutrition, safety, health, deficiencies in transport issues are leading of these problems. At the same time, legal arrangements are insufficient to improve the negative conditions Investigate the status of agricultural workers who are constitute the most problematic part of working life and working in the most difficult conditions in Turkey is important in that social welfare and working life. Because agricultural workers deprived of social security applications,by working open-air conditions contribute to their families and they must sustain their lives. Even if in a restricted area this research is important for agricultural workers constituting a wide range study group in that examination of the situation and problems and become guiding to decision-makers. In this study,questionnaires which is filled by interviewing with representing number seasonal living in the province of Sanliurfa will form the main material of the research. With this study, which consist of from primary data by working to identify problems confronted of migrant farm workers who reside in the province of Sanliurfa,will be studied in order to bring propose solutions to these problems. Keywords: Seasonal agricultural workers, immigration, low wages, housing 1. Giriş Günümüzde, gelişmiş ülkeler dışında kalan ülkelerin hemen tamamında nüfusun büyük bir bölümü kırsal kesimde yaşamaktadır. Nüfusun önemli bir kesiminin tarımla uğraşıyor olması, kuşkusuz kırsal kesimde yaşayanların tümüyle verimli bir istihdam içinde olduklarının yada geçimlerini sağlayacak ölçüde kazanç elde edebildiklerinin işareti değildir. Aksine, pek çok gelişmekte olan ülkede tarım sektörü önemli sosyal sorunların doğduğu ve giderek büyüdüğü bir kesimdir. 138

2 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma ; :: Tüm gelişmekte olan ülkelerde ekonominin, tarım ve tarıma dayalı sanayi üzerinde yoğunlaştığı da bilinmekte, dolayısıyla tarım sektörünün yalnız istihdam açısından değil ekonominin geneli açsısından büyük önem taşıdığı kabul edilmektedir. Ülkemizde ise, Tarım deyince akla ilk gelen tarımın besin üretme işlevi olmaktadır. Türkiye, gıda üretimi açısından dünyada kendi kendine yeterli 7 ülkeden biridir. Türkiye nüfusunun, % 41 i kırsal kesimde yaşayan, iktisaden faal nüfusunun da yaklaşık yarısı tarımla iştigal eden bir ülkedir (Anonim, 1). Türkiye, dünya üzerinde iklim kuşağı ve yerel yapısı açısından da tarım faaliyetlerine en uygun ülkelerden birisidir. Türkiye ekonomisi tarıma dayalı bir ekonomi niteliğini sürdürmekte ve tarım sektörü, üretken sektörler arasında en büyük paya sahip olmaktadır. Ülke nüfusunun beslenmesi, sanayiye hammadde temini açsından da tarım, Türkiye ekonomisinde önemli bir rol oynamaktadır (Bülbül, 1982). Ülkemizde tarımsal ürünlerin yetiştirilme aşamalarında makine gücünden çok, insan gücü kullanılmaktadır. Yeterli gelir düzeyine sahip olmayan aileler, tarımsal işlerin yoğun olduğu ekim ve hasat zamanlarında çalışabilmek için, tarımsal işgücüne ihtiyaç duyulan yörelere göç ederek iş aramaktadırlar. Kırsal alanda topraksız çiftçilerin yanı sıra tarım işletmelerinin başta miras hukuku olmak üzere çeşitli nedenlerle giderek küçülmesi ve parçalanması birçok işletmeyi kendine yeterli olmaktan uzaklaştırmıştır. Bunun sonucu olarak, tarımsal faaliyet ile uğraşan birçok aile, geçimini sağlayabilmek amacıyla daha fazla tarımsal iş olanağı bulunan yörelere mevsimlik (geçici) işçi olarak gitmek durumunda kalmaktadır. İşgücünün yaklaşık yüzde 25 nin istihdam edildiği tarım sektöründe, özellikle mevsimlik işçi olarak çalışan grup, tarımın kendine özgü niteliklerinden dolayı oldukça ağır koşullarda çalışmaktadır. Genellikle işleyecek toprağı bulunmayan, yetersiz toprağa sahip olan ya da çeşitli nedenlerle bu toprakları işleyemeyen aileler, tarımsal işgücü talebi yoğun olan yerlere giderek, mevsimlik işçi olarak çalışmaktadırlar. Mevsimlik gezici tarım işçilerinin zor koşullarda çalıştıkları bilinen bir gerçektir. İşçiler, içinde bulundukları çalışma ve sosyal hayat koşulları ile eğitim düzeyleri ve örgütlenme gibi alanlarda asgari standartları elde edebilecek durumda değildirler. Bundan dolayı mevsimlik gezici tarım işçilerinin çalışma ve sosyal hayat şartlarının iyileştirilmesine yönelik strateji ve eylem planı geliştirilmesinde; doğru ve yeterli verilerin tespiti, çözüm önerilerinin yeıindeliği için son derece önemlidir. Mevsimlik gezici tarım işçilerinin sorunları; eğitim, sağlık, ulaşım, güvenlik, barınma, sosyal çevreyle ilişkiler, iş ve sosyal güvenlik vb. gibi çok boyutlu niteliktedir. Mevsimlik tarım işçileri çalışma hayatındaki en zor şartlarda çalışan gruplardan bir bölümüdür. Ülkemizde yaklaşık 300 bin kişi evlerinden ayrılarak binlerce km uzaklıktaki yerlere uygun olmayan araçlarla yolculuk yapmakta, ilkel denilebilecek barınaklarda yaşamakta, yetersiz beslenmeyle karşı karşıya bulunmakta ve bunun yanında çok düşük ücretle çalışmaktadırlar. Ayrıca sosyal güvenliklerinin olmayışı da sağlık sorunlarını ve gelecek kaygısını artırmaktadır. Çocukların eğitimi ise, hiç değinilmemiş bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada; Şanlıurfa ili Akçakale ilçe merkezindeki tarım işçilerinin ulaşım, barınma, eğitim, sağlık, güvenlik, sosyal çevre ile ilişkiler, iş ve sosyal güvenlik koşulları vb. konuları itibariyle sosyal ve ekonomik yapılarının incelenmesi ve sorunlarının ortaya konulması amaçlanmıştır. 2. M ateryal ve Yöntem Araştırmanın ana Şanlıurfa ili Akçakale ilçe merkezinde tarım işçisi olarak çalışan grup oluşturmaktadır. Araştırma alanının seçiminde belirleyici olan unsurlar; ilçenin tarımsal ağırlıklı bir ekonomik ve işgücü yapısı göstermesi ve alanda daha önce benzer bir araştırmanın yapılmamış olmasıdır. Çalışmada belirlenecek örnek hacminin, örnek dağılımının ilgili populasyona ait dağılımı temsil edecek sayıda olması gerekir. Bunu belirleyecek olan temel faktör ise, populasyonun incelenen özelliğidir. Ancak en az 30 birimlik bir örneğin normal dağılım gösterdiği kabul edilmektedir (Parsons, 1974). Çok farklı konularda, farklı bölgelerde yürütülen araştırmalarda örnek sayısının genellikle arasında değiştiği görülmektedir (Çiçek ve Erkan, 1996). Araştırma bölgesinde bulunan 60 tarım işçisi gayeli olarak araştırma kapsamına alınmıştır. 3. A raştırm a Bulguları 3.1. Ailelerin Sosyal ve Ekonom ik D urum larına ilişkin B ulgular Deneklerin yaşları itibariyle incelenmesi yaşla diğer nitelikleri arasındaki ilişkileri ortaya çıkarması bakımından önemlidir. Yaş, Türk toplumunda çoğu zaman bireylerin kabul görmesinde, toplumda belli bir yer edinmesinde ve ayrıca kendilerini ve çevrelerini belirli bir biçim ve düzeyde etkilemelerinde önemlidir. Bu nedenle ele alınan gerek çıkarması bakımından önemlidir. Mevsimlik tarım işçileri yaş gruplarına göre incelendiğinde yaş grubundaki tarım işçilerinin oranı %33 ve yaş grubundaki tarım işçilerinin oranı %35 tir,bu da mevsimlik tarım işçilerinin bu işi, iş gücü bakımından en verimli oldukları çağda yaptıklarını göstermektedir. 20 yaş altı tarım işçiliği yapanların oranı %5 ve 51 yaş ve üzeri tarım işçiliği yapanların oranı % 6 dır,bu da bu yaş gruplarının tarım işçiliği için uygun olmadığını göstermektedir. 139

3 Çizelge 3.1. Mevsimlik Tarım İşçilerin Yaşlarına Göre Dağılımı Yaş G rupları Sayı % 20 yaş ve altı yaş yaş ve üzeri Mevsimlik tarım işçilerinin eğitim düzeyine bakıldıklarında, bu işi yapanların %46,25 i ilköğrenim mezunudur,%25,00 ı ise ortaöğrenim mezunudur, okuma yazma bilmeyenlerin oranı ise yalnızca %6 dır, buda bu işi yapanların kısmen de olsa bir eğitim aldıklarını göstermektedir. Üniversite ya da yüksekokul mezunu tarım işçisi ise 80 kişiyle yapılan anketimizde hiç yoktur. Çizelge 3.2. Mevsimlik Tarım İşçilerin Eğitim Durumu Eğitim D urum u Sayı % Okuma yazma yok Okur yazar İlköğrenim mezunu Ortaöğrenim mezunu Üniversite yada yüksekokul mezunu Mevsimlik tarım işçilerinin %88,57 sinin eşiyle medeni nikahı bulunmaktadır, dini nikahla evli olanların oranı ise % 11,43 tür, bu da mevsimlik tarım işçilerinin medeni nikaha önem verdiğini göstermesi bakımından sevindirici olarak düşünülebilir. Çizelge 3.3. Mevsimlik Tarım İşçilerin medeni durumlarına göre dağılımı Eşinizle nikah durumunuz? Sayı % Medeni nikâh Dini nikâh Toplam M evsim lik T arım İşçilerin Sosyal G üvenlikleri İnsan Hakları Evrensel Bildirgesine göre; toplumun bir bireyi olarak herkes güvenlik hakkına sahiptir. Sosyal güvenlik temel bir haktır. Bu temel hakkın çeşitli nedenler ve ayrıcalıklar ileri sürülerek engellenmesi mümkün değildir. Yine, Anayasada daha önce de belirtildiği gibi,.herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet bu güvenliği sağlayacak gerekli önlemleri alır ve örgütleri kurar. Denmesine karşın ele alınan gezici ve geçici kadın tarım işçilerinin ve beraberinde çalışanlarla bunlara önderlik yapan elcilerin Anayasanın zorunlu kıldığı ilkelere rağmen sosyal güvence kapsamı dışında kaldıkları görülmüştür (Yıldırak ve ark. 2002). Mevsimlik tarım işçilerinin %42,50 si yeşil kart,% 40 ı ise sak lıdır, herhangi bir sosyal güvencesi olmayanların oranı ise %17,50 dir; yani mevsimlik tarım işçilerinin büyük çoğunluğunun bir güvencesi bulunmaktadır, buda çok kötü yaşam koşullarında bulunan mevsimlik tarım işçileri için sevindiricidir. 140

4 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge 3.4. Mevsimlik Tarım İşçilerin Sosyal Güvenlik Durumları Sosyal güvence tü rü Sayı % Hayır Evet (ssk) Evet (emekli sandığı) Evet (bağkur) Evet (yeşil kart) Mevsimlik tarım işçilerinin %68,75 i kendine ait evinde oturmaktadır,%6,25 i kirada %25 i ise aile büyüklerinin evinde birlikte oturmaktadır Çizelge 3.5. Mevsimlik tarım işçilerin konut varlığı K o nut varlığı Sayı % Kendimize ait Kira Aile büyüklerinin evinde beraber oturuyoruz M evsimlik tarım İşçilerin işverenle irtib at ve ulaşım durum u Tarım işçileri genellikle, çeşitli yörelerde farklı isimler alan iş aracıları vasıtası ile iş bulmaktadır. Bunun karşılığında iş aracıları (çavuş, dayıbaşı, elci) işçi ve işverenden belli bir ücret almaktadır. Y ılın belli aylarında iş bulup çalışabilen mevsimlik tarım işçileri, yılın diğer aylarında ya işsiz kalmakta, ya da kentsel alanlarda düşük ücretli, niteliksiz işler aramaktadırlar (Nazik, Gönen 1993). Mevsimlik tarım işçilerinin %62,50 sinin çalışacağı işverenle irtibatı aracı vasıtasıyla sağlanmaktadır. Tanıdık, akraba vasıtasıyla işverenle irtibatı sağlananların oranı %28,75 diğer şekilde irtibatı sağlananların oram ise %8,75 tir. Çizelge 3.6. Mevsimlik Tarım İşçilerin Sosyal Güvenlik Durumları M evsimlik tarım işçisi olarak çalışacağınız işverenle irtib at durum u Sayı % Aracı vasıtasıyla Tanıdık, akraba vasıtasıyla Diğer Gezici tarım işçiliğinde insan hayatını tehdit eden önemli bir sorun da çalışma yerlerine ulaşım konusudur. Çoğu zaman kamyonlarla kaçak yolculuk eden işçiler trafik kazalarında kurban olabilmektedir. Bunun en önemli nedeni, otobüsle ulaşımın maliyetidir. Mevsimlik tarım işçiler ve beraberlerindeki aile bireyleri iş mevsiminin başlangıcına göre sürekli yaşadıkları illerden, çalıştıkları illere gelirken öncelikle kendileri için ilk planda çadır veya benzeri barınak görevi yapacak araçları, pişirme, yemek, aydınlatma için gerekli tüm eşyaları ya beraberinde veya seyahat için seçecekleri araca göre, kendilerinden önce çalışacakları yere gönderirler. Birkaç yıl öncesine kadar, işçiler eşyaları ile birlikte kamyonlarla çalıştıkları yerlere seyahat ederlerdi tarihinde 2010/6 sayılı Başbakanlık Genelgesi yayınlanması ayrıca, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca eylem planı hazırlanmış, Başbakanlık genelgesinin ve eylem planının uygulanmasını takip ve koordinasyonun sağlanması amacıyla Bakanlık bünyesinde Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri İzleme Kurulu oluşturulmuştur. İl/ilçe giriş ve çıkışlarında, özellikle gece saatlerinde trafik denetimleri arttırılacak, mevsimlik gezici tarım işçilerinin taşındığı otobüs ve minibüslerin yetki belgeleri ile zorunlu sigortalarının bulunup bulunmadığı, araçların trafiğe uygun olup olmadığı, taşıma (yük ve yolcu) kapasitesinin üzerine çıkılıp çıkılmadığı, sürücülerin araç kullanma ve dinlenme sürelerine uyup uymadıkları çıkış yaptıkları illerden başlamak üzere, güzergâh üzerinde titizlikle kontrol edilecek, eksiklikleri bulunan araçların hareketlerine izin verilmemektedir (Anonim 2). Tüm önlemlere, sıkı denetimlere karşın yine de bazı ailenin eşyaları ile birlikte seyahat ettikleri görülmüştür. Mevsimlik tarım işçisi olarak göç edeceğiniz bölgeye ulaşımınız nasıl sağlanmaktadır sorusuna deneklerin %76,25 i aracılar vasıtasıyla,% 17,50 si kendi imkânları ile %6,25 ise diğer yöntemlerle sağlandığını söylemişlerdir. 141

5 Çizelge 3.7. Mevsimlik tarım işçisi olarak göç edeceğiniz bölgeye ulaşım durumu Bölgeye ulaşım durum u Sayı % Aracılar vasıtasıyla Kendi imkânlarım ile Diğer Mevsimlik tarım işçilerinin %58,75 i otobüs veya minibüs ile %21,25 i traktör römorkunda %20,00 si ise kamyonkamyonet kasasında çalışacakları araziye taşınmaktadır. Çizelge 3.8. Mevsimlik tarım işçisi olarak göç edeceğiniz bölgeye ulaşım aracı U laşım aracı Sayı % Kamyon-kamyonet kasasında Traktör römorkunda Otobüs veya minibüs ile Y aşam Koşulları ve S tandartları Mevsimlik tarım işçiler yaşadıkları yerlerden çalışmak üzere iş yerlerine genellikle Nisan ayından başlayarak Kasım ayı sonuna kadar çalışacakları ürün ve iş çeşidine göre farklı aylarda gelmektedirler. İşçiler genellikle barınmaları ile ilgili eşyaları da kendileri ile birlikte aynı zamanda çalışma yerinde olacak şekilde farklı araçlarla göndermektedirler. Genellikle her aile bir çadırda barınmak üzere çalışacakları yerlere yerleşmektedir. Çadırların boyutları ve kapladıkları alan oldukça değişiktir. Aslında bu barınma biçimine plastik örtü barınağı demek daha doğru olacaktır. Çadırın içini çoğunlukla kilim veya örtüler kaplamaktadır. İşçiler bazen yöredeki mevcut kamış, hasır vb. malzemelerle de barınak yapabilmektedir. Bu gibi barınakların yağmurdan korunmaları için üzeri naylonla örtülmüştür. Günün çeşitli saatlerine göre naylon örtüler açılarak, yazın sıcağından korunmaya çalışılmaktadır. Tuvaleti bulunmayan yerleşim yerlerinde ihtiyaçlar gündüzleri elverişli yerler seçilerek giderilmeye çalışılmaktadır. Özellikle geceleri daha da elverişli olan çevreyi, gündüzleri ağır bir koku sarmaktadır. Çadırların içinde mutfak malzemelerinin yatak ve yorgan gibi eşyalarda bulunmaktadır. Çadır yerleşimleri açık alanda ve uygun altyapı koşulları olmayan yerlerde kurulduğu için akrep, yılan gibi tehlikelere de korunmasız bir ortam oluşturmaktadır. Çadırlar yan yana birbirlerine çok yakın konuşlandırıldıkları için yaşam sosyal değerlerin denetiminde sürdürülmektedir. Hemen herkesin birbirini tanıdığı ve çoğu zaman akraba gruplardan oluşmaktadır. Mevsimlik tarım işçilerin yerleştikleri alanlarda en büyük sorunlarından biri içme ve kullanma suyunun teminidir. Mevsimlik tarım işçilerinin %67,50 si gittikleri yerde çadırda barınmaktadır,%20 si prefabrik konutlarda %5 ise işveren tarafından verilen evde ve yine %5 ise barakada barınma ihtiyacını karşılamaktadır; bu da mevsim tarım işçilerinin gittikleri yerde ne kadar kötü şartlarda barındıklarını göstermektedir. Çizelge 3.9. Mevsimlik tarım işçilerin çalıştıkları yerdeki barınakları B arınm a şekli Sayı % Çadırda Prefabrik konutlarda İşveren tarafından verilen evde Barakada Eylem planında belirtildikten sonra mevsimlik tarım işçilerinin yeterli hayat alanı, tuvalet, banyo, ekmek ve yemek pişirme, çamaşır ve bulaşık yıkama imkânları gibi asgari sosyal ihtiyaçların karşılandığı barınma yerlerinin işçileri çalıştıran arazi sahibi veya işleyenlerce sağlanamadığı bölgelerde işçilerin yoğun olarak çalıştığı yerlere en yakın mesafede alt yapısı il özel idarelerince hazırlanacak toplulaştırılmış uygun yerleşim yerleri oluşturulacaktır. Barınma mekânlarının toprak sahibi/işleyenler tarafından sağlandığı yerlerde, içme ve kullanma suyu ile elektrik ihtiyacı bu toprak sahibi/işleyenlerce temin edilecektir. Tesislerde tahmini işçi sayısının ihtiyacını karşılayacak ölçüde; tuvalet, banyo, çamaşır ve bulaşık yıkama yerleri ile ekmek pişirme imkânları, çocuk oyun alanları ve gerektiğinde derslik olarak kullanılabilecek 142

6 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma sosyal tesis bulundurulacaktır. Toplulaştırılmış çadır yerleşim yerlerinde mevsimlik gezici tarım işçilerine aileleriyle birlikte kalabilecekleri yeterli büyüklük ve sayıda, aynı zamanda soğuğa, dona, yağış ve sıcaklık gibi iklim koşullarına dayanıklı, havalandırmaya müsait tek tip çadırlar sağlanacaktır. Bu çadırlar, mevsimlik gezici tarım işçisi ve aile üyelerinin kimlik tespiti karşılığında teslim edilecek ve iş bitimi teslim alınacaktır. Yapılan kimlik tespitleriyle ilgili veriler birimlere bildirilecektir. Mevsimlik gezici tarım işçileri barınma alanlarının kullanımı, çevre temizliği, çevrede bulunan bitki örtüsünün ve ağaçların korunması, orman yangınlarının önlenmesi vb. konularda bilinçlendirilecektir. Mevsimlik gezici tarım işçilerinin yakacak ihtiyacının düzenli ve yeterli olarak sağlanması amacıyla tüp veya kacak teminine yönelik pazar bağlantıları kurulacaktır. Sağlık Bakanlığı ile Çevre ve Orman Bakanlığı birimlerince bilinçlendirme toplantıları düzenlenecektir (Anonim 2). Mevsimlik tarım işçilerinin %67,50 si geldiği bölgeden yiyeceğini getirerek beslenmektedir, bu da mevsimlik tarım işçilerinin büyük bir çoğunluğuna çalıştığı süreler boyunca yemek dahi verilmediğini göstermesi bakımından son derece önemli bir husustur. Beslenme ihtiyacı işveren tarafından sağlanan tarım işçilerinin oranı ise %28,75 tir. Çizelge Mevsimlik tarım işçilerin beslenme ihtiyaçları M evsim lik ta rım işçilerin beslenm e ihtiyaçları Sayı % Geldiğimiz bölgeden getirdiğimiz yiyecek maddeleri ile Çalıştığımız yerdeki bakkal vs. den veresiye alışveriş yolu ile İşveren tarafından sağlanmakta Mevsimlik tarım işçisi olarak çalıştığınız yerde mutfak ve ev araç-gereçlerini nasıl temin etmektesiniz? sorusuna deneklerin %70,00 i göç ederken yanımızda getirerek cevabını vermiştir, bu soruya işveren tarafından temin edilmesi cevabını verenlerin oranı ise %28,75 tir. Çizelge Mevsimlik tarım işçilerin mutfak ve ev araç-gereçlerinin temini M evsim lik ta rım işçilerin m utfak ve ev araç-gereçlerinin tem ini Sayı % Göç ederken yanımızda getirerek İşveren tarafından temin edilmesi ile Diğer Mevsimlik tarım işçisi olarak konakladığınız yerde banyo ve tuvalet ihtiyacınızı nasıl gidermektesiniz? Sorusuna deneklerin %68,75 i kendi imkanlarımızla yaşam ünitesi dışında bir alanı muşamba,örtü,tahta vs, ile kapatarak cevabını vermişlerdir;bu da mevsimlik tarım işçilerinin çalıştıkları yerde büyük çoğunluğunun banyo ve tuvaleti dahi bulunmadığını göstermekte ve bu işçilerin yaşam koşullarını iyileştirmek için yapılabilecek faaliyetlerde dikkat çekici bir unsur olarak görülebilmelidir. Çizelge Mevsimlik tarım işçilerin banyo ve tuvalet ihtiyacı M evsim lik ta rım işçilerin banyo ve tuvalet ihtiyacı Sayı % Kendi imkânlarımızla yaşam ünitesi dışında bir alanda İşveren tarafından temin edilen konutta banyo ve tuvalet bulunuyor Mevsimlik tarım işçisi olarak konakladığınız yerde yemek pişirme işini nerede nasıl gerçekleştiriyorsunuz? sorusuna deneklerin %70 i çadır, araç önünde küçük tüp veya ateş yakarak açık alanda,%27,50 si işveren tarafından sağlanan konutta mutfak mevcut cevabını vermişlerdir, bu soruya diğerleri diyenlerin oranı ise %2,50 dir. 143

7 Çizelge Mevsimlik tarım işçilerin yemek pişirme durumu Yemek pişirm e yeri Sayı % Çadır, araç önünde küçük tüp veya ateş yakarak açık alanda İşveren tarafından sağlanan konutta mutfak mevcut Diğer Mevsimlik tarım işçilerinin %42,50 si içme ve kullanma suyunu su tanklarından,%38,75 i köy çeşmesinden taşıma su ile %18,75 i ise diğer yollarla sağlamaktadır. Çizelge Mevsimlik tarım işçilerin İçme ve kullanma suyu temini İçm e ve kullanm a suyu tem ini Sayı % Su tanklarından Köy çeşmesinden taşıma su ile Diğer Sonuç ve Ö neriler Kırsal alanda topraksız çiftçilerin yanı sıra tarım işletmelerinin başta miras hukuku olmak üzere çeşitli nedenlerle giderek küçülmesi ve parçalanması birçok işletmeyi kendine yeterli olmaktan uzaklaştırmıştır. Bunun sonucu olarak, tarımsal faaliyet ile uğraşan birçok aile, geçimini sağlayabilmek amacıyla daha fazla tarımsal iş olanağı bulunan yörelere gezici (yerleşik olmayan) ve mevsimlik (geçici) işçi olarak gitmek durumunda kalmaktadır. İşgücünün yaklaşık yüzde 25 nin istihdam edildiği tarım sektöründe, özellikle gezici işçi olarak çalışan grup, tarımın kendine özgü niteliklerinden dolayı oldukça ağır koşullarda çalışmaktadır. Genellikle işleyecek toprağı bulunmayan, yetersiz toprağa sahip olan ya da çeşitli nedenlerle bu toprakları işleyemeyen aileler, tarımsal işgücü talebi yoğun olan yerlere giderek, gezici veya geçici olarak çalışmaktadırlar. Bu işçilerin sayısı konusunda güvenilir bir istatistik! veri, ulusal düzeyde bulunmamaktadır. Mevsimlik gezici tarım işçilerinin zor koşullarda çalıştıkları bilinen bir gerçektir. İşçiler, içinde bulundukları çalışma ve sosyal hayat koşulları ile eğitim düzeyleri ve örgütlenme gibi alanlarda asgari standartları elde edebilecek durumda değildirler. Bundan dolayı mevsimlik gezici tarım işçilerinin çalışma ve sosyal hayat şartlarının iyileştirilmesine yönelik strateji ve eylem planı geliştirilmesinde; doğru ve yeterli verilerin tespiti, çözüm önerilerinin yerindeliği için son derece önemlidir. Mevsimlik gezici tarım işçilerinin sorunları; eğitim, sağlık, ulaşım, güvenlik, barınma, sosyal çevreyle ilişkiler, iş ve sosyal güvenlik vb. gibi çok boyutlu niteliktedir. Açık havada ve geniş alanlarda sürdürülen tarımsal faaliyetler sırasında sağlık hizmetlerinin sunumu önem taşımaktadır. Fakat bu konuda tarım işçileri zor koşullarla karşı karşıya bulunmaktadır. Bunun giderilmesi için; gezici ekiplerle temel sağlık hizmetlerini veren birimlerin oluşturulması ve bunların aktif hale getirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, işçilere ve işverenlere akrep-yılan sokmalarına ve zehirlenmelere karşı ilk yardım konusunda bilgi verilmesi ve işverenlerin de ecza deposu bulundurması için önlem alınmalıdır. Tarım işçiliğinden dolayı eğitimlerini alamayan veya yarıda bırakan çocuklara geldikleri yörelerde yatılı okullarda veya diğer eğitim kuramlarında olanak sağlanması, kadınların ve kız çocukların eğitimini engelleyen tutum ve davranışların değiştirilmesi yönünde eğitim programlarının hazırlanması büyük önem taşımaktadır. Gezici tarım işçileri genelde beraberinde getirdikleri yiyecekleri tüketmektedir. Yetersiz beslenmeyle ilgili sorunları, yaşadıkları yörelerdeki hayat şartlarını iyileştirici önlemlerle önemli ölçüde giderilebilir. Ancak mevcut üretim imkânlarını daha iyi değerlendirmelerini sağlayacak teknik kurslar ile işçilerin çalıştıkları yerlerde onlara asgari ölçütlerde üretim yapabilecek koşulların gerçekleştirilmesi sağlanabilir. K aynaklar Anonim 1, Gezici Tarım İşçi Ailelerinin Mecburi Öğrenim Çağındaki Çocuklarının Eğitimi ile ilgili Araştırma Raporu, T.C. Milli Eğitim Bakanlığı İlköğretim Genel Müdürlüğü, Ankara, Anonim 2, Mevsimlik Gezici Tarım İşçilerinin Çalışma ve Sosyal Hayatlarının İyileştirilmesi Stratejisi ve Eylem Planı, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Ankara, 2010 Bülbül, M., Tarım İşçileri, Sorunları ve Çözüm Önerileri, M.P.M. Yayınları, Ankara, Çiçek, A. ve Erkan, A., Tarım Ekonomisinde Araştırma ve Örnekleme Yöntemleri, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:12, 1996, Tokat. Nazik, H. ve Gönen, E., Kadınların Mevsimlik Tarım İşlerinde Çalışmalarının Ailenin Ekonomik Durumu ve Yaşam Biçimine Etkisi. A.Ü.Z.F.: 1309, Bilimsel Araştırma ve İncelemeler: 772, Ankara, (