Havaalaný Gürültüsünün Yarattýðý Stres Faktörünün Deðerlendirilmesi

Transkript

1 OTOSKOP 02; 3:91-99 PROSPEKTÝF ÇALIÞMA Havaalaný Gürültüsünün Yarattýðý Stres Faktörünün Deðerlendirilmesi Dr. Aydan GENÇ* Uz. Ody. Özgül TEKÝN* Uz. Psk. Aynur ÞAHÝN** Prof. Dr. Erol BELGÝN* ÖZET Gürültü insan saðlýðýný pek çok açýdan etkilemektedir. Olumsuz etkisi bilinen gürültü çeþitlerinden bir tanesi de havaalaný gürültüsüdür. Çalýþmada, havaalaný gürültüsüne maruz kalan bireylerin, psikolojik etkilenme düzeylerinin ölçülmesi amaçlanmýþtýr. Çalýþmada, Türk Hava Kurumu Türkkuþu Genel Müdürlüðü Etimesgut Tesislerinde çalýþan toplam 50 kiþiye Stres Ölçeði Stres Alt Belirtileri testi uygulanmýþtýr. Bu test yedi bölümden oluþmaktadýr. Bireyler, gürültüye direkt ve dolaylý olarak maruz kalmalarýna göre iki gruba ayrýlmýþtýr. Ýki gruptan elde edilen sonuçlar karþýlaþtýrýlmýþtýr. Uygulanan testin alt bölümlerinden elde edilen sonuçlarýn deðerlendirilmesine göre yalnýzca Bölüm C (Sempatik Sinir Sistemi) puanlarý, gürültüye dolaylý olarak maruz kalan grupta istatistiksel olarak anlamlý bulunmuþtur. Bölüm F (Endokrin Sistem) ve Bölüm G (Baðýþýklýk Sistemi) puanlarý ise ayný grupta sayýsal olarak anlamlý elde edilmiþtir. Bölüm A (Kas Sistemi), Bölüm B (Parasempatik Sinir Sistemi), Bölüm D (Duygusal Sistem) ve Bölüm E (Biliþsel Sistem) puanlarý ise gürültüye direkt maruz kalan grupta sayýsal olarak anlamlý bulunmuþtur. Çalýþmadan elde edilen bulgulara göre, gürültünün birey üzerinde olumsuz etkileri olduðu belirlenmiþtir. Bundan sonra konu ile ilgili yapýlacak çalýþmalarýn birey sayýsý arttýrýlarak stres algýsýna etki edebilecek deðiþkenler de dikkate alýnarak geniþletilmesinin yararlý olacaðý düþünülmüþtür. Anahtar Kelimeler Havaalaný gürültüsü Stres Key Words Aircraft noise Stress * Hacettepe Üniversitesi Odyoloji Bilim Dalý, ANKARA ** Ankara Üniversitesi Týp Fakültesi Çocuk Ruh Saðlýðý Anabilim Dalý, Klinik Psikolog ANKARA Evaluation of Stress Caused by Airport Noise Exposure to noise constitutes a health risk. Aircraft noise is one of the known noises that negatively disrupt the health. In our study we intended to evaluate psychological impression whom exposed to chronic aircraft noise. In this study we applied Stress Audit Stress Subgroups Test to 50 people who work at Turkish Aeronautical Association Türkkuþu General Office, Etimesgut Institution. The test consist of seven sections. The subjects were examined in two groups according to direct or indirect exposure to chronic aircraft noise. The results obtained from the groups were compared. According to evaluation of subgroups' test results, the scores from Section C (Symphatic Nervous System) were statistically significant related to indirect exposure to chronic aircraft noise group. In Section F (Endocrine System) and Section G (Immune System) scores are numerically meaningful in the same group. In direct exposure to chronic aircraft noise group, Section A (Muscular System), Section B (Parasymphatic Nervous System); Section D (Emotional System) and Section E (Cognitive System) scores were numerically meaningful. According to findings, there are some negative effects of noise on individuals. In the future studies, the number of persons participated in this study will be increased and variables that influence on stress perception will be extended. Makalenin geliþ tarihi: Yayýna kabul tarihi:

2 GENÇ A, TEKÝN Ö, ÞAHÝN A, BELGÝN E. GÝRÝÞ Ses, insan yaþamýnda iletiþimi saðlayan önemli bir unsurdur. Çeþitli nitelikteki istenmeyen sesler, yaþanýlan çevrenin doðal özelliðini bozmaktadýr. 1 Bu sesler, havada basýncý deðiþtirerek kulak zarýna negatif etkide bulunan, 2 istenmeyen ve hoþa gitmeyen rahatsýz edici ses olarak da tanýmlanabilmektedir. 3 Gürültü, farklý bir çok frekanstaki ses dalgasýnýn, kendine ait bir amplitüd ile aralýklý veya devamlý gerçekleþen ossilasyonlarýdýr. Bu ossilasyonlar kiþide tedirginlik yaratmaktadýr. 4 Gürültünün saðlýk üzerindeki etkisi sýklýkla yanlýþ anlaþýlmakta veya bilinmemektedir. Gürültü, insan saðlýðý üzerinde pek çok etkiye neden olmaktadýr. Kalýcý iþitme kaybý, kalp ve dolaþým bozukluklarý, uyku kalitesinde bozukluklar, karþýlýklý konuþma ve sosyal etkileþimde bozulmalar, çocuklarýn eðitim performanslarýnýn düþmesi ve emosyonel bozukluklar gürültü sebebiyle karþýlaþýlabilecek durumlardan sadece bir kaçýdýr. 4 Teknolojinin geliþmesi ile birlikte, havacýlýk hareketlerinde artýþ gözlenmektedir. Bu durum hava trafiðinin yoðunlaþmasý ile birlikte havaalanlarýnýn artmasýna neden olmaktadýr. Havaalanlarýnda oluþan gürültünün yarattýðý etki, çalýþanlarýn yaný sýra halk saðlýðýný da etkilemektedir. 5 Bu durumun korunma tedbiri almamýþ olan personel için tehlikeli olduðu açýktýr. Özellikle bu personelin gürültünün zararlý etkileri ve bu zararlý etkilerden korunma yollarýný bilmesi gerekmektedir. Ticari uçaklarýn oluþturduðu gürültü kirliliði, iþitme sistemine direkt hasar vermekle birlikte, psikofizyolojik stres, kronik kardiyovasküler reaksiyonlar, uyku bozukluklarý, morbidite ve mortilite üzerine etkiler gibi indirekt etkileri de içermektedir. 5 Gürültünün insan saðlýðý üzerindeki etkileri fizyolojik ve psikolojik olmak üzere iki temel gruba ayrýlýr. Gürültü, kiþilerde dikkat daðýnýklýðý, iþ veriminin ve konsantrasyonun azalmasý, uyku bozukluðu ve strese neden olmaktadýr. Bunun yaný sýra kardiyovasküler, gastrointestinal ve endokrin sistemlerde de bozukluklara yol açmaktadýr. 1 Yapýlan çalýþmalarda, gürültünün fizyolojik etkileri 5-9 üzerinde durulurken psikolojik etkileri üzerine yapýlan çalýþmalarýn sayýsý daha azdýr. 2,5 Oysaki gürültünün kiþi üzerinde yarattýðý deðiþik boyutlardaki psikolojik problemler de inkar edilemez bir gerçektir. Gündelik sýkýntýlar, her gün karþýmýza çýkan rahatsýzlýk verici, gerginlik yaratan, engelleyici, üzücü olaylar ya da kiþiler arasý iliþkiler olarak tanýmlanmaktadýr. Bunlar arasýnda saðlýða yönelik sorunlarý ve trafik gürültüsü gibi çevresel sýkýntýlarý da sayabiliriz. Bunlardan bir ya da birkaçýnýn yoðun bir þekilde yaþanmasý, kiþi için ciddi stres unsuru olabilmektedir. 60'lý yýllarda önemli yaþam olaylarý üzerine yapýlan araþtýrmalarda stres, çeþitli psikolojik sorunlar ile iliþki kurulan bir kavramdýr. Stres tanýmý, kiþiden kiþiye farklýlýklar göstermektedir. Bir iþadamýnýn stresi borsadaki dalgalanmalar olurken, havaalaný gözlem odasýnda çalýþan bir kiþinin stresi ise dikkat ve konsantrasyon güçlüðü olarak görülebilmektedir. Genel anlamda stres kiþi üzerindeki, fiziksel, psikolojik, sosyal güç ve baskýlarý ifade etmektedir. GEREÇ VE YÖNTEM Çalýþma odyoloji bilim dalýmýz tarafýndan Türk Hava Kurumu Türkkuþu Genel Müdürlüðü Etimesgut tesislerinde yürütülmüþtür. Çalýþmada yaþlarý arasýndaki, 50 kiþi iki grup halinde deðerlendirilmiþtir. Kiþilerin seçiminde cinsiyet dýþýnda baþka bir deðiþken farký gözetilmemiþtir. Çalýþan kiþilerin çok büyük çoðunluðunun erkek olmasý ve çalýþan kadýn sayýsýnýn karþýlaþtýrma yapýlamayacak kadar az olmasý sebebiyle çalýþmaya sadece erkek bireyler dahil edilmiþtir. Bireylerin yaþ, meslek süresi ve gürültüye maruz kalma sürelerine iliþkin veriler Tablo 1'de gösterilmiþtir. Birinci grubu oluþturan yer destek personeli, havaalaný ve uçak gürültüsüne direkt maruz kalan, uçak bakýmýndan sorumlu teknik personeldir. Bu gruptaki bireylerin uçaklarýn motor kontrolleri sýrasýnda maruz kaldýklarý gürültü ölçülmüþ ve bu deðer C skalasýna göre 95 db olarak bulunmuþtur. Ýkinci grubu oluþturan bireyler ise, havaalaný ve uçak gürültüsüne indirekt maruz kalan büro personelidir. Bu gruptaki bireylerin uçaklarýn motor kontrolleri sýrasýnda maruz kaldýklarý gürültü ise C skalasýna göre 65.9 db olarak tespit edilmiþtir. 92

3 HAVAALANI GÜRÜLTÜSÜNÜN YARATTIÐI STRES FAKTÖRÜNÜN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ TABLO 1. Çalýþmaya alýnan gruplarýn yaþ ve görev daðýlýmlarý YAÞ (YIL) MESLEK SÜRESÝ (YIL) GÜRÜLTÜ MARUZÝYET SÜRESÝ (SAAT) RANJ X SD RANJ X SD RANJ X SD BÝRÝNCÝ GRUP ÝKÝNCÝ GRUP Çalýþmaya dahil edilen toplam 50 kiþiyle kýsa bir ön görüþme yapýlmýþ daha sonra doldurmalarý için Stres Ölçeðinin Stres Belirtileri Alt Bölümü verilmiþtir. Çalýþmada kullanýlan ölçek Lyle H. Müller ve Alma Dell Smith tarafýndan 87 yýlýnda geliþtirilmiþtir., Test üç ana bölümden oluþmaktadýr. Ýlk bölüm aile yaþantýsý, bireysel roller, sosyal benlik, çevre sorunlarý, ekonomik sorunlar ve iþ/okul hayatý alt bölümlerinden oluþan "stres faktörleri"dir. Ýkinci bölüm kas sistemi, parasempatik sistem, sempatik sistem, duygusal sistem, biliþsel sistem, endokrin sistemi, baðýþýklýk sistemi alt bölümlerinden oluþan "stres belirtileri" bölümüdür. Üçüncü bölüm ise "strese yatkýnlýk" ölçeðidir. Bu test, Türkiye için geçerlilik ve güvenilirlik çalýþmasý yapýlmýþ sýklýkla kullanýlan bir psikolojik testtir. Çalýþmanýn amacý kiþilerdeki strese iliþkin semptomlarý belirlemek olduðu için söz konusu testin sadece Stres Belirtileri Alt Ölçeði kullanýlmýþtýr. Çalýþmaya dahil edilen bireyler, her bir bölümde yer alan maddelerin kendilerini son altý ay içerisinde ne kadar sýklýkta rahatsýz ettiðini 0 ile 5 arasýnda derecelendirmiþlerdir. Eðer rahatsýzlýk söz konusu deðil ise "geçerli deðil" þýkkýný iþaretlemiþlerdir. ÝSTATÝSTÝKSEL ANALÝZ Her biri kendi içinde puanlanýp deðerlendirilmiþ olan alt testlerden elde edilen puanlarýn istatistiksel analizinde "iki ortalama arasýndaki farkýn önemlilik" testi kullanýlmýþtýr. BULGULAR Çalýþmaya dahil edilen gruplardan elde edilen stres belirtileri test sonuçlarý þu þekildedir: BÖLÜM A Kas Sistemi: Bu bölümde kas ve baþ aðrýlarý, tikler, kekeleme, aþýrý hareketlilik ve gerginliðe iliþkin maddeler bulunmaktadýr. Bu bölümün birinci grup için puan ortalamasý.72 iken ikinci grup için.08 olarak bulunmuþtur (Þekil 1). Elde edilen sonuçlar gürültüye BÖLÜM A ÞEKÝL 1. Gruplar için Bölüm A (Kas Sistemi) sonuçlarý. BÖLÜM B ÞEKÝL 2. Gruplar için Bölüm B (Parasempatik Sinir Sistemi) sonuçlarý. direkt maruz kalan grupta skorun sayýsal olarak yüksek olduðunu göstermektedir (p>0.05). BÖLÜM B Parasempatik Sinir Sistemi: Bu bölümde iþtah, mide- barsak problemleri ve cinsel iþleyiþ bozukluklarýna iliþkin maddeler yer almaktadýr. Birinci grup için puan ortalamasý.92 iken ikinci grup için.32 olarak bulunmuþtur (Þekil 2). Elde edilen bu bulgu gürültüye 93

4 GENÇ A, TEKÝN Ö, ÞAHÝN A, BELGÝN E. direkt maruz kalan grubun puanlarýnýn sayýsal olarak yüksek olduðunu göstermektedir (p>0.05). BÖLÜM C Sempatik Sinir Sistemi: Bu bölümde yüksek tansiyon, baþ dönmesi, aðrýlar ve kalp problemlerine iliþkin maddeler bulunmaktadýr. Birinci grup için puan ortalamasý.28 iken ikinci grup için.48 olarak bulunmuþtur (Þekil 3). Bu bulgu, gürültüye dolaylý olarak maruz kalan grubun puanlarýnýn, diðer grubun puanlarýndan yüksek olduðunu göstermektedir. Bu bulgu istatistiksel olarak anlamlýdýr (p<0.05). BÖLÜM D Duygusal Sistem: Bu bölümde kýzgýnlýk, panik duygularý, suçluluk, tedirginlik, umutsuzluk, huzursuzluk gibi maddeler yer almaktadýr. Birinci grup için puan ortalamasý.64, ikinci grubun puan ortalamasý.36 olarak bulunmuþtur (Þekil 4). Elde edilen bu bulgu gürültüye direkt maruz kalan grupta skorun sayýsal olarak yüksek olduðunu göstermektedir (p>0.05). BÖLÜM E Biliþsel Sistem : Bu bölümde bellek, hayal kurma, uyku bozukluklarý ve konsantrasyon problemlerine iliþkin maddeler yer almaktadýr. Birinci grup için puan ortalamasý.28 iken ikinci grup için.00 olarak bulunmuþtur (Þekil 5). Elde edilen bu bulgu gürültüye direkt maruz kalan grupta skorun sayýsal olarak yüksek olduðunu göstermektedir (p>0.05). BÖLÜM F Endokrin Sistemi : Bu bölümde romatizma aðrýlarý, diyabet, deride döküntü ve sivilcelere iliþkin maddeler yer almaktadýr. Birinci grup için puan ortalamasý.80 iken ikinci grup için.24 olarak bulunmuþtur (Þekil 6). Elde edilen bu bulgu gürültüye dolaylý olarak maruz kalan grupta skorun sayýsal olarak yüksek olduðunu göstermektedir (p>0.05). BÖLÜM G Baðýþýklýk Sistemi: Bu bölümde soðuk algýnlýðý, alerji, ürtiker, uçuklar ve yaralara iliþkin maddeler yer almaktadýr. Birinci grup için puan ortalamasý.00 iken ikinci grup için.28 olarak bulunmuþtur (Þekil 7). Elde edilen bu bulgu gürültüye dolaylý olarak maruz kalan grupta skorun sayýsal olarak yüksek olduðunu göstermektedir (p>0.05). TARTIÞMA Dünya Saðlýk Örgütünün "insanýn, fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik durumudur" ÞEKÝL 3. Gruplar için Bölüm C (Sempatik Sinir Sistemi) sonuçlarý. ÞEKÝL 4. Gruplar için Bölüm D (Duygusal) sonuçlarý. BÖLÜM C BÖLÜM D BÖLÜM E ÞEKÝL 5. Gruplar için Bölüm E (Biliþsel Sistem) sonuçlarý. þeklinde tanýmladýðý insan saðlýðý için çeþitli yönlerden bir risk oluþturan çevre sorunlarýndan 94

5 HAVAALANI GÜRÜLTÜSÜNÜN YARATTIÐI STRES FAKTÖRÜNÜN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ ÞEKÝL 6. Gruplar için Bölüm F (Endokrin Sistem) sonuçlarý. BÖLÜM F BÖLÜM G ÞEKÝL 7. Gruplar için Bölüm G (Baðýþýklýk Sistemi) sonuçlarý. birisi de gürültüdür. Gürültü, geliþmiþ ülkelerde sanayileþme sürecinin sonuçlarýndan biri olarak ortaya çýkmýþ; baþta ulaþým gürültüleri olmak üzere 60'lý yýllardan sonra toplumun çeþitli kesimleri için büyük bir ilgi alaný olmuþtur. Gürültü, giderek daha da artan bir þekilde, çevre faktörlerine baðlý olarak insan ve toplum saðlýðý üzerinde büyük risk oluþturmaya devam etmektedir. Uzun yýllar gürültünün yalnýzca iþitme sistemine iliþkin sorunlar yarattýðý kabul edilmiþtir. Ancak artýk fizyolojik ve psikolojik etkileri ile insan performansý üzerindeki etkileri daha açýk bir þekilde ortaya konmaktadýr. Gürültü etkilemesini; iþitsel, fizyolojik, psikolojik ve insan performansý yönlerinden ayrý ayrý incelemek gerekmektedir. Gürültüden etkilenen kiþileri ise, a. Gürültü kaynaðý ile doðrudan iliþkili olanlar, b. Kaynaðýn bulunduðu çevreyi kullananlar veya dolaylý iliþkide bulunanlar olarak iki grupta toplamak mümkündür. Ýlk gruptakiler arasýnda gürültü etkileme þiddeti daha yüksektir ancak ikinci grup arasýnda ise etkilenme daha yaygýndýr ve etkilenen kiþi sayýsý daha fazladýr. Literatürde, gürültünün insan saðlýðý üzerine etkisini konu alan çalýþmalara bakýldýðýnda çoðunluðunun gürültüye baðlý iþitme kaybý 6-8 ile ilgili olduðu görülmektedir. Daha kýsýtlý sayýda da olsa genel saðlýk üzerindeki diðer etkilerine iliþkin çalýþmalar 5, da bulunmaktadýr. Bununla birlikte literatür incelemesi sýrasýnda dikkat çeken bir diðer nokta da gürültünün iþitme kaybý dýþýnda etki ettiði diðer alanlara olan ilginin arttýðýnýn görülmesidir. Konumuza iliþkin ulaþabildiðimiz literatürde, havaalaný gürültüsüne direkt ya da dolaylý maruz kalan bireylerde psikolojik test verilerek sonuçlarýn deðerlendirildiði çalýþmaya rastlanamamýþtýr. Yapýlan benzer çalýþmalarda ya uçak gürültüsüne maruz kalan yerleþim yerlerinde oturanlara psikolojik ölçüm araçlarý uygulanmýþ 5 ya havaalaný gürültüsüne maruz kalan çocuklarýn kognitif becerileri 7, ya da stres cevaplarýnýn deðerlendirildiði görülmüþtür. Kurra ve Özsoy, Devlet Planlama Teþkilatý (DPT) Müsteþarlýðý için hazýrladýklarý raporda gürültünün adale gerilmesine, irkilmelere sebep olabileceðini belirtmektedirler. Çalýþmamýzda Kas Sistemine iliþkin sorularýn yer aldýðý Bölüm A alt testinden elde edilen puanlarýn birinci grupta sayýsal olarak yüksek olmasý (p>0.05) bu bilgi ile desteklenmektedir. Yapýlan literatür incelemesinde bu konuda literatür bilgisinin çok kýsýtlý olduðu görülmüþtür. Belgin 1 gürültünün iþitme kaybýna sebep olabilmesinin dýþýnda çok sayýda etkisinin olduðunu belirtmektedir. Araþtýrmacý, gürültünün üreme organlarýndaki anatomik deðiþikliklere ve canlý sperm sayýsýnda azalmaya sebep olduðunu belirtmektedir. Çalýþmamýzda Parasempatik Sinir Sistemine iliþkin alt testten elde ettiðimiz puanýn birinci grubun diðer gruba kýyasla sayýsal olarak yüksek olmasý (p> 0.05) bu literatür bilgisi ile uyumlu olarak deðerlendirilmiþtir. Belgin, 1 gürültünün hipertansiyona ve kan basýncýnda deðiþikliklere sebep olduðunu vurgulamaktadýr. 95

6 GENÇ A, TEKÝN Ö, ÞAHÝN A, BELGÝN E. Kurra ve Özsoy, raporlarýnda gürültünün hipertansiyona, hýzlý kalp atýþýna, solunumun hýzlanmasýna neden olabileceðini belirtmektedirler. Passchier ve Passchier, 7 gürültü maruziyetinin iþitme kaybýnýn yaný sýra hipertansiyon, iskemik kalp rahatsýzlýðý gibi problemlere de yol açtýðýný belirtmektedirler. Meister ve Donatelle, 5 yaptýklarý çalýþmada uçak gürültüsüne maruz kalan dört yerleþim bölgesini saptamýþlar ve burada oturan insanlara ölçek uygulayarak rahatsýzlýklarýný bulmayý amaçlamýþlardýr. Araþtýrmacýlar, uçak gürültüsüne maruziyetin kronik kardiyovasküler rahatsýzlýklara, kan basýncý yükselmelerine sebep olduðunu saptamýþlardýr. Smith, Whitney, Thomas ve ark., çalýþmalarýnda gürültüye maruz kalan bireylerde kardiyovasküler fonksiyonun olumsuz etkilendiðini ve kan basýncýnda artma olduðunu belirtmiþlerdir. Araþtýrmacýlar, ayný çalýþmalarýnda gürültü maruziyetine ek olarak düþük doz kafein kullanýmýnýn anlamlý bir etkisinin de olmadýðýný belirtmektedirler. Çalýþmamýzda Sempatik Sinir Sistemi ile ilgili sorularýn bulunduðu Bölüm C puanlarý ikinci grupta birinci gruba kýyasla istatistiksel olarak anlamlý düzeyde yüksek bulunmuþtur (p< 0.05). Literatür bulgusu ile beraber deðerlendirildiðinde yüksek skorun birinci grupta olmasý beklenirken gürültüye dolaylý maruz kalan ikinci grupta olmasý bu gruptaki kiþilerde etkili olabilecek diðer bireysel özellikleri akla getirmektedir. Meister ve Donatelle, 5 çalýþmalarýnda, gürültüye maruz kalan kiþilerdeki saðlýk ölçümleri konusundaki farklýlýðýn, bireysel gürültü hassasiyetine de baðlý olabileceðini belirtmektedirler. Bu bulgunun elde edilmesinde söz konusu edilen bireysel faktörlerin de etkili olabileceði düþünülmektedir. Bunun yaný sýra ölçekte test edilen yüksek tansiyon, migren vb. problemlerin kiþide daha önceden olup olmadýðýnýn araþtýrýlmasý gerekliliði de akla gelmiþtir. Kurra ve Özsoy, hazýrladýklarý raporda gürültülü yerlerde yaþamýn en belirgin semptomunun "annoyance" olarak tanýmlanan rahatsýzlýk, sýkýntý ve gerilim duygusu olduðunu; gürültüye baðlý meydana gelen stresin varolan duygusal düzensizliði daha da aðýrlaþtýrabildiðinden bahsetmiþlerdir. Broadbent, gürültüye maruz kalan kiþilerin kiþilik testlerinde endiþe ve içe dönüklük semptom skalalarýnda belirgin etkilenme olduðunu belirtirken, Auble ve Britton'a 21 göre gürültü anksiyete skorlarýný arttýrmaktadýr. Badoux, çalýþmasýnda "Hassler Scale" adý verilen bir test ile kronik rahatsýzlýklarda stres faktörünün þiddetini ölçmeyi amaçlamýþ, çalýþmasý sonucunda, bireylerin kronik hastalýðý olsun ya da olmasýn gürültünün stres faktörünü arttýrdýðý yönünde bulgu elde etmiþtir. Haines, Stansfeld, Job ve ark. uçak gürültüsüne maruz kalan dört okulda okuyan çocuklarda yaptýklarý çalýþmalarýn da çevresel gürültüye kronik olarak maruz kalmanýn kiþi için stres kaynaðý olabileceðini; çünkü bu durumun bireyde kontrol için beklentinin azalmasýna savunmasýzlýkla ilgili olarak da þüphe uyanmasýna sebep olacaðýný söylemektedirler. Araþtýrmacýlar uçak gürültüsünün direkt olarak dikkati yoðunlaþtýrmayý etkilediðini gürültü maruziyeti ile kognitif problemler arasýnda bir korelasyon olduðunu belirtmektedirler. Ayný çalýþmada çocuklarýn okuduklarýný anlama geliþimlerinin, kronik uçak gürültüsünden olumsuz yönde etkilendiði; kronik uçak gürültüsünün çocuklarýn dikkatini yoðunlaþtýrmalarýný güçleþtirdiði, stres algýsýný arttýrdýðý ve performanslarýný ve saðlýklarýný olumsuz yönde etkilediði de belirtilmektedir. Passchier ve Passchier, 7 gürültüye maruz kalmanýn bireylerde tedirginlik, kaygý gibi psikolojik problemlere yol açmasýnýn yaný sýra çocuklarda okul performansýnda azalmaya sebep olduðunu belirtmektedirler ve çocuklarýn kognitif becerileri içeren yeteneklerinde gürültünün olumsuz etkilerini özellikle vurgulamaktadýrlar. Meister ve Donatelle, 5 çalýþmalarýnda gürültünün kiþide tedirginlik ve stres algýsýný arttýrdýðýný belirtmiþler. Ancak bunda gürültüye olan kiþisel duyarlýlýðýn da etkili olduðu yorumunu yapmýþlardýr. Çalýþmamýzda elde ettiðimiz Duygusal Sisteme iliþkin sorularý içeren Bölüm D puan ortalamalarý birinci grupta diðer gruba kýyasla sayýsal 96

7 HAVAALANI GÜRÜLTÜSÜNÜN YARATTIÐI STRES FAKTÖRÜNÜN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ olarak yüksek bulunmuþtur (p>0.05). Bu bulgu çalýþmamýza dahil edilen bireylerin tedirginlik, umutsuzluk, karamsarlýk vb. konularda gürültüden olumsuz yönde etkilendiklerini göstermektedir. Bu bulgu da literatür ile uyumludur. Belgin, 1 gürültüye maruz kalmanýn derin uykuya geçiþi ve uykuda tam bir dinlenmeyi engellediðini belirtmektedir. Meister ve Donatelle, 5 çalýþmalarýnda uçak gürültüsünün uyku rahatsýzlýklarýna sebep olduðunu belirtmektedir. Fidell, Pearsons, Tabachnick ve Howe, 22 gece yarýsý ölçülen uçak gürültüsünün uyku rahatsýzlýklarýna olan etkisini araþtýrdýklarý çalýþmalarýnda gece uçuþundaki uyku probleminin günün diðer saatlerinde meydana gelen gürültüye baðlý olarak ortaya çýkan uyku bozukluklarýndan farklý olmadýðýný belirtmektedirler. Freedman, Gazendam, Levan ve ark. 23 çevresel gürültünün uykuya dalmada sorun yarattýðýný, bunun yaný sýra uyku kalitesini de etkilediðini ifade etmektedirler. Passchier ve Passchier, 7 gürültüye maruz kalmanýn uyku problemine yol açtýðýný belirtmektedirler. Haines, Stensfeld, Stephen ve ark. havaalaný çevresindeki okullarda okuyan çocuklarla; havaalaný gürültüsüne maruz kalmayan okullarda okuyan çocuklarý kognitif testler vererek karþýlaþtýrmýþlardýr. Deðerlendirme sonrasýnda, kronik uçak gürültüsüne maruz kalmanýn, yüksek düzeyde rahatsýzlýk ve stres algýsý ile de birleþtiði zaman, çocuklarda okumayý anlamada zayýflýk ve dikkat daðýnýklýðý ortaya çýkardýðý sonucuna ulaþmýþlardýr. Güler'e 9 göre gürültü kiþiyi huzursuz eder, hafýzayý etkiler, uyku problemlerine yol açar, eðitimli kiþilerde davranýþ ve kiþilik bozukluklarýna sebep olmaktadýr. Kurra ve Özsoy, da hazýrladýklarý raporda, gürültünün uykuya dalma süresini uzattýðýndan ve uyku düzensizlikleri yarattýðýndan bahsetmektedirler. Smith, Whitney, Thomas ve ark. kafein kullanýmý ile beraber gürültü maruziyetinin mental performans üzerindeki etkilerini deðerlendirdikleri çalýþmanýn sonucunda, gürültüye maruz kalan bireylerin kendilerini daha kaygýlý hissettiklerini ve kognitif uyanýklýðýn giderek azaldýðýný ancak elde edilen bu sonuçta düþük doz kafeinin anlamlý etkisi olmadýðýný bulmuþlardýr. Çalýþmamýzda elde ettiðimiz Biliþsel Sisteme iliþkin sorularý içeren Bölüm E puan ortalamalarý birinci grupta ikinci gruba kýyasla sayýsal olarak yüksek (p>0.05) bulunmuþtur. Çalýþmamýza dahil edilen birinci gruptaki bireylerin hatýrlama, dikkati toplama ve uykuya dalma ile ilgili problemlerin daha fazla olmasý literatür ile uyumludur. Belgin, 1 gürültüye maruz kalan deneklerde vasopressin ve epinefrin salgýlarýnýn artmasý, kardiyovasküler hastalýðý olanlarda -OH kortikoidleri, üriner epinefrin ve norepinefrin deðerlerinin yüksek bulunmasý, adrenalin noradrenalin, büyüme hormonu üzerinde de etkili olmasýnýn, gürültünün endokrin ve metabolik fonksiyonlar üzerindeki etkisinin göstergesi olduðunu bildirmektedir. Kurra ve Özsoy 1 hazýrladýklarý raporda gürültüye maruz kalmanýn kolestrol artýþýna ve adrenalin yükselmesine neden olabildiðini belirtmektedirler. Çalýþmamýzda elde ettiðimiz Endokrin Sisteme iliþkin Bölüm F puan ortalamalarý ikinci grupta birinci gruba kýyasla sayýsal olarak yüksek bulunmuþtur (p>0.05). Bu alt testte romatizma, diyabet, kýsýrlýk, hormonal etkilenmeye iliþkin sorularý içeren maddeler bulunmaktadýr. Gürültü maruziyetinden baðýmsýz olarak kiþilerde bu tür problemlerin bulunma olasýlýðý vardýr. Bu yüzden testin uygulanmasýndan önce bu duruma iliþkin problemlerin ekarte edilmesinin yararlý olacaðý düþünülmüþtür. Literatür ile uyumsuz olarak elde edilen bu bulgu, kiþilerde bu sorunlara daha önceden sahip olma olasýlýðýnýn alt test puanlarýný etkilediðini düþündürmektedir. Belgin, 1 yazýsýnda gürültüye maruz kalmanýn hastalýklara karþý direnci düþürdüðünü bildirmektedir. Kurra ve Özsoy, yazýlarýnda gürültüye maruz kalmanýn enfeksiyonlara karþý direnci azalttýðýný bildirmektedirler. Passchier ve Passchier, 7 gürültüye maruz kalmanýn immün sisteme ait etkilerinin varlýðýnýn sýnýrlý olduðunu belirtmektedirler. 97

8 GENÇ A, TEKÝN Ö, ÞAHÝN A, BELGÝN E. Çalýþmamýzda elde ettiðimiz Baðýþýklýk Sistemine iliþkin Bölüm G puan ortalamasý ikinci grupta diðer gruba kýyasla sayýsal olarak yüksek (p>0.05) bulunmuþtur. Bu bulgu Passchier ve Passchier'in 7 bulgularý ile benzerlik gösterse de baþka deðiþkenlerin de dikkate alýnmasý gerekliliðini akla getirmektedir. Alerji, soðuk algýnlýðý, ürtiker vb. problemlerin kiþilerde test uygulanmasý sýrasýnda olup olmadýðýný ya da eðilimi olup olmadýðýnýn araþtýrýlmasýnýn yararlý olacaðý düþünülmüþtür. Ýkinci gruptaki bireylerin gürültüye dolaylý olarak maruz kaldýklarý dikkate alýndýðýnda elde ettiðimiz bu bulgu, Belgin, 1 Kurra ve Özsoy'un sonuçlarý ile desteklenirken, Passchier ve Passchier'in 7 sonucu ile desteklenmemektedir. Çalýþmamýzýn tümünü ele aldýðýmýzda bir alt testten elde edilen sonuçlar dýþýnda elde ettiðimiz tüm sonuçlar sayýsal olarak anlamlý çýkmýþtýr. Bu durum, pek çok test için yeterli olan örneklem sayýmýzýn uyguladýðýmýz test için yeterli olup olmadýðý þüphesini uyandýrmýþtýr. Pek çok yayýnda, gürültünün iþ verimliliðini azalttýðý, 1,9,24 dikkat daðýnýklýðýna sebep olduðu, eðilimi olan kiþilerde davranýþ ve kiþilik bozukluklarýna yol açtýðý belirtilmektedir. 9 Bu veriler de dikkate alýndýðýnda elde ettiðimiz bu bulgunun iþ doyumu ve strese yatkýnlýk gibi faktörlere de baðlý olabileceði düþünülmüþtür. Bu sebeple gürültünün yarattýðý stres faktörünü doðru bir þekilde saptayabilmek için, etkisi olabileceði düþünülen diðer faktörlerin ekarte edilmesinin gerekli olduðu ortaya çýkmýþtýr. Elde ettiðimiz bulgular ýþýðýnda, bu çalýþmanýn ilerleyen aþamalarýnda havacýlýk sektörüne hizmet veren kuruluþlara ulaþýp, çalýþmaya dahil edilen kiþi sayýsýnýn arttýrýlmasý ile çalýþmanýn geniþletilerek devam edilmesine karar verilmiþ ve bu konuda giriþimlere baþlanmýþtýr. Diðer taraftan bireylere iþ doyumu ve strese yatkýnlýk testlerinin de bu test ile birlikte uygulanmasý ve bu üç test arasýndaki korelasyonun da deðerlendirilmesinin, stres belirtileri açýsýndan gürültünün etkisini daha güvenilir bir þekilde ortaya çýkaracaðý fikrine varýlmýþtýr. Yazýþma Adresi: Dr. Aydan GENÇ Hacettepe Üniversitesi Odyoloji Bilim Dalý, 060 Sýhhiye- ANKARA Tel : Faks : Belgin E. Gürültünün Ýnsan Saðlýðýna Etkileri. Kent ve Gürültü Sempozyumu. Ankara, 94, pp KAYNAKLAR 9. Güler Ç. Gürültü ve Toplum Saðlýðý Açýsýndan Önemi. Kent ve Gürültü Sempozyumu. Ankara, 94, pp Wallis D. Gürültü Kirliliði. Kent ve Gürültü Sempozyumu. Ankara, 94,pp Belgin E. Gürültü ve Çocuk. Katký Pediatri Dergisi 91;: Kennedy CR, Timerson BJ. An Introduction to Sound Basics Properties. Measurement, Analysis, Regulation. Minnesota, 96,pp Meister EA, Donatelle RJ. The Impact of Commercial Aircraft Noise on Human Health: A Neighborhood Study in Metropolitan Minnesota 00; 63 (4): Gloring A., Word W D. A Critique of Research Data Relating Hearing Level to Exposure to Noise below 90 dba. J Acoust of Occupational Hearing Loss 98,1 (4): Passchier VW, Passchier WF. Noise Exposure and Public Health. Environ Health Perspect 00; 8 (1): Seixas NS, Ren K, Neitzel R, et.al. Noise Exposure Among Construction Electricians. Aihaj; Fairfax 01; 62 (5): Þahin N H, Durak A. Stresle Baþa Çýkma Tarzlarý Ölçeði: Üniversite Öðrencileri için Uyarlanmasý. Türk Psikoloji Dergisi 95; (34): Reber A. Dictionary of Psychology (ed 1). Penguin Books, 85, p Cunnif PF. Environmental Noise Pollution (ed 1), New York, John Wiley & Sons, 77, pp Þahin NH, Durak A. Occupational Stress and Job Satisfaction: The case of Banking Personnel. XXIII. International Congress of Applied Psychology. Madrid, July 94,pp Sümbüloðlu K, Sümbüloðlu. Biyoistatistik. Ankara, 87, Çað Matbaasý.. Kurra S, Özsoy B. Gürültü Kirliliðinin Önlenmesi Taslak Raporu Koordinatör DPT Müsteþarlýðý Sosyal Planlama Genel Müdürlüðü. Nisan, 96.. Berglund B, Lindvall T. Community Noise. Dünya Saðlýk teþkilatý için Hazýrlanmýþ Rapor. Archieves of the Center for Sensory Research 95, 2(1). 98

9 HAVAALANI GÜRÜLTÜSÜNÜN YARATTIÐI STRES FAKTÖRÜNÜN DEÐERLENDÝRÝLMESÝ. Badoux A. Stress Factors and Chronic Illness. Sante 00; (5): Haines MM, Stansfeld S A, Job RFS, et al. A Follow-up Study of Chronic Aircraft Noise Exposure on Child Stress Responses and Cognition. Int J Epidem 01; 30 (4): Smith A, Whitney H, Thomas M, et al. Effects of Caffeine and Noise on Mood, Performance and Cardiyovascular Functioning. Hum Psychopharm 97; (1): Broadbent DE. The Twenty Dials and Twenty Lights Test under Noise Conditions. Rept. 0/ 51.Medical Research Council, Cambridge, England, Auble D, Britton N. Anxiety as a Factor Influencing Routine Performance under Auditory Stimuli. J Gen Psychol. 58, 58: Fidell S, Pearsons K, Tabachnick BG, Howe R. Effects on Sleep Disturbance of Changes in Aircraft Noise Near Three Airports. J Acoust Soc Am 00; 7 (5 Pt 1): Freedman NS, Gazendam J, Levan L, et al. Abnormal Sleep/ Wake Cycles and the Effect of Environmental Noise on Sleep Disruption in the Intensive care Unit. Am J Respir Crit Care Med 01; 3 (2): Çalýþkan M. Ankara'da Ölçülen Trafik Kaynaklý Gürültü ile Ýlgili Deðerlendirme. Kent ve Gürültü Sempozyumu, Ankara, 94, Þahin NH, Durak Batýgün A. Bir Özel Hastane Saðlýk Personelinde Ýþ Doyumu ve Stres. Türk Psikoloji Dergisi 97; (39):