Hemþirelerin Genel Ruhsal Durumlarýnýn Ýncelenmesi

Transkript

1 Hemþirelerin Genel Ruhsal Durumlarýnýn Ýncelenmesi The Analysis of the General Psychological Conditions of Nurses Dr. Serpil Yýlmaz*, Rabia Hacýhasanoðlu**, Zeynep Çiçek** Öz Hemþirelik, insanlarla iliþkiye dayanan bir meslek olduðu için ruhsal yönden saðlýklý meslek üyelerine diðer mesleklerden daha fazla gereksinim duyar. Bu çalýþma hemþirelerin genel saðlýk durumlarýnýn Ruhsal Belirti Tarama Listesi ne (SCL-90-R) göre deðerlendirilmesi ve genel ruhsal saðlýk durumunun bazý etmenlerle iliþkisini belirlemek amacýyla yapýlmýþtýr. Araþtýrma Erzincan Devlet Hastanesi nde 2002'nin Ekim ayýnda gerçekleþtirilmiþtir. Evren büyüklüðü 130 hemþiredir. Örneklem seçilmemiþ olup hemþirelerin hepsine ulaþýlmasý hedeflenmiþtir. Ancak 33 hemþireye, çalýþmaya katýlmayý reddetme, raporlu ya da izinli olma vb. nedenlerle uygulanamadýðýndan, araþtýrma 97 hemþire üzerinde yürütülmüþtür. Araþtýrmaya katýlan hemþireleri tanýtýcý, çalýþma koþullarýný belirten bir anket ile SCL- 90-R kullanýlmýþtýr. Verilerin analizinde; yüzdelik, varyans analizi ve t testi kullanýlmýþtýr. Sonuçta hemþirelerin %29.9'unun 1-5 yýldýr hemþirelik yapmakta olduðu, %47.4'ünün sürekli gece çalýþtýðý, %79.4'ünün hemþirelik mesleðinin hem maddi hem de manevi olarak doyum vermediðini belirttiði saptanmýþtýr. Hemþirelikten doyum saðlayamama nedeninin "Mesleðin fiziksel ve psikolojik olarak yýpratýcý" olmasýna baðlý olduðu belirlenmiþtir (%72.9). Hemþirelerin %34.0'ünün çalýþtýðý bölümden memnun olmadýðý ve bunlardan %57.6'sýnýn çalýþtýðý bölümden memnun olmama nedeni olarak "Sorumluluðumuz fazla ancak yetkimiz az" ifadesini kullandýðý görülmüþtür. Ruhsal belirti düzeyi puan ortalamasý olarak bulunmuþtur ( arasý normal). Hemþirelerin %5.2'sinin araz düzeyinin yüksek olduðu görülmüþtür. Ruhsal belirti alt boyutlarýna baktýðýmýzda hemþirelerin somatizasyon ( ), Öfke-düþmanlýk ( ) ve kiþilerarasý duyarlýlýk ( ) puan ortalamalarýnýn diðer alt boyutlara nispeten daha yüksek olduðu görülmüþtür. Hemþirelerin kronik saðlýk sorununa sahip olmasýnýn ruhsal belirti düzeyini etkilediði (t= 0.18, P<0.01) belirlenmiþtir. Anahtar Sözcükler: Hemþirelik, Ruhsal Belirti Tarama Listesi, hastane. Abstract Nursing requires psychologically healthy staff more than other occupations in that it is a profession based upon relationship with people. This research intended to evaluate the general health condition of nurses according to the Symptom Distress Check List (SCL-90-R) and to define the relation of the general health condition with some factors. The research was carried out at the Erzincan State Hospital in October The universe consisted of 130 nurses. Sampling was not done; it was aimed to reach all the nurses. Since 33 nurses either refused to participate in the study, were on leave or had medical excuse etc., the research was conducted on 97 nurses. In addition to SCL-90-R, a questionnaire was used, which described the characteristics of the nurses and their working conditions. Percentage, analysis of variance and t-test were used in the analysis of the data. It has been found that 29.9% of the nurses had been working for one to five years, 47.4% of them continually worked at nights and 79.4% of them stated that nursing satisfies them neither financially nor spiritually. It has been determined that the reason for this dissatisfaction is that "the job is physically and psychologically wearisome" (72.9%). It has been found that 34.0% of them were not satisfied with the department they worked in and 57.6% of these explained the reason for this as "having a lot of responsibilities but little authority". The mean score of the psychological symptom level has been found to be 0.69±0.41 ( is considered normal). It has been observed that the psychological symptom levels of 5.2% of the nurses were high. When looking at the subdimensions of psychological symptoms, it was seen that the mean scores of somatisation (1.01±0.52), fear-hatred (0.85±0.59) and interpersonal sensitivity (0.83±0.54) were higher than the means of other subdimensions. It has been determined that having chronic health problems affects the levels of psychological symptoms (t=0.18, P<0.01). Key Words: Nurse, Symptom Distress Check List, hospital. *Yrd. Doç.; Atatürk Ü. Erzincan SYO, Erzincan **Öðr. Gör.; Atatürk Ü. Erzincan SYO, Erzincan 2006 cilt 15 sayý 6 92

2 Giriþ Bireyin yaþamýný saðlýklý bir biçimde sürdürebilmesi için çalýþmasý gerekmektedir. Nitekim Freud'da ruh saðlýðýný "Çalýþmak ve sevmek" olarak özetlemiþtir. Çalýþma yaþamý; bireye toplum içinde belli bir rol, yer ve ekonomik yarar saðlamaktadýr, ancak bu olanaklarýn yaný sýra fizyolojik ve psikososyal yönden bazý olumsuzluklarý da beraberinde getirmektedir (1,2). Saðlýk hizmetlerinin yürütülmesinde hemþirelerin çalýþma yaþamýnda karþýlaþmýþ olduðu olumsuz etmenler, hemþirelerin iþ verimini, ruhsal ve bedensel saðlýðýný ve sosyal yaþantýsýný etkilemektedir. Kurum açýsýndan bakýldýðýnda ise olumsuz etmenler iþ veriminin düþmesine, kurumun ekonomik kaybýna, iþ kazalarýnýn artmasýna ve hemþirelerin bakým verdiði kiþilerin doðrudan risk altýnda kalmasýna neden olmaktadýr (3,4). Bu araþtýrma hemþirelerin genel ruhsal durumlarýný incelemek, ilerde yapýlacak araþtýrma ve giriþimlere zemin hazýrlamak amacýyla planlanmýþ ve yapýlmýþtýr. Gereç ve Yöntem Araþtýrma, Erzincan Devlet Hastanesi nde 2002 yýlý Ekim ayýnda gerçekleþtirilmiþtir. Hastanede görev yapmakta olan hemþireler üzerinde tanýmlayýcý olarak planlanmýþ ve yapýlmýþtýr. Araþtýrmanýn evrenini Erzincan Devlet Hastanesi nde görev yapmakta olan 130 hemþire oluþturmaktadýr. Örneklem seçilmemiþ olup hemþirelerin hepsine ulaþýlmasý hedeflenmiþtir. Ancak 33 hemþireye, çalýþmaya katýlmayý reddetme, raporlu yada izinli olma vb. nedenlerle uygulanamadýðýndan araþtýrma 97 hemþire üzerinde yürütülmüþtür. Veriler literatür bilgisinin ýþýðýnda araþtýrmacýlar tarafýndan geliþtirilen sosyo-demografik özelliklerin, mesleki yaþama iliþkin özelliklerin ve saðlýk alýþkanlýklarýna ait özelliklerin yer aldýðý "Bilgi Formu" ve "Ruhsal Belirti Tarama Listesi (SCL- 90-R)" ile toplanmýþtýr. SCL-90-R 1973'de Derogatis ve arkadaþlarý tarafýndan geliþtirilmiþ, Mustafa Kýlýç tarafýndan 1987'de Türkçe'ye uyarlanmýþtýr. Ülkemizde Çuhadaroðlu ve Dað tarafýndan da geçerlik ve güvenirlik çalýþmalarý yapýlmýþtýr (5). Veriler SPSS 10.0 programý ile deðerlendirilmiþ, gruplandýrýlmýþ deðiþkenlerin frekans ve yüzdelik deðerleri, sayýsal deðiþkenlerin aritmetik ortalama ve standart sapmalarý hesaplanmýþ; iki grup ortalamalarý arasýndaki farklarýn belirlenmesinde t testi, ikiden fazla grubun ortalamasýnýn karþýlaþtýrýlmasýnda tek yönlü Anova varyans analizi kullanýlmýþtýr. Bulgular Hemþirelerin %29.9'u yaþlarý arasýnda;%14.4'ü 38 yaþ ve üzerinde;%73.2'si evli; %53.6'sý saðlýk meslek lisesi,%44.3'ü açýk öðretim önlisans programý ve%2.1'i hemþirelik yüksekokullarýndan mezun olmuþlardýr. Hemþirelerin %29.9'u 1-5 yýl, %6.2'si 21 yýl ve daha fazla bir süredir çalýþmaktadýr. Hemþirelerin sorumluluk düzeylerine bakýldýðýnda %67.0'sinin servis hemþiresi olduðu, hemþirelerin %36.1'inin dahili birimlerde çalýþtýðý, %59.8'inin bir yýldýr halen bulunduklarý bölümde çalýþýyor olduklarý, hemþirelerin %47.4'ünün sürekli gece çalýþtýðý ve %51.4'ünün ayda 6-8 kez gece çalýþtýðý görülmüþtür. Hemþirelerin %66'sýnýn çalýþtýðý bölümden memnun olmadýklarýný; bunun nedeni olarak da, baðýmsýz çalýþamadýklarýný (%57.6), sorumluluklarýnýn fazla ancak yetkilerinin az olduðunu (%57.6) ve kiþilerarasý iletiþimin kopuk olduðunu (%45.5) belirtmiþlerdir. Hemþirelerin mesleki doyum saðlama durumlarýna bakýldýðýnda %79.4'ünün meslekten hem maddi hem de manevi yönden doyum saðlayamadýklarýný belirtmiþlerdir. Bunun nedenlerine bakýldýðýnda fiziksel ve psikolojik olarak yýpratýcý olmasý (%72.9), ekonomik yönden yetersizlik (%69.8) ve saðlýk sisteminin bozuk olmasý (%52.1) gibi durumlarýn olduðu görülmektedir. Hemþirelerin genel belirti düzeyi ortalamasý 'dir. Ruhsal belirti alt boyutlarýndan somatizasyon boyutu ortalamasý en yüksektir ( ). Yine öfke-düþmanlýk ( ) ve kiþilerarasý duyarlýlýk ( ) puan ortalamalarýnýn diðer alt boyutlara nispeten daha yüksek olduðu görülmüþtür (Tablo 1). Hemþirelerin yardým gereksinimi düzeyleri incelendiðinde %94.8'inin ruhsal belirti düzeyinin normal sýnýrlarda olduðu (0-1.50), %5.2'sinin araz düzeyi yüksek ( ) bulunmuþtur. Araz düzeyi çok yüksek ( ) kimseye rastlanmamýþtýr (Tablo 2) cilt 15 sayý 6 93

3 Tablo 1. Hemþirelerin SCL-90 R genel ruhsal belirti puan ortalamalarý ile alt boyutlarýnýn daðýlýmý Parametre Ýþaretlenebilecek Ýþaretlenen X+SS alt ve üst alt ve üst deðerler deðerler Genel Belirti Düzeyi Somatizasyon Obsesif-kompulsif Kiþilerarasý duyarlýlýk Depresyon Kaygý Öfke-düþmanlýk Fobik anksiyete Paranoid düþünce Psikotizm Ek maddeler (uyku ve iþtah bozukluklarý, suçluluk duygularý) Tablo 2. Hemþirelerin yardým gereksinimi düzeylerinin daðýlýmý Yardým Ýhtiyacý (X*) Sayý % Normal (0-1.50) Araz düzeyi yüksek ( ) Araz düzeyi çok yüksek ( ) 0 0 *Genel belirti ortalamasý Hemþirelerin yaþlarýna göre SCL-90-R puan ortalamalarý arasýndaki fark istatistiksel olarak anlamsýz bulunmuþtur (P>0.05). Hemþirelerin eðitim durumunun SCL-90-R puan ortalamalarý arasýnda anlamlý bir fark oluþturmadýðý saptanmýþtýr (P>0.05). Hemþirelerin sigara kullanma durumunun SCL- 90-R puan ortalamalarý üzerinde anlamlý bir fark oluþturmadýðý belirlenmiþtir (P>0.05). Hemþirelerin alkol kullanma durumunun gruplarýn SCL-90-R puan ortalamalarý arasýnda istatistiksel olarak anlamlý bir fark oluþturmadýðý saptanmýþtýr (P>0.05) (Tablo 3). Hemþirelerin kronik saðlýk sorununa sahip olmasýnýn SCL-90-R puan ortalamalarýnda istatistiksel olarak anlamlý bir fark oluþturduðu görülmüþtür (P<0.01) (Tablo 3). Tablo 3 te hemþirelerin SCL-90-R puan ortalamalarýnýn çalýþma yýlý ile birlikte paralel bir artýþ gösterdiði görülmüþ ancak aralarýndaki fark anlamsýz bulunmuþtur (P>0.05). SCL-90-R puan ortalamalarý üzerinde, hemþirelerin çalýþma sisteminin istatistiksel olarak anlamlý bir fark oluþturmadýðý görülmüþtür (P>0.05). Hemþirelerin çalýþtýðý bölümün SCL-90-R puan ortalamalarý arasýnda anlamlý bir fark oluþturmadýðý saptanmýþtýr (P>0.05). Hemþirelerin çalýþtýðý bölümden memnuniyet duyma durumunun SCL-90-R puan ortalamalarýnda istatistiksel olarak anlamlý bir fark oluþturmadýðý görülmüþtür (P>0.05). Hemþireliðin doyum verme durumuna göre SCL-90-R puan ortalamalarý arasýndaki fark istatistiksel olarak anlamsýz bulunmuþtur (P>0.05) (Tablo 3). Tartýþma Çalýþmada hemþirelerin genel belirti düzeyi ortalamasý olarak bulunmuþtur. Ulupýnar (6) hemþirelerin benlik saygýsý ve genel ruhsal durumlarýný deðerlendirdiði çalýþmasýnda hemþirelerin SCL-90 a göre ruhsal belirti düzeyi puan ortalamasýný ( ) olarak, Sever ve arkadaþlarý (7) hemþirelik öðrencileri üzerinde yürüttükleri çalýþmada ( ) olarak ve Terakye (8) hemþire öðrencilerde (0.92) olarak bulmuþtur. Elde ettiðimiz puan ortalamasýnýn bu çalýþmalarla paralellik gösterdiði görülmüþtür. Hemþirelerin %94.8 inin ruhsal belirti düzeyinin normal sýnýrlarda olduðu (0-1.50), %5.2'sinin araz düzeyinin yüksek olduðu ( ) görülmüþtür. Terakye nin (8) hemþirelik öðrencilerinde yürüttüðü çalýþmada öðrencilerin %3.83 ünün ( ) arasýnda SCL-90-R puan ortalamasýna sahip olduðu tespit edilmiþtir. Elde edilen sonuç bize ruhsal belirti yönünden yardým gereksinimi olan hemþire oranýnýn düþük görünmesine karþýn insanlarla sürekli iletiþim durumunda olunan ve saðlýk bakým gereksinimlerinin karþýlandýðý bir meslek dalýnda gözardý edilmemesi gereken bir oran olduðunu düþündürmektedir. Hemþirelerin yaþlarýna göre SCL-90-R puan ortalamalarý arasýndaki fark istatistiksel olarak anlamsýz bulunmuþtur (P>0.05). Bingöl ün (9) hemþirelik öðrencileri üzerinde yürüttüðü çalýþmada öðrencilerin ruhsal durumlarý ile yaþ gruplarý arasýndaki iliþkinin anlamsýz olduðu saptanmýþtýr. Bu çalýþmanýn sonucu Bingöl'ün çalýþma sonucuyla uyum göstermektedir. Hemþirelerin eðitim durumunun SCL-90-R puan ortalamalarý arasýnda anlamlý bir fark oluþturmadýðý saptanmýþtýr (P>0.05). Durmuþ ve Yýldýz ýn (10) çalýþmasýnda hemþirelerin mezun olduklarý okullar ile iþ stresi arasýnda bir iliþki olmadýðý görülmüþtür. Uðurlu nun (11) çalýþmasý da bu görüþümüzü desteklemektedir. Hemþirelerin sigara kullanma durumunun SCL-90-R puan ortalamalarý üzerinde anlamlý bir fark oluþturmadýðý saptanmýþtýr (P>0.05) cilt 15 sayý 6 94

4 Tablo 3. Hemþirelerin bireysel özellikleri ve çalýþma koþullarýna göre SCL-90-R puan ortalamalarý SCL-90-R Yaþ S X+SS Anlamlýlýk Derecesi Yaþ ± 0.43 F=0.72 P> Yaþ ± Yaþ ± Yaþ ± Yaþ ve üzeri ± 0.28 Eðitim Durumu Saðlýk meslek lisesi ± 0.42 KW=0.39 Açýk öðretim önlisans programý ± 0.40 SD=2 Hemþirelik yüksekokulu ± 0.37 P>0.05 Sigara Ýçme Durumu Hiç içmiyor ± 0.26 KW=7.08 Ýçiyordu býraktý ± 0.37 SD=3 Her gün içmemekle birlikte ara sýra içer ± 0.41 P>0.05 Her gün en az bir ya da daha fazla içer ± 0.47 Alkol Kullanma Durumu Hiç içmiyor ± 0.40 KW=4.88 Her gün bir dubleden az içer ± 0.65 SD=2 Her gün en az bir ya da daha fazla içer ± 0.33 P>0.05 Kronik Saðlýk Sorunu Var ±0.29 t= 2.72 P< Yok ±0.42 Toplam Hizmet Süresi 1-5 yýl ± 0.52 F=1.23 P> yýl ± yýl ± yýl ± yýl ve üzeri ± 0.35 Halen Çalýþtýklarý Bölümler Baþhemþirelik ± 0.44 F=0.63 P>0.05 Yoðun bakým ± 0.33 Cerrahi birimler ± 0.35 Dahili birimler ± 0.46 Kadýn-doðum ± 0.48 Ameliyathane ± 0.52 Acil servis ± 0.22 Poliklinikler ± 0.28 Çalýþtýðý bölümden Memnun Olan ± 0.40 F=0.12 P>0.05 Memnun Olmayan ± 0.44 Hemþireliðin Doyum Verme Durumu Maddi yönden doyum vermiyor ± 0.36 KW=0.24 Manevi yönden doyum vermiyor ± 0.34 SD=2 Hem maddi hem de manevi yönden doyum vermiyor ± 0.41 P> cilt 15 sayý 6 95

5 Bilgili nin (2) çalýþmasýnda hemþirelerin sigara kullanmasý ile ruhsal durumlarý arasýnda anlamlý bir iliþki olduðu görülmüþtür. Hemþirelerin stresle baþetme yöntemi olarak saðlýksýz bir yol olan sigara içmeyi kullandýklarý göz önünde bulundurulursa, bulgular arasýndaki farklýlýðýn, çalýþmamýza katýlan hemþirelerin sigara içmenin yaný sýra ruhsal durumlarýný olumlu yönde etkileyen daha etkili baþetme yöntemleri kullanýyor olabileceklerini düþündürmektedir (12). Hemþirelerin alkol kullanma durumunun gruplarýn SCL-90-R puan ortalamalarý arasýnda istatistiksel olarak anlamlý bir fark oluþturmadýðý saptanmýþtýr (P>0.05). Schwartz'ýn (13) çalýþmasýnda hemþirelerin diðer kadýnlara göre daha yüksek oranda alkol kullandýklarý ve yaþamdan daha çok zevk aldýklarý tespit edilmiþtir. Alkol kullandýðýný belirten hemþirelerin alkol kullanmayanlara göre ruhsal belirti puan ortalamalarý daha yüksek olmasýna karþýn istatistiksel olarak anlamlý bir fark bulunmamasý hemþirelerdeki alkol alma eðiliminin toplumsal ve bireysel stres etkenlerinden kaynaklanmadýðýný göstermektedir. Hemþirelerin kronik saðlýk sorununa sahip olmasýnýn SCL-90-R puan ortalamalarýnda istatistiksel olarak anlamlý bir fark oluþturduðu görülmüþtür (P<0.01) (Tablo 2). Bilgili (2) çalýþmasýnda hemþirelerin saðlýk yakýnmalarý ile ruhsal belirtileri arasýnda anlamlý bir iliþki olduðunu tespit etmiþtir. Bu bulgular bizim araþtýrmamýzý desteklemektedir. Hemþirelerin SCL-90-R puan ortalamalarýnýn çalýþma yýlý ile birlikte paralel bir artýþ gösterdiði görülmüþ ancak aralarýndaki fark anlamsýz bulunmuþtur (P>0.05). Karadað ve arkadaþlarýnýn (14) hemþireler üzerinde yürüttükleri çalýþmada 10 yýlýn üzerinde çalýþan hemþirelerde kiþisel baþarý duygusunun yüksek olduðu saptanmýþtýr. Durmuþ ve Yýldýz ýn (10) çalýþmasýnda da hemþirelerin iþ stresini çalýþma yýlýnýn etkilemediði bulunmuþtur. Çalýþma yýlýna göre artan kiþisel baþarý duygusu ve anlamlý bir farklýlýk göstermeyen iþ stresine paralel olarak ruhsal durum da etkilenmemektedir. SCL-90-R puan ortalamalarý üzerinde, hemþirelerin çalýþma sisteminin istatistiksel olarak anlamlý bir fark oluþturmadýðý görülmüþtür (P>0.05). Ulupýnar ýn (6) çalýþmasýnda çalýþma þekliyle benlik saygýsý arasýnda anlamlý bir iliþki olmadýðý tespit edilmiþtir. Bu çalýþma bulgularýmýzý desteklemektedir. Hemþirelerin çalýþtýðý bölümün SCL-90-R puan ortalamalarý arasýnda anlamlý bir fark oluþturmadýðý saptanmýþtýr (P>0.05). Bilgili (2) çalýþmasýnda hemþirelerin çalýþtýklarý ünitelere göre ruhsal belirti puan ortalamalarý arasýnda anlamlý bir iliþki olduðu tespit edilmiþtir. Bulgulardaki bu farkýn kurum farkýndan kaynaklandýðý düþünülmektedir. Hemþirelerin çalýþtýðý bölümden memnuniyet duyma durumunun SCL-90-R puan ortalamalarýnda istatistiksel olarak anlamlý bir fark oluþturmadýðý görülmüþtür (P>0.05). Ulupýnar'ýn (6) çalýþmasýnda hemþirelerin çalýþtýklarý bölümden memnun olmama nedenleri ile benlik saygýsý arasýndaki iliþki anlamlý bulunmuþtur. Ayný biçimde Dinç in (15) çalýþmasýnda hemþirelerin çalýþýlan bölümden memnuniyet durumlarýnýn iþ stresi ve iþ doyumunu etkilediði görülmüþtür. Bu durum bize tanýmlanan memnuniyetin anlam içeriði bakýmýndan daha yakýndan irdelenmesi gerektiðini düþündürmektedir. Hemþireliðin doyum verme durumuna göre SCL-90-R puan ortalamalarý arasýndaki fark istatistiksel olarak anlamsýz bulunmuþtur (P>0.05). Mesleki doyum aldýðýný tanýmlayan hiçbir hemþirenin olmamasý dikkat çekicidir. Bilgili nin (2) çalýþmasýnda hemþirelerin mesleki doyum saðlama durumlarý ile ruhsal belirti puan ortalamalarý arasýnda anlamlý bir iliþki olduðu tespit edilmiþtir. Bulgulardaki bu farklýlýðýn çalýþmamýzda hemþirelerin %100 ünün maddi ve/ya da manevi olarak mesleki doyum saðlayamamasýndan kaynaklandýðý düþünülmektedir. Sonuç Araþtýrmaya katýlan hemþirelerin %79.4 ü hemþireliði hem maddi hem de manevi olarak doyum verici bulmadýðý, %34.0'ünün çalýþtýðý bölümden memnun olmadýðý görülmüþtür. Hemþirelerin ruhsal belirti düzeyi puan ortalamasý olarak bulunmuþ ( arasý normal), %5.2 sinin araz düzeyinin yüksek olduðu görülmüþtür. Ruhsal belirti alt boyutlarýndan somatizasyon, öfkedüþmanlýk ve kiþilerarasý duyarlýlýk puan ortalamalarýnýn diðer alt boyutlara nispeten daha yüksek olduðu görülmüþtür. Hemþirelerin kronik saðlýk sorununa sahip olmasýnýn ruhsal belirti düzeyini etkilediði belirlenmiþtir cilt 15 sayý 6 96

6 Elde edilen bulgular doðrultusunda þu önerilerde bulunulmuþtur: - Topluma daha iyi bir saðlýk hizmeti sunulmasý ve çalýþanlarýn saðlýklarýnýn korunmasý için çalýþma yerlerinin uygun olarak düzenlenmesi, - Hemþirelerin ekonomik kazancýnýn yükseltilmesi, - Sosyal gereksinimleri karþýlayacak olanaklarýn saðlanmasý - Hemþirelerin çalýþtýklarý servislere ve bakým verdikleri hastalara yönelik bilgi ve uygulamalarý içeren hizmet içi eðitimin organize edilmesi, - Hemþirelere stresi tanýma, tanýmlama, kendilerini tanýyabilme, stresi olumlu yönde çözebilme yönünden rehberlik-danýþmanlýk biriminin oluþturulmasý - Hemþirelerin beden ve ruh saðlýklarýný koruma yönünden bilinçlendirilmeleri (rehberlik ve danýþma hizmetleri, rutin tetkikler vb.) - Hemþirelerin olumsuz benlik kavramý geliþtirmelerine etki eden görev, yetki ve sorumluluk karmaþasýný engellemek için bunlarýn yasal çerçevede oluþmasý için uðraþ verilmesi. Ýletiþim: Serpil Yýlmaz E-posta: serpilyilyilmaz@hotmail.com Kaynaklar 1. Uðurlu N. ve ark. Hemþirelerde benlik saygýsý ve içdýþ kontrol odaðý arasýndaki iliþki. VII. Ulusal Hemþirelik Kongresi Kitabý. Erzurum Bilgili N. Ankara Dýþkapý SSK Hastanesi'nde çalýþan hemþirelerin genel ruhsal durumlarýnýn deðerlendirilmesi. V. Ulusal Hemþirelik Kongresi Kitabý. Ýzmir Platin N. Klinisyen Hemþirelerin Sorunlarý. VII. Ulusal Hemþirelik Kongresi Kitabý. Erzurum Özbek K. ve Girgin G. Saðlýk Bakanlýðý Ýzmir Ýl Teþkilatýnda Çalýþan Pratisyen Hekimlerde Tükenmiþlik (burnout) Sendromunun Araþtýrýlmasý. Ruh Saðlýðý Bülteni. Saðlýk Bakanlýðý Temel Saðlýk Hizmetleri Genel Müdürlüðü Yayýný Öner N. Türkiye'de Kullanýlan Psikolojik Testler. 3. basým. Boðaziçi Üniversitesi Matbaasý. Ýstanbul Ulupýnar S. Çeþitli Kurumlarda Çalýþan Hemþirelerin Benlik Saygýsý ve Ruhsal durumlarýný Etkileyen Etmenlerin Araþtýrýlmasý. Yayýnlanmamýþ yüksek lisans tezi. Ýstanbul Üniversitesi Saðlýk Bilimleri Enstitüsü. Ýstanbul Sever A.D. ve ark. Ýstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemþirelik Yüksekokulu ve Saðlýk Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Hemþirelik Bölümü Öðrencilerinin Benlik Saygýlarý ve Ruhsal Durumlarýnýn Araþtýrýlmasý. Hemþirelik Bülteni. 1993; 7(28): Terakye G. (1990). Hacettepe Üniversitesi Hemþirelik Yüksekokulu Öðrencilerinde Ruhsal Durum Deðerlendirilmesi. Hemþirelik Bülteni 4(15): Bingöl M. Erzurum Ýl Merkezinde Bulunan Yatýlý Saðlýk Meslek Liseleri Öðrencilerinin Ruhsal Sorunlarýnýn Araþtýrýlmasý Üzerine Bir Çalýþma. Atatürk Üniversitesi Saðlýk Bilimleri Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum Durmuþ B. Yýldýz H. Elazýð Ýl Merkezindeki Hastanelerde Çalýþan Hemþirelerin Ýþ Stres Puanlarýnýn Deðerlendirilmesi. VII. Ulusal Hemþirelik Kongresi Kitabý. Erzurum Uðurlu N. Hemþirelerde Kontrol Odaðý Ýnancý ile Stresle Baþa Çýkma Stratejileri ve Psikolojik Belirti Gösterme Durumlarý Arasýndaki Ýliþkiler. Atatürk Üniversitesi Saðlýk Bilimleri Enstitüsü. Doktora tezi. Erzurum. (2002). 12. Yurdakul S. ve ark. Ankara Numune Hastanesi nde çalýþan doktorlarýn stres ile baþaçýkma yöntemleri ile sigara içme davranýþlarý arasýndaki iliþki Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi. Mersin. (1989). 13. Schwartz-Barcott D. Are nurses healtier and happier than the general public?. Nursing Form. 1990; 25(4): Karadað ve ark. Hemþirelerin iþ doyumu ve tükenmiþlik düzeyleri ile bunlarý etkileyen bazý deðiþkenlerin incelenmesi. Hemþirelik Forumu Dergisi. 2002; 5(6): Dinç Sever. A. Hemþirelerin iþ stresi ile baþaçýkma yollarý ve bunun sonuçlarýnýn araþtýrýlmasý. VI. Ulusal Hemþirelik Kongresi Kitabý. Ankara cilt 15 sayý 6 97