Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Ülke Notlarının Değerlendirilmesine İlişkin Akademisyenlerin Algısı

Transkript

1 Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Ülke Notlarının Değerlendirilmesine İlişkin Akademisyenlerin Algısı Dr. Ramazan YANIK

2 Dr. Ramazan YANIK Kredi Derecelendirme (Rating) Kuruluşlarının Ülke Notlarının Değerlendirilmesine İlişkin Akademisyenlerin Algısı ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2013, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Nisan 2013, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Gülnur Öcalan Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15 İSKİTLER/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V GİRİŞ... 1 BİRİNCİ BÖLÜM 1. KREDİ DERECELENDİRME KURULUŞLARI Kredi Derecelendirme (Rating) Kavramı Uluslararası Kredi Derecelendirme Kuruluşları Standard&Poor s Moody s Fitch Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Ülke Notu Belirleme Esasları (Metodolojileri) Standard&Poor s Ülke Notu Belirleme Esasları Standard&Poor s Ülke Notu Belirleme Süreci Moody s Ülke Notu Belirleme Kriterleri Fitch Şirketinin Ülke Notu Belirleme Kriterleri Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Ülke Notları Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Belirlediği Ülke Notlarına Yaklaşımlar... 25

4 İKİNCİ BÖLÜM 2. RATİNG KURULUŞLARININ ÜLKE NOTLARININ AKADEMİSYENLER TARAFINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Amaç Çalışmanın Sınırları Araştırma Metodu ve Veri Toplama Yöntemi Demografik Bilgiler Akademik Unvan Akademik Alan Cinsiyet Akademik Deneyim Bulgular Objektiflik Unsuru Frekans ve Yüzde Bilgileri Gerçeği Yansıtma Unsuru Frekans ve Yüzde Bilgileri Diğer Rating Kuruluşlarından Bağımsızlık Unsuru Frekans ve Yüzde Bilgileri Birbirini Takip Eden Yıllarda Kredi Derecelendirme Notlarının Tutarlılığı Unsurunun Frekans ve Yüzde Bilgileri II

5 2.5.5.Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Ülke Notlarının Finansal Krizleri Öngörmede Başarısı Unsurunun Frekans ve Yüzde Bilgile Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Ülke Notları Belirleme Sisteminin Metodolojik Problemler İçermesi Unsurunun Frekans ve Yüzde Bilgileri Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Ülke Notları Belirlerken Siyasi Baskılardan Etkilenmesi Unsurunun Frekans ve Yüzde Bilgileri Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Ülke Notlarını Belirlerken Çıkar Çatışmalarını Göz ardı Etmeleri Unsurunun Frekans ve Yüzde Bilgileri Aritmetik Ortalama, Standart Sapma, Mod ve Medyan Değerleri ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3. BAĞIMLI DEĞİŞKENLER ARASINDAKİ İLİŞKİLER VE AKADEMİK BRANŞLAR AÇISINDAN FARKLILIK ANALİZİ Bağımlı Değişkenler Arasındaki İlişki Akademik Bilim Alanları Açısından Farklılık Analizi KAYNAKÇA III

6 EK-1: Rating Kuruluşlarının Ülke Notlarının Değerlendirilmesine İlişkin Akademisyenlerin Algısı Anketi IV

7 ÖNSÖZ Mali ve finansal krizlerin art arda sarstığı ülkeler kredi derecelendirme kuruluşlarının belirledikleri notlar nedeniyle uluslararası piyasalarda değişik düzeylerde fon maliyetleriyle karşı karşıya kalmaktadırlar. Kredi derecelendirme kuruluşlarının verdikleri notlar yükseldikçe kredilerin faizlerine ilişkin maliyetler düşmektedir. Notların olumsuz yönde değişmesi ise kredi ve fon maliyetlerinin artışı ile sonuçlanmaktadır. Ülkemiz açısından, beklentileri karşılamayan notlar nedeniyle yıllık fon maliyetlerindeki artışlara ek olarak, ülkemize yapılması beklenen yabancı yatırım seviyesindeki düşüş de ayrı bir kayıp olarak değerlendirilmektedir. Standard&Poor s, Moody s ve Fitch şirketlerinin hem diğer ülkeler hem de ülkemiz için belirledikleri notların üniversitelerimizin İktisat ve İşletme Anabilim dalı öğretim üyeleri tarafından nasıl algılandığını belirlemeye çalıştığımız bu araştırmanın konu ile ilgili daha sonra yapılacak çalışmalara katkı sağlamasını ümit etmekteyim. Erzurum, Nisan 2013 Dr.Ramazan YANIK V

8 GİRİŞ Kredi derecelendirme kuruluşları belirli aralıklarla ülkeler, işletmeler, bankalar, finansal kurumlar ve tahviller için derecelendirme notu belirlemektedir. Belirlenen bu notlar başta derecelendirme kuruluşlarının resmi web siteleri olmak üzere çeşitli yollarla menfaat sahiplerine, ihraççılara ve piyasalardaki diğer ilgililere açıklanmaktadır. Derecelendirme notlarının ülkeler açısından önemi, borçlanmalar için katlanılacak faiz tutarları üzerindeki etkisinden kaynaklanmaktadır. Aynı zamanda uluslararası bir prestij unsuru da olan ülke notları piyasalarda, o ülke için uygulanacak kredibilite düzeyinin belirlenmesi için de kullanılmaktadır. Günümüzde birçok şirket ve kurum derecelendirme faaliyetinde bulunmasına rağmen Standard&Poor s, Moody s ve Fitch IBCA şirketleri piyasaya hâkim şirketler olarak ülke notlarını belirlenmesinde etkin bir rol oynamaktadırlar. Üstlendikleri bu rol ülkelerin uluslararası piyasa etkinlikleri açısından çok önemli olduğu için kredi derecelendirmenin öncü kuruluşları, ülkeler ve yetkilileri tarafından yakından takip edilmektedir.

9 Kredi derecelendirme kuruluşlarının ülkeler tarafından yakın ilgi görmesi, ülkelerin ekonomik ve mali durumlarının esas alındığı not belirleme sürecinde ülkelerin beklentilerini karşılama açısından çeşitli tepkilere neden olmaktadır. Ülkeler kredi derecelendirme kuruluşlarının notlarını değerlendirirken benzer ekonomik, mali ve siyasi durumlarda olan ülkelerle aynı düzeyde not beklentisi içinde olurlar. Bir diğer açıdan ülkeler, kredi derecelendirme kuruluşlarının ülke notunu belirlerken kullandıkları ve açıkladıkları kriterler açısından kötü durumda olan ülkelerden daha iyi notlarla derecelendirme beklentisi içerisine girerler yılında Avrupa da gerçekleşen finansal krizin ardından Yunanistan ekonomisinin büyük kırılmalar yaşaması durumu örnek olay niteliği arz etmektedir. Gerek kriz öncesinde Yunanistan ın kötü bir ekonomik durumla karşılaşmasının öngörülmemesinin etkisi gerekse kriz süresince Yunanistan a daha iyi konumdaki ülkelerden yüksek bir şekilde yatırım yapılabilir kategoride not verilmesi eleştiriler konusunda akademik çalışmalara yön vermiştir. Bu çalışmanın amacı, kredi derecelendirme kuruluşlarının not belirlerken objektif davranması, diğer derecelendirme kuruluşlarından bağımsız süreçler geliştirmesi, birbirini takip eden ülke notlarının tutarlılığı, finansal krizleri 2

10 öngörmede başarılı olması gibi kriterler açısından değerlendirilmesine ilişkin akademisyenlerin algısını ölçmektir. Bu amaçla literatür incelemesine dayanarak oluşturulan ve güvenilirlik testi yapılan bir anket, Türkiye deki üniversitelerde görev yapan İşletme ve İktisat anabilim dalında doktora yapmış öğretim üyelerine yöneltilmiş ve cevaplamaları sağlanmıştır. Çalışmamızın birinci bölümünde üç büyük kredi derecelendirme kuruluşu hakkında bilgi verilmiş, bu kuruluşların not belirleme metodolojileri ve ülkeler için verdiği notlar ele alınmıştır. Ayrıca kredi derecelendirme kuruluşlarını değerlendiren literatürdeki akademik çalışmalar incelenmiştir. İkinci bölümde araştırmada uygulanan ankete ilişkin frekans ve yüzde değerleri ile sonuçlar ifade edilmiş, sonuçlarla ilgili yorumlar yapılmıştır. Üçüncü bölümde ise İktisat ve İşletme ana bilim dalı öğretim üyeleri açısından akademik algılara ilişkin farklılık analizi bilgileri ve sonuçları ifade edilmiştir. 3

11 BİRİNCİ BÖLÜM 1. KREDİ DERECELENDİRME KURULUŞLARI 1.1. Kredi Derecelendirme (Rating) Kavramı Kredi derecelendirmesi hem yatırımcıların, hem fayda gruplarının hem de borçlanma yoluna giden ihraççıların korunması amacıyla; borçlanma araçlarının ve faizlerinin vadesinde ödenme riskinin, yönetim ve mali yapılardan kaynaklanan risklerin ölçülmesi olarak tanımlanmaktadır (Akbulak, 2012: 171). Standard&Poor s şirketinin yaklaşımına göre, kredi derecelendirme kredi riskine dair görüşlerdir. Diğer bir ifadeyle, borçlanma yapan şirketlerin ya da ülkelerin finansal yükümlülüklerini, ödeme gücünü ortaya koyan kredibilite durumuna ilişkin yargıları ifade etmektedir. (S&P) Moody s şirketine göre kredi derecelendirme, menkul kıymet ihraç eden kuruluşların bu menkul kıymetlerin anapara ve faizlerinin zamanında ödenebilmesine hakkında ortaya konan hüküm olarak tanımlamaktadır (Stimpson,1992:71; Eren, 2010:113). Bir diğer büyük kredi derecelendirme kuruluşu olan Fitch ise genel bir tanım ile kredi derecelendirmeyi rating notu verilen kuruluşun finansal yükümlülüklerini zamanında karşılayıp 4