İZMİR İN BAZI KORUNMAYA DEĞER AĞAÇLARI. Dr. Mustafa BATUR ÖZET

Transkript

1 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım İZMİR İN BAZI KORUNMAYA DEĞER AĞAÇLARI Dr. Mustafa BATUR mustafabtr@yahoo.com ÖZET İnsanoğlu var olduğundan bu yana ormanlar ve ağaçlarla iç içe yaşam şt r. İnsanoğlu bar nma, s nma ve beslenme gibi en temel ihtiyaçlar n ormanlardan karş lam şlard r. Bugün her ne kadar teknoloji ilerlemiş büyük kentler oluşmuş olsa da, orman ve ağaç yaşam n kaynağ d r. Doğan n en önemli halkas olan ormanlar ve ağaçlar toplumlar n soyut dünyalar n da derinden etkilemiştir. Kimi zaman toplumun inançlar nda ve folklorunda yeri olan baz ağaçlar binlerce y ll k ömürleriyle günümüze kadar yaşam şlard r. Bu ağaçlar genellikle diğerlerine göre oldukça yaşl ve özellikleri s ra d ş d r. Bu ağaçlar An t Ağaç veya Tabiat An t ad yla tescillenip korunurlar. Bu ağaçlarla bağlant l olarak nesilden nesile anlat lan hikaye ve efsaneler toplumsal kültürün gelişmesi ve yeni nesillere aktar lmas nda büyük önem taş r. Görsel özellikleriyle de büyük bir seyir zevkine sahiptirler. Bu ağaçlar muhteşem görünüşleriyle insanlar n ilgi odağ olurken, son y llarda dünyada ve ülkemizde önem kazanan ekoturizm aktivitelerinin önemli elemanlar ndan birisi haline gelmiştir. An tsal nitelikli ağaçlar n diğer korunan varl klardan fark ise canl olmalar d r. Bu özellikleri nedeniyle bilimsel çal şmalar için de önemli objelerdir. Ülkemizdeki korunmaya değer ağaçlar n birçoğu günümüze kadar, konuya ilgi duyan bilim adamlar ve araşt rmac lar taraf ndan incelenmiş ve kay t alt na al nm şt r. Ancak yap lan incelemelere göre İzmir s n rlar içinde olup da Türkiye çap nda büyük öneme sahip ağaçlardan baz lar n n literatürde yer almamas dikkat çekicidir. Örneğin; Bay nd r ilçesi K z loba köyündeki Aslan Kavak isimli ç nar ağac ülkemizin en kal n gövdeli ağac d r. Yine Kemalpaşa da bulunan Palamut Meşesi görselliği ve boyutlar yla eşsizdir. Bu bildiride; İzmir ilindeki korunmaya değer baz önemli ağaçlar tarihi, görsel, fiziksel ve folklorik özellikleriyle tan t l rken ilin kültür ve turizmine olan katk lar değerlendirilmiştir. Anahtar kelimeler: an t ağaç, tabiat an t, ekoturizm Ağaçlar n insan hayat ndaki yeri Ağaçlar n insana karş olan zamansal üstünlükleri ve doğan n gerçek sahipleri olarak alg lanmalar sayesinde, mitolojik ve dini anlamda simgeye dönüşmüş birçok ağaç türü vard r. Tanr sal bir amaçla yarat lm ş olduklar inanc, insan ile ağaçlar aras nda doğaüstü bağlar yaratm şt r. Bunun sonucu olarak da say s z efsanenin ve inan ş n konusu haline gelmişlerdir. Ağaçlar, tarih boyunca insanlar n inançlar nda yer bulmuş, birçok ağac n toplum inan şlar nda sembolize ettiği kavramlar gelişmiştir. Ağaç kültünde göğe doğru yükselen serviler ebedi hayat, nar ağac cenneti, dut ağac bereketi simgeler. Ebedi hayat n bir simgesi olarak

2 588 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 bir mum alevi misali ilahi güce doğru yükselen serviler ise geçmişten beri mezarl klar n sembol ağaçlar olmuşlard r. Ağaç kültünün Türk tarihinde önemli yeri vard r. Türeyiş Efsanesine göre Uygurlar n atalar bir kay n ağac ndan doğan 5 çocuktan gelmiştir. Yine efsaneye göre Oğuz Kağan güzel eşini bir kay n ağac n n kovuğunda bulmuştur (GENÇ M., GÜNER T., 2003). Geçmiş tarihteki en önemli efsanelerden birisi ise Osman Gazi nin rüyas d r. Rivayete göre; Bir gün Osmanl İmparatorluğu nun kurucusu Osman Gazi, Şeyh Edebal n n evine ziyarete gittiği gece bir rüya görür: Rüyada, Şeyh in göğsünden yükselen bir ay, Osman Gazi nin göğsüne girer. Ay n girdiği yerde bir ç nar ağac yeşerir. H zla büyür, etraf na uzatt ğ dallar yla ulu bir ağaca döner. Dağlar, ovalar, dereler, akarsular bu ulu ç nar n gölgesi alt nda kal r Sabah, Osman Gazi, Şeyh e bu rüyay anlatt ğ nda, Şeyh Edebal Osman Gazi nin Dünyaya hükmeden bir devlet kuracağ n müjdeler İşte bu nedenledir ki, Osmanl padişahlar n n ç nar ağac na ayr bir önem verdiği ve yeni bir şehzade doğduğunda mutlaka bir de ç nar ağac diktirdikleri söylenir. Bu ayn zamanda köklü bir devlet geleneğinin de simgesidir. Bu ağaçlar n baz lar tarihe tan kl k ederken, günümüze kadar yaşam ş ve birer tabiat an t na dönüşmüşlerdir (BATUR M., 2012). Türk büyüklerinin ağaçlara verdiği önemi vurgulayan yak n tarihimizin en önemli olay Attürk ün Yürüyen Köşk hikayesidir. Köşke ismini veren bu olay tüm insanl k için önemli mesajlar taş r. Hikayeye göre: Bir gün; Türkiye Cumhuriyeti nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk yat yla Yalova sahillerinde gezerken, k y da gürbüz ve ulu bir ç nar ağac görür. Ağac n görkeminden etkilenerek yat durdurur ve ç nar ağac n n yan na gider. Uzunca bir süre ç nar n gövdesine yaslanarak dinlenir. Ç nar ağac n n güzelliğinden etkilenen Atatürk ağac n yak n na bir köşk yap lmas n emreder. Köşk k sa sürede yap l r Ancak bir süre sonra ağac n dallar köşkün çat s n n üzerine gelir. Bir y l kadar sonra Atatürk ziyaret için köşke tekrar geldiğinde; köşkün yetkilileri durumu anlatarak dallar kesmek için izin isterler. Ancak; Atatürk ç nar n dallar n n kesilmesine izin vermez. Köşkün yerinin değiştirilmesini emreder. Bunun üzerine İstanbul Belediyesi nin ekipleri çal şmalara başlar. Köşkün temeli aç l r, tren raylar n n üzerinde hareket ettirilerek ağac n biraz daha uzağ na yerleştirilir. Bu olay zaman n gazetelerinde belge ve fotoğraflar yla yer almaktad r. O günden bu güne köşkün ad Yürüyen Köşk olarak bilinir (BATUR M., 2012).

3 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım İnsan hayat nda önemli yeri olan veya fiziksel olarak s ra d ş ve ender bulunan ağaçlar korunmaya değer ağaçlard r. Bu ağaçlardan baz lar ise an t niteliği taş r. An tsal nitelikli ağaçlar n önemi ve korunmas ile ilgili hukuki süreç Ağaç ve ağaç topluluklar ndan baz lar ender fiziksel özelliklere sahiptir. Bu tabiat varl klar çoğu zaman insan n etkileşimde bulunmad ğ ve keşfedilmemiş doğal alanlarda bulunurlar. Dallar ndaki ilginç şekiller, devasa boyutlar, binlerle ifade edilen yaşlar ile s ra d ş d rlar. TSE standartlar na girmiş tan m yla;geçmiş ile günümüz, günümüz ile gelecek aras nda köprü kurabilecek uzunlukta doğal ömre sahip olan ağaçlardan yaş, gövde çap, tepe çap ve boy itibariyle kendi türünün al ş lagelmiş ölçülerinin çok üzerindeki boyutlara ulaşan, yada, yöre tarihinde, mistik kültüründe ve folklorunda özel yeri bulunan ağaçlara An t ağaç ad verilir (Asan, 1991). Doğa araşt rmac lar için önemli bilimsel objelerdir. Bu ağaçlar n doğal ortamda bulunanlar ise Tabiat An t kapsam na girmektedir. Tabiat n bu eşsiz varl klar ayn zamanda insana büyük seyir zevki verirler. Bunlardan baz lar insanl ğ n ortak değeri kabul edilir ve dünya miras olarak korunurlar. İnsanl ğ n ortak değeri olan doğal an tlar n dünya miras olarak korunmas na ilişkin en önemli belge Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü Genel Konferans 17 Ekim-21 Kas m l972 tarihleri aras nda Paris'te toplanan onyedinci oturumunda al nan karard r. Bu karara göre ağaç ve ağaç topluluklar n n dünya miras olarak kabul edilebilmesi 2. madde kapsam na girmektedir. Bu maddeye göre; Estetik veya bilimsel aç dan istisnaî evrensel değeri olan, fiziksel ve biyolojik oluşumlardan veya bu tür oluşum topluluklar ndan müteşekkil doğal an tlar dünya miras olarak kabul edilir. Türkiye bu sözleşmeye iştirak ettiğini tarih ve 2658 say l kanun ile kabul etmiştir. Doğada eşine ender rastlanan bozulmam ş alanlara genel olarak Korunan Alanlar ad verilir tarihli 2873 say l Milli Parklar Kanununda bu alanlar ve Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat an t ve Tabiat koruma alan olarak s n fland r lm şt r. An t ağaçlar tarihinde yürürlüğe giren 2863 say l Kültür ve Tabiat Varl klar n Koruma Kanunu nun 6. Bendinde ilgi bulmaktad r. Bu yasa ile an t ağaçlar n tescil işleri Kültür Bakanl ğ na bağl Kültür ve Tabiat Varl klar Genel Müdürlüğü ne verilmiştir. Mülkiyet nedeniyle ç kan baz uyumsuzluklar nedeni ile tarihinde yürürlüğe giren Milli Parklar Yönetmeliği ile bozulmam ş orman alanlar ndaki an tsal nitelikli ağaçlar n tescil ve envanteri Orman Bakanl ğ na bağl Milli Parklar ve Av Yaban Hayat Genel Müdürlüğü ne verilmiştir y l nda bakanl klar n yeniden yap land rmas çerçevesinde daha önce Kültür Bakanl ğ nda olan ve an tsal nitelikli ağaçlar da ilgilendiren, tabiat varl klar n tescil, envanter ve koruma görevi Çevre ve Şehircilik Bakanl ğ na bağl Tabiat Varl klar n Koruma Genel Müdürlüğü ne verilmiştir. Tespit ve tescil işlemleri Literatürde an tsal nitelikli ağaçlarla ilgili genellikle araşt rmac ve bilim adamlar n n önderliğinde yap lan çal şmalar görülmektedir. Ne yaz k ki bu konuda yap lan çal şmalar ferdi olarak sürdürülmüştür. Genellikle şah slar n ve araşt rmac lar n bildirimleriyle tescil işlemleri başlat lm şt r. Bu yöntemle ülke çap nda yaklaş k civar nda ağac n an t olarak tescili

4 590 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 gerçekleştiği tahmin edilmekle birlikte kurumlar n resmi web sayfalar ndan bilgisine ulaş labilenlerin say s 200 civar ndad r. Tescili yap lan bu ağaçlar n baz lar an tsal nitelik taş mad ğ gibi, baz ağaçlar da an tsal nitelik taş d ğ halde tescil edilememiştir. Tespit ve tescil işlemlerinin bir standarda ulaşt r lmas konusunda yap lan en önemli çal şmalardan birisi GENÇ ve GÜNER taraf ndan 2003 y l nda yap lm şt r. Bu çal şmada Göller Yöresi nin an tsal nitelikli ağaçlar bir kitapta toplan rken tespit ve tescil için envanter yöntemi geliştirilmiştir. Geliştirilen yöntem TS standard olarak yay nlanm şt r. İzmir de an tsal nitelik taş yan ve korunmaya değer birçok ağaç bulunmaktad r. Ancak bugüne kadar İzmir in an tsal nitelikli ağaçlar n konu alan detayl bir çal şma henüz yap lamam şt r. Oysa ki; İzmir an tsal ağaç bak m ndan Türkiye nin en zengin illerinden birisidir. İzmir in literatürde s kça bahsi geçen an tsal nitelikli ağaçlar ndan baz lar ; Buca daki Kundurac Ç nar, Selatin Köyündeki Selatin Ç nar, Ödemiş Beydağ ndaki Gencer Ç nar, Menemen Çalt Köyündeki Dede Menengici ve Ovac k Kestaneleri dir. Bununla birlikte yak n zamanda belgesel programlar yla tan nan Bay nd r İlçesi nde bulunan Aslan Kavak isimli ç nar ağac 1.30 m. yüksekliğindeki 5.20 m lik çap ve 21 m dip çevresi ile Türkiye nin en geniş çapl ağac konumundad r. Yine Kemalpaşa Mezarl ğ n n yan nda bulunan Palamut Meşesi de fiziksel özellikleriyle eşine ender rastlanan bir ağaçt r. Fiziksel üstünlükleriyle an tsal nitelikli bu ağaçlar, doğan n binlerce y l emeğiyle insanlara bahşettiği en büyük sanat eserleridir. İzmir in Baz Korunmaya Değer Ağaçlar Dede Menengici: İzmir Menemen in Çalt Köyü nde bir tepede bulunmaktad r. Yan ndaki yat r nedeniyle yöre halk taraf ndan Dede Menengici olarak adland r l r. Yaklaş k 900 yaşlar ndaki bu menengiç ağac tabiat an t olarak tescillenmiştir. Kök, gövde ve dallar n n yap s ilgi çekicidir. Köklerinin üst k sm toprak yüzeyinin üzerinde olup etraf ndaki büyük kayalar sarar. Ağac n yöre kültüründe de önemli bir yeri vard r. Köylüler dilek ağac olarak da kabullendikleri ağaca dilek çaputlar bağlam şlard r. Eski bir gelenek olan çivi çakma geleneği nedeniyle ağac n gövdesi k smen zarar görmüştür. Son zamanlarda bu geleneğin ağaca zarar verdiğini farkeden köylüler art k bu gelenekten vazgeçmişlerdir. Ağac n yak n nda eğlence ve aşure şenliği geleneği ise halen sürdürülmektedir. Kundurac Ç nar : Ç nar ağaçlar toplumda her zaman büyüklüğü, ululuğu ve bilgeliği çağr şt ran ağaçlard r. İnsanlar nitelemek ve yüceltmek için kullan lan koca ç nar, ulu ç nar, gibi deyimler bu sebeple türetilmiştir. Latince ad Platanus tur.

5 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım Kundurac Ç nar Türkiye nin en önemli an t ağaçlar ndan birisidir. Buca ilçesi Kaynaklar köyünde bir park n içinde bulunur. İsmi daha önceleri kovuğunda kundurac l k yapan bir esnaf n olmas ndan gelir. Tahmin edilen yaş 1000 dir. Gövde çevresi yaklaş k 13 m, çevreye karş l k gelen gövde çap 4 m dir. Boyu ise 30 m civar ndad r. Gövdesindeki çürüklük zamanla artt ğ için büyük dallar ndan baz lar n kaybetmiştir. Ovac k Kestaneleri: Ağac n bulunduğu park içinde daha genç olan birkaç tane daha görkemli ç nar ağac bulunur. Hafta sonlar İzmir kent merkezinden birçok ziyaretçi dinlenme ve gezi amaçl bu park ziyaret etmektedirler. İzmir in Bay nd r ilçesi Ovac k Köyü yaşl kestane ağaçlar ile bilinir. Ovac k taki kestane üretiminin ne kadar eskilere gittiğini bu as rl k ağaçlardan anlamak mümkündür. Köydeki bahçelerde ve orman alanlar içinde bulunan kestane ağaçlar y llard r buradaki köylülerin en önemli geçim kaynaklar ndan birisidir. Ovac k ta 1000 yaşlar na yak n birçok kestane ağac köy bahçelerinde ve orman içlerine dağ lm ş durumdad r. Zaman n tan klar ndan olan kestane ağaçlar n n bu bölgede en yoğun olduğu yere bir piknik alan kurulmuştur. Çoğunun boyu budama nedeniyle k sa kalm ş olmas na rağmen gövde çaplar oldukça kal nd r. Kestane ağaçlar ndan bir tanesi tabiat an t olarak tescillenmiştir. Bu kestanenin tescilli yaş 515, çap yaklaş k 3 m, boyu ise 8 m dir. An t ağaç olarak tescil edilmiş bir adet kestane ağac olmas na karş n bölgedeki birçok kestane ağac tabiat an t niteliği taş maktad r. Aslan Kavak: Türü Doğu Ç nar (Platanus orientalis) olan bu ağac n yöresel ad Aslan Kavak olarak bilinir. İzmir in Bay nd r ilçesi - K z loba köyünde bulunmaktad r. Köye yaklaş k 3 km. mesafede bir dere içindedir. Tahmin edilen yaş 1300, göğüs hizas çevresi 16,40 m olup, bu değer 5,22 m. çapa karş l k gelmektedir. Ağac n dip çevresi ise 21 m, boyu ise 39 m dir.

6 592 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Bu fiziksel boyutlar dikkate al nd ğ nda ülkemizde yaşayan an tsal nitelikli tüm ağaçlar aras nda bugüne kadar saptanan en kal n çapl ağaç olduğu tahmin edilmektedir. Bu ağaç daha önce kay tlara geçen ağaçlardan neredeyse 1 m kadar daha kal n bir gövdeye sahiptir. Bu devasa ağaç yerden 2,5 m yüksekliğinde çatallanarak birbirine yak n kal nl kta iki ana ve daha küçük çapl olan üç kola ayr larak beş çatall bir tepe görünümü oluşturmuştur. Ağac n ana gövdesinin iç k sm kovuk olmas na rağmen ana gövde 0,1 m 2 lik bir delik d ş nda tamamen bütün ve son derece sağl kl d r. İki ana çataldan birisinin üst k sm 2011 y l içinde k r lm şt r. Dereden gelen ak nt suyu ağac n köklerinin alt ndan geçerek yoluna devam etmektedir. Akan su ağac n diri ve canl kalmas nda en önemli etkenlerden birisidir. Yöre halk ile yap lan röportajlardan ağac n boyutlar n n eskiden beri çok büyük olduğu anlaş lmaktad r. Ağac n köyün d ş nda ve bir dere içinde olmas sebebiyle fazla dikkat çekmediği anlaş lmaktad r. Ağac n görkemi ancak yak n na var ld ğ nda anlaş lmaktad r. Urla n n an tsal nitelikli ağaçlar : Özbek köyü cami avlusunda bulunan servi, Kuşçular köyü meydan ndaki ç nar ağac ile Koca Sak z isimli ağaçlar Urla n n önemli an tsal nitelikli ağaçlar d r. 100 yaşlar nda ve boyu 30 m. ye ulaşan Özbek Servisi köyün simgesi haline gelmiş ve geçmiş dönemde nostaljik amaçl bast r lan pullar n üzerinde yer alm şt r. Tarihin ilk zeytinyağ üretim tesislerinin yer ald ğ Klazomenai antik kenti Urla s n rlar içinde bulunur. Bu nedenle bölgede birçok tarihi ve çok yaşl zeytin ağaçlar vard r. Bu ağaçlar n yaşlar bölgedeki zeytinyağ üretiminin ne kadar eskilere gittiğinin bir kan t niteliğindedir. Çeşmealt ndaki yol kenar nda koruma alt na al nm ş 600 yaşlar ndaki zeytin ağac zeytinyağ üretiminde eski ile günümüzü bağlayan tarihi bir köprü niteliği taş r. Bununla birlikte zeytin ağaçlar n n gövdelerindeki ilginç oluşumlar birçok fotoğrafç n n da ilgisini çeken estetik objelerdir. Efemçukuru Karaçamlar : İzmir ve k y egenin hakim ağaç türü k z lçamd r. Ancak Menderes ilçesine bağl Efemçukuru köyünde as rl k iki adet karaçam ağac bulunur. 700 m civar nda yükseltiye sahip olan bu mevki bu iki an tsal nitelikli iki karaçam için gerekli optimal ekolojik koşullar sağlam şt r. Bölgede bu büyüklükte başka bir karaçam ağac bulunmaz. Fiziksel özellikleri ve manzara görünüşü olarak tabiat an t niteliğindedir. Ağaçlardan birisi normal konumunda diğeri ise yan yatm ş vaziyettedir. Ağaçlardan normal konumda olan n gövdesinde 0,1 ila 0,3 m 2 aras nda değişen birkaç adet yara

7 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım görülür. Yaralar n düşen y ld r mlardan olduğu tahmin edilebilir. Her iki ağac n da 540 yaş nda olduğu tahmin edilmektedir. Gencer Ç nar : Ege Bölgesi nde köyde yaşayan genç k zlar n belli zamanlarda bir ağac n alt nda toplanarak birbirlerini görmeleri ve tan malar na Gencer ad verilir. Gencer baz yörelerde etkinliğe dönüşmüştür. Gencer alanlar nda genellikle yaşl ve heybetli ç nar ağaçlar bulunur. Ege bölgesinde ismini bu etkinlikten alan ve folklorik değerleri olan en önemli ağaç Beydağ ilçesinde bulunan Gencer Ç nar d r. Gencer Ç nar görünüş olarak bölgedeki en heybetli birkaç ağaçtan birisidir. Yaklaş k 600 yaşlar ndaki ağaç 27 m boy, 3 m çapa sahiptir. Gövde çevresi ise yaklaş k 10 m yi bulur. Heybetli görünüşüyle yörenin ve Gencer etkinliklerinin sembolü haline gelmiştir. Selatin Ç nar : Ayd n İli nin Germencik İlçesi ne bağl Selatin Köyünde yörede çok bilinen bir ç nar ağac yaşar. Bu ç nar köyün meydan nda bulunur. Tescil kay tlar nda ağac n yaş 800, boyu 17,5 m, çap ise 2,5 m dir. Köylülerin bildirdiğine göre tünel yap m ndan sonra ç nar ağac n besleyen kaynak sular kesildiğinden ağaç kurumaya başlam ş. Ağac önemseyen köylüler başka yerden su hatt çekerek ç nar n dibine kanallar açm şlar. Bu kanallardan ç nar n suyla beslenmesini sağlam şlar. Ç nar ağac bu çal şmalarla k smen canlanm şt r. Kral Palamut Meşesi: Ağac n türü Palamut Meşesi dir. İzmir in Kemalpaşa İlçesi nin Mezarl k mevkiinde bulunur. Kiraz bahçelerinin içinde büyük cüsseli dev bir ağaçt r. Meşe ağac n n yerden 2,5 yükseklikte üç ana kola ayr lan dallar tepeyi oluşturmaktad r. Dallar n ana gövde üzerindeki birleşim yerinde birkaç insan n durabileceği büyüklükte bir alan mevcuttur. Ağac n göğüs hizas ndaki çevre genişliği 8,50 m, çap 2,70 m, boyu 27 m, yaş ise tahmini olarak 900 civar ndad r. Eldeki kay tlara göre ülkemiz genelinde yaşayan an t ağaçlardan meşe türüne ait en kal n çapl ağaçt r. Ağac n boyutlar ndan öte, sağl kl ve gürbüz görünümü dikkat çekicidir. Gövde dolgun, tepe yap s kusursuzdur.

8 594 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 Çeşmebaş Ç narlar : Tire ilçesinin sar lar köyündeki Çeşmebaş mevkiinde yaşlar civar nda çok say da ç nar ağac bulunmaktad r. Bu ağaç topluluğu meşcere olarak an t meşcere niteliklerine sahiptir. En büyük ve en yaşl görünen ç nar ağac n n dip gövde çevresi yaklaş k 16 m dir. Bu ç nar ağac n n iç kovuğuçobanlar taraf ndan koyun ağ l olarak kullan lmaktad r. İç kovuğunda koyunun bar nd ğ söylenmektedir. Ağaçlardaki iç kovukluklarda çobanlar taraf ndan ateş yak ld ğ ndan kovuklar n genişliği artm şt r. Ağaç topluluğuna ulaş m yaya olarak yap labilmektedir. Bu yüzden köylüler haricinde bilinirliği çok azd r. Çeşteman Kavağ : Yörede Çeşteman Kavağ ad yla bilinen bu ağaç, asl nda bir doğu ç nar d r. Selçuk - Tire Karayolunun Tire girişinin sağ taraf ndad r. Göğüs hizas çap 2,55 m, boyu 37 m dir. Yaş ölçümü yap lmamakla birlikte yaşlar nda olduğu tahmin edilmektedir. Fiziksel boyut olarak an t ağaçlar içinde orta derecede büyüklüğe sahip olan bu ağac n en önemli özelliği ise Tire deki birçok ağac n korumaya al nmas na öncülük etmesidir. Çeşteman Kavağ ile ilgili olarak Tireli doğa sever ve ayn zamanda Tire Kültürü ile ilgili çal şmalar yapan Y lmaz Göçmen in anlatt klar son derece dikkat çekicidir. Y lmaz Göçmen in araşt rmalar na dayanarak Çeşteman Kavağ ile ilgili söyledikleri şöyledir: Bu alt nda bulunduğumuz ç nar, Tirelilerin tabiriyle Çeşteman Kavağ olarak bilinir. Egeliler ç nar ağaçlar na kavak derler, esas nda ç nard r. Bu mevkiye Çeşteman Kavağ Mevkii denir. Çeşteman ya da deştiman k r bekçisi demektir. K r bekçilerinin toplanarak göreve gittiği yer olduğu için buraya Çeşteman Mevkii ad verilmiştir.bu ç nara da Çeşteman Kavağ denmiş. Yaklaş k 800 yaşlar nda olan bu ç nar n alt nda Rodos Seferi s ras nda Kanuni Sultan Süleyman otağ n kurmuş oturmuştur. Tarihi kay tlara göre Y ld r m Beyaz t, Ayd noğlu İsa Bey in k z Hafsa Hatun ile evlenmiştir. Hafsa Hatun u gelin almaya geldiğinde bu ç nar n alt nda dinlendiği bilinmektedir. Yine Türk-İslam tarihinin ünlü bilim adamlar ndan İbn-i Batuta n n bu ç nar n alt nda dinlendiği bilinmektedir. Bu ç nar n alt ndan Evliya Çelebi gelmiş geçmiştir. Frans zlar n ünlü yazar Le Martin bu ç nar n alt nda dinlenmiş ve uyumuştur. Bunlar tarihi kay tlarda mevcuttur. Bunlarla birlikte bu ağac n çok önemli bir hikayesi var; 1930 lu y llarda Tire Belediyesi ekonomik s k nt ya düşmüş. Devrin belediye başkan encümenden bir karar ç kartarak bu koca ağac bir mütahite kereste yapmas için 60 liraya satm ş. Mütahitin ağac keseceğini duyan Tire nin sevilen, say lan tarih araşt rmac s, Tire Müzesi nin kurucusu fedakar ve doğa sever insan, o zaman n genç nüfus memuru

9 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım Faik Tokluoğlu bir gece önceden tabela haz rlatm ş. Tabelaya tabii an tt r kesilmez yazd rm ş. Tabelay ağac n gövdesine çakm ş. Sabahleyin gelerek kendini ağac n gövdesine zincirle bağlay p, asma kilitle kilitlemiş. Anahtar atm ş. Bir anahtar da cebine koymuş. Sabahleyin ağac kesmeye geldiklerinde bir bak yorlar ki; adam n biri kendini ağaca zincirle bağlam ş, tepesinde de tabii an tt r kesilmez yaz yor. Mütahit; Bu ağac biz ald k keseceğiz demiş. Faik Tokluoğlu da bu ağac kesemezsiniz, bak n levhada tabii an tt r kesilmez yaz yor, kesene de büyük ceza var demiş. Bir de beni öldürmeden bu ağac kesemezsiniz demiş. Şu fedakarl ğa bak n. Bunun üzerine mütahit belediye başkan na gitmiş. Belediye başkan na; ben ağac almaktan vazgeçtim, orada, af buyurun bir deli bana mani oluyor demiş. Bunun üzerine belediye başkan Faik Tokluğlunu mahkemeye vermiş. Faik Tokluoğlu da belediye başkan n mahkemeye vermiş. Neyse, mahkemeye gitmişler. Vakti gelmiş, herkes dolmuş salona. Hakim huzuruna ç kan belediye başkan ; efendim bu adam belediyeye ait hazine arazisinde bulunan bir ağac kestirmediği gibi bir de beni mahkemeye verdi demiş. Hakim niye kestirmediğini sormuş. Faik Tokluoğlu da; hakim bey demiş bu ağac n dal nda binlerce kuş yuva yapt, bu ağac n alt nda yüzlerce sevgili buluştu, bu ağac n alt ndan Kanuni sultan Süleyman geçti,y ld r m Beyaz t geçti, Evliya Çelebi geçti, bu ağaçla birlikte bir tarih geçti. Bu olaylar n hepsini biz gördük demiş. Belediye başkan dayanamam ş ve söze girerek; Efendim bak n sanki kendi görmüş gibi anlat yor demiş. Fatih Tokluoğlu bunun üzerine tarihe not düşercesine bir söz eder. -Efendim biz görmedik ama bu olaylar n hepsini bu ağaç gördü, hakim bey lütfen tarihi yok sayamazs n z demiş. Hakim o anda karar verir ve şu cümleleri tutanaklara geçirir: -Tarihi gören bu ağac kesmek mahkeme karar yla yasakt r. Bu ağac kesenlere ağ r ceza verilecektir. Devletin mal d r. Tabii an tt r kesilemez... Ege Bölgesi nde kesilemez diye hakk nda mahkeme karar bulunan ağaç budur. Bunun sayesinde bu bölgede an t niteliğinde olan birçok ağaç kesilmekten kurtulmuştur. Faik Tokluoğlu ertesi günden başlayarak Tire de bulunan bütün önemli ağaçlara tabii an tt r kesilemez yaz l tabelalar asm şt r. O gün bugündür Tire de bulunan birçok ağaçta envanter numaralar n n da olduğu tabii an tt r kesilemez levhalar bulunur. Kesilmez, kimse yan na yanaşamaz Sonuç ve Öneriler İzmir in an tsal nitelikli ağaçlar ndan önemli olanlar bu bildiride tan t lm şt r. Ancak İzmir il s n rlar içinde tescilli veya tescilsiz an tsal niteliği olan daha birçok an tsal nitelikli ağaç bulunmaktad r. Bugüne kadar İzmir in korunmaya değer ağaçlar ile ilgili projeli bir çal şman n yap lmam ş olmas ciddi bir eksiklik olarak göze çarpar. Bugün yaşlar binlerle ifade edilen, fiziksel özellikleri bak m ndan s ra d ş, mistik, mitolojik ve folklorik değeri olan ağaçlar öncelikli olarak korunmas gereken ağaçlard r. Bununla birlikte ileride bu özelliklerden birine veya birkaç na sahip olacağ tahmin edilen ağaçlar da korunmas gereken ağaçlar aras nda yer al r. Zira zaten yaşça doğal ömrünün sonuna gelmiş

10 596 TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / Kasım 2013 olan baz an t ağaçlar günün birinde yok olup gideceklerdir. Bu yüzden istikbal ağac olarak görülen nitelikli genç ağaçlar n da takibi ve korumas n n yap lmas faydal olacakt r. Kimi meskun mahallerde kimisi ise orman n derinliklerinde gizli olan korunmaya değer ağaçlar n baz lar bak ms zl k ve ilgisizlik yüzünden hasta ve çürümeye yüz tutmuştur. Bu ağaçlar n en k sa sürede envanter ile kay t alt na al nmas, varsa sorunlar n n not edilerek kurumlar aras işbirliği ile rehabilitasyon program na dahil edilmesi gerekmektedir. Park ve bahçelerde bulunan an t ağaçlarda koruma prensiplerine dikkat edilmelidir. Bugüne kadar tescili yap lmam ş an t niteliğindeki ağaç ve ağaç topluluklar n n bir an önce tescil edilerek koruma alt na al nmas zaruridir. Zira koruma alt na al nmayan ağaç ve ağaç topluluklar zamanla kesilerek yok olmaktad r. Ancak koruma alt na al nan an t nitelikli bu ağaç ve ağaç topluluklar n n sahiplerinin ekonomik olarak zarar görmemesi için de ek tedbirlerin al nmas gerekir. Çünkü an tsal nitelikli ağac n veya ağaç topluluğunun korunup bugüne gelmesinde rol oynayan mülk sahibinin an tsal nitelikli bu varl klar koruma amaçl yönetmeliklerle k s tlan rken ayn zamanda ödüllendirilmesi daha etik ve doğru bir karard r. An tsal nitelikli ağaçlar ekoturizm için son derece önemli değerlerdir. Özellikle doğa yürüyüşlerinin çok s k yap ld ğ İzmir de bu ağaçlar n gözlemlenebileceği rotalar n aktivistlere tavsiye edilmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR Asan Ü., 1991: Doğal ve Kültürel Miraslar m zdan An t ağaç ve Ormanlar m z, Yeşile Çerçeve, say : 6 BATUR M., 2012; Doğan n S rlar Belgesel Metinleri, TRT Turizm ve Belgesel Kanal. BATUR M., 2013; İzmir deki Canl Tarih, Orman Müh. Haber Dergisi, say : 3 GENÇ M., GÜNER T., 2003; Göller Bölgesinin An t Ağaçlar, Isparta Valiliği İl Özel İdare Müdürlüğü Yay nlar, ISBN: