KİMYA SEKTÖRÜ DÜNYA ÜRETİMİ DÜNYA TİCARETİ. HS No: ( , 28-39, , )

Transkript

1

2 KİMYA SEKTÖRÜ HS No: ( , 28-39, , ) DÜNYA ÜRETİMİ Dünyada kimya sanayinin yaklaşık % 38 ini ana kimyasallar, % 27 sini özel kimyasallar, %25 ini farmasötikler ve % 10 unu tüketici kimyasalları oluşturmakta olup; kimya üretiminin yaklaşık % 33 ü Asya, % 29 u Avrupa Birliği, % 25 i NAFTA ülkeleri tarafından gerçekleştirilmektedir. (Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Kimya Sektörü Raporu 2012/2) Kimya sanayi üretiminin dünyada sektörlere hammadde temini açısından dağılımına bakıldığında sektör üretiminden; tekstil ve hazır giyim sektörünün %3,2, elektrikli eşya sektörünün %2,2, makine ve elektrik sektörlerinin %2,8, işlenmiş metal ürünler sektörünün %3,1, madeni ürünler sektörünün %3,1, inşaat sektörünün %7,9, otomotiv sektörünün %4,3, kağıt ve baskı ürünleri sektörünün %4,6, toptan ve perakende sektörlerinin %5,1, tarım sektörünün %7, kauçuk ve plastik sektörünün %13,9, hizmetler sektörünün %4,9 pay aldıkları görülmektedir (CEFIC-2012 Kimya Sektörü Profili Raporu). Firmalar açısından bakıldığında ise, çeşitli ülkelerde tesisleri bulunan BASF, Dow Chemicals, Eastman Chemical Company, Shell, Bayer, INEOS, ExxonMobil, DuPont, SABIC, Braskem ve Mitsubishi, dünyadaki en büyük kurumsal kimya ürünleri üreticileri arasında yer almaktadır. DÜNYA TİCARETİ Dünya kimya sanayi ihracatı 2011 yılında yaklaşık 5,2 trilyon ABD Doları olarak gerçekleşmiş olup dünya toplam ihracatı (17,9 trilyon ABD Doları) içerisindeki payı %28,9 tür. Aynı yıl itibariyle kimya sanayi ithalatı ise 5,4 trilyon ABD Doları olarak gerçekleşmiş olup, dünya toplam ithalatı (18,1 trilyon ABD Doları) içerisindeki payı %29,8 dir. Öte yandan, dünyadaki kimyasal madde dış ticaretinin coğrafi dağılımına bakıldığı zaman her ne kadar son senelerde Asya nın payının artmasıyla payı azalsa da, AB nin halen en büyük dış ticaret hacmine sahip olduğu görülmektedir. Avrupa Kimya Endüstrisi Konseyi (CEFIC) verilerine göre, 2011 yılında AB-27 ülkeleri dünya kimya ihracatının %43 ünü gerçekleştirirken, Çin ve Japonya nın da yer aldığı Asya ülkeleri %34 ünü, NAFTA üyesi ülkeler %14 ünü, diğer Avrupa ülkeleri %5 ini, Latin Amerika ülkeleri %2 sini ve Afrika ve Okyanusya ise %2 sini gerçekleştirmiştir. (CEFIC) Dünya kimya ithalatının bölgelere göre dağılımı ise, 2011 yılında, AB %37, Asya %37, NAFTA üyesi ülkeler %11, diğer Avrupa ülkeleri %6, Latin Amerika ülkeleri %6 ve Afrika ve Okyanusya ise %3 olarak gerçekleşmiştir. (CEFIC) Dünya 2011 yılı kimya ürünleri ihracatı rakamlarına göre başlıca ihracatçı ülkeler ABD, Suudi Arabistan, Rusya Federasyonu, Almanya, Belçika, Çin, Hollanda, İngiltere, Kanada ve Fransa olarak sıralanmaktadır. Dünya kimya ürünleri ihracatında ülkemiz 2011 yılında yaklaşık 17,2 milyar dolar düzeyindeki ihracatı ve %0,3 lük payıyla 48. sırada yer almıştır. (Tablo 1- ITC Trademap) Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı,

3 Tablo 1. Dünya Kimya Sektörü İhracatı (Milyon ABD $) Sıra İhracatçı Ülkeler 2011 Yılı Değeri Pay (1.000 $) 1 ABD ,63 2 Suudi Arabistan ,39 3 Rusya Federasyonu ,77 4 Almanya ,36 5 Belçika ,86 6 ÇHC ,39 7 Hollanda ,24 8 İngiltere ,02 9 Kanada ,92 10 Fransa ,74 11 Birleşik Arap Emirl ,66 12 Singapur ,63 13 G. Kore Cumhuriyeti ,35 14 Japonya ,24 15 Norveç ,18 16 Katar ,05 17 Nijerya ,05 18 İran ,83 19 İtalya ,82 20 Kuveyt ,79 48 Türkiye ,33 Dünya Toplamı ,00 Kaynak: International Trade Center (ITC)-Trademap Tablo 2. Dünya Kimya Sektörü İthalatı (Milyon ABD $) Sıra İthalatçı Ülkeler 2011 Yılı Değeri Pay (1.000 $) 1 ABD ,93 2 ÇHC ,54 3 Almanya ,32 4 Japonya ,13 5 Fransa ,12 6 G. Kore Cumhuriyeti ,87 7 Hindistan ,49 8 İtalya ,48 9 Belçika ,44 10 İngiltere ,23 11 Hollanda ,13 12 Singapur ,73 13 İspanya ,47 14 Kanada ,99 15 Tayvan ,80 16 Brezilya ,53 17 Meksika ,52 18 Tayland ,29 19 Avustralya ,26 20 Endonezya ,21 Dünya Toplamı ,00 Kaynak: International Trade Center (ITC)-Trademap Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı,

4 TÜRKİYE DE KİMYA SEKTÖRÜ ÜRETİMİ Türk kimya endüstrisi, ağırlıklı olarak petrokimya, sabun, deterjan, gübre, ilaç, boya-vernik, sentetik elyaf, soda gibi çeşitli kimyasal hammadde ve tüketim ürünlerinin üretiminin gerçekleştirildiği tesislerden oluşmaktadır. Sektörde faaliyet gösteren firmalar ölçek ve sermaye kaynakları açısından farklılık göstermektedir. Sektörde faaliyet gösteren firmaların önemli bir kısmı küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluşmakla birlikte, büyük ölçekli firmalar ile çok uluslu şirketler de faaliyet göstermektedir. Kimya sektörü ithalata bağımlı bir sektördür. Kullanılan hammaddenin yüzde 70 i ithal edilmektedir. %30 u ise yerli üretimle karşılanmaktadır. Plastik üretimin ana girdisi %90 oranında petrokimya sektöründen sağlanmaktadır. Petrokimya sektörü ise büyük ölçekli, sermaye ve teknoloji yoğun bir sektördür. Plastik ve kauçuk sektörü %90 ın üzerinde ithalata bağımlı bir sektördür. TÜİK verilerine göre 2004 yılında kimya sektöründe kişi istihdam edilirken bu rakam beş yılda % 19,92 artarak 2009 yılında e ulaşmıştır. Kimya sektörü istihdamının imalat sanayi içindeki payı 2004 yılında % 7,96 iken, 2009 yılında % 8,88 olmuştur yılı itibarıyla kimya sektöründe işyeri bulunmaktadır. İmalat sanayindeki firmaların % 6,81 i kimya sektöründe yer almaktadır. Kimya Sanayi, lojistik önemi açısından çoğunlukla ülkenin kıyı bölgelerinde lokalize olmuştur. Petrol ve petrol ürünleri, deterjan, sabun, ilaç kimyasalları, boya gibi ürünleri üreten kimya firmalarının çoğu Marmara Bölgesinin üç büyük sanayi ili olan İstanbul, Kocaeli ve Sakarya da, Ege Bölgesinde İzmir de yerleşim gösterirken, gübre ve petrol ürünleri firmalarının çoğu Akdeniz Bölgesinde toplanmıştır. Ayrıca Akdeniz bölgesinde ana ham maddelerden olan soda, bikromat gibi önemli üretim merkezleri de bulunmaktadır. Türkiye deki en büyük petrokimya şirketi eskiden bir kamu kuruluşu olan ve 2007 yılında özelleştirilerek SOCAR & TURKAS A.Ş. tarafından satın alınan Petkim dir. Petkim in İzmir deki Aliağa petrokimya tesisinin yıllık kapasitesi 3,2 milyon tondur. Petkim in ürün yelpazesi içinde LDPE, HDPE, PVC ve PP ürünleri, masterbatch ler, elyaf ve aromatikler yer almaktadır. Bu ürünler inşaat, elektrik, elektronik, ambalaj, tekstil ve ayrıca tıp, boya, deterjan ve kozmetik sektörleri açısından önem taşımaktadır. Petkim, birçok sektöre hammadde olarak ürettiği söz konusu ürünleri için ana girdi olarak kullandığı naftayı, gerek yurt içindeki tek üretici olan Tüpraş tan, gerekse ithalat yoluyla yurt dışından temin etmektedir. Aynen Petkim gibi, eskiden bir kamu kuruluşu olan ve 2005 yılında özelleştirilen Tüpraş, ülkemizde ham petrol işleyen tek kuruluş olup, faaliyetlerini İzmit, İzmir, Kırıkkale ve Batman daki petrol rafinerilerinde sürdürmektedir. Şirketin üretimini yaptığı ürünler; LPG, benzin, hafif ve ağır nafta, kerosen, hafif ve ağır dizel (motorin) ve fuel oil yakıtıdır. 28,1 milyon ton/yıl ham petrol işleme kapasitesine sahip olan Tüpraş'ın 2012 yılı kapasite kullanım oranı %83,5 oranında gerçekleşmiş, bu kapsamda 22 milyon ton hacminde ham petrol işlenmiştir. Türkiye nin en büyük 500 üretici firması listesinde yer alan kimya firmalarının başında da petrokimya sanayinde faaliyet gösteren TÜPRAŞ ve PETKİM yer almaktadır. Öte yandan, temeli 25 Ekim 2011 tarihinde atılan SOCAR Türkiye Ege Rafinerisi (STAR), yeni Teşvik Yasası kapsamındaki Stratejik Yatırımlar çerçevesinde onaylanan ilk yatırım olmuştur. 10 milyon ton kapasiteli rafineri, sektörün ihtiyacı olan temel kimyasalların yurt içinde üretilmesi açısından önem taşımaktadır. Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı,

5 Kapasite Kullanım Oranı Kimya sektöründe kapasite kullanımı, diğer sektörlere verdiği girdileri de göz önünde bulundurulduğunda, ülkenin genel eğilimine bağlı olarak gelişme göstermiştir yılında, ağırlıklı kapasite kullanım oranı kimyasalların ve kimyasal ürünlerin imalatı sektöründe %80,45, temel eczacılık ürünlerin ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı sektöründe %70,61 ve kauçuk ve plastik ürünleri imalatı sektöründe %72,13, kök kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünlerinde ise %76,65 olmuştur. TÜRKİYE DE DIŞ TİCARET İhracat Kimya sektörü ihracatımız 2009 yılında bir önceki yıla göre %30 oranında değer kaybederken, 2010 yılında %22 oranında artarak 13,4 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiştir yılında ise kimyasal ürünler ihracatımız olumlu bir performansla %29 düzeyinde artış göstermiş ve 2011 yılını otomotiv sektörünün ardından 2. büyük ihracatçı sektör olarak kapatmıştır. Benzer şekilde, kimya ihracatımız 2012 yılında %12 oranında artışla 19,3 milyar ABD Doları olarak gerçekleşmiş ve sektörün 152,6 milyar ABD Doları tutarındaki toplam ihracatımız içindeki payı %12,6 olarak kaydedilmiştir. Tablo 3. Kimya Sektörü İhracatmız (1000 ABD $) FASIL ÜRÜN 2010 ($) 2011 ($) Mineral Yakitlar/Yağlar İnorganik Kimyasal Organik Kimyasallar Değişim 2010/ ($) Değişim 2011/ , , , , , ,59 30 Eczacilik Ürünleri , ,77 31 Gübreler , , Boya,Macun, Vernik Parfümeri, Kozmetik , , , ,21 34 Sabunlar , , Albüminoid Madde Barut,Patlayici Madde Fotoğrafçilik, Sinemacilik Eşyasi Muhtelif Kimyasallar Plastik Ve Plastikten Mamul Eşya Kauçuk Ve Kauçuktan Eşya , , , , , , , , , , , ,07 Genel Toplam , ,04 Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı,

6 Alt sektörler itibariyle 2012 yılı kimya ihracatımıza bakıldığında ilk sırada yer alan ürünlerin 2011 yılı sıralamalarını koruyarak yine mineral yakıtlar ve yağlar, plastik ve plastikten mamul eşyalar, inorganik kimyasallar, kauçuk ve kauçuktan eşyalar, sabunlar ve organik kimyasallar ürün grupları olduğu görülmektedir. Tablo 4.Ülkelere Göre Kimya Sektörü İhracatımız Sıra Ülke Adı 2011 ($) 2012 ($) Değişim 2012 Pay 1 Mısır ,72 9,4 2 Irak , Almanya ,78 4,9 4 B.A.E ,84 4,5 5 Rusya Fed ,8 4,2 6 Malta ,37 4,2 7 İtalya ,28 3,3 8 İran ,17 3,2 9 İngiltere ,64 2,9 10 Yunanistan ,97 2,8 11 Hollanda ,66 2,6 12 Azerbaycan ,53 2,6 13 A.B.D ,56 2,6 14 K.K.T.C ,01 2,4 15 Çin ,88 2,2 16 Romanya , İspanya , Güney Kore ,74 1,8 19 Ürdün ,42 1,8 20 Fransa ,92 1,6 Liste Toplamı ,88 67,0 Genel Toplam , Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Ülkeler bazında kimya sektörü ihracatımız incelendiğinde, 2012 yılında başlıca pazarlarımızın; Mısır, Irak, Almanya, Birleşik Arap Emirlikleri, Rusya, Malta, İtalya, İran, İngiltere, Yunanistan olduğu görülmektedir yılında tüm ülkelere yönelik kimya ürünleri ihracatımızdaki %12 oranındaki artışa, en çok Mısır pazarındaki %62, Irak pazarındaki %24 ve Malta pazarındaki %70 oranlarındaki artışların katkıda bulunduğu değerlendirilebilir. Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı,

7 İthalat Tablo 5. Kimya Sektörü İthalatımız Fasıl Ürün 2010 ($) 2011 ($) Mineral Yakitlar/Yağlar İnorganik Kimyasal Organik Kimyasallar Değişi m 2010/ ($) Değişim 2011/ , , , , , ,99 30 Eczacilik Ürünleri , ,94 31 Gübreler , , Boya,Macun, Vernik Parfümeri, Kozmetik , , , ,07 34 Sabunlar , , Albüminoid Madde Barut,Patlayici Madde Fotoğrafçilik, Sinemacilik Eşyasi Muhtelif Kimyasallar Plastik Ve Plastikten Mamul Eşya Kauçuk Ve Kauçuktan Eşya , , , , , , , , , , , ,53 Genel Toplam , ,88 Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Alt sektörler itibariyle 2012 yılı kimya ithalatımıza bakıldığında, ilk sırada yer alan ürünlerin ihracatımızdaki sıralamaya benzer şekilde, mineral yakıtlar ve yağlar ile plastik ve plastikten mamul eşyalar olduğu ve bunları organik kimyasallar ile eczacılık ürünleri ürün gruplarının takip ettiği görülmektedir. Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı,

8 Tablo 6.Ülkelere Göre Kimya Sektörü İthalatımız Sıra Ülke Adı 2011 ($) 2012 ($) Değişim Rusya F ,58 20,7 2 İran ,11 12,7 3 İtalya ,9 5,5 4 Almanya , Suudi Arabistan ,04 4,9 6 Hindistan , Irak ,82 3,4 8 A.B.D ,28 3,2 9 Yunanistan ,04 3,1 10 Cezayir , Fransa ,04 2,5 12 Çin ,12 2,4 13 Kazakistan ,18 2,1 14 Belçika ,27 1,8 15 İspanya ,5 1,7 16 Azerbaycan ,63 1,7 17 Hollanda ,25 1,5 18 İngiltere ,69 1,4 19 Libya ,51 1,3 20 İsrail ,92 1,3 Liste Toplamı ,89 83,2 Genel Toplam , Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı Ülkeler bazında kimya sektörü ithalatımız incelendiğinde, 2012 yılında kimya ürünleri ithalatı yaptığımız başlıca ülkelerin; Rusya, İran, İtalya, Almanya, Suudi Arabistan ve Hindistan olduğu görülmektedir yılında tüm ülkelere yönelik kimya ürünleri ithalatımızdaki %4 oranındaki artış, daha önceki senelere göre çok düşük bir oranda gerçekleşmiştir. Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı,

9 Tablo 7. Ürünler Bazında Net İthalatımız GTİP Ürün İhracat ($) İthalat ($) Hacim ($) Denge ($) Mineral Yakitlar,Mineral Yağlar ve Müstahsallari, Mumlar İnorganik Kimyasal Müstahsallar, Organik, İnorganik Bileşikler Organik Kimyasal Müstahsallar Eczacilik Ürünleri Gübreler Debagat ve Boyacilikta Kullanilan Hülasa, Boya, Macun, Sakizlar Uçucu Yağlar, Rezinoitler, Parfümeri, Kozmetikler Sabunlar,Yüzey Aktif Organik Maddeler, Yikama-Yağlama Madde. Albüminoid Maddeler, Tutkallar, Enzimler vb Barut,Patlayici Maddeler, Pirotekni Mamulleri, Kibrit vb Fotoğrafçilikta,Sinema cilikta Kullanilan Eşya Muhtelif Kimyasal Maddeler Plastik ve Plastikten Mamul Eşya Kauçuk ve Kauçuktan Eşya Genel Toplam Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı REACH TÜZÜĞÜ VE AB NİN KİMYASALLAR MEVZUATI AB mevzuatında kimya sanayine ilişkin çevre konulu birçok düzenleme bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi 2005 yılında Avrupa Parlamentosu tarafından kabul edilen REACH (Kimyasalların Kaydı, Değerlendirilmesi ve İzni) Tüzüğü dür. Avrupa Birliği Kimyasallar Politikasını teşkil eden REACH Tüzüğü 1 Haziran 2007 de yürürlüğe girmiştir. Söz konusu tüzüğe göre, AB+AEA (İzlanda, Norveç ve Lihtenştayn) ülkelerinde faaliyet gösteren ve yılda 1 ton veya daha fazla miktarda kimyasal madde üreten veya ithal eden firmaların söz konusu kimyasal maddeleri AB örgütlenmesi içerisinde yer alan Avrupa Kimyasallar Ajansı (AKA) yönetimindeki merkezi bir veri tabanına kaydettirmesi zorunludur. Tüzüğün tüm uygulamalarından AB deki üreticiler veya Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı,

10 ithalatçılar sorumlu olsalar da, bu yükümlülüklerin AB dışından mal tedarik edilen firmalarla paylaşılmak zorunda olunması nedeniyle, AB dışındaki pazarların da REACH ten etkilenmesine neden olmaktadır. Söz konusu durumun, sektörde faaliyet gösteren firmalarımıza, AB mevzuatını ve geçiş sürecini takip edebilecek yetkin personel istihdam etmeleri ve geçiş sürecinde yapılacak düzenlemelere ilişkin maliyet unsurlarına katlanmaları yönüyle önemli zorluklar doğuracağı öngörülmektedir. AKA da kaydı bulunmayan ürünlerin AB ye girişi mümkün olamayacaktır (No data-no market). REACH in getirdiği mali ve idari yükümlülükler bir takvime bağlanmıştır. Bu takvime göre 1 Haziran 2008 tarihinde başlayan ön kayıt süreci, 1 Aralık 2008 de son bulmuştur. Ön-kayıt yaptıran firmalar ürettikleri ya da ithal ettikleri maddelerin tonajına ve tehlike statüsüne bağlı olarak kayıt geçiş sürecinden (2010, 2013 ve 2018 yılları) yararlanabilecektir. İnsan sağlığının ve çevrenin korunmasının yanı sıra piyasanın rekabetçi ve etkin yapısının korunmasının da hedeflendiği söz konusu mevzuat, hem kimyasallardan kaynaklanan risklerin yönetiminde, hem üretilen kimyasallar hakkında sağlıklı bilgilerin sağlanması konusunda, sanayiye büyük sorumluluklar yüklemektedir. Öte yandan, Avrupa Birliğinin Kimyasalların Sınıflandırılması, Etiketlenmesi ve Ambalajlanmasına ilişkin (Classification, Labelling and Packaging) CLP Tüzüğü (1272/2008/EC) 20 Ocak 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir. CLP Tüzüğü kademeli olarak Tehlikeli Maddeler (67/548/EEC) ve Tehlikeli Karışımlar (1999/45/EC) sayılı Direktiflerin yerine geçecektir. AB nin kimyasallarla ilgili politikasında değişiklik getiren her iki düzenleme de AB ye yapılan sektörel ihracatımızı doğrudan etkilemesi açısından önem arz etmektedir. Bu çerçevede, kimya sektöründe farkındalığı artırmak ve üretici ve ihracatçı firmalara destek sağlamak amacıyla, Bakanlığımız desteğiyle kurulan REACH Sanayi Yardım Masası 2007 yılı Eylül ayından itibaren İstanbul Maden ve Metaller İhracatçıları Birliği (İMMİB) bünyesinde faaliyet göstermektedir yılı Haziran ayındaki yapılanmayla REACH Yardım Masası, REACH-CLP Sanayi Yardım Masasına dönüştürülmüştür. Söz konusu Yardım Masası kurulduğundan beri aktif bir şekilde düzenlediği seminerler ile sektörü bilgilendirmektedir. KAYNAKLAR T.C. Ekonomi Bakanlığı, Bilgi İşlem Merkezi Verileri International Trade Center (ITC), Trade-Map Avrupa Kimya Endüstrisi Konseyi (CEFIC) verileri Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Kimya Sektörü Raporları (2012/1, 2012/2) Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı,

11