AVRUPA BİRLİĞİ AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ SERBEST TİCARET ANLAŞMASI (TTIP) : TÜRKİYE DIŞ TİCARETİ İLE TARIM SEKTÖRÜ ÜZERİNE ETKİLERİ

Transkript

1 T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü AVRUPA BİRLİĞİ AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ SERBEST TİCARET ANLAŞMASI (TTIP) : TÜRKİYE DIŞ TİCARETİ İLE TARIM SEKTÖRÜ ÜZERİNE ETKİLERİ AVRUPA BİRLİĞİ UZMANLIK TEZİ OZAN ÖZDEMİR AVRUPA BİRLİĞİ UZMAN YARDIMCISI DANIŞMANI SENEM ODAMAN KÖSE AVRUPA BİRLİĞİ UZMANI Ankara 2015 Mayıs

2 T.C. GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI AVRUPA BİRLİĞİ VE DIŞ İLİŞKİLER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ AB Uzman Yardımcısı Ozan ÖZDEMİR tarafından hazırlanan Avrupa Birliği Amerika Birleşik Devletleri Serbest Ticaret Anlaşması (TTIP) : Türkiye Dış Ticareti İle Tarım Sektörü Üzerine Etkileri adlı tez çalışması aşağıdaki Tez Değerlendirme Komisyonu tarafından oy çokluğu ile Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü AB Uzmanlık Tezi olarak kabul edilmiştir. Üye : Doç. Dr. Feysel TAŞÇIER Unvanı : Genel Müdür Yardımcısı V. Bu tezin, kapsam ve nitelik olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum.... Üye : Dr. Nevzat BİRİŞİK Unvanı : Genel Müdür Yardımcısı Bu tezin, kapsam ve nitelik olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum.... Üye : Dr. İbrahim ÖZCAN Unvanı : Genel Müdür Yardımcısı Bu tezin, kapsam ve nitelik olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum.... Üye : Selda COŞKUN Unvanı : AB Uzmanı Bu tezin, kapsam ve nitelik olarak AB Uzmanlık Tezi olduğunu onaylıyorum.... Tez Savunma Tarihi:.../. /2015 Tez Değerlendirme Komisyonu tarafından kabul edilen bu tezin AB Uzmanlık Tezi olması için gerekli şartları yerine getirdiğini onaylıyorum. Çınar BAHÇECİ Komisyon Başkanı Genel Müdür V.

3 ÖZET Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı (TTIP), sadece Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ekonomilerini değil, dünya ticaretini de etkileyecek ticari bir ortaklık girişimidir. Mal ticareti, mevzuata ilişkin işbirliği ve kurallar gibi üç ana sütundan oluşan TTIP, standart serbest ticaret anlaşmalarından (STA) çok daha kapsamlıdır. TTIP'nin iki blok piyasasında ve yayılma etkisi ile dünya ekonomisinde refah artışı sağlayacağı beklenmektedir. Atlantik okyanusunu tam anlamı ile birleştirecek olan bu girişimin istihdamdan dış ticarete, standartlardan kurallara geniş bir alanda değişiklikler getirmesi ve Ticarette Teknik Engellerin (TBT) kaldırılması, bürokrasinin ve prosedürlerin sadeleştirilmesi, rekabet ve şeffaflık gibi alanlarda ilerlemelere zemin sağlaması öngörülmüştür. AB, ABD ve Türkiye'nin dünya ve kendi aralarındaki dış ticaret (genel ve tarımsal) analizlerine yer verilerek TTIP'nin AB ve ABD ekonomilerine etkilerine ek olarak üçüncü ülkelerin ekonomilerine olan etkileri üzerine yorumlar yapılmıştır. TTIP'nin Türkiye genel ve tarımsal dış ticaretine olası etkilerini farklı senaryolar dahilinde inceleyen çalışmalarda TTIP'nin Türkiye dış ticaretine negatif etkilerinin olacağı öngörülmektedir. Ayrıca Gümrük Birliği çerçevesinde Türkiye'nin ve AB'nin STA işleyişi ve mevcut STA'larına ilişkin bilgilere yer verilmiştir. Ek olarak Türkiye'nin STA'larına ilişkin dış ticaret denge analizleri ve on yıllık dış ticaret tahminleri oluşturulmuştur. Anahtar Kelimeler: Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı, TTIP, Serbest Ticaret Anlaşmaları, STA,, Dış Ticaret, Tarımsal Dış Ticaret i

4 ABSTRACT Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) is a trade partnership initiative that will affect not only economies of United States of America (USA) and European Union (EU) but also global trade. TTIP which consist of three main pillars that are trade in goods, regulatory cooperation and rules, is far more comprehensive than standard Free Trade Agreements (FTA). It's expected that TTIP will provide more prosperity to both parties and to the world economy by spillover effect. It is foreseen that the initiative which will completely integrate Atlantic Ocean's both sides, will bring changes in employment, foreign trade, standards and rules, will provide basis for progresses in Technical Barriers to Trade (TBT), reducing red tape and procedures, competition and transparency. Analyses on foreign trade (total and agricultural) between EU, USA, Turkey and between these parties and the world are given and remarks are made on TTIP's effects on EU, USA and third parties' economies. In studies that examine TTIP's potential effects on Turkey's total and agricultural foreign trade within different scenarios, it is projected that TTIP will have negative effects on Turkey's foreign trade. Furthermore, information on Turkey's and EU's FTAs' state of play and FTAs in force are given within the scope of Customs Union. In addition, foreign trade balance analyses regarding to Turkey's FTAs and foreign trade projections for the next decade are generated. Key Words: Transatlantic Trade and Investment Partnership, TTIP, Free Trade Agreement, FTA, Foreign Trade, Agricultural Foreign Trade ii

5 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TABLO LİSTESİ... vi ŞEKİLVE GRAFİK LİSTESİ... x 1. KISALTMALAR LİSTESİ... xii GİRİŞ SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI İLE İLGİLİ KAVRAM VE TANIMLAR GÜMRÜK BİRLİĞİ STA BİLEŞENLERİ VE ETKİLERİ TÜRKİYENİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI Yürürlükte Bulunan Serbest Ticaret Anlaşmaları Müzakere Süreci Tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşmaları Müzakere Süreci Devam Eden Serbest Ticaret Anlaşmaları STA Kapsamında Tarım Alanında Taviz Verilen Ülkeler TÜRKİYE NİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARINA GENEL BAKIŞ AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI AVRUPA BİRLİĞİ (AB) TİCARET ANLAŞMASI MÜZAKERE SÜRECİ AVRUPA BİRLİĞİ NİN (AB) SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI AVRUPA BİRLİĞİ NİN (AB) DEVAM EDEN MÜZAKERELER SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI TAMAMLANMIŞ FAKAT UYGULAMAYA GEÇMEMİŞ ÜLKELER HALİ HAZIRDAKİ SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI AVRUPABİRLİĞİ (AB) - AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP) AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)DIŞ TİCARET ANALİZİ iii

6 6.1. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) DIŞ TİCARETİ Avrupa Birliği (AB) Genel Dış Ticaret İstatistikleri SITC Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri HS Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri HS Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ülkeler AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) DIŞ TİCARETİ Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ülkeler AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) İKİLİ DIŞ TİCARETİ iv

7 Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İkili Genel Dış Ticaret İstatistikleri Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İkili Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP) VE ETKİLERİ Pazara Giriş Mevzuata İlişkin İşbirliği Kurallar TÜRK DIŞ TİCARETİNE ETKİLERİ Türkiye nin Dünya, Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İle Dış Ticareti Türkiye - Dünya Dış Ticaret İstatistikleri Türkiye'nin Avrupa Birliği (AB) - Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ile Dış Ticareti Türkiye Dış Ticaret Tahminleri TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP) MEDYA YANSIMALARI Yabancı Medya Yerel Medya SONUÇ METODOLOJİ KAYNAKÇA v

8 TABLO LİSTESİ 1. Tablo - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi Tablo -Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi Tablo - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti Tablo AB Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu vi

9 27. Tablo AB Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu Tablo AB Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün Tablo AB Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün Tablo AB Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu Tablo AB Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu Tablo AB Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün Tablo AB Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün Tablo Avrupa Birliği Dünya Genel Dış Ticareti Tablo Avrupa Birliği Dünya Tarımsal Dış Ticareti Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti Tablo ABD Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu Tablo ABD Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu Tablo ABD Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün Tablo ABD Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün Tablo ABD Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu Tablo ABD Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün Tablo - ABD - Dünya Genel Dış Ticareti Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti vii

10 54. Tablo AB ABD Genel Dış Ticareti Tablo - AB - ABD Dış Ticareti Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti Tablo AB ABD Genel İhracatı İlk 20 Ürün Tablo AB ABD Genel İthalatı İlk 20 Ürün Tablo AB ABD Tarımsal Dış Ticareti, SITC Tablo AB ABD Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün Tablo AB ABD Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün TTIP'nin Genel İhracat Üzerindeki Etkisi Tablo - TTIP'nin Tarımsal İhracat Üzerindeki Etkisi Tablo Türkiye Dünya Dış Ticareti Tablo - Türkiye Dünya Dış Ticareti Tablo Türkiye Dünya Dış Ticareti Tablo Türkiye Dünya Dış Ticareti Tablo Türkiye Dünya Dış Ticareti Tablo Türkiye Dünya Tarımsal Dış Ticareti Tablo Türkiye Dünya Tarımsal Dış Ticareti Tablo - Türkiye - Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün Tablo - Türkiye - Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün Tablo - Türkiye - Dünya Genel Dış Ticareti Tablo - Türkiye - Dünya Tarımsal Dış Ticareti Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Dış Ticareti Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Dış Ticareti Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti viii

11 81. Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti Tablo - Türkiye - AB - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti Tablo - Genel Dış Ticaret Tahmini Bağımlı Model Tablo - Genel Dış Ticaret Tahmini Bağımsız model Tablo - Tarımsal Dış Ticaret Tahmini Bağımlı Model Tarımsal Dış Ticaret Tahmini Bağımsız Model ix

12 ŞEKİLVE GRAFİK LİSTESİ 1. Grafik - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi Grafik - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi Harita - AB Dış Ticaret ve Anlaşmalar Haritası Şema - Avrupa Birliği STA Süreci Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti Grafik - AB - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı Grafik - AB - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti x

13 27. Grafik - ABD - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı Grafik - ABD - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti Grafik AB ABD Genel Dış Ticareti Grafik - AB - ABD İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı Grafik - AB - ABD İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı Grafik AB ABD Tarımsal Dış Ticareti Grafik Türkiye Dünya Dış Ticareti Grafik -Türkiye - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı Grafik Türkiye Dünya Tarımsal Dış Ticareti Grafik Türkiye Dünya Tarımsal Dış Ticareti Grafik - Türkiye - Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu Grafik - Türkiye İhracat Pazarındaki Pay Değişimi Grafik - Türkiye İthalat Pazarındaki Pay Değişimi Grafik - Türkiye Tarımsal İhracat Pazarındaki Pay Değişimi Grafik - Türkiye Tarımsal İthalat Pazarındaki Pay Değişimi xi

14 1. KISALTMALAR LİSTESİ AB ABD ACP ASEAN BSEC CEPR : Avrupa Birliği : Amerika Birleşik Devletleri : Pasifik Ülkeleri : Güney Doğu Asya Uluslar Birliği : Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü : Londra Ekonomik Politika Araştırma Merkezi (Centre for Economic Policy Research, London) CODEX CIA : Kodeks Alimentarius : Merkezi İstihbarat Teşkilatı D-8 : Gelişen Sekiz Ülke DYY ECO EFTA : Doğrudan Yabancı Yatırım : Ekonomik İşbirliği Teşkilatı : Avrupa Serbest Ticaret Birliği-Avrupa Serbest Ticaret Alanı (Norveç, İsviçre, Lihtenştayn ve İzlanda) EAGÜ : En Az Gelişmiş Ülkeler G-8 : Sekizler Grubu GB GCC GDO GOÜ GSYİH GSH GTAP HS : Gümrük Birliği : Körfez İşbirliği Konseyi : Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar : Gelişmekte Olan Ülkeler : Gayri Safi Yurt İçi Hasıla : Gayri Safi Hasıla : Küresel Ticaret Analizi Projesi (Global Trade Analysis Project) : Dünya Gümrük Organizasyonu Uyumlaştırılmış Mal Tanım ve Kod Sistemi Harmonize Sistem xii

15 KEİ KOBİ IMF İİT IPPC IPR İSEDAK MERCOSUR OECD OIC OIE OTP SITC SPS STA TCMB TBT TTA TPP TTIP (T-TIP) TÜİK UN UNSD UNCTAD UNCOMTRADE WB WTO : Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler : Uluslararası Para Fonu : İslam İşbirliği Teşkilatı : Uluslararası Bitki Koruma Konvansiyonu : Fikri Mülkiyet Hakları : İİT Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi : Güney Ortak Pazarı, Mercado Común Del Sur : Ekonomik İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı : İslam İşbirliği Teşkilatı : Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü : Ortak Ticaret Politikası : Birleşmiş Milletler Uluslararası Standart Ticaret Sınıflaması : Sağlık ve Bitki Sağlığı : Serbest Ticaret Anlaşması : Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası : Ticarette Teknik Engeller : Tercihli Ticaret Anlaşması : Trans Pasifik Ortaklığı : Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı : Türkiye İstatistik Kurumu : Birleşmiş Milletler : Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü : Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı : Birleşmiş Milletler Ticaret İstatistikleri Veri Tabanı : Dünya Bankası : Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) xiii

16 GİRİŞ Ticaret söz konusu olunca ülkelerin komşuluk ilişkileri sadece sınır komşuluğu olmaktan çıkar ve büyük önem kazanır. En büyük ticaret ortağı olmasının yanında Avrupa ve Türkiye nin komşuluk ve ticaret ilişkilerinin tarihinin, Avrupa Ekonomik Topluluğu nun (AET) kuruluşundan da eski olduğunu unutmamak gerekir. AET tam üyelik başvurusunun ardından geçiş döneminde tamamlanması planlanan Gümrük Birliği'nin, sadece bir ticari işbirliği olmaması, Avrupa ve Türkiye nin ticaret tarihini tamamen değiştirmesi ve bir adım öteye götürecek bir girişim olması düşünülmekteydi. Gümrük Birliği, ülkeler arasında herhangi bir gümrük vergisi veya tarifesi olmadan ticaret yapılması, üçüncü ülkelerden yapılan ithalata ortak bir dış tarife uygulanması ve ortak ticaret politikalarının uygulanması demektir (Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu, 2015). Gümrük Birliği, sanayi ürünlerini ve işlenmiş tarım ürünlerini kapsamakta, iki ülke arasında ithalat ve ihracatta gümrük vergilerinin ve eş vergilerin, miktar kısıtlamalarının ve eş etkili tedbirlerin kaldırılmasını öngörmektedir (Karlı, 2004). Üstelik Türkiye Avrupa Birliği ne (AB) tam üyelik nihai hedefi doğrultusunda, bir gümrük birliği entegrasyonunun gerektirdiği koşulların çok ötesinde yükümlülük altına girmiş, mal ticaretinin serbestleştirilmesi ve üçüncü ülkelere ortak ticaret politikası uygulanması yanında, hizmet ticareti, gümrük mevzuatı, rekabet politikası, devlet yardımları, anti-damping mevzuatı ve fikri mülkiyet hakları gibi konularda hukuksal ve kurumsal düzenlemelerin yapılmasını kararlaştırmıştır (Gökalp M.F., 2004). Türkiye nin, Avrupa Birliği ile arasındaki Gümrük Birliği ilişkisi uyarınca, AB nin Ortak Ticaret Politikasını üstlenme yükümlülüğü bulunmakta olup, üçüncü ülkelere yönelik olarak AB nin Tercihli Ticaret Sistemi üstlenilmektedir. Bu kapsamda, Türkiye, AB nin Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA) akdettiği ülkelerle karşılıklı yarar esasına dayalı benzer anlaşmalar akdetmektedir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). Bugüne kadar, AB üyelikleri nedeniyle STA ları feshedilen 11 adet Merkezi ve Doğu Avrupa ülkesi hariç, 18 ülke ile STA imzalanmıştır (EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna ve Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili, Ürdün, Lübnan, Mauritius ve Güney Kore). Söz konusu STA lardan, Lübnan ile imzalanan Anlaşma dışındaki 17 ülke veya ülke grubuyla STA'lar halihazırda yürürlükte olup, Lübnan 1

17 STA'sı Lübnan tarafının, Kosova ve Malezya STA'ları ise taraflarca iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir. Ayrıca Gana ve Moldova ile STA müzakereleri tamamlanmış olup, yakın bir zamanda imzalanması hedeflenmektedir. Güney Kore ile imzalanan STA 1 Mayıs 2013 tarihinde, Mauritius ile imzalanan STA ise 1 Haziran 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). Gümrük Birliği çerçevesinde dış ticaret politikasını şekillendiren Türkiye, GB'nin halihazırdaki dış ticareti üzerindeki olumsuz etkilerine çözüm ararken yeni bir sınav ile karşı karşıya kalmıştır. AB ile Amerika Birleşik Devletleri (ABD) arasında dünyanın en büyük ticaret anlaşması Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı Anlaşması kısaca T-TIP imzalanmak üzere ve Türkiye bu anlaşmanın ne AB tarafında ne de ABD tarafındadır. TTIP, potansiyeli, vaat ettikleri ve hazırlıkları itibarı ile bugüne kadar benzeri görülmemiş bir anlaşma olma niteliğindedir. Anlaşma sonuçlanırsa sadece iki blok arasındaki Atlantik Okyanusu'nu aşmayacak, etkileri tüm dünya tarafından hissedilecek ve tarafların ortaklık girişimi tüm dünya dış ticaretinin parametrelerini değiştirecektir. Bu sebeple söz konusu anlaşmanın muhtemel avantaj ve dezavantajlarını en objektif şekilde tahlil etmek gerekmektedir. Bu çalışmada Türkiye nin imzaladığı STA lar ve STA'ların Türkiye dış ticareti üzerine etkilerinin yanısıra 8 Temmuz 2013 tarihinde ilk müzakerelerin başlamasından bu güne AB ve ABD arasındaki Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı (TTIP) Anlaşması ve bunun Türkiye dış ticareti ve tarım sektörü üzerindeki muhtemel etkileri üzerinde araştırma, uzman görüşleri ve sayısal gösterge ve analizlere yer verilerek anlaşmanın analizi yapılacaktır. 2

18 2. SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI İLE İLGİLİ KAVRAM VE TANIMLAR Serbest Ticaret Anlaşmaları (STA), taraf ülkelerin kendi aralarında gümrük vergisi ve kısıtlamalarını kaldırmaları, ancak üçüncü ülkelere karşı ortak gümrük tarifeleri oluşturmamaları, anlaşma dışında kalan üçüncü ülkelere her üye ülkenin kendi milli gümrük tarifesini uygulayabildiği bir ekonomik birleşmedir. STA da gümrük birliğinden farklı olarak üçüncü ülkelere ortak bir gümrük tarifesi uygulanmamaktadır. Ayrıca Gümrük Birliği nde serbest dolaşım ilkesi geçerli iken STA da ise menşe kuralları uygulanır (İstanbul İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği, 2010). Türkiye nin AB nin Ortak Ticaret Politikasına (OTP) uyumu süresince taahhüt ettiği yükümlülükler, Türkiye nin dış ticaret politikasını belli başlı karşılıklı tavizler dışında bütünüyle etkiler durumdadır. Başka bir ifadeyle Türkiye, sadece AB nin STA müzakereleri yürüttüğü ülkelerle STA imzalayabilmektedir. Söz konusu anlaşmaların niteliği hakkında yorum yapabilmek için gerekli tanımlamaların yapılması gerekmektedir. Bu çerçevede, STA lar, komşu ve çevre ülkelerle dış ticaretin geliştirilmesi; ihracatçıların dış pazarlarda, başta AB ülkelerinin müteşebbisleri olmak üzere rakipleri ile eşit şartlarda rekabet edebilmesinin temini; karşılıklı yatırımların artırılması ve müşterek teşebbüslerle ülkenin uluslararası rekabet gücünün artırılması bakımından önem taşımaktadır. Bu kapsamda, Türkiye'nin AB tarafından imzalanmış STA ların içeriğini aynen kabul etme yükümlülüğü bulunmamakta olup, gerçekleştirilen müzakerelerde sanayi ve ticaret politikası öncelikleri ile ülke hassasiyetleri göz önüne alınmaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 3

19 2.1. GÜMRÜK BİRLİĞİ GB süreci, 1963 yılında Türkiye AET ile Ankara Anlaşması olarak bilinen bir Ortaklık Anlaşması imzalanması ile başladı. Anlaşma, Türkiye'nin AB Ortak Pazarı'na, kurulacak bir gümrük birliği vasıtasıyla kademeli olarak katılımı için aşağıda belirtilen üç aşamayı öngörmekteydi: Hazırlık aşaması ( ),Geçiş ( ),Nihai aşama (1996'dan tam ekonomik entegrasyona kadar) yılında hazırlık aşamasının sonuna gelindiğinde, iki taraf arasında gümrük vergilerinin kaldırılmasını amaçlayan bir Ek Protokol benimsenmiştir. Bu protokole göre AB, Türk kökenli sanayi malları üzerindeki gümrük vergilerini geçiş döneminin en başından itibaren kaldırırken, Türkiye'nin AB sanayi malları üzerindeki gümrük vergilerini kaldırması kademeli olarak gerçekleşecekti. Türkiye'nin Gümrük Birliği'nin uygulamaya konmasını tamamlaması için 22 yıllık bir süre öngörülmüştü.1995yılında, geçiş döneminin tamamlanmasından sonra, Gümrük Birliği Kararı kabul edilerek Türkiye, AB sanayi mallarına uygulanan gümrük vergilerini kaldırdı. Karar 1 Ocak 1996'da yürürlüğe girdi (Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu, 2015). GB kapsamı ise genel olarak endüstriyel ve işlenmiş tarımsal ürünlerinden oluşmakta olup, üçüncü ülkelerden gelecek bazı sanayi ürünleri için Topluluk tarafından uygulanan Ortak Dış Tarife'ye ilişkin uyumlaştırma 1 Ocak 2001 tarihinde tamamlanmıştır. Otomobil, ayakkabı, deri ürünleri ve mobilya gibi ürünleri kapsayan bu gruba 'hassas malzemeler' denmektedir. Avrupa Topluluğu'nun 3448/93 sayılı Konsey Yönetmeliği'nde sıralanan, işlenmiş tarımsal ürünler de Gümrük Birliği'ne dahil edilmiştir. AB'nin işleyişiyle uyumlu bir şekilde geliştirilen yeni mevzuat çerçevesinde söz konusu ürünlerden birinin ithali durumunda, gümrük vergileri tarımsal ve endüstriyel paylara ayrılır; endüstriyel vergiler uygulanmazken, tarımsal pay AB'de kullanılan vergi oranlarına uyarlanır. Türkiye nin Gümrük Birliği'ne katılımı ayrıca, Türk teknik standartlarının AB gerekleriyle uyumlaştırılmasının yanı sıra fikri, sınai ve ticari mülkiyet hakları konusundaki çeşitli anlaşmalara taraf olması anlamına da gelmektedir (Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu, 2015). 4

20 2.2. STA BİLEŞENLERİ VE ETKİLERİ STA sonrasında anlaşma etkileri göz önünde bulundurulduğunda, ilgili ülkeler arasında sadece ticari ve ekonomik ilişkilerinin değil, aynı zamanda siyasi ilişkilerinin de daha istikrarlı bir yapıya kavuşması dikkat çekicidir. STA akdedilmesi sonrasında, STA ya taraf ülkeler arasında oluşturulan Ortaklık Konseyi ve Ortaklık Komitelerinin, en üst seviyede siyasi ve bürokratik temsilcileri bir araya getirerek karşılıklı olarak yeni işbirliği imkanlarının gözden geçirilmesine fırsat verdiği, STA lar sayesinde ülkelerin birbirlerinin ekonomik ve ticari potansiyelleri konusundaki farkındalığın arttığı ve iş adamları arasındaki karşılıklı anlayışın geliştiği bunun sonucunda da ilgili ülkelerle dostluk bağlarının daha da pekiştiği izlenmektedir. STA imzalamak için girişimde bulunulan ve/veya müzakerelerin devam ettiği ülkeler açısından anlaşmaların statik etkileri, diğer bir deyişle anlaşma eğer bugün yürürlüğe girmiş olsalar ortaya çıkacak etkiler hakkında çeşitli genel denge modelleri kullanmak suretiyle öngörülerde bulunmak mümkündür. Anlaşmanın orta ve uzun vadede ortaya çıkan dinamik etkileri hakkında da yine bu modeller vasıtasıyla tahmin yapılabilmektedir. Bu alanda yapılan çalışmalar ortaya koymaktadır ki; bu tür bölgesel entegrasyonlar, ölçek ekonomilerine yol açarak maliyet düşüşü ve kaynak verimliliği sağlamakta, dışa açık rekabetçi bir ekonomik altyapının tesisi suretiyle ülkenin uluslararası rekabet gücünü artırmakta, milli geliri, toplumsal refahı yükseltmektedir. Ayrıca karşılıklı yatırımların artırılması yönünde daha uygun bir ortamın tesisini sağlamaktadır (İstanbul İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği, 2010). Özetle STA lar; İhracatçıların başta çevre ve komşu ülkeler olmak üzere, hedef pazarlara giriş imkanlarının artırılmasını; Batı Avrupa pazarlarına olan bağımlılığının azaltılmasını; İhracatçıların üçüncü ülke pazarlarında, başta AB ülkelerinin müteşebbisleri olmak üzere, rakipleri ile eşit şartlara sahip olmasını; İhracatın, tarife ve tarife dışı engellerin kaldırılması suretiyle, ürün bazında çeşitlendirilmesini ve miktar bazında artırılmasını; 5

21 Tanınan tercihler sayesinde, STA ülkelerinin ara malı ve nihai mamullerini Türkiye'den tedarik etmelerinin temin edilmesini; Dışa açık rekabetçi bir altyapının tesis ile ülke ekonomisinin uluslararası rekabet gücünün artmasını; İç pazarda durgunluk yaşandığında söz konusu durgunluğun ekonomi üzerindeki etkilerinin azaltılmasını; Mal ticaretinin yanı sıra hizmet ticaretinde de pazara giriş imkânlarının sağlanmasını; Sanayicilere ucuz girdi teminini; Türkiye nin tercihli ticaret imkânlarından yararlanmak isteyen doğrudan yabancı sermayeli yatırımların artmasını, sağlamaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 6

22 3. TÜRKİYENİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI Türkiye, AB nin tercihli ticaret rejimlerini üstlenme konusunda büyük gayret sarf etmektedir. Bu süreç, Türkiye-AB Gümrük Birliği kapsamındaki yükümlülüğün yerine getirilmesi açısından önem arz ettiği gibi, yüksek koruma oranları ile kendi pazarlarını koruyan ülkelere ülkemizin düşük seviyelerde olan Topluluk Ortak Gümrük Tarifesi uygulaması nedeniyle sağladığı tek yanlı avantajı, STA lar kapsamında pazar açılımı suretiyle karşılıklı hale getirmek açısından da son derece önemlidir. AB ile STA sı olup da halen Türkiye ile STA imzalamamış başlıca ülkeler Meksika, Güney Afrika Cumhuriyeti, Cezayir dir. Bu ülkeler ile temaslar ısrarlı içimde devam ettirilmektedir. Bugüne kadar, Türkiye 33 adet STA imzalanmış olup bunlardan Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleriyle akdedilmiş olan 11 adet STA, bu ülkelerin AB üyelikleri nedeniyle feshedilmiştir. Geriye kalan 17 adet STA (EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna ve Hersek, Filistin, Tunus, Fas, Suriye 1, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Karadağ, Sırbistan, Şili, Ürdün, Mauritius ve Güney Kore) hâlihazırda yürürlükte olup Lübnan STA sı Lübnan tarafının, Kosova, Malezya, Moldova ve Faroe Adaları STA ları ise her iki tarafın iç onay süreçlerinin tamamlanmasını müteakip yürürlüğe girecektir. Ayrıca Gana STA sı müzakereleri tamamlanmış olup, anlaşmanın yakın zamanda imzalanması hedeflenmektedir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). Diğer taraftan; üçüncü ülkelerle STA akdedilmesine yönelik çalışmalar çerçevesinde; 13 ülke/ülke grubu (Peru, Ekvator, Meksika, Japonya, Singapur, Ukrayna, Kolombiya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kamerun, Seyşeller, Körfez İşbirliği Konseyi, Libya ve MERCOSUR) ile STA müzakereleri devam etmektedir. Ayrıca, 10 ülke/ülke grubu (ABD, Kanada, Tayland, Hindistan, Endonezya, Vietnam, Orta Amerika Topluluğu, Afrika Karayip Pasifik Ülkeleri, Cezayir ve Güney Afrika Cumhuriyeti) nezdinde de STA müzakerelerine başlama girişiminde bulunulmuştur (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 1 Türkiye ile Suriye Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması 6 Aralık 2011 tarihli Bakanlar Kurulu Kararı ile askıya alınmıştır.ilgili metin 14 Aralık 2011 Tarihli ve Sayılı Resmî Gazetede yer almaktadır. 7

23 STA ların sağladığı pazara giriş imkânları değerlendirildiğinde, döneminde, genel ihracat artış oranı %446 iken STA ülkelerine ihracatın artış oranının %551 olduğu görülmektedir. Böylece, anılan ülkelere ihracatı 2000 yılındaki 2,2 milyar dolar seviyesinden, 2012 yılında 14,5 milyar dolar seviyesine yükselmiştir. Diğer taraftan, aynı dönem için, genel ithalat artış oranı %340 olarak gerçekleşirken, STA ülkelerinden ithalatın artış oranı %280 olmuştur. Böylece, anılan ülkelerden ithalat 2000 yılındaki 2,8 milyar dolar seviyesinden, 2012 yılında 10,7 milyar dolar seviyesine yükselmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 18 STA ortağı; 273 milyon nüfus potansiyeli olan bir Pazar, 3,5 trilyon $ gayri safi hasıla, 1,2 trilyon dolarlık ithalat pazarını ifade etmekle birlikte, söz konusu ortaklarla 2013 yılı itibariyle ihracatın %9,7 sini, ithalatın ise %9,2 sini teşkil etmektedir. Ticaret Hacmi incelendiğinde Türkiye toplam ticaret hacminin yaklaşık %10'u STA ortakları ile yapılmaktadır. Tarımsal ticaret hacminin ise %12'den fazlası Türkiye ile STA sı bulunan ülkeler arasında yapılmıştır. Ayrıca AB ile STA sı bulunup Türkiye ile henüz STA imzalamamış ülkeler başta Meksika, Güney Afrika, Orta Afrika, Cezayir, Kolombiya ve Peru dan AB ye 693 milyar $ ihracat yapılmaktadır. AB nin STA girişimlerinin olduğu ülkelerden (ABD, Japonya, Hindistan, Kanada, MERCOSUR, Tayland, Malezya ve Vietnam) ithalatı ise 5 trilyon doların üzerindedir. Bu durum aleyhine ticaret sapması ve rekabet konularında Türkiye nin hassasiyetlerini arttırmaktadır. 8

24 3.1. Yürürlükte Bulunan Serbest Ticaret Anlaşmaları Önceki başlıklarda da belirtildiği gibi Türkiye nin yapacağı STA lar OTP bütünleşmesi ve Gümrük Birliği gereğince sadece AB nin STA imzaladığı ülkelerle yapılabilmektedir. Hali hazırda yürürlükte Türkiye ile STA imzalayan ülkeler; Arnavutluk, Bosna ve Hersek, EFTA, Fas, Filistin, Gürcistan, İsrail, Karadağ, Makedonya, Mısır, Sırbistan, Suriye, Şili, Tunus, Ürdün, Güney, Kore, Mauritius dur. Alt başlıklarda yapılan Yürürlükteki Serbest Ticaret Anlaşmaları 2 ile ilgili kısa bilgilere yer verilmiştir. 2 Türkiye tarafından imzalanmış ve yürürlükte olan tüm STA lar ayrıntılı olarak adresinden ulaşılabilmektedir. 9

25 ARNAVUTLUK Türkiye ile Arnavutluk arasındaki STA, 22 Aralık 2006 tarihinde Tiran da 3 imzalanmış, 1 Mayıs 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 1. Tablo - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 1. Grafik - Türkiye-Arnavutluk Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Arnavutluk ile genel ticaret dengesinde artış gözlenmiştir olup söz konusu artışın kaynağının sanayi ürünleri olduğu söylenebilir. Bunun yanında Arnavutluk ile yapılan STA ile tarımsal dış ticaret dengesinin Türkiye lehine doğrusal trend ile arttığı söylenebilir fakat ticaret dengesinin artışında sanayi ürünleri etkili olmuştur. 3 Tiran Arnavutluk Cumhuriyeti'nin başkenti ve en büyük şehridir. 10

26 BOSNA - HERSEK Türkiye ile Bosna ve Hersek arasındaki STA, 1 Temmuz 2003 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Anlaşma Bakanlar Kurulu Kararı ile Anlaşmanın ekini teşkil eden Menşe Protokolü ise 2 Aralık 2011 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile tadil edilmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 2. Tablo - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 2. Grafik - Türkiye-Bosna ve Hersek Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Bosna-Hersek ile imzalanan STA nın yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek olursa, kriz döneminde Türkiye lehine dış ticaret dengesinde keskin bir artış gözlemlenmiş fakat kriz sonrası dış ticaret hacmi ve dış ticaret dengesi doğrusal artışına devam etmiştir. 11

27 EFTA (NORVEÇ, İSVİÇRE, LİHTENŞTAYN VE İZLANDA) EFTA ülkeleri ile Türkiye Serbest Ticaret ve İşbirliği Anlaşması 10 Aralık 1991 de Cenevre 4 de imzalanmış ve 1992 yılında yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 3. Tablo -Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 3. Grafik - Türkiye-EFTA Ülkeleri Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları EFTA ülkeleri ile imzalanan STA nın yürürlüğe giriş tarihinden itibaren, dış ticaret istatistikleri göz önüne alındığında dış ticaret hacminin yıldan yıla arttığı ve dış ticaret dengesinin Türkiye aleyhinde olduğunu Grafik 3 'den gözlemlenebilir, fakat artışın sebebi olarak STA göstergesini kullanmak istatistiksel olarak anlamlı değildir. Bunun sebeplerinden biri Türkiye'nin İsviçre ile olan altın ticaretidir. 4 Cenevre İsviçre nin en kalabalık üçüncü şehridir. 12

28 FAS 7 Nisan 2004 tarihinde Ankara da imzalanmış olan Türkiye-Fas STA, 1 Ocak 2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 4. Tablo - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 4. Grafik - Türkiye-Fas Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Fas ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek olursa, 2006 yılından itibaren sırası ile bir önceki yıla göre %14,1, %40, -%23,3, %19,1, % 46,1 %15,5 toplam dış ticarette artış gözlenmiştir. Tarımsal dış ticaretin ise yıllar içinde hacim olarak arttığını fakat dış ticaretin gelişmesinde değişimin kaynağı tarım dışı ticaret olduğu ve imzalanan STA nın ticaretin gelişmesinde etkisi olduğu söylenebilir. 13

29 FİLİSTİN 20 Temmuz 2004 tarihinde İstanbul da imzalanan Türkiye-Filistin STA, 1 Haziran 2005 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 5. Tablo - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 5. Grafik - Türkiye-Filistin Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Filistin ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek olursa Türkiye'nin diğer anlaşmalarından farklı olarak genel ticaret dengesindeki değişimin kaynağı tarımsal ürün dış ticareti olarak görülmektedir. İkili ticaret hacminin artmasında STA etkisi istatistiksel olarak anlamlıdır. 14

30 GÜRCİSTAN Türkiye Cumhuriyeti ile Gürcistan arasındaki STA, 21 Kasım 2007 tarihinde Tiflis te imzalanmış olup, 1 Kasım 2008 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 6. Tablo - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 6. Grafik - Türkiye-Gürcistan Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Gürcistan ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek olursa STA'nın Türkiye'nin dış ticaretteki konumunu ithalatçı konumundan ihracatçı konuma geçirdiği Grafik 6'dan gözlemlenebilir. Dış ticaret dengesinin kaynağı ise HS(24-99) sanayi ve mamul ürünler olduğu söylenebilir. Bunun yanında tarımsal dış ticaret dengesinin son yirmi yıldır Türkiye'nin lehine olduğu söylenebilir. 15

31 İSRAİL 14 Mart 1996 tarihinde imzalanan Türkiye-İsrail STA, 1 Mayıs 1997 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 7. Tablo - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 7. Grafik - Türkiye-İsrail Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları İsrail ile imzalanan STA yürürlüğe giriş tarihinden (1 Mayıs 1997) itibaren değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında STA'nın etkisi istatistiksel olarak anlamlıdır. Buna ek olarak yılları arasında yılına kadar ticaret dengesinin Türkiye'nin lehine olduğu ve değişimin kaynağının sanayi ve mamul ürünler olduğu söylenebilir. Tarımsal ticaret dengesi ise son otuz yıldır doğrusal olarak arttığı, 2013 yılında ise dış ticaret dengesindeki değişimin kaynağının tarımsal ürünlerden kaynaklandığı Grafik 7'den de gözlemlenebilir. 16

32 KARADAĞ Türkiye ile Karadağ arasındaki STA, 26 Kasım 2008 tarihinde İstanbul da imzalanmış olup, 1 Mart 2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 8. Tablo - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge ,1 0,0 2,1 5,7 0,7 4,9 7,8 0,8 7, ,4 0,0 2,4 17,4 0,2 17,3 19,9 0,2 19, ,1 0,0 3,1 45,4 1,3 44,1 48,5 1,3 47, ,8 0,0 2,7 23,7 5,8 17,9 26,5 5,8 20, ,4 0,0 2,4 24,8 6,2 18,6 27,2 6,2 21, ,6 0,0 2,6 24,4 14,6 9,8 27,0 14,6 12, ,6 0,0 2,6 26,5 17,9 8,6 29,1 17,9 11, ,2 0,1 2,1 27,0 11,4 15,6 29,1 11,5 17,6 Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 8. Grafik - Türkiye-Karadağ Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0, Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Karadağ ile ticaret hacminin artmasında STA'nın etkisi istatistiksel olarak anlamlı olmamakla (gözlem sayısı ve ikili dış ticaretteki dalgalanmalar sebebi ile) birlikte ticaretin dengesi Türkiye'nin lehine olduğu gözlemlenmektedir. 17

33 MAKEDONYA Türkiye ile Makedonya arasındaki STA, 7 Eylül 1999 tarihinde imzalanmış, anılan Anlaşma 1 Eylül 2000 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 9. Tablo - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 9. Grafik - Türkiye-Makedonya Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Makedonya ile imzalanan STA yürürlüğe giriş tarihinden itibaren genel ticaret dengesi Türkiye'nin lehine artış göstermiştir. Türkiye tarımsal ticaret bakımından dengede olsa da genel ticaret dengesindeki artışın kaynağı tarım dışı ürünler olduğu söylenebilir. 18

34 MISIR 27 Aralık 2005 tarihinde Kahire de imzalanmış olan Türkiye-Mısır STA, 1 Mart 2007 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 10. Tablo - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 10. Grafik - Türkiye-Mısır Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Mısır ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden (1 Mart 2007) itibaren değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında istatistiksel olarak STA'nın etkili olduğu söylenebilir. Ticaret dengesindeki değişimin kaynağı ise sanayi ve mamul ürünler olarak Grafik 10'dan gözlemlenebilir. 19

35 SIRBİSTAN Türkiye Cumhuriyeti ile Sırbistan Cumhuriyeti STA, 1 Haziran 2009 tarihinde İstanbul da imzalanmış olup 1 Eylül 2010 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 11. Tablo - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 11. Grafik - Türkiye-Sırbistan Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Sırbistan ile ticaret hacminin artmasında STA'nın etkisi istatistiksel olarak anlamlı olmamakla (gözlem sayısı ve ikili dış ticaretteki dalgalanmalar sebebi ile) birlikte dış ticaret dengesinin Türkiye nin lehine olduğu Grafik 11'den takip edilebilir. 20

36 SURİYE Türkiye - Suriye STA, 22 Aralık 2004 tarihinde imzalanmış olan STA, 1 Ocak 2007 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 12. Tablo - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Grafik - Türkiye-Suriye Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Suriye ile imzalanan STA 5 yürürlüğe giriş tarihinden (1 Ocak 2007) itibaren değerlendirilecek olursa toplam dış ticaretin Türkiye'nin lehine arttığı gözlemlenmektedir. Genel ticaretin artışına karşılık bu artışın STA etkisi olduğu, STA'nın 2011 yılında askıya alınması sebebi ile söylenemez. 5 Türkiye ile Suriye Arasında Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması 6 Aralık 2011 tarihinde askıya alınmıştır. 21

37 ŞİLİ 14 Temmuz 2009 tarihinde Santiago'da imzalan Türkiye Cumhuriyeti ile Şili Cumhuriyeti arasındaki STA, 1 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 13. Tablo - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Grafik - Türkiye-Şili Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Türkiye, Şili ile arasındaki ticarette son otuz yıldır ithalatçı konumda olduğunu söyleyebiliriz. Ek olarak STA'nın yürürlüğe girdiği tarih itibarı ile ikili ticarette tarımsal ürün dengesi Türkiye aleyhine artmakta bunun yanında HS(24-99) sanayi ve mamul ürünler ticaretinde ise Türkiye-Şili dış ticaret açığı azalmaktadır. Sonuç olarak Türkiye-Şili ikili ticaretinin geliştirilmesinde ve ticaret hacminin arttırılmasında STA etkisinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu söylenebilir. 22

38 TUNUS Türkiye ile Tunus arasındaki STA, 25 Kasım 2004 te imzalanmıştır. Anlaşma, 1 Temmuz 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 14. Tablo - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 14. Grafik - Türkiye-Tunus Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Tunus ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden itibaren değerlendirilecek olursa STA'nın Türkiye'nin dış ticaretteki konumu Grafik 14'den de gözlemlenebilir. Dış ticaret dengesinin kaynağı ise HS(24-99) sanayi ve mamul ürünler olduğu söylenebilir. Bunun yanında tarımsal dış ticaret dengesinin son yirmi yıldır Türkiye'nin lehine olduğu söylenebilir. 23

39 ÜRDÜN Türkiye ile Ürdün arasındaki bir STA, 1 Aralık 2009 tarihinde Amman'da imzalanmıştır. Anılan Anlaşma 1 Mart 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 15. Tablo - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 15. Grafik - Türkiye-Ürdün Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Ürdün ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden (1 Mart 2011) itibaren değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında istatistiksel olarak STA'nın etkili olduğu söylenebilir. Ticaret dengesindeki değişimin kaynağı ise sanayi ve mamul ürünler olarak Grafik 15'den gözlemlenebilir. 24

40 GÜNEY KORE Türkiye ve Güney Kore arasında yürütülen STA müzakereleri sonucunda 1 Ağustos 2012 tarihinde imzalanan anlaşma, 1 Mayıs 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 16. Tablo - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞERÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 16. Grafik - Türkiye-Güney Kore Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Türkiye ve Güney Kore arasındaki ticaret iki şekilde incelenebilir. Türkiye tarımsal ticarette ihracatçı, sanayi ve mamul ürünlerde ise net ithalatçı konumdadır. Bunun yanında dış ticaret dengesinin Türkiye'nin aleyhine arttığı ve dış ticaret dengesindeki değişimin kaynağının ise sanayi ve mamul ürünler olduğu aşikardır. G. Kore ile olan ticaret hacminin artmasında STA etkisinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu söylenebilir. 25

41 MAURİTİUS Türkiye ile Mauritius arasındaki STA 9 Eylül 2011 tarihinde İstanbul da imzalanmış olup söz konusu Anlaşma 1 Haziran 2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 17. Tablo - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi ÜRÜN GRUBU TARIMSAL ÜRÜNLER DİĞER ÜRÜNLER GENEL TOPLAM Yıllar İhracat İthalat Denge İhracat İthalat Denge Genel Genel İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları 17. Grafik - Türkiye-Mauritius Dış Ticaret Trendi TARIMSAL ÜRÜNLER DENGE DİĞER ÜRÜNLER DENGE GENEL DENGE Kaynak: TÜİK, HS2, Milyon ABD Doları Mauritius ile imzalanan anlaşma yürürlüğe giriş tarihinden (1 Haziran 2013) itibaren değerlendirilecek olursa ikili ticaret hacminin artmasında istatistiksel olarak STA'nın etkili olduğu söylenebilir. Ticaret dengesindeki değişimin kaynağı ise sanayi ve mamul ürünler olarak Grafik 17'den gözlemlenebilir. 26

42 Müzakere Süreci Tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşmaları Lübnan Türkiye Cumhuriyeti ile Lübnan Cumhuriyeti Arasında bir Serbest Ticaret Alanı Tesis Eden Ortaklık Anlaşması 24 Kasım 2010 da imzalanmış olup, her iki ülke iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). Malezya Türkiye Cumhuriyeti ile Malezya arasında Serbest Ticaret Anlaşması 17 Nisan 2014'te imzalanmış olup, her iki ülke iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). Faroe Adaları Türkiye Cumhuriyeti ile Faroe Adaları arasında müzakereleri 9-10 Eylül 2014 tarihinde tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşması 16 Aralık 2014 tarihinde Ankara'da imzalanmıştır (Ekonomi Bakanlığı, 2013). Gana Cumhuriyeti Türkiye Cumhuriyeti ile Gana Cumhuriyeti arasında STA Müzakerelerinin IV. turu Kasım 2013 tarihlerinde Akra da gerçekleştirilmiş olup imza töreninin 2015 yılı içerisinde yapılması planlanmaktadır (Ekonomi Bakanlığı, 2013). Kosova Cumhuriyeti Türkiye Cumhuriyeti ile Kosova Arasında Serbest Ticaret Anlaşması 27 Eylül 2013 te imzalanmış olup, her iki ülke iç onay süreçlerinin tamamlanmasının ardından yürürlüğe girecektir (Ekonomi Bakanlığı, 2013). 27

43 Moldova Cumhuriyeti Türkiye Cumhuriyeti ile Moldova Cumhuriyeti arasında müzakereleri 14 Şubat 2013 tarihinde tamamlanan Serbest Ticaret Anlaşması 11 Eylül 2014 tarihlerinde Kişinev'de imzalanmıştır (Ekonomi Bakanlığı, 2013) Müzakere Süreci Devam Eden Serbest Ticaret Anlaşmaları Halihazırda 13 ülke/ülke grubu (Peru, Ukrayna, Kolombiya, Ekvator, Meksika, Japonya, Singapur, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Kamerun, Seyşeller, Körfez İşbirliği Konseyi (KİK), Libya ve MERCOSUR ) ile STA müzakereleri devam etmektedir. Ayrıca, 10 ülke/ülke grubu (ABD, Kanada, Tayland, Hindistan, Endonezya, Vietnam, Orta Amerika Topluluğu, Afrika Karayip Pasifik Ülkeleri, Cezayir ve Güney Afrika Cumhuriyeti) nezdinde de STA müzakerelerine başlama girişiminde bulunulmuştur (Ekonomi Bakanlığı, 2013) STA Kapsamında Tarım Alanında Taviz Verilen Ülkeler Türkiye nin Dış Ticaret Rejimi Gümrük Birliği hükümleri ile tamamen değişmiş, dış ticaretinde tek başına hareket edemeyeceği gibi AB ile STA imzalayan ülkeler ile rekabet şartlarına uygun ticaret yapabilmesi için bir takım tavizler vererek Türkiye ile anlaşma imzalanmasını cazibeli kılmaya çalışmaktadır. Söz konusu Gümrük Birliği nin Türkiye Dış Ticareti üzerine getirmiş olduğu en büyük dezavantajlardan biri AB ile STA sı bulunan muhatap ülkenin taviz pazarlıkları konusunda elinin, AB gümrük kapısının açık olmasından dolayı daha güçlü olmasıdır. Söz konusu ülkeler ile anlaşma imzalayabilmek için AB tavizlerinin bazen ötesine geçilmek gerekmektedir. Türkiye, sanayi ürünleri ve işlenmiş tarım ürünlerinde daha esnek pazarlık alanı bulunmakta fakat birincil tarım ürünleri konusunda yeterli pazarlık esnekliğine sahip değildir. Tarım alanında taviz verilen ülkeler; Arnavutluk, Bosna-Hersek, EFTA, Fas, 28

44 Gürcistan, Hırvatistan 6, İsrail, Karadağ, Makedonya, Mısır, Sırbistan, Suriye, Şili, Tunus, Ürdün, Mauritius, Güney Kore olup tarım ürünleri bazında detaylı taviz listesine 7 T.C. Ekonomi Bakanlığı internet sitesinden ulaşılabilmektedir TÜRKİYE NİN SERBEST TİCARET ANLAŞMALARINA GENEL BAKIŞ Daha önceki bölümlerden de anlaşılacağı gibi Türkiye, hem AB mallarının girişi hem de ortak gümrük tarifesine uyum açısından AB ye önemli bir imtiyaz vermiştir. Aynı zamanda, AB, tam üye olmamasına rağmen Türkiye ile gümrüksüz ticaret yapmaya ve bu sayede de önemli ekonomik faydalar sağlamaya başlamıştır. Sonrasında da taraflar arasındaki ekonomik ilişkiler Gümrük Birliği hükümleri gereğince devam etmiştir. Gümrük Birliği ile Türkiye nin, AB onayı olmadan, AB ile herhangi bir tercihli ticaret düzenlemesi bulunmayan üçüncü bir ülkeyle serbest ticaret anlaşması imzalama olasılığı ortadan kalkmıştır. Artık Türkiye nin, üçüncü ülkelerle bir ticari anlaşma çerçevesinde, o ülkeye düşük bir gümrük tarifesi uygulaması söz konusu değildir. Bu konuda Türkiye, Dünya Ticaret Örgütü kurallarına göre de tek başına hareket edemeyecek konumdadır (Mercan, 2013). Bahsedilen gümrük birliği hükümlerin uygulamada getirileri sonrasında dış ticarette yaşanılan temel sorunlardan bazıları aşağıdaki paragraflarda sıralanmıştır. AB, 2000 li yılların ortalarından itibaren iki taraflı serbest ticaret anlaşmaları politikasını benimsemiş, Gümrük Birliği Türkiye nin dış ticaret politikasını daha fazla çıkmaza sürükleyen bir hal almıştır. Türkiye, AB nin imzaladığı STA'larda uygulanan gümrük indirimleri ve karşılıklı tavizlerden faydalanamamaktadır. Ancak AB imzaladığı STA'lara "Turkey Clause" yani Türkiye Hükmü ekletmektedir. Bu hüküm ilgili ülkeye Türkiye ile STA anlaşması imzalaması konusunda teşvik niteliğinde olup bağlayıcılığı bulunmamaktadır. 6 Hırvatistan 1 Temmuz 2013 tarihinden itibaren AB üyesi, 2015 yılından itibaren Schengen bölgesine dahil olmuştur. 7 STA'lar kapsamında taviz değişimine konu olan tarım ürünlerine adresinden ulaşılabilmektedir. 29

45 Temel sorunların başında AB nin üçüncü ülkelerle imzaladığı anlaşmalardan Türkiye nin doğrudan faydalanamaması, Türkiye nin bu ülkelerden ithal ettiği ürünlere Gümrük Birliği nedeni ile tek taraflı indirilmiş gümrük vergisi oranları uygulamasına yol açmıştır. Aynı zamanda, bu ülkelere ihraç ettiği mallardan yüksek gümrük vergileri alınmaya devam edilmiştir. Türkiye bunu aşmak için, AB nin imzaladığı her serbest ticaret anlaşmasının ardından ilgili ülkelerle ikili anlaşma imzalama yoluna gitse de bunu tam olarak yerine getirememektedir. Çünkü üçüncü ülkeler AB ile imzaladığı anlaşma kapsamında zaten Türk pazarına AB ile aynı gümrükten giriş yapabilmektedir (Ziya Öniş, Mustafa Kutlay, 2012). Gümrük Birliği nin Türkiye ekonomisi üzerinde ortak gümrük tarifesi etkisi ise Türkiye nin AB nin taviz verdiği üçüncü ülkelere aynı tavizleri tanımak zorunda kaldığından gümrük vergisi geliri kaybına uğraması; Türkiye nin, daha önce ikili anlaşmalarla üçüncü ülkelere tanıdığı tavizleri artık uygulayamayacağından o ülkelerin misillemelerine maruz kalması; AB nin koruma önlemleri uyguladığı ABD, Japonya gibi ülkelere aynı önlemleri uygulamak zorunda kalması şeklinde olmuştur. Gümrük Birliği ile Türkiye, ucuz girdi ithalinde de sorunlar yaşamıştır (Hatipler, 2011). Türkiye, GB ile bağlı olduğu OTP'nin STA rotasında anlaşma akdetmekte süreci AB kadar hızlı kullanamamaktadır. AB'nin STA imzalamaktaki hızı ve ülkeler için pazar avantajları Türkiye'nin sunduğundan daha parlak durumdadır. Ülkeler için AB pazarı daha cazip gelmekte ve STA imzalamaktaki aynı kararlılığı Türkiye ile göstermemektedir. Bu sebeplerden ötürü Türkiye STA'ları AB'den bazen yıllar sonra bazen hiç sonuca ulaştıramamaktadır. Süreç Türkiye ekonomisine yük ve ticaret sapması olarak geri dönmektedir. Türkiye, AB ile STA imzalayan ülkeler ile Filistin ile 8 yıl, Tunus 7 yıl, Fas 6 yıl, Mısır 3 yıl, Şili 8 yıl, Ürdün 9 yıl, Güney Kore 2 yıl sonra STA imzalamış, Lübnan ile bu süre 10 yılı aşmıştır. Türkiye nin imzaladığı anlaşmalardaki zaman farkı Türkiye aleyhine haksız rekabet şartları oluşturmaktadır. Şu aşamaya kadar Gümrük Birliği nin Türkiye ye yüklediği yükümlülüklerin getirilerinden büyük olduğu düşünülebilir ama unutulmamalıdır ki AB nin gümrük birliğine atfettiği önem sadece bir ticaret anlaşması olmasının ötesindedir. AB ye tam üyelik konusunda ön koşul niteliği olan gümrük birliğinden vazgeçmek, Türkiye nin nihai hedefi olan AB tam üyeliğinden uzaklaşmak demektir. 30

46 Öte yandan Gümrük Birliği sisteminin Türkiye için kusursuz işlediği ve pazara açılma konusunda etken rol oynadığı da tam anlamı ile savunulamaz. Türkiye DTÖ tarafı olduğu gibi diğer ekonomik pazarlara açılma konusunda çaba sarf etmekte, çok taraflı ticaret ve ekonomi anlaşmalarının da tarafı olmakta ve bu anlaşmalar çerçevesinde uluslararası kuruluşların üyeliklerine kabul olmakta hatta genel sekreterlik ve komitelerine ev sahipliği yapmaktadır. Türkiye; Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD), Dünya Bankası (WB/IBRD) ve Uluslararası Para Fonu (IMF) gibi uluslararası kuruluşların üyesi ayrıca; Gelişen Sekiz Ülke (D-8) (üyeleri Türkiye, İran, Pakistan, Bangladeş, Malezya, Endonezya, Mısır ve Nijerya), İslam İşbirliği Teşkilatı (OIC/İİT), İslam Kalkınma Bankası(IDB/İKB), Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi (COMCEC/İSEDAK) ve İslami Ticaretin Geliştirilmesi Merkezi, Karadeniz Ekonomik İşbirliği (BSEC/KEİ) (üyeleri Ermenistan, Arnavutluk, Moldova, Gürcistan, Azerbaycan, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Ukrayna, Sırbistan, Türkiye, Rusya Federasyonu) ve Ekonomik İşbirliği Teşkilatı nda (ECO) (üyeleri Türkiye, İran, Pakistan, Afganistan, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan, Türkmenistan) yer almaktadır. 31

47 4. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI AB küresel ticarette lider konumunda olmasının yanında, AB pazarı gerek dışa açıklığı gerekse istikrarlı durumu itibarı ile dünyadaki en büyük dış ticaret hacmine sahiptir. Bu başarısının temelinde AB'yi oluşturan 28 ülkenin farklı dış ticaret rejimi yerine tek bir Ortak Ticaret Politikası (OTP) benimsemesi olduğu unutulmamalıdır. Fransız yazar Alexandre Dumas'ın ölümsüz eseri "Üç Silahşorlar" de yazdığı gibi "hepimiz birimiz, birimiz hepimiz için" sözlerinin en iyi uygulamaları sadece ticarette görülmektedir. Dünyanın en açık ekonomisi (gerek kişi başına düşen GSYH gerekse toplam tüketici sayıları ile) olmasının yanında AB pazarı bu gün yaklaşık 80 ülkenin de en büyük ihracat pazarıdır. AB ticaret ortakları da gelişmekte ekonomilerine bu AB' ile olan ticaretleri ile sürdürülebilirlik sağlamaktadır. AB ticaretin 10 faydasını şöyle sıralıyor; 1. Ticaretin artması ekonomik büyümenin artması ile krizlere dirençli ekonomi sağlamak, 2. Ticaret eşittir iş, AB'de 36 milyon iş doğrudan ya da dolaylı olarak dış ticaret ile ilişkilidir, 3. Ticaret, fırsatları geliştikçe tüketiciler için fiyatlar düşer ve ürün çeşitliliği artar, 4. Ticaret, yoksulluğun azaltılmasına yardımcı olur, 5. En iyi ürün ve hizmetin tedarikini sağlar, 6. Ticaret ve yatırımlar ürün ve hizmetlerin yeni fikir ve yenilikler, teknoloji, araştırma ve geliştirmesinde büyük rol oynar, 7. Ticaret ekonomik bağlarla insanları bir araya getirerek politik istikrar sağlar, 8. Ticaret ve yatırımlar rekabeti arttırır, 9. Küresel standartların belirlenerek kolay iş oluşturulmasını sağlar, 32

48 10. Ticaret yüksek teknoloji ürünlerin değişimi ve geliştirilmesine katkı sağlar (EU Commission, "10 benefits of trade", 2014). AB, STA akdetmesindeki ve yeni pazarlara açılmasındaki başarısı göz önüne alındığında, başarısının kaynağını anlamak için birliğin izlediği adımların sırası ile nasıl bir süreç geçirdiğini gözlemlemek gerekir AVRUPA BİRLİĞİ (AB) TİCARET ANLAŞMASI MÜZAKERE SÜRECİ AB ile Kim Ticaret Anlaşmalarını Müzakere eder? AB dış ticaret ilişkilerini AB Ortak Ticaret Politikası (OTP) ile yönetmektedir. OTP, AB nin ayrıcalıklı güçlerinden biridir. AB, ticaret müzakerelerini ülke ülke değil bir bütün olarak yürütür. Avrupa Komisyonu bütün Avrupa Birliği adına ticaret ortağı ile görüşür fakat sonucu, genel anlaşma onaylanmasını, Konsey ve Avrupa Parlamentosu ile yakın işbirliği içinde yapmaktadır (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013). 33

49 AB Kim ile müzakere eder? Dünya haritası üzerinde AB nin ekonomik ortaklık anlaşmaları ve muhatapları gösterilmektedir. 18. Harita - AB Dış Ticaret ve Anlaşmalar Haritası Haritadaki renkler ve bölgelere göre ifade edecek olunursa; Yeşil: Avrupa Birliği ve Gümrük Birliği sınırlarını göstermektedir. Andora, Monako, San Marino ve Türkiye. Sarı: Avrupa Ekonomik Alanı, Norveç, İzlanda, Lihtenştayn. Kırmızı: Tercihli ticaret anlaşmalarının bulunduğu ülkeler. Lacivert: AB nin müzakere halindeki ya da onaylanma aşamasındaki tercihli ticaret anlaşması bulunan ülkeler. Kahverengi: AB nin ticaret anlaşması teklif etmesi planlanan ülkeler. Azerbaycan, Brunei Sultanlığı, Endonezya, Filipinler, Ekvator ve Bolivya. Beyaz: AB nin hali hazırda STA girişiminin olmadığı ülkeler (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013). 34

50 Müzakere Süreci Nasıl İşler? Ticaret anlaşmaları aşağıdaki maddeleri temel alarak daha iyi ticari fırsatlar oluşturmak için tasarlanmıştır; Mal ve hizmetler için yeni pazarlar açılması, Artan yatırım fırsatları ve yatırımların korunması, Ucuz ticaret-daha az bürokrasi, Hızlı ticaret-kolay gümrük-sıhhi standartların ortak kurallarının bulunması, Politika etkilerinin daha öngörülebilir olması, fikri mülkiyet hakları gibi; ticaret alanları etkileri konusunda ortak taahhütler alınması Sürdürülebilir Kalkınmayı desteklemek- sosyal ve çevresel konularda şeffaflık ve ortak diyalog teşvikleri işbirliğinin sağlanması gibi temel çıkarlar gözetilir. AB muhatap ülke ile müzakere sürecini yönetirken, anlaşmanın etkin olması adına bir takım kurallardan yararlanır (örneğin hangi üründe tarifelerin düşürülmesi ya da kaldırılacağı gibi) uygun olanın belirlenmesi için menşe kuralları gibi. Olası durumlarda her iki tarafın anlaşmazlıklarını gidermek adına çözüm mekanizması da bulunur. Her ülkenin kendi dinamik, içeriğine uygun anlaşma yapılıp, tekliflerinde esneklik yapılır. Her anlaşmanın kendi dinamikleri bulunur, örneğin gelişmiş ekonomilerle yapılan STA lar tamamen karşılıklı pazar açılışları ekonomik gelişme tabanlı olurken, ekonomik ortaklık anlaşmaları yapılan Afrika, Karayipler ve Pasifik Ülkeleri ile kalkınmayı destekleme amaçlıdır. Ayrıca STA lar ilgili ülkelerin pazarlarına ayrıcalıklı erişim izni sağlayacağından, Dünya Ticaret Örgütü (WTO/DTÖ) ilkesinde de yer alan DTÖ üyesi tüm ticaret ortaklarına eşit muamele edilmesi esasına uyulması gerekmektedir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013). 35

51 Bu nedenle, DTÖ tarafından STA ların 8 kuralları belirlenmiştir. Madde 24 Gümrük Tarifeleri ve Ticarette Teknik Engeller ve Madde 5 Ticaret ve Hizmetler, maddelerinde STA ile ilgili kurallar detaylı olarak ifade edilmiştir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013). Müzakereler, Baş Müzakereci tarafından yönetilir. Müzakere alt başlıkları farklı konularda olabileceği gibi konusunda uzman komisyonlarda da uzlaşılabilir. Müzakere süreleri genellikle 2-3 yıl arası sürebilmekte ve buna müzakere turları da denmektedir. Anlaşma tipleri ortaklık tercihlerine göre farklılık göstermektedir, bunlar Kapsamlı Ekonomik Ticaret Anlaşması ya da Ekonomik Ortaklık Anlaşması da olabilmektedir. Bazı anlaşmalar ise Politik İşbirliği Anlaşmalarının bir parçası olup ticaret sadece konu başlıklarından biri olarak kalmaktadır örneğin Orta Amerika ile yapılan anlaşma bu şekilde değerlendirilebilir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013). AB nin yaptığı STA ların 9 yasal alt yapısı, gümrük tarifeleri, her bölüm için ayrı konu kapsamakta ve eklerden oluşmaktadır. Müzakere turlarında ve diğer kilit konularda AB Konseyi ve AB Parlamentosu bilgilendirilir. Karar aşaması genellikle AB Konseyi ve AB Parlamentosu ortak çalışır ek olarak Bakanlar seviyesinde ya da genel tartışmalarda da gündeme getirilebilir. Müzakereler, teknik nihayete ulaştıklarında, AB Konseyi ve AB Parlamentosu derhal bilgilendirip üye ülkelere ve parlamentolarına nihai metinler ulaştırılır. Metin yasal düzenlenmesi evresi avukatların hukuki görüşleri ile yapılarak 3-6 ay arasında değişen bir süre almaktadır (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013). 8 STA lar yapıldıktan sonra tarafların anlaşmayı DTÖ ye bildirilmeleri gerekmektedir. 9 STA yapısı incelenmek istenirse AB-Güney Kore arasında yapılan STA örneğine adresinden ulaşılabilmektedir. 36

52 Müzakerelerin Sonuçlanması Yasal düzenlemeler bittikten sonra İngilizce kopyasının taraflar arasında paraflanmasının ardından, anlaşma metni teklife sunulup AB Konseyi ve AB Parlamentosu bilgilendirilir. Paraflanma işleminden sonra metin internet üzerinden yayınlanır ve tüm AB dillerine çevrilir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013). Sonraki aşama imza süreci olup, AB Komisyonu nun teklifi ile AB Konseyi nin imzalanma ve anlaşmanın sonuçlanmasına karar verdiği süreç başlar. Anlaşma resmen iki taraf tarafından imzalanır. AB Başkanı'nın anlaşmayı AB adına imzalaması için (genellikle AB Ticaret Komiseri) bir kişi atanmasının ardından tüm üye devletlerin imzasına sunulur (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013). Tarafların imzalarından sonra AB Konseyi, taslak kararı sonuçlandırmak ve onay için AB Parlamentosu na sunar. AB Parlamentosu rızası alındıktan sonra nihai karar sonuçlanır ve anlaşma resmi olarak yayınlanır (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013). Anlaşmanın Yararları Ne Zaman Ortaya Çıkar? Tarife indirimleri gibi hususlar yürürlüğe girdiği gün uygulamaya geçer fakat STA ların ülke bazında yapılmasından ve ülkeye özgü müzakere ve tavizler barındırmasından ötürü STA nın tam etkisini göstermesi uzun yıllar alabilir (AB Ticaret Genel Müdürlüğü, Temmuz 2013). 37

53 gösterilmiştir. Aşağıdaki şekilde AB nin bir ticaret anlaşmasında attığı adımlar şematik olarak 19. Şema - Avrupa Birliği STA Süreci 38

54 4.2. AVRUPA BİRLİĞİ NİN (AB) SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI AB nin STA akdetmesindeki ana amacı açıklanmasının ardından AB nin halihazırda yürürlükte olan STA larına ve son durumlarına yer verilecektir. AB Komisyonu raporlarına göre, önümüzdeki iki yıl boyunca dünya talebinin %90 ı AB sınırları dışında olacaktır. Bu yüzden AB nin kilit ülkelerle yeni STA lar için müzakere etmesinin ve Avrupa için daha fazla pazara ulaşma fırsatlarına öncelik vermesinin sebebi budur. Eğer AB müzakereleri devam eden tüm STA larını tamamlamış olsaydı, AB Gayri Safi Yurtiçi Hasılasına %2,2 lik ya da 275 milyar avroluk ( ) katkı sağlamış olacaktı. Bu miktar Avusturya ya da Danimarka nın ekonomilerinin büyüklüğü değerindedir. İstihdam alanında ise 2,2 milyon yeni iş başka bir deyişle AB iş gücüne (istihdama) %1 ek getirmiş olacaktı (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Kısaca belirtilecek olursa, AB'nin halihazırda tercihli ticaret anlaşması ya da serbest ticaret anlaşması bulunan ülkeler; Meksika, Şili, Peru, Fas, Cezayir, Tunus, Mısır, Ürdün, İsrail, Filistin, Lübnan, Suriye, Makedonya, Arnavutluk, Sırbistan, Karadağ, Bosna-Hersek, İsviçre, Güney Kore, Antigua ve Barbuda, Belize, Bahamalar, Barbados, Dominik Cumhuriyeti, Grenada, Guyana, Haiti, Jamaika, St. Kitts ve Nevis, St. Lucia, Saint Vincent ve Grenadinler, Surinam, Trinidad ve Tobago, Kolombiya, Honduras, Nikaragua, Panama, Guatemala, Papua Yeni Gine, Güney Afrika, Madagaskar, Mauritius, Seyşeller, Zimbabve, Kosta Rika, El Salvador, Fiji ve Kamerun dur. AB'nin müzakere ya da anlaşmanın onay sürecinde olduğu ülkeler; Kanada, Hindistan, Malezya, Brezilya, Arjantin, Uruguay, Paraguay, Suudi Arabistan, Botsvana, Fil Dişi Sahilleri, Kuveyt, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri, Oman, Bahreyn, Libya, Cook Adaları, Kiribati, Lesoto, Svaziland, Mozambik, Marshall Adaları, Mikronezya, Nauru, Samoa, Solomon, Tonga, Tuvalu, Vanuatu, Angola, Namibya, Komoros, Cibuti, Eritre, Etiyopya, Malavi, Sudan, Zambiya, Burundi, Kenya, Ruanda, Uganda, Tanzanya, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Kongo, Demokratik Kongo, Ekvator Gine si, Gabon, Sao Tome ve Principe, Benin, Burkina Faso, Yeşil Burun Adaları, Gambiya, Gana, Gine, Gine-Bissau, Liberya, Mali, Moritanya, Nijer, Nijerya, Senegal, Sierra-Leone, Togo, Vietnam, Moldova, Ermenistan, Gürcistan, ABD, Tayland, Japonya, Ukrayna, Güney Afrika, Mauritius, Madagaskar, Seyşeller, Zimbabve, Papua Yeni Gine, Singapur, Fas, Ekvator dur. 39

55 AB'nin müzakere açmayı düşündüğü ülkeler ise; Azerbaycan, Brunei Sultanlığı, Endonezya, Filipinler, Bolivya dır. Son olarak, AB ile Çin Halk Cumhuriyeti arasında ise karşılıklı yatırımların korunması kanunu imzalanmıştır AVRUPA BİRLİĞİ NİN (AB) DEVAM EDEN MÜZAKERELER Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Sekizler Grubu (G-8) 17 Haziran 2013 tarihinde düzenlenen zirvesinde Amerika Birleşik Devletleri (US/ABD) başkanı Barack Obama, AB Komisyonu Başkanı José Manuel Barroso, AB Konseyi Başkanı Herman Vanm Rompuy ve Birleşik Krallık (UK/BK) Başbakanı David Cameron tarafından resmi olarak duyurulan kısa adıyla TTIP yani Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı müzakerelerinin başladığını duyurmuştur (AB Komisyonu, 2013). Anlaşmaya AB Komisyonu nun da yeşil ışık yakmasının ardından ilk müzakere turları için tarih 8 Temmuz 2013 yer ise Washington adres gösterilmiştir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Yapılan bu girişimin temelinin ABD-AB Yüksek Seviyeli İş ve Büyüme Çalışma Gruplarının (HLWG) 2011 yılından bu yana yapmış olduğu çalışma ve tavsiyeler olduğu vurgulanmıştır. AB-ABD arasındaki TTIP 8. tur müzakereleri 2-6 Şubat 2015 tarihleri arasında Brüksel'de tamamlanmıştır. Çin Yatırımların Korunması Anlaşması; Çin ile yatırımların korunması için müzakere etme izni, AB Komisyonu tarafından üyelere iletilmiştir. Lizbon anlaşmasından bu yana yapılan doğrudan yabancı yatırımların (FDI/DYY) korunması alanındaki ilk anlaşma olma özelliğindedir. Taslak müzakere direktifleri AB konseyi tarafından incelenmekte ve Komisyon tarafından müzakerelere başlanması için yeşil ışık beklenmektedir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). 40

56 Japonya AB ile Japonya arasında STA 10 müzakereleri Nisan 2013 de başlamış 24 Haziran 3 Temmuz 2013 tarihleri arasında ikinci tur müzakereleri tamamlanmış olup Şubat 2015 tarihleri arasında 9. müzakere turunun gerçekleşmesi planlanmaktadır (AB Komisyonu, 2013). AB Komisyonu raporunda Japonya, AB nin Asya kıtasındaki en büyük ikinci ticari ortağı olarak gösterilmekte ve yapılacak bir STA nın GSYH ya katkısının %0,6 ve istihdam alanında 400 bin (dört yüz bin) ek iş oluşturacağı vurgulanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Kanada Müzakereleri son aşamasına gelen AB-Kanada Kapsamlı Ekonomik ve Ticaret Anlaşmasına (CETA) 2009 yılı Mayıs ayında başlandığını ve ABD den sonraki en büyük ikinci ticaret ortağı olduğu vurgusu yapılmış, (AB Komisyonu ve Kanada Hükümeti, 2008) AB-Kanada arasındaki 2012 yılı mali ticaretinin değerinin 61,7 milyar olduğu belirtilmiştir. Yapılan ekonomik bir çalışmada yapılacak anlaşmanın AB-Kanada ticaretine ek olarak 25,7 milyar getireceği hesaplanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Ek olarak 5 Ağustos 2014 tarihinde AB Parlamentosu ve tüm üye ülkelere, anlaşma metininin son halinde mutabık kalındığını, 26 Eylül 2014 tarihinde ise AB-Kanada Zirvesinde müzakerelerin son bulduğu açıklanmıştır (EU Commission, Comprehensive Trade and Economic Agreement (CETA), 2014). ASEAN (Güney Doğu Asya Ülkeler Birliği) Tayland ile STA müzakerelerine başlanıldığı tarihten itibaren dört Güney Doğu Asya Ülkesi (ASEAN) 11 ile bölgeden-bölgeye yaklaşımı sayesinde ikili görüşmeler başlatılmıştır (AB Komisyonu, 2013). 10 AB-Japonya arasındaki STA detaylarına adresinden ulaşılabilmektedir. 11 AB-ASEAN ilişkilerinin detayları adresinde bulunmaktadır. 41

57 Vietnam ile müzakerelerin dördüncü turu için Temmuz 2013, Brüksel adres gösterilmiştir. Ayrıca AB, Malezya ve müzakere sürecinin başarılı şekilde tamamlandığı Singapur 12 ile de temasını sürdürmektedir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Anlaşmanın önemi ASEAN ülkelerinin AB nin 5. en büyük ticari ortağı oluşu ve mal ve hizmetler anlamında ikilinin 212,8 milyar luk bir dış ticareti bulunmasıdır yılları arasında ASEAN ülkelerindeki en büyük DYY nın %17,2 DYY payı ile AB olduğu ifade edilmiştir (AB Komisyonu Ticaret Komiserliği, 2013). Hindistan 2007 yılında başlanan müzakerelerde mesafe kat edilmiş son adımların atılması beklenmektedir. Gelişen nüfusu ile (yaklaşık 1 milyar) dinamik ve gelişen bir pazar olmasından ötürü AB bu anlaşmaya önem vermektedir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Güney Akdeniz AB ile Fas arasında 2000 yılında tamamlanan (AB Komisyonu, 2013)tarım, balıkçılık - işlenmiş tarım ürünleri ve su ürünleri anlaşması (AB Komisyonu Ticaret Komiserliği, 2012) sonrasında Tunus, Mısır ve Ürdün ile de benzer anlaşmalar yapılmasının yakın olduğu vurgulanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Doğu Komşuluğu AB, Ermenistan ve Gürcistan ile 2012 yılı başlarından itibaren müzakere halinde olup Ermenistan ile müzakerelerin 6. Turu Haziran 2013 de tamamlanmıştır. Moldova ile temaslarda aynı tarihlerde tamamlanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). MERCOSUR (Arjantin, Brezilya, Paraguay, Uruguay, Venezuela) Santiago da 26 Ocak 2013 tarihinde yapılan Ticaret Bakanları toplantısından itibaren gümrük tarifeleri ve kotalar üzerinde teklifler 2013'ün son çeyreğinde verilen ve şu ana kadar 12 Singapur ile yapılan anlaşmaya dair notlara adresinden ulaşılabilir. 42

58 dokuzuncusu gerçekleşen müzakerelerin ticaret kurallarından çıkıp doğrudan piyasaya erişim ilgili hususlarını kapsamaktadır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Körfez İşbirliği Konseyi (GCC/KİK) STA anlaşması müzakereleri KİK tarafından 2008 yılında askıya alınmış, müzakereciler arasında gayri resmi görüşmeler devam etmektedir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Afrika, Karayip ve Pasifik ülkeleri (ACP) Temellerini Cotonou Anlaşması ile 2000 yılında atan AB nin Ekonomik Ortaklık Anlaşması, Ticaret ve Kalkınma Ortaklık Anlaşmaları bulunan Afrika, Karayipler ve Pasifik Ülkelerinden bazıları ile anlaşmalar imzalanmış ve sonuca bağlanan ülkeler: Karayip (CARIFORUM), Pasifik (şu anda ilgili tek ülke Papua Yeni Gine), ve Doğu ve Güney Afrika (ESA - Zimbabve, Mauritius, Madagaskar, Seyşeller) dur. Müzakereler Doğu Afrika Topluluğu (EAC) ve Güney Afrika Kalkınma Topluluğu (SADC) EPA Grup ile karar aşamasında bulunmakta olup Sahra-altı Afrika nın devamına ilerleyeceği konusu kesin değildir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). 43

59 4.4. SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI TAMAMLANMIŞ FAKAT Moldova UYGULAMAYA GEÇMEMİŞ ÜLKELER AB ve Moldova arasında 12 Haziran 2013 tarihinde sonuçlanan Derin ve Kapsamlı STA (DCFTA) resmi olarak Doğu Ortaklığı Zirvesi nde (29 Kasım 2013) resmi girişimin yapılması öngörülmüştür (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Bu anlaşmada farklı olarak AB için Moldova nın küçük bir piyasa olmasına karşın, ters açıdan Moldova'nın %50 ticaret akışının AB ile olmasına dikkat çekilmiştir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Ukrayna AB ile Ukrayna arasında Derin ve Kapsamlı STA (DCFTA) müzakereleri Kasım 2011 yılında sonuçlanmış, 15 Mayıs 2013 tarihinde AB Komisyonu hazırladığı teklifi AB Konseyi nin imzasına sunmuş, politik koşullar karşılandığı takdirde imzalanacağı belirtilmiştir (AB Komisyonu Ticaret Komiserliği, 2013). Singapur AB, Singapur arasında STA 16 Aralık 2012 tarihinde tamamlanmış ASEAN üyesi olan ülkeyle anlaşmanın etkinleşmesinin 2014 sonbaharı olması öngörülmüştür (AB Komisyonu, 2012). Singapur AB nin Güney Doğu Asya daki en büyük ticaret ortağı konumunda olup mal ve hizmetler kapsamında 2009 ve 2011 yılları arasında karşılıklı ticaret %40 oranında büyümüştür (Avrupa Birliği Komisyonu, 2012). Kolombiya Kolombiya ve Peru ile Kapsamlı Ticaret Anlaşması Haziran 2012 de sonuçlandırılmış, taslak uygulama için iç onay sürecini tamamlaması beklenen AB nin And Bölgesindeki Amerika dan sonraki en büyük ticaret ortağı ile arasındaki gümrüklerde 44

60 sağlanacak tasarrufun yılda 500 milyon olacağı hesaplanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Orta Amerika (Kosta Rika, El Salvador, Guatemala, Honduras, Nikaragua ve Panama) AB ile Orta Amerika arasındaki Ortaklık Anlaşması 11 Aralık 2012 tarihinde AB Parlamentosu tarafından kabul edilmiştir (AB Komisyonu, 2012). Orta Amerika da onay süreci ileri düzeyde işlemektedir. Nikaragua, Honduras ve Panama ile halihazırda anlaşma onaylanmıştı, Guatemala, El Salvador ve Kosta Rika anlaşmalarının onaylanması beklenmektedir. Guatemala hariç tüm ülkeler yasal düzenlemelerini Avrupa Kıta sistemine uyumlu hale getirmiştir. AB-Orta Amerika ticaretinin büyüklüğü yıllık 50 milyar nun üzerindedir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Afrika, Karayipler ve Pasifik Ülkelerinden müzakere edilmiş fakat yürürlüğe girmemiş beş (5) anlaşma daha bulunmakta bunlar; Fil Dişi Sahilleri, Kamerun, Güney Afrika Kalkınma Topluluğu, Gana ve Doğu Afrika Topluğu dur. (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013) HALİ HAZIRDAKİ SERBEST TİCARET ANLAŞMALARI Peru AB-Peru arasındaki STA 1 Mart 2013 tarihi itibarı ile yürürlükte olup AB-Peru ticaret hacmi 2011 yılında 9,2 milyar başka bir ifade ile Peru nun ticaret hacminin %16 sını kapsamaktadır (AB Komistonu, 2013). Ülkenin tarımsal (tarım ve su ürünleri) ihracatının üçte biri AB ye yapılmaktadır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Güney Kore AB-Güney Kore STA 1 Temmuz 2011 yılından itibaren yürürlükte ve yeni nesil anlaşmalardandır (AB Komisyonu, 2012). Gümrük tarifelerinin düşürülmesi ile AB nin Güney Kore den ithalatı anlaşma olmayan döneme göre %35 artmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). 45

61 Meksika Ekim 2000 den bu yana yürürlükte olan anlaşma bir yılda ticaret hacmini ikiye katlamıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Ek olarak anlaşmanın geliştirilebileceği AB Ticaret Komiseri Karel De Gucht tarafından duyurulmuştur 13. Güney Afrika Afrika kıtasındaki en büyük ticaret ortağı olmasının yanında ikili arasında yapılan anlaşma tarafların ticaretinin %90 nı oluşturmaktadır. Ticaret serbestleşmesi 2012 yılında tamamlanmıştır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). Şili 2002 yılında sonuçlanan AB-Şili Kapsamlı Ticaret Anlaşması yürürlüğe 2003 yılı Şubat ayında girmiş ve Şili ABD den sonra AB nin en büyük ihracatçısı konumuna gelmiştir. Çin in dahil olmasından sonra, AB Şili nin en büyük üçüncü ithalatçısı durumundadır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). AB nin halihazırda yürürlükte olan ticaret anlaşması bulunmaktadır (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). 13 Konuşma detayları için 14 Ticaret hükümleri uygulanamadığı için Suriye yi kapsamamaktadır. 46

62 5. AVRUPABİRLİĞİ (AB) - AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP) AB Komisyonu'nun Üst Düzey Çalışma Grubu'nun Büyüme ve İstihdam ile ilgili raporunu Şubat 2013'te yayınlaması ile lansmanı yapılmış olan Transatlantik Ticaret Ve Yatırım Ortaklığı Anlaşması'nın (TTIP), Mart 2013'te müzakere esaslarını ve AB-ABD ticaret ilişkisinin geleceğe yönelik etki değerlendirmesini tüm üyelere göndermiştir. İlk müzakere turu 8-12 Temmuz 2013 tarihleri arasında Washington/Amerika da düzenlenen TTIP nin ilk turunda yirmi (20) değişik alanda 350 paydaşla görüşülmüş, ikinci müzakere turu için 7 Ekim 2013 Brüksel adres gösterilmiştir. Müzakere sürecini AB adına AB Komisyonu yaparken, AB Parlamentosu nu ve Üye Ülkeleri de düzenli olarak bilgilendirmiştir. AB ve ABD ikili ticaretini detaylı olarak inceleyecek olursak, iki bloğun aralarındaki ticareti kolaylaştırma çabaları daha net anlaşılabilir. Örneğin AB Komisyonunun raporuna göre ikilinin günlük ticaret hacmi yaklaşık 2 milyar $, ABD nin AB ye DYY değeri Asya'ya yaptığı yatırımın 3 katından fazla, AB'nin Hindistan ve Çin Halk Cumhuriyetine yaptığı yatırımın yaklaşık 8 katını ABD'ye yapıyor olması tarafların ticaretinde yeni bir perde açılması ihtiyacını oluşturmuştur. Aslında söz konusu girişimin en önemli nedenlerinden biri de son yıllarda ikilinin ekonomilerindeki büyümenin gerilemesi olarak gösterilebilir. Ayrıca tarafların ticaretindeki tarifelerin ortalama düşük (%3) olmasına karşın tarife dışı engellerden kurtulmak istemeleri bu girişimin alt yapısını oluşturmaktadır. Ticareti kolaylaştırma potansiyelinin değişen standartlar ve standart tanımlamaları, gümrük prosedürleri ve sınır arkası kısıtlamaları gibi tarife dışı engellerin aşılmasında olduğunda fikir birliğine varılmıştır. AB ve ABD arasındaki ticaretin iyi analiz edilmesi şarttır bu sebeple İkilinin arasındaki ticaretin sektörlere göre dağılımı, üçüncü ülkelerle ticareti tedarikçileri ve detaylı analizi ilerleyen başlıklardaki tablo ve yorumlarda resmedilecektir. 47

63 6. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD)DIŞ TİCARET ANALİZİ İkilinin ticaretini genelden özele inilerek resmetmek tarafların ticari ilişkilerinin daha net anlaşılmasına yardımcı olacaktır. Her iki ülkenin dünya perspektifinden ayrıca tarafların ikili ticaretlerinin incelendiği tablolar ilerleyen başlıklarda takip edilebilir. İlerleyen başlıklarda verilecek tarımsal dış ticarete ilişkin veriler tamamen AB ve DTÖ tarımsal ürün tanımlamalarına göre oluşturulmuş istatistiklerdir. Fakat hazırlanmış bazı raporlarda su ürünleri tarım ürünleri sınıflamalarının dışında tutulmuş olup rapor metinlerinde geçen rakamlar ile çalışma istatistiksel verileri arasında farklılıklar bulunabilir. Söz konusu istatistiksel tanımlalar çalışmanın metodoloji bölümünde detaylı şekilde açıklanacaktır AVRUPA BİRLİĞİ (AB) DIŞ TİCARETİ Konu küresel ticaret olunca AB lider konumda olup, ticaret rejiminin dışa açıklığı sayesinde yatırımcılar ve ticaret yapmak için cazibe odağı haline gelmiştir. AB pazarı sadece ihracat pazarı değil aynı zamanda 500 milyona yaklaşan tüketicisi ile neredeyse dünyanın en büyük ithalatçı piyasasıdır. Aynı zamanda içerisinde 28 farklı ülke yani 28 farklı tüketim piyasası olmasına rağmen malların serbest dolaşım ilkesi sayesinde şeffaf, istikrarlı ve standart tek bir piyasa gibi hareket etmektedir. Söz konusu pazar sadece mal ticareti değil aynı zamanda en iyi hizmet tecrübelerini sunmak isteyenler için çok önemli bir hizmet pazarı, girişimlerini küresel boyuta taşımak isteyen yatırımcılar için istikrarlı, öngörülebilir ve sağlam bir ekonomi vaat etmektedir. Daha net olmak gerekirse dünya ticaret hacminin yaklaşık %16'sı AB-28 pazarında işlem görmektedir. İlerleyen başlıklarda AB-28 dış ticaret hacminin anlaşılması adına, genel ve tarımsal, farklı ticaret sınıflamaları ile detaylı olarak incelenmiştir. 48

64 Avrupa Birliği (AB) Genel Dış Ticaret İstatistikleri SITC Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri 18. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE İHRACAT İTHALAT İHRACATIN İTHALATI DEĞİŞİM % DEĞİŞİM % KARŞILAMA ORANI % ,7 16, ,9 17, ,1 13, ,9 13, ,4-24, ,5 16, ,4 20, ,5-4, ,5-3,3 101 Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları Yukarıdaki genel dış ticaret tablosundan da görüleceği gibi AB'nin dış ticareti son 10 yılda toplam 1 trilyon 718 milyar $ dış ticaret açığı vermiş olsa da 2008 krizi dahil olan son on yıldaki ihracatın ithalatı karşılama oranı %85'den aşağı inmemiştir. Tablo 18, grafikle gösterilmek gerekirse; 20. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti İhracat İthalat Denge Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları Grafik 20'degörüldüğü üzere AB dış ticareti son on yıldaki en kritik dönemi 2008 krizi sonrasında yaşamış, 2009 yılında bir önceki yıla göre ihracat %17 ve ithalat ise %25 azalmıştır.2013 yılına gelindiğinde ise son on yıllık dönemde ilk defa dış ticaret fazlası (15 milyar dolar) vermiştir. 49

65 19. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti FAALİYET GRUPLARI İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER MAMUL ÜRÜNLER, ESAS MALZEMESİNE GÖRE SINIFLANDIRILANLAR ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR, VEİLGİLİ MALZEMELER GIDA VE CANLI HAYVANLAR BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ MAL VE İŞLEMLER HAM MADDELER (PETROL HARİÇ), YENİLEMEYEN İÇECEKLER VE TÜTÜN HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI YAĞLAR KATI YAĞLAR VE MUMLAR GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları, 2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. 20. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti FAALİYET GRUPLARI İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER MAMUL ÜRÜNLER, ESAS MALZEMESİNE GÖRE SINIFLANDIRILANLAR ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR VE İLGİLİ MALZEMELER GIDA VE CANLI HAYVANLAR BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ MAL VE İŞLEMLER HAM MADDELER (PETROL HARİÇ), YENİLEMEYEN İÇECEKLER VE TÜTÜN HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI YAĞLAR KATI YAĞLAR VE MUMLAR GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları, 2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. SITC ticaret sınıflamasına göre oluşan dış ticaret istatistikleri önceki tablolarda (tablo 19-20) verilmiş olup gösterge bir yıl niteliğinde olan 2013 yılı için ihracatın ve ithalatın SITC faaliyet gruplarına göre dağılımı; 50

66 21. Grafik - AB - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 AB-Dünya İhracat, % 2% 0% 4% 4% 11% 7% 42% 12% 16% Makine ve ulaşım araçları Kimyasallar ve ilgili ürünler Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar Çeşitli mamul ürünler Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler Gıda ve Canlı Hayvanlar Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen İçecekler ve tütün Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar 22. Grafik - AB - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 AB-Dünya İthalat, % 4% 1% 4% 5% 26% 28% 9% Makine ve ulaşım araçları Kimyasallar ve ilgili ürünler Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar Çeşitli mamul ürünler Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler Gıda ve Canlı Hayvanlar Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen İçecekler ve tütün 13% 10% olarak gerçekleşmiştir. 51

67 HS Ticaret Sınıflamasına Göre AB Dış Ticaret İstatistikleri 21. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE İHRACAT İTHALAT İHRACATIN İTHALATI DEĞİŞİM % DEĞİŞİM % KARŞILAMA ORANI % ,3 16, ,5 17, ,2 13, ,7 13, ,0-23, ,2 15, ,8 20, ,4-3, ,4-4,8 104 Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları 23. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti İhracat İthalat Denge Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları Grafik 23 den gözlemleneceği üzere son on yılda AB dış ticaret dengesi 2008 krizi ve sonrasındaki etkileri hariç azalma eğiliminde ve 2013 yılında son on yıldaki ilk dış ticaret fazlasını vermiştir. 52

68 HS ürün gruplamasına göre AB-Dünya dış ticareti ise aşağıdaki tablolarda gösterilmektedir. 22. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-1 ÜRÜN GRUPLARI İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR ULAŞIM EKİPMANLARI KİMYASAL YA DA BENZER ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ MİNERAL ÜRÜNLER BAZ METALLER İNCİ, DEĞERLİ METALLER OPTİK VE FOTOĞRAFİK ARAÇLAR PLASTİK, KAUÇUK GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR BİTKİSEL ÜRÜNLER CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER GİZLİ VERİ CAM, SERAMİK VE TAŞ HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE ODUN, KÖMÜR, MANTAR AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR SANAT ESERİ VE ANTİKALAR HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR SİLAH VE CEPHANELER GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. 53

69 23. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Dış Ticareti-2 ÜRÜN GRUPLARI İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR ULAŞIM EKİPMANLARI KİMYASAL YA DA BENZER ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ MİNERAL ÜRÜNLER BAZ METALLER İNCİ, DEĞERLİ METALLER OPTİK VE FOTOĞRAFİK ARAÇLAR PLASTİK, KAUÇUK GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR BİTKİSEL ÜRÜNLER CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER GİZLİ VERİ CAM, SERAMİK VE TAŞ HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE ODUN, KÖMÜR, MANTAR AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR SANAT ESERİ VE ANTİKALAR HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR SİLAH VE CEPHANELER GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. 54

70 Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri AB-28 gıda-tarım endüstrisi 2013 yılında yaklaşık 120 milyar 'luk ihracatı ile dünyanın bir numaralı gıda ve tarım ürünleri ihracatçısı konumundadır. Dünya ticaretinin hatırı sayılır oranda büyümesine karşın 2013 yılı gelişmekte olan ekonomiler için durgun geçmiş sayılabilir. Avronun piyasadaki güçlü pozisyonuna rağmen AB ihracat artışının kaynağının özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki talep tarafından uyarıldığı söylenebilir. Genellikle yüksek katma değerli nihai ürün ihracatçısı olması ile ünlü AB, 2013 yılındaki büyümenin üçte ikisinden fazlasını hububat ihracatındaki başarısına borçludur (DG Agriculture & Rural Development, 2014). AB tarım ihracatındaki en kesin artış Çin'de kaydedilirken aynı kriterde en hızlı gelişen Suudi Arabistan'dan sonra ikinci piyasa olmuştur. ABD'de ise mütevazı bir artış olurken ABD'den ithalat özellikle hayvan yeminde, keskin bir şekilde artmıştır. AB en büyük ithalatçı unvanını korurken, yaklaşık 17 milyar dış ticaret fazlası vermiştir (DG Agriculture & Rural Development, 2014). AB tarımsal dış ticaret fazlası her geçen yıl biraz daha artmakta, 2013 yılına gelindiğinde ise 7 milyar ek fazla ile toplamda 18,6 milyar 'luk dış ticaret fazlası vermiştir (DG Agriculture & Rural Development, 2014). 55

71 SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri 24. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE İHRACAT İTHALAT İHRACATIN İTHALATI DEĞİŞİM % DEĞİŞİM % KARŞILAMA ORANI % ,1 5, ,8 9, ,3 21, ,6 14, ,5-18, ,6 9, ,9 21, ,2-6, ,9 2,3 98,0 Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları 24. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti İhracat İthalat Denge Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları Grafik 24'den de görüldüğü gibi AB'nin tarımsal dış ticaret borç stoku son on yılda azalarak, 2013 yılında ihracat-ithalat neredeyse dengelenmiştir. AB toplam dış ticaretinin yaklaşık %7,8'si tarım dış ticareti olup makine, kimyasallar ve tıbbi (eczacılık) ürünleri ticareti arkasından dördüncü ihracat kalemi olarak yer almaktadır. 56

72 HS Ticaret Sınıflamasına Göre Avrupa Birliği (AB) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri 25. Tablo - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE İHRACAT İTHALAT İHRACATIN İTHALATI DEĞİŞİM % DEĞİŞİM % KARŞILAMA ORANI % ,3 5, ,1 9, ,2 22, ,3 18, ,1-14, ,1 3, ,3 20, ,4-4, ,1 3,3 101 Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları 25. Grafik - Avrupa Birliği - Dünya Tarımsal Dış Ticareti İhracat İthalat Denge Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları Grafik 25'den takip edileceği üzere, AB yıllarındaki net ithalatçı konumundan 2013 yılına gelindiğinde ticaret açığını kapatmış ve ihracatçı konuma gelmiştir. Tarımsal dış ticaret açığının 2008 yılında HS sınıflamasına göre ise 31 milyar $, SITC'ye göre 46 milyar $ olduğu düşünülürse, AB 2013 yılında yaptığı tarımsal ihracatın yaklaşık dörtte biri kadar dış ticaret farkı kapatmıştır. Söz konusu değişimin aslında ihracat artışından çok ithalatın kabaca sabit kalmasından kaynaklandığı söylenebilir. 57

73 Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler Önceki verilere ek olarak AB nin ihracat ve ithalat ürün kalemlerini incelemek dış ticaretinin kaynağı, hacmi ve ürün-ülke portföyü hakkında fikir verecektir. Bu sebeple AB- Dünya genel dış ticaretinde sırası ile ihracat ve ithalatındaki ürünler ve ürün grupları listeleri ilerleyen tablolarda yer almaktadır Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler AB'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu; 26. Tablo AB Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ÜRÜN GRUBU ADI GENEL İHRACAT PAY % BİNEK OTOMOBİLLER 148,7 6,4 PETROL YAĞLARI 129,9 5,6 İLAÇLAR 99,9 4,3 ALTIN 90,5 3,9 GİZLİ VERİ 87,7 3,8 GENEL İHRACAT % 6% 4% 4% 4% BİNEK OTOMOBİLLER PETROL YAĞLARI İLAÇLAR 76% ALTIN GENEL TOPLAM 2.326,3 - GİZLİ VERİ DİĞER Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları 27. Tablo AB Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ÜRÜN GRUBU ADI GENEL İTHALA T PAY % HAM PETROL 401,5 18,0 PETROL YAĞLARI 112,3 5,0 GİZLİ VERİ 80,7 3,6 PETROL GAZLARI 79,8 3,6 MULTİMEDYA CİHAZLARI 65,6 2,9 GENEL TOPLAM 2.243,4 - Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları GENEL İTHALAT % 18% 5% 4% 3% 3% HAM PETROL PETROL YAĞLARI GİZLİ VERİ PETROL GAZLARI MULTİMEDYA CİHAZLARI DİĞER 58

74 AB'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 20 ürün: 28. Tablo AB Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS KODU ÜRÜN ADI İHRACAT DEĞERİ İHRACAT PAYI % gizli veri 87,7 3, altın (diğer yarı işlenmiş şekilde) 78,9 3, diğer yağlar ve müstahzarlar 77,2 3, tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan diğer ilaçlar 74,7 3, motorlu taşıt; kıvılcım ateşlemeli 70,8 3, petrol ve bitümenli yağlardan elde edilen hafif yağlar 52,4 2, uçak ve diğer hava taşıtları 46,9 2, motorlu taşıt; kıvılcım ateşlemeli 35,3 1, uçak ve helikopterlerin diğer aksam ve parçaları 21,5 0, motorlu taşıt; dizel/yarı dizel 20,2 0, serumlar(bağışıklık sağlayan ürünler) 16,6 0, turbojetler 15,8 0, elmaslar 15,7 0, turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları 15,2 0, kara taşıtları için diğer aksam, parçaları 14,5 0, diğer muslukçu eşyası 12,9 0, altın (işlenmemiş şekillerde olanlar, para yerine kullanılmayan) 11,6 0, kara taşıtları için vites kutuları ve aksam, parçaları 11,2 0, diğer kıymetli metal-kaplamalarından mücevherci eşyası 10,9 0, hücresel ağlar için veya diğer kablosuz ağlar için telefonlar 10,7 0,5 GENEL TOPLAM 2.326,3 - Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları 29. Tablo AB Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İTHALAT DEĞERİ İTHALAT PAYI % ham petrol 401,5 17, yağlar ve müstahzarlar 96,5 4, gizli veri 80,7 3, doğal gaz (gaz halinde) 52,0 2, hücresel ağlar için veya diğer kablosuz ağlar için telefonlar 39,7 1, portatif nümerik otomatik bilgi işlem makineleri 35,1 1, tedavide/korunmada kullanılmak üzere ilaçlar 33,9 1, doğal gaz (sıvılaştırılmış) 18,0 0, uçak ve diğer hava taşıtları 17,8 0, multimedya oluşturmak için makine 17,2 0, serumlar(bağışıklık sağlayan ürünler) 16,3 0, bitümenli taşkömürü 15,8 0, otomatik bilgi işlem makine ve ünitelerinin aksam, parçası 15,8 0, altın (diğer yarı işlenmiş şekilde) 15,8 0, petrol ve bitümenli yağlardan elde edilen hafif yağlar 15,3 0, turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları 15,1 0, uçak ve helikopterlerin aksam ve parçaları 14,2 0, elmaslar 14,2 0, turbojetler 12,6 0, motorlu taşıt; dizel/yarı dizel 10,7 0,5 GENEL TOPLAM 2.243,4 - Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları 59

75 AB'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu; 30. Tablo AB Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ÜRÜN GRUBU ADI TARIMSAL İHRACAT PAY % ETİL ALKOL, LİKÖR, ALKOLLÜ İÇKİLER 13,3 8,7 ÜZÜM ŞARABI, ÜZÜM ŞIRASI 11,9 7,8 BUĞDAY VE MAHLUT 7,6 5,0 GIDA MÜSTAHZARLARI 6,4 4,2 UN, NİŞASTA VE MALT ESASLI MÜSTAHZARLAR 5,8 3,8 GENEL TOPLAM 153,0 - TARIMSAL İHRACAT % 9% 8% 5% 4% 4% ETİL ALKOL, LİKÖR, ALKOLLÜ İÇKİLER ÜZÜM ŞARABI, ÜZÜM ŞIRASI BUĞDAY VE MAHLUT GIDA MÜSTAHZARLARI UN, NİŞASTA VE MALT ESASLI MÜSTAHZARLAR DİĞER Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları 31. Tablo AB Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ÜRÜN GRUBU ADI TARIMSAL İTHALAT PAY % KAHVE 9,8 6,4 SOYA KÜSPESİ 9,7 6,3 SOYA FASULYESİ 7,4 4,8 PALM YAĞI 6,0 3,9 BALIK FİLETOLARI, BALIK ETLERİ 6,0 3,9 GENEL TOPLAM 154,5 - TARIMSAL İTHALAT % 6% 6% 5% 4% 4% KAHVE SOYA KÜSPESİ SOYA FASULYESİ PALM YAĞI BALIK FİLETOLARI, BALIK ETLERİ DİĞER Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları AB tarımsal ihracatının üçte ikisi son mamul direkt tüketime hazır ürünler olmasına rağmen 2013 yılındaki temel ürün ticareti özellikle hububat ticaretindeki artış dikkat çekmiştir. Yaklaşık olarak AB ithalatının yarısı son mamul (DTÖ tanımı ile nihai tüketime hazır ya da çok yakın ürünler, işlenmiş ya da işlenmemiş taze tüketilen sebze meyveler), ara ürünler (işlenmenin birinci aşamasını geçmiş ürünler; buğday-un, nihai tüketime hazır olmayan) ile diğer ürünler %30, ana ürünler %19 ve diğer ürünlerin payı %1 civarındadır (DG Agriculture & Rural Development, 2014). 60

76 AB'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 20 ürün; 32. Tablo AB Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İHRACAT DEĞERİ İHRACAT PAYI % şarap ve üzün şırası 8,9 5, buğday (makarnalık durum buğdayı hariç) ve mahlut; tohumluk olmayan 7,2 4, diğer gıda müstahzarları 6,3 4, viskiler 5,8 3, domuz etleri 4,4 2, diğer peynirler 3,6 2, biralar (malttan) 3,6 2, çocukların beslenmesinde kullanılan müstahzarlar (perakende) 3,6 2, üzüm şarabı-alkol derecesi % 80'den az, tağyir edilmemiş 3,4 2, tütün içeren sigaralar 3,3 2, hazır diğer hayvan yemleri (perakende) 2,6 1, çikolata, kakao içeren gıda müstahzarları 2,6 1, köpüklü şaraplar 2,5 1, arpa; tohumluk olmayan 2,0 1, diğer ekmekçi mamulleri 1,9 1, süt, peynir vb. ile hububat esaslı karışım ve mamuller 1,9 1, süt, krema (tatlandırıcısız) 1,8 1, sular (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş) alkolsüz diğer içecekler 1,8 1, saf zeytinyağı 1,8 1, süt, krema 1,7 1,1 GENEL TOPLAM 153,0 - Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları 33. Tablo AB Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İTHALAT DEĞERİ İTHALAT PAYI % soya fasulyesi yağı üretiminden arta kalan küspe ve katı atıklar 9,7 6, kahve (kafeini alınmamış, kavrulmamış) 8,0 5, soya fasulyesi (kırılmış olsun olmasın); tohumluk olmayan 7,4 4, palm yağı ve fraksiyonları; ham 4,7 3, atlantik somonları ve tuna somonları; (taze veya soğutulmuş) 4,1 2, muz (plantain hariç); taze veya kurutulmuş 3,9 2, kakao dane ve kırıkları (ham/kavrulmuş, bütün/kırık) 3,5 2, mısır (diğer) 3,2 2, diğer karidesler; dondurulmuş 3,1 2, ton balıkları/orkinoslar ve torikler-müstahzar ve konserve (bütün/parça) 3,0 1, tütün (tamamen/kısmen sapları koparılmış, damarı çıkarılmış) 2,6 1, rep/kolza tohumları; düşük erusik asitli 2,3 1, şarap ve üzün şırası (durdurulmuş) 2,2 1, kamış şekeri 2,0 1, diğer gıda müstahzarları 1,8 1, kahve (kafeini alınmamış, kavrulmuş) 1,6 1, üzüm (taze) 1,5 1, sığır eti; kemiksiz (taze/soğutulmuş) 1,4 0, badem (kabuksuz) 1,4 0, horoz ve tavuklardan hazırlanmış madde ve konserveler 1,3 0,8 GENEL TOPLAM 154,5 - Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları 61

77 Avrupa Birliği (AB) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ülkeler AB'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde sırası ile ticaret hacmi, ihracat ve ithalat kalemlerinde ilk sırada gelen ilk on ülke; 34. Tablo Avrupa Birliği Dünya Genel Dış Ticareti 2013 SIRA TİCARET HACMİ DEĞER PAY% İHRACAT DEĞER PAY% İTHALAT DEĞER PAY% 1 ABD ABD ÇİN ÇİN İSVİÇRE ABD RUSYA FED ÇİN RUSYA FED İSVİÇRE RUSYA FED İSVİÇRE TÜRKİYE TÜRKİYE NORVEÇ NORVEÇ JAPONYA 71 3 JAPONYA JAPONYA NORVEÇ 66 3 TÜRKİYE GÜNEY KORE BİRLEŞİK ARAP E ÖZEL KATEGORİ HİNDİSTAN 96 2 GÜNEY KORE 53 2 HİNDİSTAN BREZİLYA 93 2 BREZİLYA 52 2 GÜNEY KORE 48 2 GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE,HS2, Milyar ABD Doları AB'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde sırası ile ticaret hacmi, ihracat ve ithalat kalemlerinde ilk sırada gelen ilk on ülke; 35. Tablo Avrupa Birliği Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013 SIRA TİCARET HACMİ DEĞER PAY % İHRACAT DEĞER PAY % İTHALAT DEĞER PAY % 1 ABD ABD BREZİLYA BREZİLYA 20 6 RUSYA FED ABD RUSYA FED İSVİÇRE 10 6 ARJANTİN İSVİÇRE 15 5 ÇİN 8 5 ÇİN ÇİN 15 5 JAPONYA 7 4 NORVEÇ NORVEÇ 13 4 NORVEÇ 6 4 ENDONEZYA TÜRKİYE 8 3 SUUDİ ARABİSTAN 5 3 İSVİÇRE UKRAYNA 8 3 CEZAYİR 4 3 TÜRKİYE ARJANTİN 8 3 ÇİN (HONG KONG) 4 3 UKRAYNA JAPONYA 7 2 KANADA 4 2 HİNDİSTAN 4 3 GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE,HS2(01-24), Milyar ABD Doları 62

78 6.2. AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) DIŞ TİCARETİ Amerika Birleşik Devletleri (ABD), Birleşmiş Milletler İstatistik Bölümü (UNSD) raporunda dünyanın en büyük nominal değerlere göre dünyanın en büyük ekonomisi (The United Nations Statistics Division, 2014), Uluslararası Para Fonu (IMF) (International Monetary Fund, 2014), Dünya Bankası (WB) (The World Bank, 2014) ve ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatı'na (CIA) (The Central Intelligence Agency, 2012)göre AB-28'den sonra dünyanın en büyük ekonomisidir Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri ABD ülke ekonomisinin başarısının temel unsurlarından biri de dış ticaretidir. ABD uzun yıllardır devam eden dış ticaretindeki açığa rağmen bu açığı finanse edebilen para politikaları sayesinde dünyanın en büyük ekonomileri arasında kalmayı başarmıştır. İlerleyen Başlıklarda ABD dış ticareti detaylı şekilde incelenecektir. 63

79 SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri 36. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE İHRACAT İTHALAT İHRACATIN İTHALATI DEĞİŞİM % DEĞİŞİM % KARŞILAMA ORANI % ,5 13, ,4 10, ,8 5, ,5 7, ,6-26, ,8 22, ,9 15, ,3 3, ,3-0,2 67 Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları 26. Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti İhracat İthalat Denge Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları ABD dış ticaret grafiğinden ve tablosundan da görüleceği üzere ABD'nin dış borç stoku giderek artmakta fakat bu durum ABD'nin para politikası sayesinde dengelenmeye çalışılmaktadır. 64

80 37. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-1 FAALİYET GRUPLARI İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ MAL VE İŞLEMLER ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR VE İLGİLİ MALZEMELER MAMUL ÜRÜNLER, ESAS MALZEMESİNE GÖRE SINIFLANDIRILANLAR GIDA VE CANLI HAYVANLAR HAM MADDELER (PETROL HARİÇ) YENİLEMEYEN İÇECEKLER VE TÜTÜN HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI YAĞLAR KATI YAĞLAR VE MUMLAR GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları, 2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. 38. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-2 FAALİYET GRUPLARI İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ MAL VE İŞLEMLER ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR VE İLGİLİ MALZEMELER MAMUL ÜRÜNLER, ESAS MALZEMESİNE GÖRE SINIFLANDIRILANLAR GIDA VE CANLI HAYVANLAR HAM MADDELER (PETROL HARİÇ) YENİLEMEYEN İÇECEKLER VE TÜTÜN HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI YAĞLAR KATI YAĞLAR VE MUMLAR GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları, 2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. STIC ticaret sınıflamasına göre oluşan dış ticaret istatistikleri önceki tablolarda (tablo 37-38) verilmiş olup gösterge bir yıl niteliğinde olan 2013 yılı için ihracatın ve ithalatın SITC faaliyet gruplarına göre dağılımı; 65

81 27. Grafik - ABD - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ABD-Dünya İhracat % 0% 9% 7% 6% 35% 10% 10% Makine ve ulaşım araçları Kimyasallar ve ilgili ürünler Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler Çeşitli mamul ürünler Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar Gıda ve Canlı Hayvanlar Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen İçecekler ve tütün Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar 10% 13% 28. Grafik - ABD - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 ABD-Dünya İthalat,2013 4% 3% 1% 1% 0% 9% 39% 11% 15% Makine ve ulaşım araçları Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler Çeşitli mamul ürünler Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar Kimyasallar ve ilgili ürünler Gıda ve Canlı Hayvanlar Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen İçecekler ve tütün Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar 17% 66

82 HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Genel Dış Ticaret İstatistikleri YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE 39. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti İHRACAT DEĞİŞİM % İTHALAT DEĞİŞİM % İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI % ,6 13, ,7 10, ,1 5, ,8 7, ,7-26, ,9 22, ,9 15, ,4 3, ,1-0,2 68 Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları 29. Grafik - ABD - Dünya Dış Ticareti İhracat İthalat Denge Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları 67

83 HS ürün gruplamasına göre ABD-Dünya dış ticareti ise; 40. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-1 ÜRÜNLER İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR ULAŞIM EKİPMANLARI KİMYASAL YA DA BENZER ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ MİNERAL ÜRÜNLER OPTİK VE FOTOĞRAFİK ARAÇLAR BAZ METALLER PLASTİK, KAUÇUK İNCİ, DEĞERLİ METALLER BİTKİSEL ÜRÜNLER GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN GİZLİ VERİ ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR CAM, SERAMİK VE TAŞ ODUN, KÖMÜR, MANTAR SANAT ESERİ VE ANTİKALAR HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE SİLAH VE CEPHANELER HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. 68

84 41. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-2 ÜRÜNLER İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR ULAŞIM EKİPMANLARI KİMYASAL YA DA BENZER ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ MİNERAL ÜRÜNLER OPTİK VE FOTOĞRAFİK ARAÇLAR BAZ METALLER PLASTİK, KAUÇUK İNCİ, DEĞERLİ METALLER BİTKİSEL ÜRÜNLER GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN GİZLİ VERİ ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR CAM, SERAMİK VE TAŞ ODUN, KÖMÜR, MANTAR SANAT ESERİ VE ANTİKALAR HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE SİLAH VE CEPHANELER HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. 69

85 Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri ABD tarımsal ticareti, ABD Dışişleri Bakanlığı altında Tarım, Biyoteknoloji ve Tekstil Ticari İşler Ofisi tarafından, ülke çıkarları, küresel ticari hedefleri ve gıda güvenliği hedefleri gözetilerek oluşturulmaktadır. Etkili gıda politikalarını geliştirmeye, kırsal kalkınmanın teşvik edilmesi ve biyoteknoloji ile tarımsal üretimin arttırılmasına katkı sağlanmaktadır. Tüketicilerin sağlığı ve refahı için gıda güvenliği, hayvan ve bitki sağlığı sürekli takip edilmektedir. Gıda güvencesi konusunda paydaşları ve karar vericileri bir araya getirerek küçük ölçekli çitçilerin ihtiyaçları gözetilmektedir (U.S. Department of State, 2015). Ek olarak Birleşik Devletler 2013 yılında, 145 milyar $ tarımsal ürün ihracatı, 2012 yılı tarımsal ihracatından 9,2 milyar $ daha fazla olup, tarım sektöründe 30 milyar $ dış ticaret fazlası kaydedilmiştir (U.S. Department of State, 2015). 70

86 SITC Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri 42. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE İHRACAT İTHALAT İHRACATIN İTHALATI DEĞİŞİM % DEĞİŞİM % KARŞILAMA ORANI % ,9 8, ,1 8, ,6 5, ,4 5, ,6-13, ,0 15, ,0 17, ,3 3, ,0 3,3 120 Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları 30. Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti İhracat İthalat Denge Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları 71

87 HS Ticaret Sınıflamasına Göre Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri 43. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE İHRACAT İTHALAT İHRACATIN İTHALATI DEĞİŞİM % DEĞİŞİM % KARŞILAMA ORANI % ,5 9, ,9 11, ,7 8, ,1 8, ,5-9, ,6 11, ,5 17, ,2 5, ,3 3,1 111 Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları 31. Grafik - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti İhracat İthalat Denge Kaynak: UNCOMTRADE, HS, Milyar ABD Doları Son on yıllık dönemde ABD tarımsal dış ticareti için bir başarı tablosu gibidir. Tablolar (42-43) ve grafiklerden (30-31) takip edileceği üzere yılları arasında tarımda ithalatçı konumda olan ABD, 2008 yılından itibaren net ihracatçı konuma geçmiştir. 72

88 Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ve Ülkeler Bu başlıkta ABD dış ticaretine ilişkin denge tablolarına ek olarak ABD'nin ticaret ortakları, dış ticaretindeki ürün portföyü ve ticaret hacmine ilişkin bilgiler verilecektir Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ürünler ABD'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu; 44. Tablo ABD Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ÜRÜN GRUBU ADI GENEL PAY İHRACAT % GİZLİ VERİ 149,4 9,5 PETROL YAĞLARI 111,8 7,1 BİNEK OTOMOBİLLER 57,1 3,6 KARAYOLU TAŞITLARI(AKSAM,PARÇA) 42,9 2,7 ELEKTRONİK ENTEGRE DEVRELER 34,5 2,2 GENEL TOPLAM 1.578,0 - Genel İhracat % 9% 7% 4% 3% 2% GİZLİ VERİ PETROL YAĞLARI BİNEK OTOMOBİLLER KARAYOLU TAŞITLARI İÇİN AKSAM, PARÇA ELEKTRONİK ENTEGRE DEVRELER Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları 45. Tablo ABD Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 GENEL PAY ÜRÜN GRUBU ADI İTHALAT % HAM PETROL 279,1 12,0 BİNEK OTOMOBİLLER 155,7 6,7 MULTİMEDYACİHAZLARI 89,9 3,9 PETROL YAĞLARI 88,8 3,8 BİLGİ İŞLEM CİHAZLARI 83,1 3,6 Genel İthalat % 12% 7% 4% 4% 3% HAM PETROL BİNEK OTOMOBİLLER MULTİMEDYACİHAZLARI PETROL YAĞLARI BİLGİ İŞLEM CİHAZLARI GENEL TOPLAM 2.328,3 - DİĞER Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları 73

89 ABD'nin 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 20 ürün, 46. Tablo ABD Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İHRACAT DEĞERİ İHRACAT PAYI % gizli veri 149,4 9, diğer yağlar ve müstahzarlar 77,3 4, petrol ve bitümenli yağlar ve müstahzarları 34,5 2, altın (diğer işlenmemiş şekillerde) 31,9 2, motorlu taşıt; (1500cm3<silindir=<3000 cm3) 22,8 1, motorlu taşıt; (3000cm3<silindir hacmi) 22,8 1, soya fasulyesi (kırılmış olsun olmasın); tohumluk olmayan 21,5 1, tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan diğer ilaçlar 19,1 1, diğer elmaslar (sanayide kullanılmayan) 19,1 1, elektronik entegre devreler; işlemci ve kontrolör 16,9 1, multimedya cihazları 15,8 1, otomatik bilgi işlem makine ve ünitelerinin aksam, parçası 15,3 1, tababetle ilgili diğer alet ve cihazlar 11,2 0, kara taşıtları için diğer aksam, parçaları 10,8 0, bitümenli taşkömürü 10,5 0, Buğdayvemahlut; tohumluk olmayan 10,3 0, kara taşıtlarının diğer aksam-parçaları 9,8 0, hücresel ağlar için veya diğer kablosuz ağlar için telefonlar 9,7 0, diğer kıymetli metal-kaplamalarından mücevherci eşyası 9,2 0, kıvılcım ateşlemeli motorlu taşıtlar (taşıma kapasitesi<5 ton) 8,9 0,6 GENEL TOPLAM 1.578,0 - Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları 47. Tablo ABD Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İTHALAT DEĞERİ İTHALAT PAYI % ham petrol 279,1 12, motorlu taşıt; (1500cm3<silindir=<3000 cm3) 84,2 3, gizli veri 70,5 3, motorlu taşıt;(3000cm3<silindir hacmi) 62,8 2, diğer yağlar ve müstahzarlar 53,9 2, hücresel ağlar için veya diğer kablosuz ağlar için telefonlar 50,0 2, portatif nümerik otomatik bilgi işlem makineleri; 43,2 1, petrol ve bitümenli yağları ve müstahzarları 34,3 1, tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan diğer ilaçlar 34,0 1, multimedya cihazları 30,3 1, diğer elmaslar (sanayide kullanılmayan) 23,0 1, elektronik entegre devreler; işlemci ve kontrolör 16,9 0, otomatik bilgi işlem makine ve ünitelerinin aksam, parçası 15,8 0, diğer nümerik bilgi işlem birimleri 15,3 0, televizyon; diğerleri, renkli olanlar 14,5 0, altın (diğer işlenmemiş şekillerde olanlar) 14,1 0, uçak ve helikopterlerin, aksam ve parçaları 13,2 0, kara taşıtları için diğer aksam, parçaları 13,0 0, bellek birimleri 12,2 0, diğer oyuncaklar, küçültülmüş modeller, bulmacalar 11,7 0,5 GENEL TOPLAM 2.328,3 - Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları 74

90 ABD'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu; 48. Tablo ABD Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ÜRÜN GRUBU ADI TARIMSAL PAY İHRACAT % SOYA FASULYESİ 21,5 14,6 BUĞDAY VE MAHLUT 10,5 7,2 KABUKLU MEYVELER 7,1 4,8 MISIR 6,9 4,7 DİĞER GIDA ÜRÜNLERİ 5,5 3,8 GENEL TOPLAM 146,7 - Tarımsal İhracat % 14% 7% 5% 5% 4% SOYA FASULYESİ BUĞDAY VE MAHLUT KABUKLU MEYVELER MISIR DİĞER GIDA ÜRÜNLERİ DİĞER Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları Tablo 46-48'den görüleceği üzere ABD nin tarımsal ihracatında ve genel ihracatındaki en önemli ürünlerin buğday ve soya fasulyesi olduğu görülmektedir. ABD nin genel ihracatından soya fasulyesi yaklaşık %1,5, buğday ise %1 pay almaktadır. ABD ihracat portföyü ve ihracat kalemlerinin çeşitliliği düşünüldüğünde küçük görülebilecek bu payların önemi artmaktadır. ABD tarımsal ihracatında sadece soya fasulyesinin payı yaklaşık %15, buğday ise %7,2 dir. Bu iki ürün ihracatı ile ABD tarımsal ihracat pazarının beşte birine denk gelmektedir. 49. Tablo ABD Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 ÜRÜN GRUBU ADI TARIMSAL İTHALAT PAY % ETİL ALKOL, LİKÖR VE ALKOLLÜ İÇKİLER 7,0 5,4 KABUKLU SU CANLILARI 6,1 4,7 ÜZÜM ŞARABI,ŞIRASI 5,5 4,2 KAHVE 5,5 4,2 BALIK FİLETOLARI,ETLERİ 5,2 3,9 GENEL TOPLAM 131,7 - Tarımsal İthalat % 5% 4% 4% 4% 78% ETİL ALKOL, LİKÖR VE ALKOLLÜ İÇKİLER KABUKLU SU CANLILARI ÜZÜM ŞARABI VE ÜZÜM ŞIRASI KAHVE BALIK FİLETOLARI VE BALIK ETLERİ DİĞER Kaynak: UNCOMTRADE, HS4, Milyar ABD Doları 75

91 ABD'nin 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 20 ürün; 50. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İHRACAT DEĞERİ İHRACAT PAYI % soya fasulyesi 21,5 14, buğday 10,3 7, mısır 6,5 4, diğer gıda müstahzarları 4,8 3, soya fasulyesi küspesi 4,0 2, horoz ve tavukların et ve sakatatı 3,5 2, badem (kabuksuz) 3,2 2, içki sanayinin posa ve artıkları 3,0 2, sığır eti; kemiksiz (taze/soğutulmuş) 2,7 1, süt, krema 2,1 1, diğer domuz etleri (dondurulmuş) 2,0 1, sığır eti; kemiksiz (dondurulmuş) 1,7 1, ekmekçi mamulleri 1,6 1, domuz etleri (taze/soğutulmuş) 1,6 1, hazır diğer hayvan yemleri (perakende) 1,5 1, soya fasulyesinin unu ve kaba unu 1,4 1, kedi/köpek maması (perakende) 1,4 0, diğer hayvan yemleri 1,4 0, pirinç 1,3 0, viskiler 1,3 0,9 GENEL TOPLAM 146,7 - Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları 51. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İTHALAT DEĞERİ İTHALAT PAYI % kahve (kafeini alınmamış, kavrulmamış) 4,4 3, şarap ve üzün şırası 4,3 3, diğer karidesler; dondurulmuş 4,2 3, biralar (malttan) 3,9 3, muz (plantain hariç); taze veya kurutulmuş 2,3 1, diğer ekmekçi mamulleri 2,1 1, domates (taze/soğutulmuş) 2,1 1, viskiler 2,0 1, diğer gıda müstahzarları 2,0 1, sığır eti; kemiksiz (dondurulmuş) 1,9 1, sular,alkolsüz diğer içecekler 1,8 1, k. boynuzu, s. baklası tohumundan yapışkan maddeler 1,8 1, votka 1,8 1, sığırlar; damızlık olmayan 1,8 1, kakao içermeyen diğer şeker mamulleri 1,5 1, etil alkol; alkol derecesi 1,5 1, üzüm (taze) 1,4 1, sığır eti; kemiksiz (taze/soğutulmuş) 1,3 1, capsicum/pimenta cinsi meyveler 1,3 1, pasifik,atlantik somonları filetoları 1,2 0,9 GENEL TOPLAM 131,7 - Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyar ABD Doları 76

92 Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Dış Ticaretinde Önde Gelen Ülkeler ABD'nin 2013 yılı dış ticaretinde ilk sırada gelen ilk on ülke; 52. Tablo - ABD - Dünya Genel Dış Ticareti 2013 SIRA TİCARET HACMİ DEĞER PAY % İHRACAT DEĞER PAY % İTHALAT DEĞER PAY % 1 KANADA KANADA ÇİN ÇİN MEKSİKA KANADA MEKSİKA ÇİN MEKSİKA JAPONYA JAPONYA 65 4 JAPONYA ALMANYA BİRLEŞİK KRALLIK 47 3 ALMANYA GÜNEY KORE ALMANYA 47 3 GÜNEY KORE BİRLEŞİK KRALLIK BREZİLYA 44 3 BİRLEŞİK KRALLIK FRANSA, MONAKO 80 2 HOLLANDA 43 3 SUUDİ ARABİSTAN BREZİLYA 73 2 ÇİN (HONG KONG) 42 3 FRANSA SUUDİ ARABİSTAN 72 2 GÜNEY KORE 42 3 HİNDİSTAN 43 2 GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE,HS2, Milyar ABD Doları ABD genel dış ticaretinin yaklaşık üçte birini sınır komşuları Kanada ve Meksika ile yapmakta, ticari ortağı Çin ile de toplam ticaret pazarının %15 ini paylaşmaktadır. ABD ihracatındaki en büyük paylar sınır komşularına ait olup toplam ihracatının üçte birini ifade etmektedir. İthalatının ise neredeyse yarısını Çin, Kanada ve Meksika dan yapmaktadır. 53. Tablo - ABD - Dünya Tarımsal Dış Ticareti 2013 SIRA TİCARET HACMİ DEĞER PAY % İHRACAT DEĞER PAY % İTHALAT DEĞER PAY % 1 KANADA KANADA KANADA MEKSİKA ÇİN MEKSİKA ÇİN MEKSİKA ÇİN JAPONYA 14 5 JAPONYA 13 9 ŞİLİ BREZİLYA 7 2 KORE CUMHURİYETİ 5 3 BREZİLYA ŞİLİ 6 2 ÇİN (HONG KONG) 4 3 FRANSA GÜNEY KORE 6 2 DİĞER ASYA 3 2 HİNDİSTAN FRANSA, MONAKO 5 2 FİLİPİNLER 3 2 İTALYA İTALYA 5 2 ALMANYA 3 2 TAYLAND ENDONEZYA 5 2 ENDONEZYA 3 2 ENDONEZYA 3 2 GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE,HS2(01-24), Milyar ABD Doları ABD, tarımsal ticaretinde ise genel ticarette olduğu gibi ilk sıralar sınır komşuları Kanada, Meksika ve en büyük ticari ortaklarından biri Çin tarafından ilk üç sıra paylaşılmaktadır. 77

93 6.3. AVRUPA BİRLİĞİ (AB) VE AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ (ABD) İKİLİ DIŞ TİCARETİ T-TIP tarafları AB ve ABD nin dünya ile olan genel ve tarımsal dış ticaretleri, ticaret hacimleri, Ürün portföyleri ve ithalat ve ihracat pazarları önceki başlıklarda verilmiştir. Bu başlık altında AB-ABD ikili ticaret trendi ve ticaret detaylarına yer verilecektir. AB-ABD dış ticareti istatistiklerinin kaynağı ve seçimi metodolojide açıklanacak olup kaynaklardaki farklıklar sebebi ile ikili ticaret verileri AB nin açıkladığı dış ticaret istatistiklerine göre düzenlenmiştir. 78

94 Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İkili Genel Dış Ticaret İstatistikleri 54. Tablo AB ABD Genel Dış Ticareti YILLAR İHRACAT İTHALAT TİCARET İHRACAT İTHALAT TİCARET ARTIŞ HACMİ DEĞİŞİM % DEĞİŞİM % ORANI % ,9-0,1 3, ,8 8,1 7, ,0 13,9 9, ,5 10,9 6, ,6-22,1-23, ,8 6,9 10, ,9 18,3 16, ,3-0,6 1, ,7-1,9 0,2 Kaynak: UNCOMTRADE, SITC-HS, Milyar ABD Doları Yukarıdaki tablodan da takip edileceği üzere AB-ABD ticareti son on yılda ( yılları arasındaki kriz haricinde) bir önceki yıla göre istikrarlı biçimde artış göstermiştir. Ticaret hacmi giderek büyümüş, AB ise net ihracatçı konumunu sürdürmüştür. 32. Grafik AB ABD Genel Dış Ticareti İhracat İthalat Ticaret Hacmi Kaynak: UNCOMTRADE, SITC-HS, Milyar ABD Doları 79

95 SITC ticari faaliyet gruplarına göre AB-ABD ikili ticareti; 55. Tablo - AB - ABD Dış Ticareti-1 FAALİYET GRUPLARI İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER MAMUL ÜRÜNLER ESAS MALZEMESİNE GÖRE SINIFLANDIRILANLAR MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR İLGİLİ MALZEMELER İÇECEKLER VE TÜTÜN GIDA VE CANLI HAYVANLAR BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ MAL VE İŞLEMLER HAM MADDELER (PETROL HARİÇ) YENİLEMEYEN HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI, KATI YAĞLAR, MUMLAR GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. 56. Tablo - ABD - Dünya Dış Ticareti-2 FAALİYET GRUPLARI İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER MAMUL ÜRÜNLER ESAS MALZEMESİNE GÖRE SINIFLANDIRILANLAR MİNERAL YAKITLAR YAĞLAR VE İLGİLİ MALZEMELER İÇECEKLER VE TÜTÜN GIDA VE CANLI HAYVANLAR BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ MAL VE İŞLEMLER HAM MADDELER (PETROL HARİÇ) YENİLEMEYEN HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI, KATI YAĞLAR, MUMLAR GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. 80

96 SITC faaliyet gruplarına göre 2013 yılı AB-ABD dış ticaretinin dağılımı; 33. Grafik - AB - ABD İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 AB-ABD İhracat 2013 Makine ve ulaşım araçları Kimyasallar ve ilgili ürünler 0% 3% 2% 2% 1% Çeşitli mamul ürünler 10% 6% 43% Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler 12% İçecekler ve tütün 21% Gıda ve Canlı Hayvanlar Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar 34. Grafik - AB - ABD İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 AB-ABD İthalat 2013 Makine ve ulaşım araçları Kimyasallar ve ilgili ürünler 7% 1% 3% 2% 10% 4% 0% 38% Çeşitli mamul ürünler Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler İçecekler ve tütün 13% Gıda ve Canlı Hayvanlar 22% Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar 81

97 AB-ABD 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 20 ürün; 57. Tablo AB ABD Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İHRACAT DEĞERİ İHRACAT PAYI % motorlu taşıt;(1500cm3<silindir=<3000 cm3) , tedavide/korunmada kullanılan ilaçlar , motorlu taşıt;(3000cm3<silindir hacmi) , petrol ve müstahzarları , turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları , gizli veri , uçak ve diğer hava taşıtları (boş ağırlık >15000 kg) , diğer yağlar ve müstahzarlar , turbojetler (itici gücü > 25 kn) (türboreaktörler) , serumlar, bağışıklık sağlayan ürünler , uçak ve helikopterlerin diğer aksam ve parçaları , piridin/piperizin halkası olan diğer bileşikler , ensülin içerenler (2937'de ki hormonları içeren) , sadece azotlu heterosiklik diğer bileşikler , nükleik asitler vb. tuzları; , tababetle ilgili diğer alet ve cihazlar , insanlar için kullanılan aşılar , şarap ve üzüm şırası , tamamen elle yapılmış tablo ve resim , ham petrol ,7 GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyon ABD Doları 58. Tablo AB ABD Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İTHALAT DEĞERİ İTHALAT PAYI % diğer yağlar ve müstahzarlar , tedavide/korunmada kullanılan ilaçlar , turbojetler/turbopropellerin aksam-parçaları , turbojetler , uçak ve helikopterlerin díğer aksam ve parçaları , uçak ve diğer hava taşıtları , serumlar, bağışıklık sağlayan ürünler , bitümenli taşkömürü , tababetle ilgili diğer alet ve cihazlar , gizli veri , motorlu taşıt; dizel/yarı dizel (silindir hacmi>2500cm3) , kateterler, kanüller vb. aletler , laboratuvarlarda, teşhiste kullanılan karma reaktifler , multimedya cihazları , piridin/piperizin halkası olan diğer bileşikler , diğer gaz türbinlerinin aksam-parçaları , soya fasulyesi tohumluk olmayan , altın (diğer yarı işlenmiş şekilde) , motorlu taşıt; dizel/yarı dizel (1500cm3<silindir hacmi=<2500cm3) , vücudun diğer suni parçaları ,5 Genel Toplam Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyon ABD Doları 82

98 Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İkili Tarımsal Dış Ticaret İstatistikleri 59. Tablo AB ABD Tarımsal Dış Ticareti, SITC YILLAR İHRACAT İTHALAT TİCARET İHRACAT İTHALAT TİCARET ARTIŞ HACMİ DEĞİŞİM % DEĞİŞİM % ORANI % ,4-1,0 2, ,5 5,4 8, ,4 16,2 9, ,6 11,6 2, ,7-28,3-20, ,6 19,8 14, ,6 17,5 17, ,1-7,6-1, ,6 14,5 9,4 Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları Tarımsal ticaret söz konusu olunca AB, periyodunda ABD karşısında net ihracatçı konumda olup, tarımsal ticaret hacmi (2008,2009 kriz dönemi ve 2012 yılları haricinde) istikrarlı artışını sürdürmüştür. 35. Grafik AB ABD Tarımsal Dış Ticareti İhracat İthalat Ticaret Hacmi Kaynak: UNCOMTRADE, SITC, Milyar ABD Doları 83

99 AB-ABD 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 20 ürün; 60. Tablo AB ABD Tarımsal İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İHRACAT DEĞERİ İHRACAT PAYI % şarap ve üzüm şırası , Biralar (malttan) , Viskiler-alkol , Votka 887 4, Diğer peynirler 835 4, Üzüm şarabı 828 4, Köpüklü şaraplar 768 3, Likör 668 3, Sular (tatlandırıcılı, lezzetlendirilmiş) 596 2, Saf zeytinyağı 588 2, Diğer gıda müstahzarları 489 2, Kahve (kafeini alınmış, kavrulmamış) 331 1, Zeytin 324 1, Atlantik somonları ve tuna somonları 311 1, alkol ve alkollü içkiler 293 1, çikolata, kakao içeren gıda müstahzarları 262 1, Kakao tozu 251 1, Atlar; damızlık olmayan 250 1, Mineral ve gazlı sular 221 1, Diğer ekmekçi mamulleri 218 1,1 GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyon ABD Doları 61. Tablo AB ABD Tarımsal İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İTHALAT DEĞERİ İTHALAT PAYI % soya fasulyesi , badem , soya fasulyesi küspesi 860 6, viskiler 597 4, diğer gıda müstahzarları 470 3, tütün 384 2, antep fıstığı; kabuklu 375 2, rom 348 2, şarap ve üzüm şırası 316 2, hazır diğer hayvan yemleri (perakende) 289 2, buğday 264 2, alaskamezgiti filetoları 234 1, yer fıstığı 210 1, ceviz (kabuksuz) 209 1, sığır eti; kemiksiz 204 1, şarap ve üzüm şırası 166 1, hayvansal ve bitkisel yağlar 155 1, ayçiçeği tohumu 142 1, ıstakozlar 130 1, margarin; diğer 128 1,0 GENEL TOPLAM Kaynak: UNCOMTRADE, HS6, Milyon ABD Doları 84

100 6.4. TRANSATLANTİK TİCARET VE YATIRIM ORTAKLIĞI ANLAŞMASI (TTIP) VE ETKİLERİ T-TIP taslak metinlerinin bir kısmının yayınlandığı bu günlerde girişimin sadece iki taraf ticaret anlaşması olmasının dışında küresel ekonomiyi etkileyecek bir anlaşma olacağı tüm çıplaklığı ile ortaya çıkmıştır. Önceki başlıklarda T-TIP hakkında kısa bilgiler verilmişti bu bölümde ise T-TIP taslak anlaşma başlıklarına ilişkin detaylı bilgilere değinilecektir. AB TTIP nin yirmi dört (24) bölüm ve bölümlerin üç (3) ana başlık altında birleştirmeyi planladıklarını açıklamıştır. Bu üç ana başlık ilerde detaylandırılacak olup, sırası ile Pazara Giriş, Mevzuata İlişkin İşbirliği ve Kurallar dır. Şeffaflık anlayışı gereği bu güne kadar bazı başlıklarda özet raporlar yer alırken bazı başlıklarda anlaşma teklif belgelerinin başka bir deyişle müzakere belgelerini yayınlamıştır. Tüm metnin yayınlanmasının ise müzakere turlarının sona ermesinin ardından yapacağını duyurmuştur (The European Commission, 2015) Pazara Giriş ABD ile müzakerelerini yürüttüğü TTIP, AB nin kuruluşundaki ve temelinde de esas olan üç (3) sütuna Three Pillars benzer bir yapıda ele almaktadır. Bunlardan ilki ve müzakere etmesi ve uzlaşması zor olan bölümlerden biri Pazara Giriş bölümüdür. AB Pazara Giriş Bölümünde; Mal ticaretinde gümrük tarifeleri, Hizmet ticareti, Kamu alım ve ihaleleri, Menşe kuralları, alt başlıklarında müzakerelerin konularını oluşturmaktadır. 85

101 Mal Ticareti AB, bu bölümün ana amacının ihracat ve ithalat maliyetlerini düşürmek olduğunu belirtmiş, bu başlık altında ulaşmak istedikleri hedeflerin; Gümrük vergisi ve ticarette diğer engelleri kaldırılmak, Ekonomiyi canlandırmak ve istihdam yaratmak, Özel sektör rekabet gücünü küresel boyuta taşımak, olduğunu ifade etmiştir. AB mal ticareti ve gümrük tarifelerinde müzakere gerekçelerinin arasında gümrük vergilerinin ticaretin maliyetini arttırması, AB ürünlerinin ABD piyasasında rekabet gücünü arttırılması, AB ve ABD arasındaki ortalama gümrük oranının %2 olmasına karşın bazı özel ürünlerde bu durumun değişmesi gibi sebeplerden kaynaklandığını ifade etmiştir (European Commission, 2015). AB ile ABD arasındaki gümrük tarifelerinin dağılımını özetlemek gerekirse AB nin ABD ile ticaretinin yarısından fazlası gümrük tarifelerine konu değildir. Diğer tarifeler ise geniş bir aralıkta değişmektedir. Örneğin hammadde ve işlenmiş ürünler için %1-%3 arasında, tekstil ürünleri için %30 civarındadır. Bazı ürünlerde ise gümrük vergi oranları ticareti engeller durumdadır. Örneğin ABD nin uyguladığı gümrük oranları işlenmemiş tütünde %330, yer fıstığında ise %130 dur. Aynı mamul ürünlerde farklı gümrük uygulamaları da mevcuttur. Örneğin motorlu taşıtlarda binek araçlar için AB gümrük oranı %10 iken ABD gümrük oranı sadece %2,5, tren vagonları için ABD gümrük vergisi %14 iken AB vergi oranı %1,7 dir. Bu bölümde hedeflerin gümrük vergileri ve diğer ticarete engel durumları (uzun idari kontroller gibi) ortadan kaldırmasının hedeflendiği AB Komisyonu tarafından ifade etmiştir (European Commission, 2015). Ek olarak AB bu bölümde çıkarlarını özel sektör için tasarruf sağlanması, yayılma etkisi sayesinde; gümrük tarifelerin kaldırılması ile ürün fiyatlarının düşmesi, satışların artması buna bağlı istihdam ve üretim artışı ve ikili ticaretin teşvik edilmesi şeklinde sıralamıştır (European Commission, 2015). 86

102 Hizmet Ticareti AB bu bölümde isteklerinin AB firmalarının ABD de yerel firmalarla rekabet gücünün artması olduğunu ifade etmiştir. Hizmetlerin önemini AB ve ABD ekonomilerinin omurgası olduğunu söyleyerek dile getirmiştir. Hizmetlerdeki bazı engellerin (ABD'de çalışabilir AB tedarikçi sayısına bir tavan gibi) iki taraf içinde sınırlayıcı olduğunu ve tedarikçi firmalara eşit muamele konularında adımların atılması gerektiği vurgulanmıştır. Ek olarak her iki tarafında hassasiyetlerinin bulunduğu sektörlerin (kamu hizmetleri gibi) korunmasında özen gösterileceği belirtilmiştir (EU Commission, 2015). AB hizmet ticareti ile ilgili ana amaçlarının; Erişim (AB firmalarının karşılaştıkları engellerin ortadan kaldırılması, denizcilik hizmetleri gibi), Mobilite (Hizmet sektörlerinin karşılıklı iyi örneklerin, tarafların gereksinimlerini karşılayacak şekilde geliştirilmesi), Lisanslar ve onaylar (Bankacılık ve sigortacılık, muhasebe, yönetim danışmanlığı, hukuki danışmanlık gibi alanlarda üst standartlar belirlenerek daha hızlı ve net hizmet verilmesi), Yeni kurallar (Telekomünikasyon, e-ticaret, posta ve kargo hizmetleri, deniz taşımacılığı, finansal hizmetler gibi ekonomide anahtar sektörlerde yeni kuralların belirlenmesi gibi), Kesinlik (Tarafların şirketlerinin piyasalar üzerindeki erişimlerinin güvencesinin sağlanması), Koruma (Hassasiyeti bulunan sektörler televizyon-radyo-sinema, halk sağlığı ve eğitimi, sosyal hizmetler ve su dağıtımı gibi) olduğunu ve bu amaçlara ulaşırken hassasiyetlerin bulunduğu alanlar (kamu hizmetleri, kültür ve veri korunması) doğrultusunda da güvencenin temin edileceğini belirtmiştir (EU Commission, 2015). 87

103 Kamu Alım ve İhaleleri AB nin yeni nesil STA larda sadece mal ve hizmet ticareti üzerine yoğunlaşmak yerine bir adım öteye geçip ticaret ortağının kamu ihalelerinde AB firmaları tarafından da teklif verilmesi için müzakerelerde ve anlaşmalarda ofansif tavır sergilemektedir. Buna örnek olarak TTIP de ayrı bir başlık olarak açılan kamu ihalelerinde AB isteğinin ABD kamu ihalelerinden daha fazla pay almayı ve ABD yerli firmalarıyla eşit şartlarda rekabet etmeyi istediklerini ifade etmiştir (EU Commission, 2015). AB ve ABD kamu alımları bakımından dünyadaki en büyük kamu ihale pazarlarıdır. AB kamu ihalelerinde yaratılacak rekabetin ülke bütçelerine ödenen para karşılında daha iyi katma değer, daha fazla seçenek, ekonomik etkinlik getirdiği gibi firmalara da hizmetlere ve ürünlere olan talebin artacağı, gelişme için fırsat yaratılacağı, devam eden işlerde güvence sağlanacağı ve ek istihdam yaratılacağını belirtmiştir (EU Commission, 2015). AB ortak amacın, karşı pazarlardaki faaliyet gösteren firmaların ayrımcılığa maruz kalmamasının sağlanması, kamu ihalelerinde şeffaflık sağlanarak fırsatlara eşit erişim sağlanması, herhangi bir kısıtlama olmaksızın yerel, bölgesel ve merkezi devlet seviyelerinde kamu ihalelerine katılmak olduğunu ifade etmiştir (EU Commission, 2015). Menşe Kuralları AB nin imzaladığı ikili ticaret anlaşmalarında üzerinde müzakere edilmesi zor alanlardan biri olan menşe kuralları TTIP de ayrı bir başlık olarak yerini almıştır. AB bu bölüm altındaki isteklerinin kullanıcı dostu kurallar koyarak TTIP e konu olan ürünlerin gerçekten AB ve ABD de üretilmesini garanti altına almak olduğunu vurgulamıştır. Menşe kurallarının müzakerelerde yer almasının gerekçelerini ise menşe kurallarının her ticaret anlaşmasında kilit rol oynadığını belirtip, menşe kurallarının o ülkeye özgü olan ürünlerin garanti altına alınarak ticaret anlaşmasından yarar sağlar duruma getirmek olduğunu ifade etmiştir. Ortak kurallar geliştirerek menşe ülkenin korunması ana gerekçelerden biridir. AB amaçlarının basit ve anlaşılır menşe kurallarının uygulanması, kuralların gelecekte oluşacak gereksinimlere cevap verir nitelikte olması ve kuralların etkin 88

104 uygulanması, sahteciliğin sınırlandırılması, gereksiz engellerin ortadan kaldırılması gibi prosedürler ile ticaretin kolaylaştırılmasını sağlamak olduğu ifade edilmiştir (EU Commission, 2015) Mevzuata İlişkin İşbirliği Bu sütunda AB ve ABD ortak çalışarak tarafların düzenlemelerin bugünden daha benzer konuma getirerek, otomotivden kimyaya tüm sektör düzenlemelerinde uyum yakalamayı hedeflemektedir. TTIP nin belki de zor uyumlaştırılacak ve üzerinde en çok mesai harcanacak bölümüdür. Bunun sebeplerinin en başında ülke mevzuatları ve ikilinin yönetimsel farklılıkları yer almaktadır. AB, yirmi sekiz (28) farklı ülkenin farklı mevzuatını temsil ederken ABD elli farklı eyaletin farklı yasal uygulamalarını temsil etmektedir. AB yayınladığı bilgi notlarında bu bölümdeki isteklerinin, taraflar arasındaki uyumun arttırılması, tüketiciler için çeşitlik artışı, büyüme ve istihdam artışı olduğunu bildirmiştir. Bu bölümün müzakere edilme gerekçelerini ise; Küreselleşme sonucu farklı ülkelerin kurallar ve düzenlemeleri ile benzer problemlerle karşılaşan ihracatçı firmaların sayısının artması, İhracat yapan firmaların ithalatçı ülke düzenlemeleri ile uymak zorunda olması özellikle KOBİ ler için maliyetlerin artması, Koruma düzeylerinin (insan sağlığı, tüketici hak ve refahları, doğa ve toplum yararına olan faaliyetler) ödün verilmeden engellerin kaldırılması olarak belirtmiştir. Bu tip engellerin kaldırılmasının büyüme ve istihdam alanında ve tüketici çeşitliliğinin artmasını destekleyeceğini savunmuştur. AB temel amaçlarının; Düzenlemeler üzerinde birlikte çalışarak; yeni düzenlemelerin geliştirilmesi, eski düzenlemelerin ticarete engel oluşturmayacak şekilde revize edilmesi, mal ve 89

105 hizmetlerin kalitesinin artmasına olanak sağlanması, ürün gereksinimlerinin benzerleştirerek maliyetlerin düşürülmesi, Sadece ikili değil uluslararası düzenlemeler alanında birlikte çalışarak; ortak görüş oluşturmak, Düzenleyici İşbirliği Kurumu gibi bir girişim yaparak; TTIP kapsamında mutabık kalınan kararların güvencesini sağlamak ve birlikte çalışılacak alanları belirlemek olduğunu ifade etmiştir (EU Commission, 2015). Ayrıca bu sütuna ilişkin detaylandırılmış ana başlıklar; Mevzuata ilişkin uyum, Ticarette Teknik Engeller (TBT), Gıda Güvenliği ve Sağlık ve Bitki Sağlığı (SPS) iken, spesifik sektörlere ilişkin başlıklar; kimya, kozmetik, mühendislik, sağlık hizmetleri, pestisitler (tarım ilaçları), bilgi ve iletişim teknolojileri, eczacılık, tekstil, motorlu taşıtlara ilişkin detaylı düzenlemelere ilişkin başlıklar yer almaktadır (EU Commission, 2015). TTIP girişiminin tarım sektörünü etkileyecek en kritik başlıklarından birinin ise "Gıda Güvencesi ve Hayvan ve Bitki Sağlığı" konusu olacağı öngörülmektedir. İki bloğun tarım ve işlenmiş gıda üreticilerini yakından ilgilendiren bu başlıkta ortak çalışma ve yeni standartlar belirlemenin yanı sıra mevcut standartların iyileştirilmesi hedefinin belirlendiği ifade edilmektedir. AB yayınladığı bilgi notunda ithalata konu olan bitki, hayvan ve gıda ürünlerinin karşılıklı yerli bitki, hayvan ve insan sağlığı için risk oluşturduğunu ifade etmiştir. SPS olarak bilinen bu bölümdeki düzenlemelerin ikili ticaretine büyük etkisi olacağı bilgisini vermiş, AB ve ABD taraflarının yüksek seviye tedbirler alarak bazı durumlarda (örneğin güvenli olduğu kanıtlanmış ürünlerde mükerrer kontrollerin karşılıklı olarak yapılması gibi) ikili ticaretini zorlaştırdığı vurgulanmıştır. SPS başlığındaki düzenleme sebeplerinin; SPS 90

106 alanında yapılacak düzenlemelerin ortak hazırlanması için tarafların teşvik edilmesi, bitki, hayvan ve insan sağlığının korunmasındaki mevcut yasalara sadık kalınması, ticaretteki gereksiz engellerin kaldırılması, ürünlerin onayında ve kabullerinde şeffaflık ve zaman süreçlerini geliştirmek olduğu ifade edilmiştir. Ek olarak AB ve ABD arasında ayrıcalıklı bir ortaklık oluşturarak ticarete konu olan düzenleme ve prosedürlerin hızlandırılması, karşılıklı yapılan ihracatta tek onay sürecinin hayata geçirilmesi ve bu alandaki ticari problemleri çözmek için sağlam bir mekanizma oluşturulacağı anlaşmanın vaatleri arasındadır (EU Commission, 2015). SPS başlığı altında geleceğe yönelik ortak çalışma kararının işlerliği tartışılabilir zira konu başlığı altında AB'nin sıkı kuralları olduğu hayvancılıkta hormon, büyüme takviyeleri ve ABD'nin mikrobiyal bulaşanlardaki hassasiyetlerinde bir değişiklik olması beklenmemektedir. Bir başka tartışma konusu ise genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO) ve hayvan refahı konularıdır. AB yayınladığı bilgi notunda bu iki konuda kabul mekanizmasında herhangi bir değişiklik öngörmediğini TTIP'nin halihazırdaki standartları değiştirmeyeceğini ifade etmiştir. AB ve ABD'nin tarım ve gıda ürünleri ticaretinin 2013 yılı itibarı ile 38 milyar $ ticaret hacmi olması, ikilinin OIE, CODEX ve IPPC gibi uluslararası standartları belirleyen kuruluşlarda aktör olarak yer alması sebepleri ile söz konusu kuruluşların ve oluşturulan standart ve tavsiyelerinde büyük etki yaratacağı beklenmektedir. 91

107 Kurallar Son sütun Kurallar içeriği itibarı ile ticaretin sürdürülebilir kalkınma çerçevesinde büyümesini teşvik ederken, işçi hakları, çevre, gümrük işlemlerinin basitleştirilerek ticaretin kolaylaştırılması, KOBİ lerin haklarının korunması, özel sektörün yada kamu teşebbüslerinin serbest ve adil rekabetinin teşvik edilmesi, coğrafi işaretlerin tanınması ve anlaşmazlıkların halli mekanizması sayesinde devletler arasındaki anlaşmazlıkların çözüme kavuşmasıdır (European Commission, 2015). Kurallar sütunu altında spesifik olarak; Sürdürülebilir kalkınma, Enerji ve hammaddeler, Gümrük ve ticaret kolaylaştırma, Küçük ve orta büyüklükteki şirketler, Yatırım koruma ve yatırımcı-devlet anlaşmazlıkların halli, Rekabet, Fikri mülkiyet (IPR) ve coğrafi işaretler, Hükümet-hükümet uzlaştırma mekanizması gibi başlıklar detaylandırılmıştır (European Commission, 2015). TTIP ile ilgili yayınlanan metin ve anlaşma özetinden anlaşılacağı gibi ana hedefin ikilinin son yıllardaki ekonomik durgunluğundan kurtulmak, uykuda olan pazarlarına şok etkisi yaratarak istihdam ve refah artışı sağlamaktır. AB ve ABD bağımsız bir kuruluşa yaptırdığı çalışmada anlaşmanın makro ve mikro ekonomik etkileri çeşitli senaryolar dahilinde incelenmiş ve sonuçlandırılmıştır. 92

108 Londra Ekonomik Politika Araştırma Merkezi (Centre for Economic Policy Research, London-CEPR) tarafından hazırlanan çalışma; ikilinin ticari ilişkisini hesaplanabilir genel denge modeli üzerinden gümrük tarifleri ve tarife dışı engellerin kaldırılmasının etkisini ölçecek şekilde tasarlanmıştır. Raporda GSH'da meydana gelecek değişimler, sektör çıktıları, toplu ve ikili ticaret akışları, iş gücü yer değişimi, ücretler gibi ekonominin temel fonksiyonunun değişken enstrümanları kullanılmıştır. Analizde veri tabanı Küresel Ticaret Analizi Projesi (Global Trade Analysis Project-GTAP) sekizinci versiyon yani GTAP8 kullanılmış ve 2027 yılı itibarı ile ortaya çıkacak sonuçlar hesaplanmıştır. GTAP hakkında özet bilgi verilecek olursak; ülkelerin ikili ticaret, nakliye, koruma gibi küresel verilerinin bulunduğu ve bu veri tabanı sayesinde küresel ekonomik konuları, genel denge analizi kullanarak politika uygulayıcılara muhtemel ekonomik senaryolar çizmektedir. Şu anki en güncel (GTAP 8) veri tabanında 129 ülke, 57sektör bulunmaktadır. Veri tabanı tarım ile ilişkili yaklaşık 20 sektörü içermektedir. Çalışma, AB ve ABD arasındaki ikili ticareti olduğu kadar yatırım ilişkilerinin derinleşmesini öngören farklı politika senaryo seçeneklerini de barındırır. Çalışmada tam teşekküllü ve kapsamlı anlaşmanın yapılmasını öngörmüş ve kapsam bakımından iki senaryo üzerinde durulmuştur. Bunlardan birincisi dar kapsamlı (daha az iddialı) tarife dışı engellerde %10 ve gümrük tarifelerinin tamamına yakınının (%98), geniş kapsamlı (iddialı) olan ise TBT'de %25 maliyet azalışı ve tüm gümrük tarifelerinin açılışı (%100) olarak hesaplanmıştır. CEPR, TTIP'nin genel ekonomik etkileri bakımından iki ülke için de pozitif ve kayda değer sonuçlar elde etmiştir. TTIP senaryolarında; GSH AB için dar kapsamlı TTIP senaryosunda 68,2 milyar avro ( ), tam kapsamlı ve istekli TTTIP senaryosunda 119,2 milyar avro, ABD için dar kapsamlı senaryoda 49,5 milyar, tam kapsamlı senaryoda 94,9 milyar ek getirisi olacağı ortaya çıkmıştır. Ancak STA sadece tarifeler yada hizmetler, ihale liberalizasyonundan ibaret olursa bu kazanımların daha düşük olacağının altı çizilmiştir. Örneğin sadece tarife eliminasyonu söz konusu olduğu durumda AB için GSH 'da 23,7 milyar ve ABD için 9,4 milyar ek getirisi olacağı vurgulanmıştır. 93

109 Dünyanın geri kalanı için kapsamlı TTIP senaryosunda 100 milyar dolarlık üst limiti bulunan bir dalga etkisi yaratacağı ifade edilmiştir. Bu kaynağı oluşturmada önemli payın ortak standartlar ve düzenlemeler sayesinde maliyet düşmesinde yaşanacağı ifade edilmiştir. Dış Ticarette ise anlaşma yürürlüğe girdiği anda 2027 yılı projeksiyonları; tam kapsamlı ve dar kapsamlı TTIP senaryolarında AB ihracatında %3,37(dar kapsamlı) ile %5,91 (tam kapsamlı) ek getiri, ABD için %4,75 ile %8,02 arasında ek getirisi olacağı öngörülmüştür. İthalatta ise AB için %2,91 ile %5,11 artış, ABD %2,81 ile %4,74 oranında artış olması öngörülmüştür. Değer olarak AB ihracatında milyon ve AB ithalatında milyon ; ABD ihracatında milyon ve ABD ithalatında milyon değişim olacağı öngörülmüştür. Yayılma etkisi ile diğer ülkelerin GSH üzerine yapılan çalışmada Türkiye hesaba katılmamıştır fakat Doğu Avrupa ülkeleri GSH na ek milyon, Akdeniz ülkeleri GSH na milyon, Çin GSH na ek ile milyon, ASEAN ülkeleri GSH na ile milyon ek getirileri dar ve tam kapsamlı TTIP senaryolarında hesaplanmıştır. (CEPR, 2013) AB Komisyonu Ticaret Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan bir raporda (EU Commission, 2013) anlaşmanın gelecek kazanımlarını sektörel olarak detaylandırmıştır. Sektörel Kazançları AB ihracatın hemen hemen her sektörde artış göstermesi beklenmektedir. Dünyanın geri kalanı ile yapılan ticarette; metal sanayi %12, işlenmiş gıda %9, perakende gıda da %6 ve ulaşımda %6 artış olması beklenmektedir. Fakat ticarete konu olan en büyük ilerlemenin motorlu taşıtlar sektöründe olması ve ithalatın %42 ihracatın ise %43 genişlemesi beklenmektedir. Sektördeki ikili ticaretin %149 artması beklenmektedir. 94

110 Gümrük Dışı Engellerin Azaltılması Anlaşmanın kilit noktalarından biri ise sınır arkası engeller olarak bilinen bürokrasi ve düzenlemelerin azaltılması sayesinde %80 potansiyel geri kazanım öngörülmüştür. İş Gücü Piyasası Anlaşma dahilinde artan üretim ve verimliliğin AB ve ABD iş gücü piyasasına da yansıması, yeni iş sahaları ve iş fırsatlarının oluşması beklenmektedir. Sürdürülebilir Kalkınma Anlaşma CO2 emisyonları ve doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı konusunda ihmal edilebilir etkileri olabilir (Avrupa Birliği Komisyonu, 2013). 95

111 6.5. TÜRK DIŞ TİCARETİNE ETKİLERİ Türkiye nin küreselleşme hareketine katılımı, özellikle ikinci dünya savaşı sonrasında olmuştur. Türkiye Uluslararası Para Fonu (IMF), Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD), Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) ve Kuzey Atlantik Paktı (NATO) gibi uluslararası kuruluşlara katılarak uluslararasılaşma yolunda önemli adımlar atmıştır. Uluslararasılaşma adımlarından biride 31 Temmuz 1959 tarihinde Avrupa Ekonomik Topluluğu na yapılan katılma başvurusudur. 1 Aralık 1964 te yürürlüğe giren Ankara Anlaşması ile Türkiye AB ilişkileri resmen başlamış ve 1 Ocak 1996 tarihinde Türkiye nin Gümrük Birliği ne katılımı ile ilişkiler yeni bir boyut kazanmıştır (Çolpan, 2007). İlk haber niteliği kazandığı günden bu güne dünya ticaret gündemini belirleyen ve neredeyse tüm gelişen ve büyük ekonomilerin etkileri üzerine araştırma yaptığı T-TIP Türkiye dış ticareti gündemine de damgasını vurmuştur. Aynı dönemde GB nin Türkiye için işlevselliğini yitirmesi; ticaret sapması ve rekabet gücü gibi konularda Türkiye dış ticareti için dezavantaj haline gelmiş, dünya arenasında ise Trans Pasifik Ortaklığı (TPP), TTIP gibi küresel ticaret dengelerini değiştirecek girişimler başlatılmıştır. TPP pasifik ülkelerini (Avustralya, Brunei, Kanada, Şili, Japonya, Malezya, Meksika, Yeni Zelanda, Peru, Singapur, Amerika Birleşik Devletleri ve Vietnam) ortak ticaret zemininde buluşturmaya çalışırken, TTIP (ABD ve AB-28) Atlantik ticaret köprüsünü kurmayı hedeflemektedir. Söz konusu iki anlaşma hem üyelerini hem de tedarikçisi olan En Az Gelişmiş Ülkeler (EAGÜ) (The World Bank, 2014), Gelişmekte Olan Ülkeler (GOÜ) (The World Bank, 2014) için mevcut ticaret dengelerinin değişmesi anlamına gelmektedir. Tedarikçi ülkeler dışındaki ülkeleri dolaylı yollardan etkileyecek olan bu girişimler GB bağlantısı sebebi ile Türkiye dış ticaretini direkt olarak etkileyecektir. TTIP işlerlik kazandıktan sonraki AB ve ABD ekonomileri üzerindeki etkileri hakkında yapılan çalışmalar önceki başlıklarda bahsedilmiş olup, üçüncü ülkeler üzerine olan yayılma etkisi için yapılmış yeterli sayıda çalışma bulunmamaktadır. Yapılan çalışmalarda ise GTAP8 modelinde üçüncü ülkelerin verilerinin güncel ya da güvenilir olmayışıdır. Türkiye de Transatlantik Anlaşması na yönelik olarak artan bir diğer endişe konusuysa, Türk ihraç ürünlerinin ABD pazarında AB menşeli ürünler karşısında aynı şartlarda rekabet avantajını yakalayamayacak olmasıdır. Zira ABD ile Türkiye arasında bir 96

112 serbest ticaret anlaşmasının olmaması ve bu nedenle Türk ihraç ürünlerine ABD pazarında korumacılığın devam etmesi, buna karşın TTIP nin AB menşeli ürünlere uygulanan benzer uygulamaları kaldıracak olması, Türkiye nin AB karşısında haksız rekabete uğramasına yol açacaktır (TOBB, 2013). AB ile ticareti gümrük birliğine dayanan Türkiye ABD ile STA sı olmadığı için ABD pazarında AB li ürünler karşısında dezavantajlı duruma düşmektedir. Üçüncü ülkelerin TTIP anlaşması karşısında, AB ve ABD nin daha önce STA yaptığı ticaret ortaklarının bu pazarlara ayrıcalıklı ve öncelikli giriş imkanlarını olumsuz etkileyecektir (Langhammer, Mart, 2008). AB ve ABD nin düzenleyeceği müşterek düzenle hareket etmeleri durumunda dünyanın geri kalan ülkeleri için belirleyici olacak küresel kural ve standartları oluşturacaktır (Schott & Cimino, Mart,2013). TTIP nin üçüncü ülkelerin en doğru ifade ile ABD ve AB ile ticaret hacmi geniş olan ülkeleri etkilemesinin temel sebeplerinden biri anlaşmanın sadece gümrük indirimi olmayıp ticarete yeni düzenlemeler ve yeni standartlar getirecek olmasıdır. AB ve ABD nin ticaret ortakları örneğin Türkiye alışık olmadığı bir ticaret sistemine adapte olmaya çalışacak, GB ilk dönemlerinde olduğu gibi ithalat baskısı ile riski ile karşılaşacaktır. Dış ticarette yeni standartlar ve düzenlemelerin anlamı yeni üretim süreçleri (sanayi ve tarım), dış ticaret politikalarına ek olarak ülke iç düzenlemelerinin yeniden belirlenmesini ifade etmektedir. Bu durumda diğer ülkeler, örneğin Türkiye, bu kurallara uyumlu bir üretim süreci, sanayi ve ticaret politikası belirlemek, kendi iç düzenlemelerini de bu ülkelerle uyumlu hale getirmek zorunda kalacaktır. Bu Türkiye nin ihracatı açısından AB ve ABD pazarlarının genişliği düşünüldüğünde olumlu yönde bir belirlilik sağlayacaktır. Ancak, sağlık, tüketici hakları vb. teknik standartlar, gıda güvencesi, rekabet politikası, çevre standartları, emisyon miktarının azaltılmasına ilişkin kurallar ve çalışma hayatına ilişkin düzenlemeler gibi pek çok alanda maliyetli bir dönüşüm sürecini de beraberinde getirecektir. Bugüne kadar AB ye katılım sürecinde müktesebat uyumundaki zorluklar ve yanında sağlayacağı yararlar dikkate alındığında, böyle bir mega anlaşmanın Türkiye gibi ülkelere yükleyeceği şartlar konunun üzerinde durulması gereken en önemli yönünü oluşturuyor (TOBB, 2013). 97

113 Tabiatıyla, bu girişimin gerek iki taraf, gerekse -Türkiye de dâhil olmak üzereüçüncü ülkeler ve dünya ekonomisi üzerinde oluşturacağı etki dikkatlerin bu yöne çekilmesine yol açmıştır. Günümüzde AB ya da ABD den en az bir tanesinin, ihraç pazarında öncelikli ülkeler arasında olmadığı bir ülke yok denecek kadar azdır. Örneğin bu iki ekonominin Türkiye nin toplam ihracatındaki payları 2012 yılı itibarıyla yaklaşık olarak % 42,5 olmuştur. Türkiye ye gelen doğrudan yabancı sermayenin (FDI), beşte dördünden fazlası Avrupa Birliği ve ABD kaynaklıdır (Akman, 2013). TTIP nin AB ve ABD ikili ekonomileri üzerindeki etkilerine önceki bölümlerde belirtilmiştir. Türkiye nin anlaşmanın hangi tarafında olacağı halen kesinlik kazanmamışken olası senaryolar üzerinde bazı çalışmalar yapılmıştır. Dünya Bankası (WB) Türkiye nin farklı düzeylerde TTIP ye katılımı hallerinde Türkiye nin ihracatındaki değişimlerin sektörlere göre simülasyonunu hazırladığı raporda açıklamıştır. Araştırmaya göre üç senaryo belirlenmiş olup bunlar; 1. AB-ABD STA Türkiye ye kapalı, 2. AB-ABD STA Türkiye ye açık 3. AB-ABD-Türkiye STA (üçlü bir anlaşma),senaryolarıdır. Bunlardan AB-ABD-Türkiye STA gerçekleşmesi müzakerelerin şu anki durumu, ABD ve AB yetkililerinin duruma bakışları sebebi ile mümkün gözükmemektedir (CEPR, 2013). Çalışmada Türkiye nin ihracat sektör kalemleri gruplandırılarak incelenmiş olup; 1. senaryoda Türkiye nin ihracatında %0,07 kayıp değer olarak 83,84 milyon ABD $ kayıp, 2. senaryoda Türkiye nin ihracatında %0,02 kazanç değer olarak 28,95milyon ABD $ kazanç, 3. senaryoda ise Türkiye nin ihracatında %0,21 kazanç değer olarak 257,29 milyon ABD $ kazanç olacağı öngörülmüştür. Ancak Söz konusu çalışmada bazı değişkenler ihmal edilerek hesaplanmış ve GTAP genel denge modeli üzerinden hesaplanmıştır (CEPR, 2013). 98

114 Dünya Bankası'nın söz konusu çalışmasında TTIP'nin Türkiye genel ihracatı üzerine olan etkileri farklı senaryo başlıklarında incelenmiş olup aşağıdaki gibidir; ÜRÜNLER 62. TTIP'nin Genel İhracat Üzerindeki Etkisi AB-ABD STA TÜRKİYE YE KAPALI AB-ABD STA TÜRKİYE YE AÇIK AB-ABD-TÜRKİYE STA (ÜÇLÜ YAPI) Milyon ABD$ Değişim % Milyon ABD$ Değişim % Milyon ABD$ Değişim % Kömür 0,00 0,14 0,00 0,14 0,00-0,45 Petrol 0,00 0,00 0,01 0,13 0,00 0,01 Gaz 0,00-0,16 0,00 0,16 0,00 0,31 Mineraller -0,97-0,06-1,01-0,06-1,99-0,11 Tekstil -7,94-0,06 12,59 0,10 537,21 4,08 Giyim eşyaları -5,63-0,07 4,84 0,06 378,50 4,42 Deri ürünleri 0,53 0,10 1,48 0,29 4,52 0,89 Ahşap ürünleri 4,13 0,26 4,81 0,30-9,87-0,61 Kağıt ürünleri 3,48 0,37 4,09 0,43-4,02-0,42 Petrol, kömür ürünleri -4,40-0,25-4,07-0,23-2,30-0,13 Kimya, plastik ürünleri -16,25-0,23 4,02 0,06-50,31-0,70 Mineral ürünler (diğer) -22,97-0,65-21,77-0,62 39,03 1,11 Demirli metaller 9,07 0,10 14,53 0,17-39,24-0,45 Metaller (diğer) -3,51-0,14-1,01-0,04-22,64-0,89 Metal ürünleri 4,55 0,11 7,67 0,18-29,28-0,68 Motorlu taş. Ve parçaları -132,30-0,82-121,13-0,75-241,75-1,49 Ulaşım ekipmanları (diğer) -10,58-0,55-2,41-0,13-31,41-1,63 Elektronik cihazlar 8,04 0,28 10,74 0,37-28,20-0,98 Makine, ekipman (diğer) 22,12 0,18 32,77 0,27-111,48-0,93 İmalatlar 2,55 0,12 4,31 0,21-14,88-0,72 Elektrik 0,40 0,19 0,43 0,20-0,79-0,37 Gaz üretimi, dağıtımı 0,00 0,36 0,00 0,36 0,00-0,76 Su 0,07 0,49 0,07 0,50-0,09-0,62 İnşaat 0,36 0,05 0,52 0,06-4,27-0,53 Ticaret 4,44 0,24 4,53 0,24-8,56-0,45 Taşımacılık (diğer) 17,87 0,17 22,32 0,21-33,25-0,31 Deniz taşımacılığı 0,14 0,14 0,19 0,18-0,38-0,37 Havayolu taşımacılığı 7,09 0,16 11,94 0,26-12,79-0,28 Haberleşme 1,82 0,31 1,84 0,31-2,30-0,39 Finansal hizmetler (diğer) 3,40 0,40 3,49 0,41-2,26-0,27 Sigortacılık 3,61 0,43 3,71 0,44-2,04-0,24 İş hizmetleri 1,99 0,27 2,09 0,28-2,74-0,37 Eğlence hizmetleri 3,94 0,28 4,23 0,30-4,69-0,34 Kamu idaresi, sağlık 6,36 0,40 6,60 0,42-4,84-0,30 HİZMETLER ALT TOPLAM 46,22 2,56 56,41 2,81-65,29-2,87 GENEL TOPLAM -83,84-0,07 28,95 0,02 257,29 0,21 Kaynak: (The World Bank, 2014) Tablo 62'den takip edileceği üzere TTIP'nin genel ticaret üzerindeki etkileri farklı senaryolarda incelenmiştir. Tüm senaryolar dahilinde en fazla etkilenecek sektörün motorlu taşıtlar olacağı öngörülmüştür. Bu durumun tüm sektör tarafından öngörüldüğünü söylemek mümkündür. Yanı sıra tabloda ki dikkat çekici durum hizmetler sektörü ihracatının ilk iki senaryoda öngörülen artışıdır. 99

115 ÜRÜNLER 63. Tablo - TTIP'nin Tarımsal İhracat Üzerindeki Etkisi AB-ABD STA TÜRKİYE YE KAPALI AB-ABD STA TÜRKİYE YE AÇIK AB-ABD-TÜRKİYE STA (ÜÇLÜ YAPI) Milyon ABD $ Değişim % Milyon ABD $ Değişim % Milyon ABD $ Değişim % Çeltik 0,00 0,32 0,00 0,40 0,00-1,15 Buğday 0,13 0,54 0,14 0,59-0,19-0,80 Tahıllar, (diğer) 0,03 0,06 0,04 0,08-0,10-0,21 Sebze,meyve,kaba yem 3,27 0,10 3,49 0,11-10,46-0,33 Yağlı tohumlar 0,13 0,12 0,15 0,14-0,44-0,42 Şeker kamışı, şeker pancarı 0,00 0,18 0,00 0,23 0,00-0,62 Bitkisel lifler 0,57 0,25 0,78 0,34-0,55-0,24 Tarım ürünleri (diğer) 1,93 0,31 2,03 0,32-4,05-0,64 Canlı hayvan 0,02 0,18 0,02 0,19-0,04-0,47 Hayvansal ürünler 0,00 0,00 0,00 0,00-0,37-0,30 Ham süt 0,04 0,28 0,04 0,30-0,14-1,03 Yün, ipek-koza 0,05 0,69 0,05 0,76-0,12-1,86 Ormancılık 0,05 0,18 0,05 0,18-0,10-0,38 Balıkçılık -0,53-0,34-0,50-0,33-0,78-0,50 Sığır eti ürünleri 0,04 0,44 0,04 0,49-0,08-0,95 Et ürünleri,bys 0,28 0,62 0,30 0,68-0,45-1,01 Bitkisel ve katı yağlar 0,91 0,23 1,22 0,31-2,69-0,67 Süt ürünleri 0,72 0,43 0,79 0,47-1,48-0,87 İşlenmiş çeltik 0,00 0,20 0,00 0,22-0,01-0,59 Şeker 0,08 0,20 0,08 0,21-0,26-0,67 Gıda ürünleri (diğer) 6,87 0,20 7,58 0,22-12,42-0,35 İçecek ve tütün ürünleri 0,19 0,05 0,21 0,05-0,85-0,21 TARIM ALT TOPLAMI 14,78 5,24 16,51 5,96-35,58-14,27 GENEL TOPLAM -83,84-0,07 28,95 0,02 257,29 0,21 Kaynak: (The World Bank, 2014) Dünya Bankası raporu çıktılarına göre; 1. senaryoda yani Türkiye'nin TTIP'ye taraf olmaması durumunda genel ticarette olumsuz etkilenirken tarımsal ihracatta %5'den fazla artış olacağı, 2. senaryoda Türkiye'nin TTIP'ye eklemlenme durumunda yaklaşık %6 ve TTIP'ye 3. taraf olma durumunda ise %14,27 ihracatta daralma olacağı öngörülmüştür (The World Bank, 2014). Ancak Dünya Bankası'nın raporu mevcut ticaret akışı üzerinden yorumlandığında söz konusu simülasyon çıktıları üzerine şüphe yaratmaktadır. Birinci senaryo değerlendirilecek olursa Türkiye TTIP'ye taraf olmadığı durumda birincil tarım ürünlerinin ticareti mevcut şartlarda devam edecek ki hali hazırda birincil tarım ürünleri açısından AB ve ABD karşısında ithalatçı konumda bulunan Türkiye'nin ABD ticaret sapması yaşaması sureti ile ihracatta fazla vermesi pek muhtemel gözükmemektedir. İkinci senaryoda ise projeksiyonun muhtemel gözükmeyen kısmı TTIP'ye taraf olma durumunda tarım ürünleri ihracat artışının toplam ihracat artışı içindeki payının %60'ya yakın oluşudur. 2. senaryoda tarım ürünleri ihracatının artışı mümkün sonuçlar arasında olsa da alacağı payın bu kadar yüksek olması beklenemez. 3. ve son senaryonun geçekleşme olasılığı ise en düşük olanıdır. 100

116 Türkiye TTIP' girişimi içerisindeki yerini 8. müzakere turu itibarı ile alamamıştır. AB ve ABD'nin açıklamalarından yola çıkarak, Türkiye'nin müzakere masasına üçüncü ülke olarak oturma şansı bulunmamaktadır. Türkiye Merkez Bankası (TCMB) uzmanları tarafından hazırlanan başka bir raporda Türkiye nin sürecin dışında kaldığı ve dâhil olduğu iki senaryo üzerinde inceleme yapılmıştır. Çalışma bulgularında Türkiye nin AB-ABD STA sürecinin dışında kaldığı durumda Türkiye nin toplam ihracat (tüm ülkelere olan) kaybının %0,450 ye kadar çıkabileceği ifade edilmiştir. Türkiye nin de anlaşmaya taraf olarak veya ABD ile geniş kapsamlı bir STA imzalayarak sürece dâhil olduğu durumda ortaya çıkan durum ise mal ihracat rakamları da Türkiye nin sürece dâhil olması ile artış göstermiş; ihracatta anlaşmanın derinliğine bağlı olarak %1,303 ile %6,974 arasında değişen yükselişler gözlendiği belirtilmiştir (TC Merkez Bankası, 2013). TTIP nin Türkiye dış ticaretine etkilerini daha net görebilmek için Türkiye nin AB ve ABD ile olan genel ve tarımsal dış ticaretlerinin detaylı incelenmesi gerekmektedir Türkiye nin Dünya, Avrupa Birliği (AB) ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) İle Dış Ticareti AB Katma Protokolün ticari hükümlerinin Eylül 1971 de yürürlüğe girmesi ile Türkiye den ithal edilen sanayi ürünlerinde (belirlenen istisnalar dışında) uyguladığı gümrük vergilerini ve miktar kısıtlamalarını kaldırmıştır (Özkale & Karaman, 2006). Ancak, uygulanan tarım politikaları arasında büyük farklılıklar olması nedeniyle tarım ürünleri ticareti serbest bırakılmamıştır (Yavuz, 2012). Türkiye nin dış ticaretinde son otuz yılda önemli değişimler yaşanmıştır;1982 yılında 15 milyar $ olan dış ticaret hacmi 1990 yılında 35 milyar $, 2000 yılında 82 milyar $ ve 2013 yılında 404 milyar $ olmuş, Türkiye'nin dünyaya ihracatı 1982 yılında 6 milyar $ iken 2013 yılında 152 milyar $, ithalatı ise 1982 yılında 9 milyar $ iken 2013 yılında 252 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. Ticaret hacmi 1982 yılının yaklaşık yirmi yedi (27) katı, ihracat yirmi beş (25) ve ithalat yirmi sekiz (28) katına çıkmıştır. İthalattaki artış ihracattaki artışa 101

117 göre daha büyük olmakla birlikte ihracatın ithalatı karşılama oranı % bandında kalmıştır. Dışa bağımlılık olarak nitelendirilebilecek olan bu göstergenin yüksek değeri 1988 yılında %88 olarak hesaplanmıştır. TTIP tarafları ile ticaretin nasıl etkileneceği Türkiye nin dış ticaret incelenmesi ile AB ve ABD ile olan üçlü dış ticaretin incelenmesi ile daha net ortaya çıkacaktır. 102

118 Türkiye - Dünya Dış Ticaret İstatistikleri Türkiye genel dış ticareti SITC ve HS istatistik sınıflamalarında eşit olması sebebi ile tek tabloda verilmiştir. YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE 64. Tablo Türkiye Dünya Dış Ticareti İHRACAT DEĞİŞİM % İTHALAT DEĞİŞİM % İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI % ,3 19, ,4 19, ,4 21, ,1 18, ,6-30, ,5 31, ,5 29, , ,4 6,4 60 Kaynak: TÜİK, SITC-HS, Milyon ABD Doları 36. Grafik Türkiye Dünya Dış Ticareti İhracat İthalat Denge Hacim Kaynak: TÜİK, SITC-HS, Milyon ABD Doları Türkiye dış ticareti son on yıllık dönemde ( kriz dönemi hariç), ticaret hacmi bakımından sürekli artış göstermiştir. Genel dış ticaret dengesi Türkiye aleyhine artış göstermekle birlikte aynı dönemde (bir önceki yıla göre) ihracat artış ortalaması (%17,5), ithalat artış ortalamasından (%15,6) yüksektir. 103

119 SITC faaliyet gruplarına göre Türkiye genel dış ticareti; 65. Tablo - Türkiye Dünya Dış Ticareti-1 FAALİYET GRUPLARI İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat MAMUL ÜRÜNLER ESAS MALZEMESİNE GÖRE SINIFLANDIRILANLAR MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER GIDA VE CANLI HAYVANLAR KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR VE İLGİLİ MALZEMELER HAM MADDELER (PETROL HARİÇ) YENİLEMEYEN BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ MAL VE İŞLEMLER HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI YAĞLAR KATI YAĞLAR VE MUMLAR İÇECEKLER VE TÜTÜN GENEL TOPLAM Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. 66. Tablo Türkiye Dünya Dış Ticareti-2 FAALİYET GRUPLARI İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat MAMUL ÜRÜNLER ESAS MALZEMESİNE GÖRE SINIFLANDIRILANLAR MAKİNE VE ULAŞIM ARAÇLARI ÇEŞİTLİ MAMUL ÜRÜNLER GIDA VE CANLI HAYVANLAR KİMYASALLAR VE İLGİLİ ÜRÜNLER MİNERAL YAKITLAR, YAĞLAR VE İLGİLİ MALZEMELER HAM MADDELER (PETROL HARİÇ) YENİLEMEYEN BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ MAL VE İŞLEMLER HAYVANSAL VE BİTKİSEL SIVI YAĞLAR KATI YAĞLAR VE MUMLAR İÇECEKLER VE TÜTÜN GENEL TOPLAM Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. 104

120 37. Grafik -Türkiye - Dünya İhracatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 Türkiye İhracat 2013 Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar Makine ve ulaşım araçları 4% 4% 2% 1% 1% Çeşitli mamul ürünler Gıda ve Canlı Hayvanlar 6% 28% Kimyasallar ve ilgili ürünler 9% Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler 18% 27% Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar İçecekler ve tütün 38. Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı SITC Faaliyet Grupları Dağılımı 2013 Türkiye İthalat 2013 Makine ve ulaşım araçları 13% 7% 6% 15% 6% 3% 1% 0% 27% 22% Mineral yakıtlar, yağlar ve ilgili malzemeler Mamul ürünler, esas malzemesine göre sınıflandırılanlar Kimyasallar ve ilgili ürünler Ham maddeler (petrol hariç), yenilemeyen Başka yerde sınıflandırılmamış mal ve işlemler Çeşitli mamul ürünler Gıda ve Canlı Hayvanlar Hayvansal ve bitkisel sıvı yağlar, katı yağlar ve mumlar İçecekler ve tütün 105

121 HS ürün gruplamasına göre Türkiye-Dünya dış ticareti ise; ÜRÜNLER 67. Tablo Türkiye Dünya Dış Ticareti İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ 6,3 17,6 6,7 18,9 7,4 19,7 9,8 22,9 9,6 23,1 MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR 21,8 8,9 26,1 10,7 29,9 12,8 35,9 16,2 36,4 18,2 BAZ METALLER 12,0 8,9 14,6 9,5 19,1 12,2 25,8 15,7 33,4 24,4 ULAŞIM EKİPMANLARI 12,0 9,5 12,1 11,1 13,3 13,7 14,4 18,3 15,6 21,3 MİNERAL ÜRÜNLER 14,8 2,5 21,9 4,0 29,9 5,2 35,0 7,5 49,6 10,8 PLASTİK, KAUÇUK 5,8 2,2 7,0 2,7 8,5 3,4 10,6 4,4 11,6 5,4 İNCİ, DEĞERLİ METALLER 3,8 1,1 4,2 1,3 4,4 1,8 5,9 2,6 5,7 5,4 GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN 1,3 2,6 1,3 3,1 1,4 3,3 1,8 3,8 2,3 4,4 BİTKİSEL ÜRÜNLER 1,3 2,8 1,3 3,8 1,2 3,9 2,5 4,4 4,5 4,9 KİMYASAL YADA BENZER ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ 10,2 1,8 11,5 2,1 12,5 2,5 14,6 2,9 17,4 3,8 ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR 0,8 1,0 1,1 1,1 1,4 1,2 1,7 1,7 1,9 2,1 CAM, SERAMİK VE TAŞ 0,7 1,8 0,9 2,1 1,2 2,3 1,4 2,7 1,4 3,0 CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER 0,2 0,3 0,2 0,4 0,2 0,4 0,3 0,5 0,3 0,8 HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR 0,5 0,3 0,7 0,5 0,9 0,5 0,8 0,4 1,7 0,8 ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA 1,9 0,5 2,2 0,6 2,5 0,7 3,0 0,9 3,2 1,2 HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE 0,8 0,6 0,8 0,6 1,0 0,6 1,2 0,7 1,2 0,7 AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR 0,3 0,2 0,5 0,2 0,6 0,3 0,7 0,3 0,8 0,4 ODUN, KÖMÜR, MANTAR 0,6 0,2 0,8 0,3 1,0 0,3 1,2 0,5 1,2 0,5 OPTİK YADA FOTOĞRAFİK ARAÇLAR 2,1 0,2 2,6 0,2 2,9 0,2 3,2 0,3 3,7 0,4 SİLAH VE CEPHANELER 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 0,1 0,2 GİZLİ VERİ 0,3 0,1 0,1 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3 0,4 0,3 SANAT ESERİ VE ANTİKALAR 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 GENEL TOPLAM 97,5 63,2 116,8 73,5 139,6 85,5 170,1 107,3 202,0 132,0 Kaynak: TÜİK, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. 106

122 ÜRÜNLER 68. Tablo Türkiye Dünya Dış Ticareti İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat TEKSTİL VE TEKSTİL MALZEMELERİ 8,5 19,3 12,0 21,8 13,7 25,0 11,4 25,5 12,5 27,7 MAKİNE VE ELEKTRONİK EŞYALAR 29,4 14,8 35,9 16,9 43,9 20,4 42,6 21,4 47,9 22,5 BAZ METALLER 18,0 14,8 26,1 17,3 33,0 21,6 31,5 22,0 31,2 21,0 ULAŞIM EKİPMANLARI 12,0 14,4 18,1 15,2 23,4 17,5 19,2 16,6 20,7 19,0 MİNERAL ÜRÜNLER 31,1 6,8 39,8 8,3 55,8 10,3 61,8 11,6 57,6 11,2 PLASTİK, KAUÇUK 8,5 4,6 12,1 5,6 15,9 7,2 15,5 7,4 16,9 8,1 İNCİ, DEĞERLİ METALLER 2,0 5,9 3,0 3,7 7,0 3,7 8,5 16,3 16,2 7,0 GIDA ÜRÜNLERİ, İÇECEKLER VE TÜTÜN 2,0 4,2 2,3 4,7 2,8 5,4 3,3 6,1 3,8 6,9 BİTKİSEL ÜRÜNLER 3,0 5,2 3,5 6,0 4,7 6,6 4,3 6,4 4,8 6,8 KİMYASAL YADA BENZER ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ 14,3 3,4 16,9 4,4 20,1 5,1 18,5 5,6 19,5 5,8 ÇEŞİTLİ MAMUL EŞYALAR 1,4 1,8 1,9 2,0 2,5 2,3 2,3 3,3 2,7 3,9 CAM, SERAMİK VE TAŞ 1,1 2,4 1,4 2,7 1,7 3,0 1,6 3,1 1,9 3,4 CANLI HAYVAN VE HAYVANSAL ÜRÜNLER 0,3 0,8 0,9 0,9 1,9 1,3 1,3 1,6 0,8 1,9 HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR 1,1 0,5 1,0 0,5 1,6 1,0 1,9 1,2 1,8 1,4 ODUN SELÜLOZU, KAĞIT VE MUKAVVA 2,7 1,1 3,5 1,3 3,9 1,5 3,6 1,1 3,9 1,3 HAM POSTLAR, DERİLER VE SARACİYE 0,7 0,5 1,0 0,7 1,3 0,8 1,3 0,8 1,3 0,9 AYAKKABI, ŞAPKA VE DİĞER BAŞLIKLAR 0,6 0,3 0,8 0,4 1,0 0,5 1,0 0,6 1,1 0,8 ODUN, KÖMÜR, MANTAR 0,7 0,5 1,1 0,6 1,4 0,7 1,6 0,7 1,6 0,7 OPTİK YADA FOTOĞRAFİK ARAÇLAR 3,0 0,4 3,7 0,4 4,5 0,5 4,4 0,6 4,9 0,7 SİLAH VE CEPHANELER 0,1 0,1 0,2 0,2 0,1 0,2 0,2 0,3 0,2 0,4 GİZLİ VERİ 0,4 0,3 0,4 0,2 0,5 0,2 0,8 0,1 0,3 0,3 SANAT ESERİ VE ANTİKALAR 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 GENEL TOPLAM 140,9 102,1 185,5 113,9 240,8 134,9 236,5 152,5 251,7 151,8 Kaynak: TÜİK, HS, Milyar ABD Doları,2013 ihracat büyüklüklerine göre sıralanmıştır. 107

123 SITC sınıflamasına göre Türkiye tarımsal dış ticareti; YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE 69. Tablo Türkiye Dünya Tarımsal Dış Ticareti İHRACAT DEĞİŞİM % İTHALAT DEĞİŞİM % İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI % ,8 6, ,9 12, ,1 34, ,5 32, ,5-26, ,2 33, ,7 36, ,7-6, ,9 3,3 105 Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD Doları 39. Grafik Türkiye Dünya Tarımsal Dış Ticareti İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, SITC, Milyon ABD Doları 108

124 HS sınıflamasına göre Türkiye tarımsal dış ticareti; YILLAR İHRACAT İTHALAT DENGE 70. Tablo Türkiye Dünya Tarımsal Dış Ticareti İHRACAT DEĞİŞİM % İTHALAT DEĞİŞİM % İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI % , ,8 6, ,6 46, ,6 62, ,3-27, ,5 20, ,8 42, ,7-2, ,3 4,3 152 Kaynak: TÜİK, HS, Milyon ABD Doları 40. Grafik Türkiye Dünya Tarımsal Dış Ticareti İhracat İthalat Denge Kaynak: TÜİK, HS, Milyon ABD Doları 109

125 Türkiye dış ticaretinde önde gelen ürün ve ülkeler aşağıda sıralanmaktadır. Türkiye 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu; 41. Grafik - Türkiye - Dünya İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 Türkiye Genel İhracat 2013 BİNEK OTOMOBİLLER 4% 4% 3% 3% 3% PETROL YAĞLARI DEMİR VEYA ÇELİKTEN ÇUBUKLAR KARAYOLU TAŞITLARI PARÇALARI 83% MOTORLU TAŞITLAR (TAŞIMA İÇİN) DİĞER Kaynak: UNCOMTRADE, HS4 42. Grafik - Türkiye - Dünya İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 Türkiye Genel İthalat % 6% 6% GİZLİ VERİ PETROL YAĞLARI ALTIN 67% 4% 3% BİNEK OTOMOBİLLER DÖKME DEMİR DİĞER Kaynak: UNCOMTRADE, HS4 110

126 Türkiye 2013 yılı genel dış ticaretinde ilk 20 ürün; 71. Tablo - Türkiye - Dünya Genel İhracatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İHRACAT DEĞERİ İHRACAT PAYI % köşeli çubuklar , dizel/yarı dizel motorlu taşıtlar , altın , kıymetli metal-kaplamalarından mücevherci eşyası , diğer yağlar ve müstahzarlar , petrol ve bitümenli yağlar ve müstahzarları , motorlu taşıt; dizel/yarı dizel (silindir hacmi=<1,5m3) , giyim eşyası; pamuktan (örme) , dokunmuş hazır eşya (sentetik/suni elyaftan) , motorlu taşıt;(1m3<silindir=<1,5m3) , motorlu taşıt;(1500cm3<silindir=<3000 cm3) , televizyon , elektrik iletkenleri , giyim eşyası;diğer maddelerden (örme) , kadın/kız çocuk için pantolon, şort vs. pamuktan , kara taşıtları parçaları , erkek/erkek çocuk giyim eşyası pamuktan , dizel/yarı dizel motorlu toplu yolcu taşıtları , fındık (kabuksuz) , motorlu taşıt; dizel/y. dizel (1,5m3<s.hacmi=<2,5m3) 996 0,7 GENEL TOPLAM Kaynak: TÜİK, HS6, Milyon ABD Doları 72. Tablo - Türkiye - Dünya Genel İthalatı İlk 20 Ürün 2013 ÜRÜN HS6 KODU ÜRÜN ADI İTHALAT DEĞERİ İTHALAT PAYI % gizli veri , altın , yağlar ve müstahzarlar , döküntü ve hurdalar , motorlu taşıt; dizel/y.dizel (1,5m3<s.hacmi=<2,5cm3) , hücresel veya kablosuz ağlar için telefonlar , rafine bakır-katotlar , hidrokarbon gazları (sıvı) , polipropilen , tedavide/korunmada kullanılan ilaçlar , kara taşıtları için motorlar-dizel, yarı dizel , motorlu taşıt;(1500cm3<silindir=<3000 cm3) , motorlu taşıt;dizel/yarı dizel (silindir hacmi=<1,5m3) , pamuk (kardesiz, taranmamış) , bilgi işlem makineleri , uçak ve hava taşıtları , petrol ve bitümenli yağlar ve müstahzarları , motorlu taşıt;(1m3<silindir=<1,5m3) , işlenmemişaluminyum , demir/alaşımsız çelik ,5 GENEL TOPLAM Kaynak: TÜİK, HS6, Milyon ABD Doları 111

127 Türkiye 2013 yılı tarımsal dış ticaretinde ilk 5 ürün grubu; 43. Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İhracatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 Türkiye Tarımsal İhracat % 7% 6% 6% 5% 4% KABUKLU MEYVELER BUĞDAY UNU/MAHLUT UNU TURUNÇGİLLER (TAZE/KURUTULMUŞ) EKMEKÇİ MAMÜLLER KONSERVELER (MEYVE,SEBZE) DİĞER Kaynak: UNCOMTRADE, HS4 44. Grafik - Türkiye - Dünya Tarımsal İthalatı İlk Beş Ürün Grubu 2013 Türkiye Tarımsal İthalat 2013 BUĞDAY VE MAHLUT 12% 8% 6% YAĞLI TOHUMLAR (SOYA HARİÇ) SOYA FASULYESİ 64% 4% 6% SOYA FASULYESİ KÜSPESİ PALM YAĞI DİĞER Kaynak: UNCOMTRADE, HS4 112