bizi altüst ettiði yaþamalara. Vüs'at O. Bener çok kýsa bir süre sonra, Sað kalmaktan utanmaya

Transkript

1 Vüs at O. Bener ile Söyleþi * Ö z c a n K a r a b u l u t Fotoðraf: Mahmut Turgut Vüs'at O. Bener'le birkaç kez ertelenmiþ, gecikmiþ bir buluþmayý sonunda gerçekleþtiriyoruz. Çankaya'da Denizatý Pastanesi'nde buluþup, Halide Zorlutuna sokaðýnýn dik yokuþunda yürüyoruz. Bener'le yol boyunca edebiyattan, sanattan, Ankara'daki edebiyat-sanat ortamýndan, bir baþka ortak çalýþma alanýmýz olan sendikalardan, sendikacýlýktan konuþuyoruz. Vüs'at O. Bener yokuþu çýkarken zorlanýyor; adýmlarýmý yavaþlatýyorum. Bir söyleþide söylediði, Temelde yaþamaya büyük bir anlam yüklemiyorum. Her zaman kuþkuyla bakýyorum, kendi hayatýma da. Zamanýn getirdiði yaþamalarda bir bitiþ, bir tükeniþ var. sözcükleri belleðimde. Konuþmanýn bir yerinde bu tükeniþ i sorup biraz deþmeliyim: Yazmak, bir yerde tükeniþ e karþý koymak deðil midir? Yoksa artýk yazý, yazmak da mý yanýt vermiyor, zamanýn, yaþlýlýðýn, bir köþede unutulmanýn, kýrýlýp gücenmelerin, baskýlarýn, ölümlerin bizi altüst ettiði yaþamalara. Vüs'at O. Bener çok kýsa bir süre sonra, Sað kalmaktan utanmaya baþladým, birçok yakýn arkadaþýmý kaybettikçe diyecek, çalýþma odasý olarak kullandýðý bodrum katýnda. Ben sorumu soracaðým. Bilge Karasu'nun son günlerini anýmsayacak, ölümün kýyýsýnda dolaþacaðýz. On-on beþ dakika sonra Bener'in bodrum katýndayýz. Kapýcý dairesinden çalýþma odasýna dönüþtürülmüþ bu dar mekânda, sade bir þekilde yerleþtirilmiþ eþyalara bakýyorum: Yuvarlak masa, kitaplar, eski model bir radyo, yýllar önce çekilmiþ bir fotoðraf Bener'in fotoðrafý; deðiþim i ben de görüyor ve Bener'in Bitli Þair adlý öyküsündeki þu tümceyi anýmsýyorum: Kaçýnýlmaz unutuluþun burgacýndan kim kurtarabilmiþ yakasýný? Dost, Yaþamasýz ve Siyah Beyaz öykü kitaplarýnýn unutulmaz yazarý Vüs'at O. Bener, kaçýnýlmaz unutuluþun burgacýndan kurtarabilecek mi yakasýný? Bener, her ne kadar Zamanýn getirdiði yaþamalarda bir bitiþ, bir tükeniþ var diye yanýt verse de, biz bu yanýtý zamana, belki de Tanrý'nýn kötü bir þakasý olan zamana býrakalým yine de. Bener çay demliyor, ben sigaramý yakýp çalýþma odasýný inceliyorum: Çalýþma odasýnda daktilo yok, bilgisayar da. Yuvarlak masada bir masa lambasý, kalemler, duvarda bir iki resim (biri Picasso olmalý) ve pencerede bir parça mavi, bir parça yeþil uzanýyor. Usta yazar bu bodrum katýnda masasýnýn baþýna geçecek, tükenmez kalemiyle beyaz sayfaya ilk tümceyi yazacak, pencereden görünen bir parça maviye, bir parça yeþile baþka renkler, baþka sözcükler ekleyecek. Ve belki de uzun bir zamandýr üzerinde çalýþtýðý Yürüyüþ adlý uzun öyküyü bitirecek. 25 Mayýs 1996 Cumartesi. Öðle vakti. Teybin tuþuna basýyor ve kendi deyiþiyle huysuz, ikircikli yazarla konuþmaya baþlýyorum. 102 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 4, AÐUSTOS-EYLÜL 2005

2 VÜS AT O. BENER ÝLE SÖYLEÞÝ Kaçýnýlmaz unutuluþun burgacýndan kim kurtarabilmiþ yakasýný? Binlerce, onbinlerce, yüzbinlerce yaratýcý. Genlerinin utkusu gerekçesine sarýlmak, elde olmayan kýskançlýðý önlemeye yetmiyor. Çaðdaþlarýmýz da bilemedin -cimriliðim tutsun!- beþ on bin yýl sonra anýlmayacak avuntusuna mý bel baðlamalý? Ama yeryüzünde söylenmedik laf, deþilmedik sorun kalmadý denilmeyeceðine göre, ille de ün peþine düþülecek, kýzýþan ansiklopedi savaþýna yem olunacak. Av hayvanlarýnýn resimlerini maðara duvarlarýna kazýyan ustalar kimlerdi peki? Hani adlarý, sanlarý? ÖK: Sayýn Bener, siz 1950'li yýllarda öykü yayýmlamaya baþladýnýz. Memduh Þevket Esendal ile tanýþmanýzýn yazarlýk serüveninizde önemli bir rolü olduðunu biliyoruz. O dönemin edebiyat ortamýndan, edebiyatçýlarýndan, iliþkilerden, yazarlýk serüveninizden baþlayalým isterseniz. VB: Esendal'la 1950'de tanýþtým. Ankara'ya 1948'de gelmiþtim öncesi bir taþra hayatým var. Daha on sekiz-on dokuz yaþlarýnda memuriyet baþlýyor. Liseden sonra okuma hýzým deðiþmiþti. Klasikleri bitirmiþtim. Ankara'ya gelince ilginç bir ortam oluþtu. Erhan Bener edebiyata daha yakýndý. Babamýn Farsça, Arapça, annemin Fransýzca bilmesi aile ortamý edebiyat dünyasýna doðal bir yakýnlýk saðlamýþtý. 1948'de, Siyasal Bilgiler'in son sýnýfýna geçtiðim yýllarda, Erhan Bener, Oðuz, ben küçük bir ekip oluþturmuþtuk, kulüp gibi. Ben daha çok eleþtiriye yatkýným baþlangýçta. 1950'lerde Yeni Ýstanbul gazetesi New York Herald Tribune gazetesi ile ortaklaþa öykü yarýþmasý düzenliyor. O zamanlar Yeni Ýstanbul gazetesi ciddi bir gazete, epeyce etkili. Erhan, Oðuz beni sýkýþtýrýyorlar. Dost öyküsünü onlarýn baskýlarýyla yazdým, gönderdim yarýþmaya. Yarýþma sonuçlandý, dört kiþi finale kalmýþ, biri de benim. Samim Kocagöz, Orhan Kemal var. Adýný unuttum, bir kiþi daha var, öyküsünün adýný anýmsýyorum: Merhametli Bir Kadýn. Seçici kurulda Esendal var, Orhan Veli de varmýþ. Diðerleri de önemli. Esendal, benim birinci olmam için çok direnmiþ, öykümü sevmiþ. Ýstanbul'da o zamanlar Cevat Çapan var. Bilge Karasu, Cevat Çapan'la tanýþtýrýyor beni. Bilge'nin öyküleri Seçilmiþ Hikâyeler dergisinde yayýmlanýyor, o sýralar ben de bir öykü yayýmlamýþtým. Baðlarsak, Esendal bana öncelik veriyor, ama kabul edilmiyor. Yeni Ýstanbul gazetesi otuz kadar öyküyü basma kararý alýyor. Benim Dost adlý öyküm orada yayýmlanýyor. Yayýmlandýktan sonra da bir hayli ilgi çekmiþ. Esendal beni bulmasý için Salim Þengil'i görev- ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 4, AÐUSTOS-EYLÜL

3 ÖZCAN KARABULUT lendiriyor. Elimde bitmiþ metin yok, karalamalar var. Yirmi yedi-yirmi sekiz yaþlarýndayým o zaman, genç sayýlýyorum. Salim ýsrarla benden öykü istiyor. Sonunda yazabildiðim Sarhoþlar adlý öykümü dergiye verdim. Böylece, Seçilmiþ Hikâyeler'de yazarlýk serüvenim baþlamýþ oldu. Derken, Yaþar Nabi'ye, Varlýk dergisine de bir öykü gönderdim. Varlýk'ta Havva öyküsü büyük ilgi çekiyor. Sait Faik'i kýzdýrmýþlar. Sonra klasikler arasýna girdi bu öykü. Yaþar Nabi çok beðenmiþti o öyküyü. Sonra ona aykýrý gelen bir öykü gönderdim, basmadý. Öykünün adý: Kan. Ben de Yeditepe dergisine gönderdim, orada basýldý. Gerçekten, öykü ortamýný oluþturan gençler belli yerlerde kümelenmiþti. Varlýk; Seçilmiþ Hikâyeler; Yeditepe dergileri gibi. Yaþar Nabi'yi ben hâlâ büyük bir sevgiyle anarým. Genelde yazarlarýmýzýn birçoðu Ankara'daydý o zamanlar. Turgut Uyar, Cevdet Kudret, Can Yücel, Leyla Erbil, Tomris Uyar Bilge Karasu Ýstanbul'daydý, sonra Ankara'ya geldi. Oðuz Atay inþaat mühendisi ayný zamanda, çok hoþ bir insan. Sað kalmaktan utanmaya baþladým, birçok yakýn arkadaþýmý kaybettikçe ÖK: Bir söyleþide, yaþama bir anlam yüklemediðinizi, hayatýnýza kuþkuyla baktýðýnýzý söylüyor ve ekliyordunuz: Zamanýn getirdiði yaþamalarda bir bitiþ, bir tükeniþ var. Nasýl bir tükeniþ bu? Yaþayarak tükenmek mi, yoksa yazarak tükenmek mi? Yazmak, bir yerde tükeniþe karþý koymak deðil midir? Galiba, bir ölüm düþüncesi egemen sizde. VB: Ölüm düþüncesi var, benmerkezcilik var, onun getirdiði bir þey. Yaptýklarýnýza bakýyorsunuz, çok daha kýsa sürede çok þey yapanlar var, onlarý görüyorsunuz. Yeteneklerini, birikimlerini çok iyi kullanabilmiþler. Bu insanlara bakýnca kendimi küçümsemeye baþlýyorum. Sonra, öyle bir zaman sýkýþýklýðýna giriyorsunuz ki, doðal ömrünüz artýk sizi alýp götürmeye baþlýyor, bir tarafýnýzdan kemirmeye baþlýyor, telaþa kapýlýyorsunuz, sýkýþýksýnýz. Bir þey yapamama kurtuluþu bekleme duygusu. Oldu bitti iþte. Bu kadar yaptým. Ýþin içine egoizm giriyor. Ayrýca, yaptýklarýnýza karþýlýk alamamanýn getirdiði birtakým duygular var. En iyisini yapmak için elinizden gelen bütün gücü kullanmýþsýnýz, bir kenara itilip kakýlmýþsýnýz, o da var tabii. ÖK: Edebiyatla uðraþýrken bir yandan da bir göreviniz vardý VB: Sürekli iþinizi düþüneceksiniz, bütün dünya edebiyatýný izleyeceksiniz. Ne bileyim, þimdi bakýyorsunuz, adamýn bürosu, sekretaryasý var. Dýþarýda o olanaklarla yapýtlar veriyorlar. Bizde öyle deðil, onun için bizimkiler çoðunlukla amatörce yapýt vermeye zorlanýyorlar. Kendi eksikliðini duyduðunuz için sürekli saðlýk duygusunun da etkisiyle, bu kadar oldu caným, falan diyorsunuz. Ve bu baskýyý ben hep hissettiðim için ölüm düþüncesi bir kurtuluþ kavramý oluþturuyor. Kurtuluþ! Artýk bundan kurtulamýyorsunuz. Görevimi de çok ciddiye aldýðým için bir tarafa aðýrlýk vermek mümkün olmadý. Ömrümün yarýsý iþle ilgili koþuþturmayla geçti zaten. 104 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 4, AÐUSTOS-EYLÜL 2005

4 VÜS AT O. BENER ÝLE SÖYLEÞÝ ÖK: Bu eksiklik duygusunu, bir yerlere yetiþememe, yapmak istediklerinizi yapamama duygusunu anlýyorum. Ama bugün Vüs'at O. Bener denilince pek çok öykünüz, kitabýnýz anýmsanýyor. Dost, Yaþamasýz adlý öyküleriniz en azýndan. Söylememe gerek var mý, öykücülüðümüzde ayrý bir yeriniz var VB: Adýmýn ilginçliði yüzünden herhalde. Benim Siyah Beyaz adlý öykü kitabýmda Bitli Þair diye bir öyküm var. Ne kadar dayanýr bir yazar, demiþim. Bir bölüm okumak istiyorum: Kaçýnýlmaz unutuluþun burgacýndan kim kurtarabilmiþ yakasýný? Binlerce, onbinlerce, yüzbinlerce yaratýcý. Genlerinin utkusu gerekçesine sarýlmak, elde olmayan kýskançlýðý önlemeye yetmiyor. Çaðdaþlarýmýz da bilemedin -cimriliðim tutsun!- beþ on bin yýl sonra anýlmayacak avuntusuna mý bel baðlamalý? Ama yeryüzünde söylenmedik laf, deþilmedik sorun kalmadý denilmeyeceðine göre, ille de ün peþine düþülecek, kýzýþan ansiklopedi savaþýna yem olunacak. Av hayvanlarýnýn resimlerini maðara duvarlarýna kazýyan ustalar kimlerdi peki? Hani adlarý, sanlarý? ÖK: Konuþmanýzýn bir yerinde, Ben daha çok eleþtiriye yatkýndým baþlangýçta dediniz. Eleþtiri yazýlarý yazdýnýz mý? Bir de çevrenizde Oðuz adýnda birinden söz ettiniz. Oðuz Atay mý? Oðuz Atay'ý tanýdýðýnýzý biliyorum, yeri gelmiþken sormak istiyorum: Atay'ýn Tutunamayanlar adlý romanýndaki kiþilerden Selim Iþýk'la Vüs'at O. Bener arasýnda bir benzerlikten söz edilebilir mi? VB: Eleþtiri yazýlarý yazdýðýmý anýmsayan pek kimse yok sanýrým. O yýllarda tiyatrolara, senfoni orkestralarýna gidiyoruz durmadan. Sevgi Sanlý, Devlet Tiyatrolarý'nda dramaturg Forum dergisinde, Bilge'nin zoruyla eleþtiri yazýlarý, tiyatro eleþtirisi yazýyorum. Birkaç yazým orada çýktý. Bu Oðuz baþka bir Oðuz, Oðuz Ermumcu, Erhan Bener'le yaþýt. Oðuz Atay'la Cevat Çapan tanýþtýrdý beni. Selim Iþýk kurmaca kiþiliði ile benim kiþiliðim arasýnda ciddi bir benzerlik yok. Yaþamlarýna karýþtýðým için birtakým etkileþimler olmuþ olabilir. ÖK: yýllarýnda Dost ve Yaþamasýz adlý öykü kitaplarýný yayýmladýnýz. Sonra uzun bir suskunluk döneminiz oldu. Gerçi, bu arada lhlamur Aðacý, Ýpin Ucu gibi oyunlarýnýz kitaplaþtýrýldý. Ýlk romanýnýz Buzul Çaðýnýn Virüsü, ardýndan Bay Muannit Sahtegi'nin Notlarý adlý ikinci romanýnýz yayýmlandý. Yakýnlarda Siyah Beyaz adlý öykü kitabýnýz Sizin deyiþinizle, bir koltukta iki karpuz taþýyor, kamu kesiminde görev yaparken, bir yandan da edebiyatla uðraþýyordunuz. Yaþama serüveninizin yazarlýðýnýzýn oluþumuna etkisi ne oldu? ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 4, AÐUSTOS-EYLÜL

5 ÖZCAN KARABULUT VB: döneminde Ihlamur Aðacý adýný verdiðim oyunumla boðuþtum, tam gün çalýþýlan kamu kesimindeki görevimin elverdiði ölçüde. Oyun TDK'nýn 1963 yýlý oyun ödülünü aldý dönemi yazma dürtüsünün somutlanamadýðý, ne ki deneylerin, yaþananlarýn taslaklarda daha çok belleðimde deðiþken oluþumlara yöneldiði suskunluk yýllarý. Emekliye ayrýldýðým 1978 yýlý Ýpin Ucu adlý oyunumun yazýmýna olanak verdi; 1979 yýlý Abdi Ýpekçi Oyun Ödülü'ne ortak oldu; bir yandan Buzul Çaðýnýn Virüsü romaný uç vermeye baþladý. Roman 1982 yýlýnda -taslaðýn üçte birinden çoðu yok edildikten sonra- basýma hazýr olabildi. Basýmý için de iki yýl bekledikten sonra, 1984 yýlýnda kitaplaþabildi. Yine susma süreci, 1979 yýlýnda ele alabildiðim Bay Muannit Sahtegi'nin Notlarý, uzun tereddütler sonucu ancak 1991 yýlýnda basýlabildi yýllarýnda yeniden öykü yazýmýna yöneldim. Siyah Beyaz yayýmlanmamýþ öykü dosyasýyla bir baþka yazarýmýz ile birlikte Yunus Nadi Ödülü'ne deðer görüldü, 1993 yýlýnda. Ayný yýl Sedat Simavi Vakfý Edebiyat Ödülü'nü de bir baþka yazarla paylaþtým. Yaþam serüvenimin yazarlýðýmý olumsuz etkilediðini söyleyemem. Verimsizliðim kendi huysuz, ikircikli yaratýlýþýmdan ileri geliyor. ÖK: Kendinizi bir sanat adamlýðýndan çok, zanaat adamý olarak görüyorsunuz. Bunu biraz açar mýsýnýz? VB: Geçenlerde Melih Cevdet Anday'ýn bir yazýsý vardý, Cumhuriyet'te. Memet Fuat'ýn Þairi Görmek baþlýklý yazýsýndaki, Þiirlerinde þairi görebilir mi okur sorusuna, Anday, Þaire duygularý ile çalýþan, duygularýný ortaya dökmeleri beklenen biri diye bakýldýkça neden görmesin? diye yanýt veriyordu. Anday yazýsýný þöyle bitiriyordu: Sanat yapýtý, yaratýcýsýnýn kiþiliðinden baðýmsýz mýdýr demek istiyorum. Hayýr, biçem insandýr. Çok güzel bir yazý. Þimdi ben bir zanaatçýlýk tutturmuþum. Sanata geçiþ meselesinde zanaatýn çok önemli olduðunu söylemiþ oluyorum. Zanaat adamý sanatçýdan daha çok somut deðerler yaratabiliyor. Sanatçý, nasýl bir adamdýr? Ömer Seyfettin'in politik yanýna bakýyorsunuz. O zamanlar þöyleydi böyleydi, Makedonya filan deniliyor. Þimdi ben ne yazmýþým, ona bakýlmýyor da kahramanlar kötümser, siyaset kaygýsý yok vs. Yani kahramanlar mý kötümser, ben mi kötümserim iþ karýþýyor. Onun için neme lazým, ben zanaatçýyým, diyorum. Rahatlýðýmdan ileri geliyor, diyelim. Zanaata verdiðim önem malzemeyi kullanýrken, onun özelliklerine, müziðine, diline saygýdan kaynaklanýyor. Diyeceðim, sanat adamlýðýna yaraþýr olduðunu ileri sürmenin çok büyük bir sav olduðu düþüncesine baðlý kaldým. Dilimizin inceliklerine, müziðine, zenginliðine eriþebilmek için olaðanüstü çaba harcamak gerektiði inancýndayým. Bir ölçüde, salt bu açýdan baþarýlý sayýlabilecek çalýþmalarýmý zanaat adamlýðýmla sýnýrlý tutma övüngenliðim hoþ görülsün. ÖK: 1950'li yýllarda kalalým isterseniz, sonra dil-müzik iliþkisine dönelim. Dost ve 106 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 4, AÐUSTOS-EYLÜL 2005

6 VÜS AT O. BENER ÝLE SÖYLEÞÝ Yaþamasýz adlý kitaplarýnýz yayýmlandýktan sonra çeþitli eleþtiriler aldýnýz. Erdal Öz ve Bilge Karasu'nun yazýlarýný bir yana býrakýrsak, D. Ruþenay, T. Çavdar, A. Hünalp, T. Alangu gibi yazarlar öykülerinizdeki kiþileri karamsar bulmuþlar, siyaset endiþenizin olmadýðýný söyleyerek, kýsaca sizi baþarýsýz hikâyeci ilan etmiþler. Asým Bezirci 1958 yýlýnda Dost'ta yazdýðý bir yazýda, size haksýzlýk edildiðini söylemiþ. O dönemin öykü anlayýþý neydi? Siz bu eleþtirileri nasýl karþýladýnýz? VB: O dönemlerde iyimser kahramanlar yaratmak, siyaset endiþesi taþýmak baþarý ölçütü sayýlýyormuþ denilebilir. Pek etkilenmedim, tartýþmaya kalkýþmadým. Eleþtirileri haklý/haksýz sýnýflandýrmasýna sokmayý da doðrusu anlamýþ deðilim. Kendi açýlarýndan haklý olabilirler. Gerekçesi nedir? Devrimci Sanat a o kadar angaje olmuþlar ki Örneðin Leblebici öyküsünü okuduklarýnda, Sýnýflararasý zýtlýðý, çeliþkiyi güzel vermiþ diyebiliyorlar. Öyküdeki kýz çocuðu bir mühendisin kýzý, hoppaca bir güzel. Bir de leblebici var. Kýz leblebicinin hoþuna gidiyor. Öyküde bir çeliþki var ama sevgi de var, iþin içinde. Sevda var. Sevdalanýyor adam o küçük kýza. ÖK: O dönemde toplumcu bir dünya görüþü egemendi; mücadelesiyle, zaaflarýyla insan göz ardý ediliyordu VB: Tabii. Orhan Kemal'e bakalým. Bence Orhan Kemal'in en baþarýlý hikâyeleri insaný öne çýkaran anlatýlarýyla orantýlýdýr. Ýnsanýn kafasýndaki saplantýsýyla. Adam var, ama bir de insan var. Ýnsan müthiþ bir varlýk. Bir öyküsü var, adýný unuttum, adam meyhanede içki içiyor, evine geliyor. Karýsý durmadan onu aldatýyor ve adam karýsýnýn aldattýðýný biliyor. Kavgalar, kýyametler Adam sonra tekrar meyhaneye geliyor, býçaðýný çekiyor, birini vuracak diye bekliyorlar. Ne kendini ne baþkasýný vuruyor. Yani o kadar güzel vermiþ ki o olayý, o etkiyi. ÖK: Asým Bezirci andýðým yazýsýnda yeniden, iyice incelenmesi gerekiyor Bener'in diyordu. Semih Gümüþ'ün çalýþmalarý var, burada onu da analým. Öyküleriniz yeniden, iyice incelendi mi? Buradan hareketle, dünden bugüne öykü eleþtirisinin durumu nedir? VB: Sýnýrlý, yüzeysel dokundurmalarý bir yana býrakalým. Semih Gümüþ, Kara Anlatý Yazarý ve Karþýlýksýz Yazýlar adýný verdiði kitaplarýnda kendisine özgü yöntemlerle, incelikle, ustalýkla irdeledi yapýtlarýmý, bu arada öykülerimi. Sað olsun. Vüs'at O.Bener Yazýný baþlýðý altýnda büyük bir titizlikle hazýrlanan Cezmi Koca'nýn lisans tezini de belirtmekte yarar var. Öte yandan eleþtirmenlere yol yordam göstermek haddim deðil. Öykü eleþtirisinden çok, yazýn eleþtirisinin geliþimi üzerinde yazýn araþtýrmacýlarýmýzýn görüþlerini almalý. ÖK: Dili müzik, müziði dil haline getirmek gibi bir saplantým var, diyorsunuz Express dergisinde yaptýðýnýz söyleþide. Az önce deðindiniz, dilin müzik, müziðin dil haline getirilmesi nasýl bir þey, açar mýsýnýz? ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 4, AÐUSTOS-EYLÜL

7 ÖZCAN KARABULUT geliyor Türkçede. Ama bazý istisnalar da var: Horoz, burada iki tane o gelmiþ. Þiirde de böyle oluyor. Yani iç ahenk. Ýster bunu uyaklý yaz, ister uyaksýz olsun, iç ahenkle ilgisi var. Dili oluþturan harflerin birbiriyle çatýþmasý, birbiriyle birleþmesi, ayrýlmasý birtakým müzikler çýkarýr. Richard Strauss'un Don Kiþot'u vardýr. Onu dinleye dinleye, acaba dille, Türkçeyle açýklayabilir miyim diye çok uðraþtým. VB: Bunu þöyle açýklayabiliriz: Birtakým þeyler sembollerden oluþuyor. Müziðin dili de öyle. Birtakým iþaretler koyuyor, oradan sese ulaþýyoruz. Böylece müziði somutlaþtýrmýþ oluyoruz. Dil de öyle. Dilin de sözcükleri var. Sözcükleri ayrýþtýrdýðýmýz zaman harfler çýkýyor ortaya. Bu harflerin yan yana geliþinden sesler oluþmuþ oluyor. Dil ile müzik arasýnda her zaman bir bað kurmaya çalýþmýþýmdýr. Onun için kakofoniden hep kaçýnmýþýmdýr. Yani dilin kendi özel iç müziði vardýr. Bu, þiire de yansýyor. Yazýya da yansýyabilmeli kaygýsýyla hareket ediyorum. Onun için aðaç dediðimiz zaman, Melih Cevdet'in deyimiyle hemen aðaç geliyor aklýmýza. Demek ki sembolleri kullanýþtan ileri geliyor. Ayrý ayrý sesler çýkmasý, müzikte de öyle deðil mi? Senfoni yapýyor adam, bir sürü varyasyonlarý var bunlarýn. Bunlar da, demek ki sembolleri þu veya bu þekilde kullanma suretiyle ortaya çýkarýlan yapýtlar oluyor. Dilde buna özen göstermiþ olduðumu varsayýyorum ben. Çok uðraþmýþýmdýr. Neden? Dilde kurallar konmuþ, a dan sonra e, e den sonra i ÖK: Bildiðim kadarýyla daktilonuz yok, bilgisayarýnýz da. Tükenmez kalemle yazýyor ve kâðýdýn kokusunu seviyorsunuz VB: Özellikle matbaadan yeni çýkmýþ bir kâðýt elime geçtiði zaman bir sevinç kaplýyor içimi. Duyarlýlýk yaratýyor bende. Kâðýtla dolaþmak, onun tadýný almak Kâðýda bir þeyler kattýkça, zaten þiirin kendi kokusu var, ikisi birleþtiði zaman daha deðiþik bir þey ortaya çýkýyor. Kahramanlarýnýz da bir yerde yaþýyorlar kâðýtta, alýp baþýný gidiyorlar iþte. Bir þeyi belirtmek gerekiyor; bilmiyorum, sende de olmuþtur bu. Yazdýktan sonra aradan uzun zamanlar geçiyor, kesinlikle ben o öykünün kiþilerini bir baþka kiþilik olarak düþünemiyorum. Dost taki kasap, Niyazi Bey, Naciye, bu üçü var ya, bu üçü baþka türlü davranamazlar artýk. Baþka kiþilik deðildirler. Hayatta vardýr yoktur, nasýl yarattým ben bunu acaba diye düþünemiyorum. Onlar benim dostlarým artýk, yani onlarla içli dýþlý olmuþuz. Ve onlarý o þekilde yaratmýþým, yaratma da deðil, onlar beni kullanmýþlar aslýnda. 108 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 4, AÐUSTOS-EYLÜL 2005

8 VÜS AT O. BENER ÝLE SÖYLEÞÝ ÖK: Öykülerinizin kaynaklarý nedir, hangi kaynaklar öykülerinizi besledi? VB: Kýsaca þöyle yanýt verebilirim; insan bilincini yönlendirebilen içsel, dýþsal etkenler, yapýsal, ruhsal davranýþ göstergeleri, biçimleri, etik kurallar, sosyal ortam vb.1eri. ÖK: Etkilendiðiniz öykücüler, öyküler oldu mu? VB: Bu öyle bir þey ki, insan sonradan bundan etkilendim, diyebiliyor. Yusuf Atýlgan beni çok severmiþ. Ölümünden kýsa bir süre sonra yayýmlanan bir söyleþide, Bener'i beðenirim demiþ. Þimdi düþünüyorum, bende de böyle olmuþtur. Cezmi'nin çalýþmasýný okudum, Kafka diyor. Kafka'yý bunalýmlara girerek okuduðumu iyi biliyorum. Þato'yu filan. Yabancýlardan çok var, örneðin Hermann Hesse. Kim var, diye düþünüyorum. Sabahattin Ali, Sait Faik Toplumcu gerçekçi dediðimiz yazarlardan da severek okuduklarým olmuþtur. Fakir Baykurt gibi. Sevdiðim yazarlar daha çok insaný merkez alan yazarlar olmuþ, belli bir görüþe angaje olmamýþ yazarlar daha çok. Fransýzlardan Maupassant, Amerikalýlardan da bir iki yazar var. Henry Miller, Cauldwell gibi. Jack London var. Kendi dilimizde yazanlardan Halit Ziya. Bir de Heybeliadalý yazarýmýz, daha ortaokuldayken ona hayrandým. Utanmaz Adam, Gulyabani'nin yazarý. ÖK: Hüseyin Rahmi Gürpýnar VB: Evet, Hüseyin Rahmi Gürpýnar. Diyeceðim, etki alaný geniþ. Yabancýlardan özellikle üzerinde durduðum yazarlar Sartre, Camus. Cezmi Koca'nýn deðerlendirmesiyle Semih Gümüþ'ün deðerlendirmesi aþaðý yukarý çakýþýyor. Saptamalarda ortak þeyler yakalamýþlar. ÖK: Geçenlerde Mehmet H. Doðan Adam Öykü dergisinin soruþturmasýna verdiði yanýtta, sizin yeterince deðeri bilinmemiþ, yeterince deðeri anlaþýlamamýþ bir yazar olduðunuzu söyledi. Biz Varlýk dergisiyle baþlayan Adam Öykü dergisiyle devam eden soruþturmayý Düþler Öyküler dergisiyle sürdürelim ve deðeri yeterince anlaþýlamamýþ, yazdýklarý yeterince deðerlendirilememiþ Vüs'at O. Bener'e soralým: Deðerleri yeterince anlaþýlamamýþ öykücüler var mýdýr, varsa kimler? Bu konuda ne düþünüyorsunuz? Yazýlanlar boþuna mý yazýlýyor? VB: Deðer kavramýnýn göreceliði su götürmez. Yapýtýn kamuya sunulduðu zaman, çað diliminde önemsenmediði, yoksandýðý, susturulduðu ya da özellikle iletiþim araçlarýnýn gücüyle abartýlarak kitlelere benimsetildiði düþünülürse kimi özgün sanatçýlarýn kýyýda köþede kalmalarýný, unutturulmalarýný doðal karþýlamak gerekir. Kimler? sorusunu yanýtlamak nesnel, geniþ bir araþtýrma konusu. Benim boyumu aþar. Boþuna deðil. Önemli elbet, hiç deðilse genç kuþaklarýn eðitilmesi, beyinlerinin geliþtirilmesi, baðnazlýktan kurtarýlabilmeleri açýsýndan. ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 4, AÐUSTOS-EYLÜL

9 ÖZCAN KARABULUT ÖK: Kýrk yýlý aþkýn bir süredir yazýyorsunuz. Öykü, roman, oyun gibi yazýnsal türlerde ürünler verdiniz. Bir taným denemesinde bulunup öykünün tanýmýný yapar mýsýnýz? Öykünün sýnýrlarý nerede baþlar nerede biter? Öykü yazmak için neye gereksinim duyarsýnýz? Kendinizi daha çok öykücü olarak mý görüyorsunuz? VB: Öbür yazýn türlerine teðet geçen, biçimi, içeriðiyle bütünlük oluþturduðuna inandýrabilen, ama özünde ele avuca pek sýðmaz, afacan bir yazýn türüdür diyebilirim, öykü için. Nerede baþlayacaðý, nasýl, nerede biteceðine iliþkin kalýplar, öneriler örnekler, öyküyle, kuþkusuz öbür yazýn türleriyle de baðdaþmaz herhalde. Öykü yazmak için rahatsýz olmaya, dahasý hastalýk derecesinde saplantýya gereksinim duyarým. ÖK: Yaþamasýz adlý öykü kitabýnýzdan otuz yedi yýl sonra Siyah Beyaz adlý öykü kitabýnýzla karþýmýza çýktýnýz. Bu arada roman ve oyun türünde ürünler verdiniz. Ýki öykü kitabýnýzýn sizi romana hazýrladýðýný söyleyebilir miyiz? VB: Pek de öyle sayýlmaz. Öyküler önce baþlýyor, sonra oyuna dönüyorum. O da bitiyor, roman yazýyoruz, sonra tekrar öyküye dönüyoruz. O zaman þöyle oluyor: Ýki öykü arasýna sýkýþmýþ iki roman ve oyunlar var. Demek ki, romana hazýrlandýðýmý ileri süremeyiz. Oylumu, anlatý kapsamý nedeniyle roman türüne sokulabilecek iki yapýtýmda da birbiriyle baðlantýlý kýsa öykülerin yer aldýðý ileri sürülebilir. Öyleyse temel eðilimim öyküden yana. Genel olarak yazýn türleri içerisinde eðilimim öyküye. Roman yazarken bile hep öykünün etkisiyle yazmýþým. Öykü egemen yani. Romanýn tanýmýný yapsak, büyük bir süreç içerisinde insan iliþkilerinin geliþimi veya dünya görüþü, yaþam dilimini ele alýrken daha büyük, daha geniþ ve daha az çeþitli, diyebiliriz. Öykü çok kýsa bir süreçte bunlarý ele alýyor. Yani romana pek uymuyor. Temel olarak benim konumumda öykücülük aðýr basýyor. Romana hazýrlýktan ziyade romaný öyküye dönüþtürme söz konusu. Roman yazayým artýk gibi kaygýdan ileri gelmiyor. O zaman oyunu nereye koyacaðýz. Diyalog ustalýklarýna dayalý benim oyunlarým daha çok. ÖK: Bazý yazarlarýmýz öyküyü oyuna, denemeye açýk bir yazýnsal tür olarak görüyorlar. Siz buna bir yerde romaný da dahil etmiþ oluyorsunuz. VB: Evet, ters olarak düþünecek olursak, örneðin Erhan Bener'de romandan öyküye geçiþ var. Alabalýk çok iyi bir öykü, ama bence öyküden çok bana bir roman gibi geliyor. Diðer öykülerinde de var. Bence çok yoðun, çok güzel bir þey öykü. Öykü yazmak öyle kolay bir iþ deðil. Þiir kadar zor. 110 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 4, AÐUSTOS-EYLÜL 2005

10 YAZI VÜS AT O. BENER ÝLE SÖYLEÞÝ ÖK: Katýlýyorum. Cortazar'ýn bir sözü var: Roman puan toplayarak, öykü nakavtla kazanmak zorundadýr diye, yazýnsal bir tür olarak öykünün yoðunluðunu, final tümcesinin vurucu olmasý gerektiðini söyler VB: Havva adlý öyküm son tümcesiyle pat diye yüreðine oturur insanýn, sanýrým. Dost ta da bu var. Cortazar'ýn dediði gibi nakavt yapacaksýn! ÖK: Express dergisindeki söyleþinizde, Önce tasarýmlar var, yazýya dökülmesi uzun zaman alýyor, uyuyor konular diyorsunuz. Konularýn uyumasý da nasýl oluyor? Açýklar mýsýnýz? VB: Kýþ uykusuna yatmýþ gibi bir þey. Bir çaðrýþýmla ya da ona benzer bir olayla ya da bir davranýþ biçimiyle bu izlenim size doðru týrmanmaya baþlýyor. Yazýlmasýna gerek duyulabilecek bir durum diye çýkýyor karþýnýza. Düþsel olarak ara ara çýkýp geliyor. Sizi rahatsýz ediyor. Doygunluk anlamýnda bir boyuta ulaþmamýþsa yazamýyorum. ÖK: Bildiðiniz gibi, neredeyse yazar sayýsý kadar yazma nedeni var. Siz niçin yazýyorsunuz? Kimi yazarlarýn dedikleri gibi, bir iç gerekliliðe yanýt vermek için mi, karanlýk gücü hoþnut etmek için mi, niçin yazdýðýnýzý bilmek için mi, niçin? VB: Her an, yaþadýðýmdan, yaþamadan, yaþamdan kuþku duyarlýlýðýyla savaþmaktan yenik düþmek korkusunu bir süre geciktirmek, yarým yamalak dengemi de tümden elden kaçýrmamak için belki de ÖK: Siz Abdi Ýpekçi ve Yunus Nadi ödüllerini aldýnýz. Yazýnýmýzda ödüller, ödül kurumu hep tartýþma konusu oldu, bugünlerde yeniden tartýþýlýyor. Siz, ödüller, bazý yazarlarýmýzýn deyiþiyle, bu kambur konusunda neler söyleyeceksiniz? VB: Okurun merakýný uyarma iþlevini üstlenmesi yönünden bile yararlýdýr sanýrým. Yazara sorumluluðunu anýmsattýðýný da varsayabiliriz. Ödül aldýðým zaman ona layýk olmayý düþünürüm. Ödül insana sorumluluðu anýmsatýyor hiç deðilse. ÖK: Öykülerinizde günlük yaþamdaki sýradan insanlarý, insan iliþkilerini, onlarýn iç dünyalarýný anlatýyorsunuz. Dýþ gerçeklikteki kiþiler, olaylar metnin gerçekliðine, öykülerinize nasýl giriyorlar? VB: Kimi iliþkiler, gözlemler tepkiler zaman zaman iç hesaplaþmalarý, iç sorgulamalarý zorluyor. Üstü örtülemez yorum boyutlarýna da ulaþýnca, umulmadýk olay örgüleri içinde beklenmedik kiþiliklere bürünerek önce yazarýn imge dünyasýna yerleþiyor, gitgide inandýrýcýlýðýný kanýtlýyor, sonra da metin gerçekliklerinde boy gösteriyor. Kýsaca anlatýlan, yaþanýlandýr artýk. ÖK: Her yazarýn bir baþucu kitabýndan söz edilebilir. Sizin bir baþucu kitabýnýz var mý? ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 4, AÐUSTOS-EYLÜL

11 ÖZCAN KARABULUT VB: Gerçekten zaman zaman bu tür sorulara yanýt verenler de var. Ama ben veremiyorum. Çok uzun bir yaþamým var bir kere. Yazýn yaþamýndaki evreler çok deðiþken. Sevdiðim, çok sevdiðim, üzerinde çok durduðum da olmuþtur kimi yapýtlarýn, ama ben þöyle yanýt vermek istiyorum: Baþucu kitabý, deðiþmezlik, aþýrý baðlýlýk çaðrýþtýrýyor. Çetrefil kitaplar ilgimi çekmiþ ve onlarla uzun zaman boðuþmuþumdur. Baþ ucumda durmuþtur, ama iþlevi tamamlandý mý yerine baþkasý gelir. Ama zaman zaman yine çetrem, çözümü güç kitaplar yine gündeme gelebiliyor. Kimler, diyeceksiniz? Beckett, Borges, Cortazar gibi. Bu yazarlar zaman zaman gerçekten önemli. ÖK: Üç öykü kitabýnýz Dost, Yaþamasýz ve Siyah Beyaz'da toplam kýrk sekiz öykünüz yer alýyor. Kara Anlatý Yazarý adlý kitabýnda Semih Gümüþ'ün de deðindiði gibi öykülerinizin çoðu -ki, bu öykülerin sayýsý otuz yedi- tek sözcüklük adlardan oluþuyor. Kimi tek sözcüklük öykü adlarýnýn size özgü ironiye uygun olduðunu düþünüyorum. Örneðin, Dost adlý öykünüz; okur bu güzel öyküyü okuduðunda, bu nasýl dost? diye sormadan edemez. Ayný zamanda öykü kiþilerinin adlarý olan Havva, Sümbül gibi tek sözcüklük öykü adlarýna baktýðýmýz zaman sanki ayný etkiyi bulamýyoruz gibi geliyor bana. Ne dersiniz? VB: Ben öyküye ad koyarken okurun öyküye yabancýlaþmasýný istiyorum. Havva derken, bir de bakýyorsunuz Havva'dan baþka bir þey çýkýyor, okurun beklediði bir Havva deðil. Dost öyküsünde de öyle. Kim kimin dostu orada? Kibrit adlý bir öyküm var: Biri geliyor, ateþin var mý beyim diyor. Diðeri, bir kibrit çakýp uzatýyor. Biniyorlar banliyo trenine: Bir cýlýz ýþýk içerisindeki zaman diliminde neler olup bitiyor Kibrit orada da bir simgedir. Öyküyle ilgili olarak benim kafamda yarattýðým þeylerin, okuru ayný zamanda baþka yerlere sürüklemesini istiyorum. Öyküyle baþlýðý tutarlý mý, aralarýnda bir çeliþki mi var, bu hiç birbirini tutmaz bazen. Bazý öykülere ad koymayý uzun uzun düþünmediðim de olmuþtur. Ne bileyim ben? Biraz da Aðla Descartes, Bir Lahza-i Tahattur, Nihavent Saz Semaisi gibi öykü adlarýyla, tek sözcüklük öykü adlarýndan uzaklaþma eðilimi var gibi. ÖK: Son dönem öykücülüðümüzle ilgili neler söyleyebilirsiniz? VB: Çok baþarýlý ürünler veren genç yazarlarýmýz var. Yayýn alanýna çýkmaya hazýrlanan güçlü adlarý yüreklendirecek öykü dergileri yavaþ yavaþ çoðalacaktýr sanýrým. ÖK: Düþler Öyküler dergisinde yayýmlanmak üzere Sal, Biraz da Aðla Descartes ve Bir Lahza-i Tahattur adlý öykülerinizi seçtiniz. Neden bu öyküler de baþka öyküler deðil? VB: Sal öyküsü için çaða en yakýþaný diyorum. Yani insanlar arasýndaki iliþkiler ne kadar zayýf, ne kadar dikkatsiz, ne kadar sorumsuz Sorumsuzluklarý ortaya koyan bir öykü Sal. Birbirlerine bir þey sormuyorlar, yüzme biliyor musun diye. Kaldý ki öbür kiþi de, neden yüzme bilmediðimi 112 ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 4, AÐUSTOS-EYLÜL 2005

12 VÜS AT O. BENER ÝLE SÖYLEÞÝ söylemedim, diyor. Yani çok hayati, can alýcý bir noktada bile insanlarýn birbirlerine güvenmeyiþlerini deðil, güvenme, sorumluluk duygularýnýn olmadýðýný ortaya koyan bir kýsa öykü Sal. Sevdiðim bir öykü, bu çaðý da çok iyi betimliyor, öyle sanýyorum. Bu çaðý özetliyor bir tür. Öyle bir yere geliyorsunuz ki, bütün iliþkilerde hep kaçamak var. Neme lazýmýn çok tipik örneði. Ýki insaný alýyorsun, kurtarmaya gelen adamýn psikolojisiyle, ikisi arasýndaki çatýþmayý iþte o zaman da tamamen içgüdünün, dürtünün insaný nerelere götürebileceðini görüyorsun. Sal öyküsüne sempatim var. Bir Lahza-i Tahattur ise, çaðlar arasý iliþkiyi gündeme getiren bir öykü. Yaþlý bir adam, ölmüþ, karýsý da ölmüþ, onun aðzýndan anlatýyor. Daha, doðrusu kuþaklararasý bir iliþki anlatýlýyor. Hem yaþlý hem orta yaþlý kuþaktan Osmanlý dönemini, bugünü yaþamýþ, bu ikisi arasýnda çocuklarýyla olan iliþkisini, ilgisini ortaya koyuyor. Bir de bu iliþkiyi, ilgiyi dil yönünden anlatýyor. Bakýyorsunuz, adam Osmanlýca konuþurken çok iyi bir Türkçe de konuþuyor. Gelelim Biraz da Aðla Descartes öyküsüne. Bu öyküde, gerçek anlamda kaygýlanýlmasý gereken faþizmin ne zaman baþladýðý vurgulanýyor. ÖK: Üzerinde çalýþtýðýnýz Yürüyüþ adlý bir anlatý olduðunu biliyorum. Mutfakta yeni bir þeyler var mý, öyküler, yeni kitaplar? VB: Siyah Beyaz'da Cezaevi Günleri adlý uzunca bir öykü var, onun gibi olacak sanýrým. Nereden nereye? Cevat yedeksubaylýðýný yaparken bize çok sýk gelirdi, hemen hemen her gün beraber olurduk. Zemin katta bir dairemiz vardi, Ýlhan Berk, Cevat pencereden girerlerdi evimize. Hoþ bir ortamdý. Oðuz Atay da o sýrada Ankara'da askerliðini yapýyordu. Oðuz'la dostluðum o zamandan baþlar. Cevat'ýn elinde John Whiting var, çok övüyor. Ünlü Ýngiliz yazarýnýn Yürüyüþ Marþý adýndaki oyunun çevirisi o zaman yapýldý, çok sonra basýldý. Yürüyüþ adý oradan aklýmda. Öte yandan, 1939 savaþý patladýðýnda askerdim. Ýki yüz elli km'lik bir yürüyüþ yaptýk Kayseri civarýnda. Acýklý bir yürüyüþ. Aðýz mýzýkamla marþ çalýyorum, aðlanacak þeyler, üzüm çalmaya gidiyoruz falan. O zamanlar bunu yazsan yazsan sen yazarsýn, diyordu arkadaþlarým. Elli yýldýr yazamadým. Anýlar var, ama aný yazmak istemiyorum. Aný insaný ölüme yaklaþtýrýyor. * Bu söyleþi Düþler Öyküler dergisinde yayýmlanmýþtýr. ÝMGE ÖYKÜLER YIL 1, SAYI 4, AÐUSTOS-EYLÜL