İNSAN HAKLARI VE TERÖRLE MÜCADELE

Transkript

1 İNSAN HAKLARI VE TERÖRLE MÜCADELE

2 ĠNSAN HAKLARI VE TERÖRLE MÜCADELE Bu kitap, "Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Ġnsan Hakları ve Terörle Mücadele Hakkındaki Ġlkeleri" ve kaynak metinlerinin, Konseyin resmi dillerindeki asılları ve Türk hukuk terminolojisi dikkate alınarak, Kamu Düzeni ve Güvenliği MüsteĢarlığı Hukuk MüĢavirliğince yapılan Türkçe çevirisi ve Ġngilizce orijinali biraraya getirilerek hazırlanmıģtır. Kamu Düzeni ve Güvenliği MüsteĢarlığı Yayınları : 1 1. Basım, ġubat 2011 ISBN: KAMU DÜZENĠ VE GÜVENLĠĞĠ MÜSTEġARLIĞI Atatürk Bulvarı No: 149 Bakanlıklar ANKARA II

3 Kamu Düzeni ve Güvenliği MüsteĢarlığı Kamu Düzeni ve Güvenliği MüsteĢarlığı tarihli ve 5952 sayılı yasa ile terörle mücadelede politika ve stratejiler üretmek, stratejik istihbaratı değerlendirmek ve alınan tedbirlerin uygulanmasında koordinasyonu sağlamak amacı ile kurulmuģtur. Terörle mücadelede benimsediği çok boyutlu vizyon çerçevesinde, bu mücadelede rol alan değiģik kurumlardan ve farklı disiplinlerden gelen personeli ile ulusal ve uluslararası deneyimlerden ve bilimsel çalıģmalardan yararlanarak misyonunu en iyi Ģekilde yerine getirmeyi amaçlamaktadır. Avrupa Konseyi Avrupa Konseyi'nin, hemen hemen Avrupa kıtasının tamamını kapsayacak Ģekilde, kırk yedi üyesi bulunmaktadır. Avrupa Konseyi, Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi ve bireylerin haklarının korunmasına dair diğer referans metinler kapsamında ortak demokratik ve hukukî ilkeler oluģturma gayesindedir. Ġkinci Dünya SavaĢı sonrasında 1949 yılında kurulduğundan bu yana Avrupa Konseyi, uzlaģmanın sembolü olagelmiģtir. III

4 IV

5 ĠÇĠNDEKĠLER ÖNSÖZ I BeĢir ATALAY, Türkiye Cumhuriyeti ĠçiĢleri Bakanı ÖNSÖZ V Thorbjorn JAGLAND, Avrupa Konseyi Genel Sekreteri SUNUġ..VII Muammer GÜLER, Kamu Düzeni ve Güvenliği MüsteĢarı Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Ġnsan Hakları ve Terörle Mücadele Hakkındaki Ġlkeleri 1 Ġnsan Hakları ve Terörle Mücadele Hakkındaki Ġlkelerin Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynak Metinler...15 V

6 VI

7 ÖNSÖZ Giderek küreselleģen dünyada pek çok konu, geçmiģin aksine çok boyutlu yaklaģımları zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda, ulusal ve uluslararası alanda önemli bir sorun haline gelen terörle mücadele de, çok boyutlu bir vizyonu gerektirmektedir. Demokrasi, insan hakları ve özgürlüklerine saygı kavramları da bu vizyonun vazgeçilmez unsurlarıdır. Diğer taraftan, çağımızda insan haklarına saygı, hem ülke içinde hem uluslararası alanda barıģ, güvenlik ve istikrarın vazgeçilmez bir unsuru olarak değerlendirilmektedir. Uzun yıllardır terörle mücadele eden ve bu konuda büyük acılar yaģamıģ bir ülke olarak Türkiye, terörün ne olduğunu, nasıl tehlikeli bir olgu olduğunu çok iyi bilmektedir. Terörle mücadelede sadece tek boyutlu bir bakıģ açısı ve güvenlik önlemleri ile baģarı elde edilemeyeceği, Türkiye'nin edindiği en büyük deneyimlerden birisidir. Hükümetimiz sorunu bütün boyutlarıyla kavrayan ve çözmeye çalıģan bir politika izlemektedir. Hükümetimizce, terörle mücadelede paradigma değiģikliğine gidilmiģtir. Bu değiģimin en önemli göstergelerinden birisi de, demokratik açılım sürecidir. Bu yeni süreçte terörle mücadelede uluslararası iģbirliği ve ekonomik, siyasi ve sosyal politikaların birbirini desteklediği bütüncül bir strateji izlenmektedir. Bu çerçevede demokrasi ve insan haklarına büyük önem veriyoruz. VatandaĢlarımızı kazanmak, devlete güvenlerini artırmak ve terörün yıllardır istismar ettiği zemini ortadan kaldırmak için çaba sarf ediyoruz. VII

8 Öte yandan, Türkiye nin baģından beri üyesi olduğu Avrupa Konseyi (AK), kuruluģundan bu yana, çoğulcu demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan haklarına saygıyı temel almıģtır. Ayrıca, devletlerin uymaları gereken ilke ve standartları belirlemekle kalmayıp bunları etkin bir Ģekilde denetlemiģtir. AK nin insan hakları ve ceza hukuku alanındaki sözleģme ve tavsiye kararları ve Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesinin içtihatları ile Avrupa çapında 47 üye ülkeyi kapsayan, dünyanın geri kalanı için de ilham kaynağı oluģturan ortak bir Avrupa hukuk alanı ve kamu düzeni ortaya çıkmıģtır. Bu bağlamda, AK Bakanlar Komitesinin 11 Temmuz 2002 tarihli 804. toplantısında kabul edilen Ġnsan Hakları ve Terörle Mücadele Hakkında Ġlkeler baģlıklı tavsiye kararı, terörle mücadeleye çok boyutlu bir yaklaģım getiren ve bu mücadeleyi insan haklarına mutlak saygı çerçevesinde ele alan önemli bir uluslararası belgedir. Bir çok ülkede terörle mücadele amacı ile temel hak ve özgürlük alanlarının daraltıldığı bir dönemde, AK nin ortaya koyduğu bu ilkeler, terörle mücadele önlemlerinin ve insan haklarının korunmasının çeliģen olgular olmadığını, uygulamada güvenlik ve özgürlükler dengesinin sağlanmasının mümkün olduğunu göstermektedir. Terörle mücadele alanında politika ve stratejiler üretmek amacı ile kurulmuģ olan Kamu Düzeni ve Güvenliği MüsteĢarlığınca, söz konusu ilke ve dayanak belgelerinin Türkçe ve Ġngilizce dillerinde bir kitap olarak basılarak terörle mücadele alanında görev alan ilgililere ulaģtırılmasını, Bakanlığımızın bugüne kadar yürüttüğü insan hakları odaklı kamu düzeni ve güvenliği politikası bakımından önemli görüyorum. VIII

9 Bu çalıģmanın, terörle mücadele eden tüm kurum ve yetkililere, gözetmeleri gereken uluslararası insan hakları ilkeleri konusunda yol göstereceğine ve rehberlik edeceğine olan inancımla, Kamu Düzeni ve Güvenliği MüsteĢarlığı na, Avrupa Konseyi ne ve çalıģmada tüm emeği geçenlere teģekkür ederim. BeĢir BeĢir ATALAY ATALAY Türkiye Türkiye Cumhuriyeti Cumhuriyeti ĠçiĢleri ĠçiĢleri Bakanı Bakanı IX

10 X

11 ÖNSÖZ Terörist eylemler ve terörizm ile mücadele çabalarındaki hızlı geliģme; insan hakları, temel özgürlükler ve hukuk devleti meselelerini önemli bir yere oturtmuģtur tarihli Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi demokrasilerimizin köģe taģlarıdır ve terörizmi anlamak ve onunla mücadele etmenin temelini oluģturmaktadır. Gerçekten, Ġnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, "insanlık ailesinin bütün üyelerinde bulunan onurun ve devredilemez haklarının tanınmasını" tesis etmiģ, Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi de, yaģam hakkı ile iģkenceye, insanlık dıģı veya aģağılayıcı muamele ya da cezaya tabi tutulmama hakkını mutlak haklar olarak öngörmüģtür. Hiç Ģüphesiz, terörist eylemler nefret yaymakta ve masum insanlara zarar vermektedir. Ġnsanlık ailesinin tüm üyeleri, özellikle terörizmin mağdurları en temel yaģam hakkına ve barıģ ve güvenlik içinde yaģama hakkına sahiptir. Her devlet, faillerin ve insanlık ailesinin tüm üyelerinin haklarına saygı gösterirken, terörist eylemleri iģleyenleri yakalamalı ve adalete teslim etmelidir. Devletlerin bu eylemleri, ceza hukuku hükümlerini uygularken usuli güvenceler ilkesine saygılı olarak, halkın yargıya olan güveninin sağlanmasına imkân vermektedir. Terörizmle mücadele, meģruiyetin ve terörizme karģı uluslararası hukuki giriģimlerin verimliliği bakımlarından değerli araçlar olan önemli sayıdaki BirleĢmiĢ Milletler(BM) ve Avrupa Konseyi(AK) anlaģma ve belgelerine yansıtılmıģtır. Bu XI

12 belgelerden bazıları, terörizmle mücadele çabalarında halkın güveni ve ilgili adli iģbirliği mekanizmaları bakımından temel niteliğe sahiptir. Bu, toplumu savunmak ve temel hak ve özgürlükleri korumak yükümlülüklerini uzlaģtıran 2002 tarihli Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin Ġnsan Hakları ve Terörizmle Mücadele Kılavuz Ġlkeleri bakımından da geçerlidir. Bu eser, BM ve AK tarafından kabul edilmiģ olan ilgili siyasi ve hukuki metinleri içermektedir. Bu konu ile ilgilenen sivil toplumun yanında terörizmle mücadele eden tüm siyasi ve hukuki kuruluģlara yararlı bir kaynak olacaktır. Bu metinler, insan haklarının korunmasının ve terörizmle mücadelenin birbirinden ayrılamaz iki misyon olduğunu ve insan haklarının korunmasına ve hukuk devletine saygıya dayanan kapsamlı bir yaklaģımın, terörizmle mücadeleye bir engel olmadığını, bilakis katkısı olduğunu açıkça göstermektedir. Thorbjorn JAGLAND Avrupa Konseyi Genel Sekreteri XII

13 SUNUġ tarihli ve 5952 sayılı yasa ile terörle mücadelede politika ve stratejiler üretmek, stratejik istihbaratı değerlendirmek ve alınan tedbirlerin uygulanmasında koordinasyonu sağlamak amacı ile kurulan Kamu Düzeni ve Güvenliği MüsteĢarlığı, hukukun üstünlüğü ve insan haklarına saygı temelinde çalıģmalarını sürdürmektedir. Terörizme karģı etkin mücadele, sosyal, ekonomik, kültürel haklar ve temel hak ve özgürlükler alanında terör eylemlerine bahane gösterilen sebeplerin ortadan kaldırılmasını gerektirir. Öte yandan, oluģturulacak olan uzun vadeli terörle mücadele stratejisi, demokrasi, özgürlük ve insan hakları kavramları merkeze alınarak hayata geçirilebilecektir. Bugün terörle mücadelede faaliyet gösteren farklı kurumların iģbirliği içinde ve eģgüdüm halinde çalıģmaları, bu alanda baģarılı olunması için temel koģullardan biri haline gelmiģ bulunmaktadır. Terörizm, sadece güvenliği değil bireysel hak ve özgürlükleri de tehdit etmektedir. MüsteĢarlığımız terörle mücadelede insan odaklı yaklaģımla, vatandaģlarımızı kazanmak, devlete olan güvenlerini artırmak ve terörün yıllardır istismar ettiği zemini ortadan kaldırmak yolunda önemli bir misyon üstlenmektedir. Terörle mücadele alanında politika ve strateji belirleyecek olan MüsteĢarlığımız bu amaçla, ulusal ve uluslararası deneyimlerden, bilimsel çalıģma ve saha araģtırmalarına dayalı analizlerden yararlanmayı hedeflemektedir. MüsteĢarlığımız, XIII

14 terörle mücadelede ihtiyaç duyulan yeni felsefe ve anlayıģı oluģturacağı politika ve stratejilere yansıtacaktır. MüsteĢarlığımız terörle mücadele alanında belirleyeceği strateji ve politikaların uygulamasını izleyecek, stratejik istihbaratı koordine edecek, terörle mücadele alanında elde edilen sonuçlarla ilgili gerekli araģtırma, analiz ve değerlendirme faaliyetleri yürütecektir. Ayrıca, hem vatandaģlarımızın teröre bulaģmasını önleme, hem terör örgütlerine bir Ģekilde katılan vatandaģlarımızı da tekrar kazanma yönünde önemli çalıģmalar yapacaktır. Kurumsal değerlerimiz arasında hukukun üstünlüğü ve insan haklarına saygı baģta gelmektedir. Tüm çalıģmalarımızda ve geliģtireceğimiz politika ve stratejilerde özgürlük ve terörle mücadele gerekleri dengesinin korunması vazgeçilmez ilkemiz olacaktır. MüsteĢarlığımız misyon ve vizyonuna denk düģen bu çalıģmanın, terörle mücadele eden tüm birimlerin bu alanda varolan farkındalıklarının artmasına katkı yapacağı ümidi ile, bu kitabın kısa sürede ortaya çıkmasında emeği geçen baģta Hukuk MüĢavirliğimiz olmak üzere tüm ilgililere teģekkür ederim. Muammer GÜLER Vali Kamu Düzeni ve Güvenliği MüsteĢarı XIV

15 AVRUPA KONSEYİ BAKANLAR KOMİTESİNİN İNSAN HAKLARI VE TERÖRLE MÜCADELE HAKKINDAKİ İLKELERİ Bakanlar Komitesinin 11 Temmuz 2002 tarihli 804. Bakan Delegeleri toplantısında kabul edilmiştir.

16 2

17 BAŞLANGIÇ Bakanlar Komitesi, a. Terörün insan haklarını ciddi bir şekilde tehlikeye attığını, demokrasiyi tehdit ettiğini ve özellikle meşru bir şekilde kurulmuş hükümetleri istikrarsızlığa uğratmayı ve çoğulcu sivil toplumu yıkmayı amaçladığını dikkate alarak; b. Her nerede ve her kim tarafından gerçekleştirilmiş olursa olsun, teröre ait her tür eylem, yöntem ve faaliyeti suç ve haklı görülemez olarak açıkça kınayarak; c. Bir terör eyleminin hiçbir zaman, insan hakları gibi gerekçeler ileri sürülerek haklı ve mazur gösterilemeyeceği ve hakkın kötüye kullanımının asla korunamayacağını hatırda tutarak, d. Terörle mücadelede insan haklarına, hukukun üstünlüğüne ve gerektiğinde uluslararası insani hukuka saygının yalnızca mümkün değil, aynı zamanda mutlak surette gerekli olduğunu hatırda tutarak; e. Terör eylemlerinin faili, düzenleyicisi ve maddi destekçisi olduğundan şüphelenilen kişilerin eylemlerinin, özellikle cezai 3

18 ve hukuki tüm sonuçlarıyla ilgili olarak hesap vermek üzere mahkeme önüne çıkarılması için, Devletlerin başta işbirliği yapmak olmak üzere, mümkün olan her şeyi yapmasının gereğini hatırda tutarak; f. Devletlerin asli görevinin halklarını olası terör eylemlerine karşı korumak olduğunu vurgulayarak; g.başta hakkaniyet ve sosyal dayanışma gerekçeleriyle, Devletler için, terör eylemleri mağdurlarının tazminat alabilmelerini sağlamaları gereğini hatırda tutarak; h.terörle mücadelenin, toplumlarımızda özellikle kaynaşma ve kültürler arası ve dinler arası diyalogu teşvik etme yoluyla, teröre yol açan sebeplerin ortadan kaldırılmasına yönelik uzun vadeli tedbirler alınması anlamına geldiğini dikkate alarak; i.terörle mücadelede, Devletlerin, insan haklarının korunmasına ilişkin uluslararası belgelere saygı gösterme yükümlülüğünü, özellikle de üye devletlerin İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına Dair Sözleşme ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihadına uyma yükümlülüğünü vurgulayarak; Aşağıda belirtilen ilkeleri kabul ederek üye Devletleri, bu ilkelerin terörle mücadeleden sorumlu tüm yetkililere geniş bir şekilde dağıtılmasını sağlamaya davet eder. I. Devletlerin Herkesi Terörizme Karşı Koruma Yükümlülüğü Devletler, yetki alanları dâhilinde bulunan herkesin temel haklarını, özellikle de yaşama hakkını terör eylemlerine karşı ko- 4

19 rumaya yönelik olarak tedbir almakla yükümlüdür. Bu pozitif yükümlülük, devletin bu ilkeler uyarınca terörle mücadelesini tamamen haklı kılar. II. Keyfi Uygulamanın Yasaklanması Devletlerin terörle mücadele konusunda aldığı tüm tedbirler, her tür keyfiliği, ayrımcı veya ırkçı muameleyi dışlayarak, insan hakları ve hukukun üstünlüğünü gözetmeli ve uygun bir denetime tâbi olmalıdır. III. Terörle Mücadele Tedbirlerinin Hukuka Uygunluğu 1. Devletlerin terörle mücadele amacıyla aldıkları tüm tedbirlerin hukuki bir dayanağı olmalıdır. 2. Bir tedbir insan haklarını sınırladığı takdirde, sınırlamalar mümkün olduğunca kesin bir şekilde tanımlanmalı, gerekli ve güdülen amaçla orantılı olmalıdır. IV. Mutlak İşkence Yasağı Her koşulda, özellikle de, bir kişinin terör eylemlerinden dolayı şüpheli veya hükümlü olduğu durumlarda, bu eylemin niteliğinden bağımsız olarak, yakalanması, sorgulanması ve tutuklanması esnasında işkence, insanlık dışı veya küçültücü muamele ya da cezalara başvurulması mutlak surette yasaktır. V. Devlet Güvenliği Alanında, Yetkili Makamlar Tarafından Kişisel Verilerin Toplanması ve İşlenmesi Terörle mücadele çerçevesinde, devlet güvenliği alanında yetkili makamlar tarafından kişisel verilerin toplanması ve işlen- 5

20 mesi, ancak şu şartlarda, özel hayata saygı ilkesine müdahale edilmesini gerektirebilir: (i) iç hukukta uygun hükümler ile düzenlenmişse; (ii) veri toplama ve işlemenin amacıyla orantılı ise; (iii) bağımsız bir dış makamın denetimine tâbi ise. VI. Özel Hayata Müdahale Tedbirleri 1. Özel hayata müdahale oluşturan terörle mücadele tedbirleri (özellikle üst arama, ev arama, gizli dinleme, telefon dinleme, iletişimin takibi ve gizli ajanların kullanılması) kanun tarafından öngörülmüş olmalıdır. Bu tür tedbirler yargısal denetime konu edilebilmelidir. 2. Terörizmle mücadele etmek için alınan tedbirlerin, mümkün olduğu ölçüde, öldürmeye yönelik güç kullanımına başvurmayı asgariye indirecek şekilde yetkili makamlarca planlanması ve denetlenmesi gerekir. Bu çerçevede, güvenlik güçlerinin silâh kullanması, kişilerin hukuka aykırı şiddetten korunması amacıyla veya hukuka uygun şekilde şüphelileri yakalama ihtiyacıyla orantılı olmalıdır. VII. Yakalama ve Gözaltı 1. Terör eylemi şüphelisi bir kişi yalnızca hakkında makul bir şüphe varsa yakalanabilir. Kişiye yakalanma sebepleri bildirilmelidir. 2. Terör eylemleri sebebiyle yakalanan veya alıkonulan kişi derhal hâkim önüne çıkartılmalıdır. Gözaltı makul bir süre olmalıdır ve süresi kanunla tespit edilmelidir. 6

21 3.Terör eylemi sebebiyle yakalanan veya alıkonulan kişi, yakalanması ya da gözaltında tutulmasının hukuka uygunluğuna mahkeme önünde itiraz edebilmelidir. VIII. Soruşturma Aşamasında Tutuklamanın Düzenli Yargısal Denetimi Terör eylemine karıştığından şüphelenilen ve yargılama öncesi tutuklanmış olan bir kişi, tutukluluk halinin hukuka uygunluğunun düzenli aralıklarla yargı denetimine tâbi olması hakkına sahiptir. IX. Kovuşturma Aşaması 1. Terör eylemiyle suçlanan bir kişinin makul bir süre içinde, bağımsız, tarafsız ve kanunla kurulmuş bir mahkeme tarafından âdil yargılanma hakkı vardır. 2. Terör eylemiyle suçlanan kişi, masumiyet karinesinden faydalanır. 3. Terörle mücadele, yine de aşağıda belirtilen açılardan savunma hakkına belirli kısıtlamalar getirilmesini gerektirebilir, özellikle: (i) avukata erişim ve avukatla görüşmeye ilişkin düzenlemeler; (ii) dava dosyasına erişimle ilgili düzenlemeler; (iii) kimlikleri saklı tutulan tanıkların beyanlarının kullanılması. 4. Savunma hakkına getirilen bu tür sınırlamalar izlenen amaç ile kesinlikle orantılı olmalı, yargılamanın âdil bir şekilde yürütülmesini sağlamak ve savunma haklarının içinin boşaltılma- 7

22 ması için sanığın menfaatlerini korumaya yönelik telâfi edici tedbirler alınmalıdır. X. Cezalar 1. Terör eylemiyle suçlanan bir kişiye verilecek cezalar, işlendiği tarihte suç teşkil eden hareket veya ihmal için kanun tarafından öngörülmüş olmalıdır. Bu suçun işlendiği tarihte geçerli olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez. 2. Terör eylemi işlemekle suçlanan bir kişiye hiçbir durumda ölüm cezası verilemez; böyle bir cezanın verilmesi halinde, bu ceza infaz edilemez. XI. Tutuklama 1. Terör eylemi sebebiyle özgürlüğünden yoksun bırakılan bir kişi, her koşulda insan onurunu gözeten bir muameleye tâbi tutulmalıdır. 2. Terörle mücadelenin gereklilikleri, terör eylemi sebebiyle özgürlüğünden yoksun bırakılan bir kişinin, izlenen amaç ile orantılı olmak şartıyla, diğer mahkûmlara uygulanandan daha fazla kısıtlamaya tâbi tutulmasını gerektirebilir, özellikle: (i) avukat ve müvekkili arasındaki görüşme de dahil olmak üzere, haberleşme ve iletişimin denetlenmesi ile ilgili düzenlemeler, (ii) terör eylemi sebebiyle özgürlüklerinden yoksun bırakılan kişileri özel güvenlikli bölümlere yerleştirmek; (iii) bu tür kişilerin bir cezaevi içinde ayrı bir bölüme veya başka bir cezaevine yerleştirilmesi. 8

23 XII. İltica, Geri Gönderme ("refoulement") ve Sınırdışı Etme 1.İltica talepleri, bireysel bir incelemeye konu olmalıdır. Bu konuda verilen kararla ilgili olarak etkili bir başvuru hakkı bulunması gerekir. Ancak, devletin iltica talebinde bulunan kişinin terör eylemlerine katıldığını gösteren ciddi gerekçeleri varsa, söz konusu kişiye mülteci statüsü verilmesi talebi reddedilmelidir. 2.Kendisinden iltica talebinde bulunulan bir devlet, başvuru sahibinin, kendi ülkesine veya bir başka ülkeye geri gönderilmesi halinde (refoulement) ölüm cezasına, işkence ya da insanlık dışı ya da küçültücü muamele ya da cezaya maruz kalmamasını sağlamakla yükümlüdür. Bu, aynı şekilde sınırdışı etme halinde de geçerlidir. 3.Yabancıların toplu sınırdışı edilmeleri yasaktır. 4.Her halükârda, sınırdışı etme veya geri gönderme (refoulement) kararının, her tür insanlık dışı ya da küçültücü muameleden kaçınılarak, ilgili kişinin onuru ve vücut bütünlüğüne saygı çerçevesinde yerine getirilmesi gerekir. XIII. Suçluların Geri Verilmesi 1. Geri verme, terörle mücadelede etkin bir uluslararası işbirliği için gerekli bir usuldür. 2. Kişi, ölüm cezasına çarptırılması riski olan bir ülkeye gönderilemez. Ancak, bununla birlikte talep edilen devlet, aşağıda belirtilen hususlarda yeterli teminat alması halinde kişiyi geri verebilir: 9

24 (i) geri verilebilecek kişinin ölüm cezasına çarptırılmayacağı; veya (ii) bu tür bir ceza verilmesi halinde, bu cezanın infaz edilmeyeceği durumlarda. 3. Geri verme talebi şu hususlara inanmak için ciddi gerekçelerin varlığı halinde reddedilebilir: (i) geri verilmesi talep edilen kişinin işkenceye veya insanlık dışı ya da küçültücü muameleye ya da cezaya tâbi olacağı durumlarda; (ii) geri verme talebinin kişinin ırkı, dini, tâbiyeti veya siyasi görüşleri sebebiyle yargılanması ya da cezalandırılması amacı taşıması ya da söz konusu kişinin durumunun bu sebeplerden herhangi biri nedeniyle ağırlaşma riskini taşıması halinde. 4. Geri verilmesi istenilen kişinin, talep eden devlette adil yargılama hakkının ağır bir ihlale maruz kaldığını veya maruz kalma riskinin bulunduğunu savunulabilir bir şekilde iddia etmesi halinde, talep edilen devletin, geri verme kararını vermeden önce bu iddianın haklı olup olmadığını değerlendirmesi gerekir. XIV. Mülkiyet Hakkı Terör eylemlerinden şüphelenilen kişi veya örgütlere ait malvarlıklarının kullanımı, özellikle yetkili makamlarca dondurma ya da el koyma kararı verilmesi yoluyla askıya alınabilir ya da kısıtlanabilir. Söz konusu malvarlığının sahipleri, bu kararın hukuka aykırı olduğu iddiasıyla mahkemeye başvurma imkânına sahiptir. 10

25 XV. Askıya Almanın Mümkün Olduğu Haller 1. Terörle mücadelenin bir ulusun yaşamını tehdit eden bir savaş halinde veya olağanüstü hallerde meydana gelmesi durumunda, bir devlet, tamamen bu durumun gerektirdiği ölçüde ve aynı zamanda uluslararası hukuka göre belirlenen sınırlar ve koşullar dâhilinde, insan haklarının korunmasına yönelik uluslararası belgelerden kaynaklanan belirli yükümlülüklerinin geçici olarak askıya alınması doğrultusunda tedbirler alabilir. Bu durumda devlet, bu tür tedbirlerin alındığını, ilgili uluslararası belgeler uyarınca yetkili makamlara bildirmelidir. 2. Ancak devletler, hiçbir zaman ve terör eylemlerinden şüpheli veya hükümlü kişinin eylemi ne olursa olsun, uluslararası belgeler tarafından teminat altına alınmış olan yaşam hakkı, işkencenin ya da insanlık dışı ya da küçültücü muamele ya da cezanın yasaklanması, ceza ve tedbirlerin kanuniliği ilkesini ve ceza kanunun geçmişe yürütülmesi yasağını askıya alamazlar. 3.Koşullar ortadan kalkar kalkmaz askıya alma kararlarının en kısa sürede kaldırılması amacıyla, bu tür askıya alma kararlarına yol açan koşullar düzenli aralıklarla yeniden değerlendirilmelidir. XVI. Uluslararası Hukukun Emredici Normlarına ve Uluslararası İnsancıl Hukukun Normlarına Saygı Terörle mücadele faaliyetlerinde devletler, uluslararası hukukun emredici kurallarını ve uygulanabilir olduğunda uluslararası insancıl hukukun normlarını hiçbir şekilde ihlâl edemez. 11

26 XVII. Terör Eylemi Mağdurlarının Tazmin Edilmesi Tazminat, özellikle terör eylemi faillerinin, düzenleyicilerinin veya maddi destekçilerinin malvarlıklarının müsaderesi yoluyla diğer kaynaklardan tam olarak sağlanamadığı takdirde, vücut bütünlüğü ve sağlığın ihlalinden dolayı devlet, ülkesinde meydana gelen bu eylemler için mağdurların tazmin edilmesine katkıda bulunmalıdır. 12

27 İNSAN HAKLARI VE TERÖRLE MÜCADELE HAKKINDAKİ İLKELERİN HAZIRLANMASINDA YARARLANILAN METİNLER Başlangıç Notu Bu belge, İnsan Hakları ve Terörle Mücadele Uzman Grubu (DH-S-TER) Başkanıyla birlikte Sekretarya tarafından hazırlanmıştır. İlkeler hakkında açıklayıcı bir rapor veya memorandum olarak değerlendirilmemelidir.

28 14

29 İLKELERİN AMACI Bu ilkeler temel olarak, teröre karşı meşru mücadelelerinde, devletlerin hiçbir koşulda aşamayacakları sınırlar üzerine odaklanmaktadır. 1 2 Bu ilkelerin asıl amacı, Başlangıç bölümünde temel bir bilgi olarak değinilmiş olan terörün sebep ve sonuçları veya terörü önleyecek tedbirler gibi diğer önemli sorunları ele almak değildir. 3 1 İnsan Haklarını Tehdit Eden Hareketlerle ilgili Demokratik Stratejiler Uzman Grubu (DH-S-DEM), bu yaklaşımın sağlam bir temele dayandığını teyit etmektedir: "Bir yandan, demokratik bir toplumun, dayandığı değer ve ilkelere yönelik tehditlere karşı kendisini korumak üzere birtakım önleyici ya da bastırıcı tedbirler alması gerekirken, öte yandan, kamu makamları (yasama, mahkemeler, idari merciler) da bu konuda tedbir alırken, üye Devletler üzerinde bağlayıcılığı olan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve diğer belgelerde belirlenmiş olan insan hakları ve temel özgürlükleri gözetmek konusunda yasal bir yükümlülük altındadır". Bkz. doküman DH-S-DEM (99) Ek 4, parag Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de bu yaklaşımı desteklemiştir:"âkit Devletler, kendi yetki alanlarında bireyleri gizli takibe tâbi tutma konusunda sınırsız bir takdir hakkına sahiptir. AİHM, bu tür bir kanunun, demokrasinin savunulması gerekçesiyle onu tehlikeye atma hatta demokrasiyi yıkma tehlikesi bulunduğunun bilincinde olarak, Âkit Devletlerin casusluk ve terörle mücadele adına uygun gördükleri her türlü tedbirleri alamayacaklarını ifade eder", Klass ve Diğerleri-Almanya davası, 6 Eylül 1978, Seri A no. 28, parag Bkz. aşağıda s

30 Hukuki Dayanak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine (AİHS) taraf olan Devletlerin özel durumu dikkate alınmalıdır: Sözleşmenin 46. maddesinde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin (AİHM) zorunlu yargı yetkisini ve Bakanlar Komitesi tarafından AİHM kararlarının infazının denetlenmesini öngörmektedir. Dolayısıyla, AİHS ile AİHM içtihatları, terörle mücadele konusundaki ilkelerin tanımlanmasında birincil kaynaklardır. Ancak, Birleşmiş Milletler Siyasi ve Medeni Haklar Sözleşmesi ile Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonu'nun kararları gibi diğer kaynakların da belirtilmesi gerekir. Genel Değerlendirmeler AİHM, çeşitli vesilelerle bir yandan ortak menfaatler için demokrasinin ve demokratik kurumların savunulması ile bireysel hakların korunması arasındaki dengeleme ihtiyacını vurgulamıştır: "AİHM ve Komisyon, demokratik toplum ile bireysel hakların savunulmasının gerekleri arasında bir uzlaşma sağlanmasının AİHS sisteminin özünde yer aldığı konusunda mutabık kalmıştır". 4 AİHM ayrıca, terörle etkili bir şekilde mücadele edilmesiyle bağlantılı özel durumları da dikkate almaktadır: 4 Klass ve Diğerleri-Almanya davası, 6 Eylül 1978, Seri A no. 28, parag. 59. Ayrıca bkz. Brogan ve Diğerleri-Birleşik Krallık davası, 29 Kasım 1999, Seri A no. 145-B, parag

31 "AİHM, özellikle terörün önlenmesi ile ilişkili meselelerde, kendisine iletilen davaların arka planını da dikkate alır". 5 Tanım. Ne AİHS'de ne de AİHM içtihatlarında terörün tanımı bulunmaktadır. AİHM daima her davayı ayrı ayrı ele almayı tercih etmiştir. Bu konuda, Parlamenter Asamble: Bireyler ya da gruplar tarafından, bir ülkeye, o ülkenin kurumlarına, genel olarak halkına ya da ayrılıkçı amaçlar, aşırı uçta ideolojik fikirler, fanatiklik ya da rasyonel olmayan ve sübjektif saikler ile belirli kişilere karşı şiddete başvurma ya da şiddete başvurmakla tehdit etmek yoluyla ve resmi makamlar, toplumda belirli kişiler ya da gruplar ya da genel olarak halk arasında terör ortamı yaratmak amacıyla işlenmiş bir suçu terör eylemi olarak saymaktadır." 6 Avrupa Konseyi'nin 27 Aralık 2001 tarihli Terörle Mücadelede Özel Tedbirler Hakkındaki Ortak Tutum belgesinin 1. maddesinde, "terör eylemi" son derece açık bir şekilde tanımlanmıştır: "3. Bu Ortak Tutum belgesinin amaçları doğrultusunda, 'terör eylemi', özellikleri ve bağlamı çerçevesinde bir ülkeye ya da 5 Incal-Türkiye davası, 9 Haziran 1998, parag. 58. Ayrıca bkz. İrlanda-Birleşik Krallık davası,18 Ocak 1978, Seri A no. 25, parag. 11 ve daha sonra Aksoy-Türkiye davası, 18 Aralık1996,parag. 70 ve 84; Zana-Türkiye davası, 25 Kasım 1997, parag ; ve Türkiye Birleşik Komünist Partisi ve Diğerleri-Türkiye, 30 Kasım 1998, parag Tavsiye Kararı 1426 (1999), Terörizm Karşısında Avrupa Demokrasileri, (23 Eylül 1999), parag

32 uluslararası kuruluşa ciddi olarak zarar verebilecek, aşağıdaki amaçlarla işlenmesi halinde ulusal kanunlara göre bir suç olarak tanımlanmış olan aşağıdaki kasıtlı fiiller anlamına gelir: i. bir halkı ciddi olarak korkutmak, ya da ii. bir hükümeti ya da uluslararası bir kuruluşu herhangi bir fiili gerçekleştirmeye ya da bu fiilden kaçınmaya aşın derecede zorlamak, ya da iii. bir ülkenin ya da uluslararası bir kuruluşun temel siyasi, anayasal, ekonomik ya da toplumsal kurumlarını ciddi olarak istikrarsızlaştırmak ya da yıkmak: a. ölüme sebebiyet verebilecek şekilde bir kişinin hayatına kastedilen saldırılar; b. bir kişinin fiziksel sağlığına zarar verecek saldırılar; c. adam kaçırma ya da rehin alma; d. bir devlet ya da kamu tesisine, ulaşım sistemine, bilgi sistemleri, kıta sahanlığı üzerinde yer alan sabit platform türü tesisler dahil olmak üzere bir altyapı tesisine, bir kamu alanına ya da özel mülke insan hayatını tehlikeye atacak ya da önemli ekonomik kayıplara yol açacak şekilde büyük zarar vermek; e. uçak, gemi ya da diğer toplu taşımacılık ya da nakliye vasıtalarını kaçırmak; f. silâh, patlayıcı madde ya da nükleer, biyolojik ya da kimyasal silâhların imalâtı, bulundurulması, temini, taşınması, tedariki ile biyolojik ve kimyasal silâhlarla ilgili araştırmalar yapılması ve bu tür silâhların geliştirilmesi; 18

33 g. tehlikeli maddelerin salimini, ya da insan hayatını tehlikeye atabilecek yangın, patlama ya da su baskınlarına sebebiyet vermek; h. insan hayatını tehlikeye atabilecek şekilde su, enerji ya da diğer temel kaynakların tedarikine müdahale etmek ya da tedariki kesintiye uğratmak; i. (a) bendi ilâ (h) bendi arasında yer alan fiillerden herhangi birini gerçekleştirmekle tehdit etmek; j. bir terörist grubu yönetmek; k. bilgi ya da maddi kaynak temin etmek, ya da her hangi bir şekilde faaliyetlerini finanse etmek yoluyla, bu tür bir katılımın grubun suç faaliyetlerine katkı sağlayacağını bilerek bir terörist grubun faaliyetlerine iştirak etmek. Bu paragraf çerçevesinde, "terörist grup", ikiden fazla kişi ihtiva eden, zaman içinde teşekkül etmiş ve terör eylemi gerçekleştirmek üzere topluca hareket eden tarzda yapılanmış bir grup anlamındadır. "yapılanmış grup" ise, ilk anda bir terör eylemi gerçekleştirmek üzere rastgele bir şekilde oluşturulmamış ve üyelerle ilgili ya da üyeliğin devamına ilişkin görevleri formel olarak tanımlanmış ya da teşekkül etmiş bir yapısı olması gerekmeyen bir grup anlamındadır". Birleşmiş Milletler bünyesinde sürdürülen, uluslararası terör hakkında genel bir sözleşme taslağı hazırlama çalışmalarında da terör ve terör eylemi tanımlanmaya çalışılmaktadır. 19

34 20

35 BAŞLANGIÇ Bakanlar Komitesi, [a] Terörün insan haklarını ciddi bir şekilde tehlikeye attığını, demokrasiyi tehdit ettiğini ve özellikle meşru bir şekilde kurulmuş hükümetleri istikrarsızlığa uğratmayı ve çoğulcu sivil toplumu yıkmayı amaçladığını dikkate alarak; Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, terör eylemlerini, "insan haklarını, temel özgürlükleri ve demokrasiyi yıkma amacı güden, Devletlerin toprak bütünlüğünü ve güvenliğini tehdit eden, meşru olarak kurulmuş Hükümetleri istikrarsızlığa uğratan, çoğulcu sivil toplumu tehlikeye atan ve Devletlerin ekonomik ve sosyal kalkınması üzerinde olumsuz sonuçlar doğuran faaliyetler" 7 olarak tanımlamaktadır. 7 Karar 54/164, İnsan Hakları ve Terör, Genel Kurul tarafından 17 Aralık 1999 tarihinde kabul edilmiştir. 21