ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ. ORMAN HARĠTA ve FOTOGRAMETRĠ MÜDÜRLÜĞÜ. Rapor Konusu: DESERT WATCH(ÇÖLLEġMEYĠ ĠZLEME) PROJESĠ ĠLE ĠLGĠLĠ RAPOR

Transkript

1 ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ORMAN HARĠTA ve FOTOGRAMETRĠ MÜDÜRLÜĞÜ Rapor Konusu: DESERT WATCH(ÇÖLLEġMEYĠ ĠZLEME) PROJESĠ ĠLE ĠLGĠLĠ RAPOR Raporu Hazırlayanlar: OLGA KARAGÜLLÜ MUSTAFA KENDÜZLER

2 GiriĢ: Genel ifade Çölleşme; tarım ve mera alanları ile ormanlık alanların parçalanması ve bozulması sonucunda oluşan, biyolojik çeşitlilik ve verimlilik kaybı ile sonuçlanan arazi bozulması olarak tanımlanmaktadır Dünya zirvesinde dünya liderleri tarafndan kabul edilen ve anlaşma metninde de yer alan tanımlama, "iklim değişiklikleri ve insan faaliyetleri de dahil olmak üzere muhtelif faktörlerin etkisi altında kurak, yarı kurak ve az yağış alan bölgelerdeki toprağın doğal özelliklerini yitirmesi veya kısaca toprağın aşınması" şeklindedir ÇölleĢmenin Dünya Üzerindeki Etkileri: Birleşmiş Milletler kaynaklarına göre, çölleşme ve kuraklık yerküredeki 4 Milyar hektardan fazla alanı ve 110 ülkede yaşayan 1,2 milyar nüfusun yaşamını doğrudan tehdit etmektedir. Dünyamızın geleceği için tüm insanlığın ortaklaşa mücadele etmesini ve tedbirler almasını zorunlu kılan çölleşme ve kuraklık; toprağın verimliliğini azaltmakta, vejetasyonun bozulmasına yol açmakta, gıda üretimini azaltarak kıtlığa sebep olmakta, göçlere, anlaşmazlıklara ve savaşlara ortam hazırlamakta, iklim değişikliği ve küresel ısınmanın neden olduğu bozulmalara karşı arazinin dayanıklılığını azaltmakta, ekonomik kaynakların azalmasına ve daha birçok olumsuzluklarla insanlığı yüz yüze bırakmaktadır. İnsanlığın refahını ve geleceğini tehdit eden bu gelişmenin önlenmesi amacıyla Birleşmiş Milletlerce çeşitli önlemler alınmaya başlanmıştır. Birleşmiş Milletlerin 1977 deki Çölleşme Konferansı nda kabul edilen Çölleşme ile Mücadele Eylem Planı nın uygulanmasını izlemek üzere, 1992 yılında Birleşmiş Milletlerce Hükümetler arası Müzakere Komitesi oluşturulmuş ve bu komitece hazırlanan Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi, 17 Haziran 1994 yılında kabul edilmiş 1996 yılında da yürürlüğe girmiştir. Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesine 2004 yılı itibariyle 191 ülke taraf olmuştur. Sözleşme, Türkiye Büyük Millet Meclisi nde kabul edilerek 14 Şubat 1998 tarihli Resmi Gazetede yayımlanmıştır ve 31 Ağustos 1998 tarihi itibariyle de ülkemiz Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesine resmen taraf olmuştur. Sözleşmenin ulusal düzeyde ki sekreterya hizmetleri ile uluslararası temas ve koordinatörlük görevi ise Ağaçlandırma Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir. Birleşmiş Milletler tarafından, bütün ülkelerin ve insanlığın çölleşme riski üzerine dikkatlerini çekmek üzere 2006 Uluslararası Çöller ve Çölleşme Yılı olarak ilan edilmiştir. ÇölleĢme ile mücadele programlarının temel amaçları: A) Toprak bozulumlarının önlenmesi ve/veya etkilerinin azaltılması, B) Belli bir oranda bozuluma uğramış veya uğramaya başlamış arazilerin iyileştirilmesi C) Toprak bozulumuna uğramış arazilerin iyileştirilmeleridir.

3 1-GeliĢmekte Olan Ülkelerde Sürdürülebilir Arazi Kullanımına KarĢı Arazi/Toprak Bozulumu (ÇölleĢme) Arazilerin akılcıl kullanımı için gerekli önlemlerin alınması ve günümüzde ön plana çıkan iklim değişikliği ile olan ilişkisinde toprak amenajmanı kurallarına uyulması gerekmektedir. Arazilerin doğal yapılarının konumu ekosistemin sürdürülebilirliğine yönelik olarak korunması için gerekli her türlü teknik ve yasal gerekliliği de yerine getirmek koşuluyla düzenlenmelidir. Bu konudaki yasaların tasarımı, bilimsel veri tabanına ve ekosistemlerin sürdürülebilirlik ilkesine ters düşmemelidir. Hızlı nüfus artışı ve göçler de çölleşmeyi destekleyen bir olgudur. Kontrol edilemeyen ve teşkilatsız tarımsal yapı ile kent toplumunun arazi kullanımını plansız ve rastgele kullanımı istemleri yan yana geldiği zaman sorunların boyutu da artmakta ve geriye dönülemeyecek noktalara da ulaşmaktadır. Sonuç olarak ulusal, bölgesel veya havza ve yerel ölçekte arazi kullanımı politikalarının yetersizliği ön plana çıkmaktadır. Dolayısıyla da arazi kullanımı ve değerlendirilmesi ile ilgili kurumlar arasındaki eşgüdüm eksikliği de sorunu daha da artırmaktadır. 2-Türkiye de ÇölleĢmenin Boyutları Bulgaristan sınırından başlayarak İstanbul Boğazına kadar yer alan Yıldız Dağları ve tekrar İstanbul Boğazından başlayarak Rusya sınırına kadar devam eden Karadeniz in orman alanlarında yer alan Karadeniz iklim kuşağını ve bölgesini saymazsak Türkiye nin diğer bölgeleri ağırlıklı olarak yarı kurak ve yarı nemli iklimi; %12 den daha fazla eğime sahip ve erozyona duyarlı yörelerinde ağırlıklı yer aldığı dik, çok dik ve sarp arazilerin tüm kara parçamıza oranına %62 gibi yüksek bir değerdeki topografyası; bitki besin elementlerinin hareketliliği açısından çok kireçli ve killi bir yapıdaki jeolojisi; kişi başına düşen kullanılabilir su potansiyelinin Dünya ortalamasının çok altında olduğu ve jeolojik yapılanmasının ortaya çıkardığı hidrolojisi; özellikle zayıf ve çok zayıf botaniksel kompozisyona sahip meraların oluşturduğu bitki örtüsü; toplam yüzölçümümüzün üçte ikisinden daha fazla işlemeli tarıma uygun olmayan arazi varlığı; yarıya yakın oranda bozuk orman niteliğinde ve teknik kriterlere göre de odun verimi sağlanamayan orman alanlarının özellikleri ile demografik baskıların etkileri de değerlendirildiğinde, doğainsan ikileminin karşılıklı etkileşimiyle de ülkenin çölleşme riskiyle karşı karşıya oluşu kaçınılmaz bir olgu gibi gözükmektedir. Türkiye de çölleģmenin nedenleri 3 kategori altında toplanmaktadır. Bunlar: A)Doğal nedenler B)Teknik nedenler C)Sosyoekonomik, yönetimsel ve yasal nedenlerdir. Doğal nedenler: A1- Toprak aşınımı; su ve rüzgar erozyonu, kumul hareketleri A2- Topraklardaki bitki besin elementlerinin yüzeyden veya yıkanmayla profilden uzaklaşarak toprak verim kalitesindeki bozulmalar A3- İklimsel değişimlerdir.

4 Teknik nedenler: B1-Ormansızlaşma B2-Meraların,özellikle amaç alanlarındaki meraların, yanlış, düzensiz, kontrolsüz ve zamansız- ağır biçimde otlatılmaları B3-Hidrojeolojik yapının veya hidrolojik döngünün yapay yollarla etkilenmesi B4- Anız yakımı, B5-Tarım topraklarının yanlış yönetimi ve toprak yorgunluğunun oluşması B6- Çiftçi uygulamalarında tarla içi plansız sulamanın neden olduğu yüksek taban suyunun sürekli etkisi, çoraklaşma etmenleri ve sulama oranı ve randımanın arzu edilen düzeylerde olmaması B7- tarım ve orman niteliğindeki alanların amaç dışı kullanımı (Toprak betonlaşması) B8- Özellikle tarım topraklarındaki tuzlulaşma, alkalileşme gibi çoraklaşma ile asitleşme sorunları B9- Endüstrinin organik/inorganik atıkları ve deterjanlar gibi evsel atıklarla toprakların kimyasallarla bulaşması ile toksin elementlerin birikimi B10- Toprak sıkışması ile pulluk (altı)/trafik katmanlarının oluşması ile ortaya çıkan strüktürsüzleşme ve kabuklaşma gibi toprakların fiziksel bozulumu B11- Tarım ve orman ekosistemlerinin plansız olarak yönetimi veya arazilerin yanlış kullanımı veya tarım, mera ve orman alanlarının karşılıklı olarak yanlış yapılanmaları (orman alanının tarım, tarım alanının mera, orman alanının mera, mera alanların tarım vb. gibi yanlış kullanılmaları ve bu yapılanmaların yasal eksiklikler nedeniyle önlenememesi)dir. Sosyo-ekonomik, yönetimsel ve yasal nedenler: Farklı amaçlar için arazi yönetimi ve kullanılması yetkisinin birçok kurum ve kuruluşun idaresinde olması ve kendi aralarındaki eşgüdüm eksikliği veya kopukluğu nedeniyle toprak kullanımının ve korunmasının kavram kargaşasına neden olması ve doğal kaynakların rasyonel kullanımına uygun mevzuatın olmaması veya yetersiz kalması nedeniyle yasal mevzuattan kaynaklanan sorunlardır. 3-ÇölleĢmeyi Ġzleme Projesi Türkiye de çölleşmeyle mücadele kapsamında Desert Watch Projesi ile 2004 yılından beri mücadele etmeye devam etmektedir. Çölleşme İzleme Projesi, Avrupa Uzay Ajansı (ESA), İtalya, Portekiz ve ülkemiz tarafından ortaklaşa yürütülmektedir. Desert Watch Projesi,2004 yılında İtalya,İspanya,Portekiz,Yunanistan,Türkiye olarak proje başlatılmış,daha sonra İspanya ve Yunanistan ayrılmış ve diğer 3 ülke tarafından devam ettirilmiştir. Ülkemizde de Çölleşmeyi izlemek amacıyla, çalışma yapılacak pilot bölge olarak Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Çoruh Vadisi,Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından da Konya Karapınar teklif edilmiştir.

5 Proje kapsamındaki yerlerin alan bilgileri Ģu Ģekildedir. BÖLGE ALAN KM 2 Coruh Havzası Konya Karapinar Toplam Projede lokal ölçekte LANDSAT, bölgesel ölçekte ise MERIS kullanılmaktadır. Çalışmalar küçük alanlarda 1/50000, bölgesel alanlarda ise 1/ ölçeğe dayanmaktadır. Biyo-fiziksel indikatör olarak ormanlık alanlar,parçalanmış orman yapısı,vejetasyon örtüsü,orman yangınları, toprak/kaya oranı alınmıştır. Projede çalışmalar, 3 referans yıl 1984,1994 ve 2004 yılı alınarak yapılmıştır. Desert watch projesi ile Portekiz de tüm ülke deyinde 455 adet,sicilya da 84 adet Basilicata da 112 adet Türkiye için de 45 adet sonuç ürün elde edilmektedir. Corine verileri kullanarak arazi örtü haritası ile güvenilirlik haritaları oluşturmak mümkün olmaktadır.yıllar arasında ormanlık alanlar,parçalanmış orman yapısının bulunduğu yerler,vejetasyon haritası ile ormanın arttığı ve ormanlaşmanın düşük olduğu yerleri görebilmek ve izleyebilmek mümkün olmaktadır.program ayrıca gelecekte ki senaryonun ne olabileceğini bize sunabilmektedir. Vejetasyon kalite indeksi,planlama kalite indeksi toprak kalite indeksi ve iklim kalite indeksinin oluştuğu kombinasyona dayalı olarak çölleşmenin duyarlılığı tespit edilebilmektedir.

6 Proje ile arazi bozulumunu,bu bozulumun yönelim trendini yıllar itibariyle izleyebilmek mümkün olmaktadır.proje 4 ay sonra sona erecek olup,konya ya ait verilerde eksiklik olduğu için tamamlanamamış ve halen çalışmalar devam etmektedir. Proje kapsamında da ; çölleşme ve arazi bozulumunun yönelim trendini belirlemek amacı ile Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü nün koordinasyonunda Orman Genel Müdürlüğü, Harita ve Fotogrametri Müdürlüğü nde 30 Ocak -1 Şubat 2008 tarihleri arasında 3 günlük bir eğitim düzenlenmiştir. Çölleşmeyi izleme faaliyetlerinde yardımcı olmak üzere uydu teknolojisine dayalı olarak geliştirilen Çölleşmeyi İzleme Sistemi Orman Genel Müdürlüğü Harita ve Fotogrametri Müdürlüğü ne kurulmuştur. Söz konusu eğitim; Avrupa Uzay Ajansı temsilcileri Nino PACE, Paola CASTRACANE ve Claudio ZUCCO tarafından verilmiştir. Uydu görüntüleri kullanılarak, uzaktan algılama ana bilim dalı ile ilkbahar ve sonbahar mevsimlerine ait görüntüler üzerinden mevsimsel sınıflandırma yapmak ve mevsimler arasındaki farklılıkları bulup,karşılaştırma yapmak, ayrıca yıllık sınıflandırma yapıp, yıllar arasındaki değişimi izleyebilmek programla mümkün olmaktadır.ayrıca program ile eğim-bakı haritaları gibi pek çok ürün oluşturabilmek mümkün olmaktadır.program,orman yangınlarının izlenmesinde de kullanılabilmektedir. ESA tarafından finanse edilen Desert Watch Projesi, Atmosferik Düzeltme nin denetlenmesine imkan sağlayan yazılımı da bize sunmaktadır. Segmentation ile benzer pikselleri gruplayarak aynı objenin piksellerin tek tek değil gruplar halinde sınıflandırılmasını sağlayarak ilgili olduğumuz sınıfları daha kolay görebilmemizi,amacımız doğrultusunda ki sınıfla daha kolay çalışma yapabilmemize yardımcı olmaktadır. Sicilya Palermo kenti Segmentation Öncesi Segmentation Sonrası

7 Orman Yangınları ile Ġlgili ÇalıĢmalar Orman yangınları üzerine yapılan çalışmalar yangın döneminden önce ve sonraki 2 görüntü arasındaki farklılıklara dayalıdır.her Landsat imaj üzerinde orman yangınlarının gözlenmesinde iyi bir indikatör olan NBR(Normalised Burn Ratio) hesaplanmaktadır.nbr değeri ile yanan alanların daha kolay görülmesi sağlanmaktadır. NBR Ratio (NBR1/NBR2) oranının yüksek çıkması, o alanların,yanan alanlar olduğunu göstermektedir. Yangından Önce Yangından Sonra Yanan Sahanın Sayısallaştırması Yanan sahalardan daha çok örnekler

8 Aynı bölgeye ait Corine Land Cover sınıflandırması kullanılarak oluģturulan Ġlkbahar ve Sonbahar sınıflandırmalarından örnekler Ġlkbahar sınıflandırması Sonbahar sınıflandırması Sonuç: Ülkemizde yer alan çölleģme veya toprak/ arazi bozulumu sorunları toplu değerlendirildiğinde, çölleģmeye hafif derecede uğramıģ sorunlu alanlarla birlikte çeģitli etkilenme derecelerindeki alanlarımızın, toplam yüzölçümümüze oranı %90 ların üzerindedir. Bu yüzden çölleģmeyi izleme projesinin yakın zamanda bitmesini müteakip yeni alanlarda çalıģmaların devam ettirilmesi faydalı olacaktır. OLGA KARAGÜLLÜ Orman Mühendisi MUSTAFA KENDÜZLER Orman Mühendisi