Sempozyumu. Bildiriler Kitabı

Transkript

1 Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Sempozyumu Bildiriler Kitabı Mayıs 2018 İSTANBUL \ Editör: Dr. Mehmet Ali KARAMAN ggce kıtapiiğı

2 İmtiyaz Sahibi 1 Publisher Gece Kitaplığı Genel Yayın Yonetmeni 1 Editor in Chief Doç. Dr. Atilla ATİK Proje Koordinatörü 1 Project Coordinator B. Pelin TEMANA Editör 1 Editors Dr. Mehmet Ali KARAMAN. Kapak-& İç Tasarım 1 Cover & Interior Design Gece Akademi Sosyal Medya 1 Social Media Betül AKYAR Birinci Basım 1 First Edition EKİM 2018/ ANKARA 1 TURKEY ISBN copyright Bu kitabın yayın hakkı Gece Kitaplığı'na aittir. Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz, izin almadan hiçbir yolla çoğaltılamaz. The right to publish this book belongs to Gece Kitaplığı. Citation can not be shown without the source, reproduced in any way without permission. Gece Kitaplığı/ Gece Publishing Adres 1 Address: Kızılay Mah. Fevzi Çakmak 1. Sokak Ümit Apt. No: 22/ A.Çankaya 1 ANKARA 1 TURKEY Telefon 1 Phone: Gece Akademi 1 Gece Academy Adres 1 Address: Meşrutiyet Mah. Atatürk Bulvan Bulvar Palas Çarşısı İş Merkezi C Blok No: 141/127 Çarıkaya 1 ANKARA 1 TURKEY Telefon 1 Phone: web: gecekitapligi@gmail.com gecekademi@gmail.com n~akadem ECE ~ Baskı & Cilt 1 Printing & Volume S er tifika 1 Certificate No: 26649

3 Uğur DEMİRBAG, Serpil SEYFi ~ 461 ELBAŞOGLU CAMi MiMARİ VE SÜSLEME PROGRAMI Elbasoglu Mosque Architecture And Decoratıon Program Uğur DEMİRBAG Öğr. Gör. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Zile Meslek Yüksekokulu Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü Mimari Restorasyon Programı ugur.demirbag@gop.edu.tr Serpil SEYFi Öğr. Gör. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Zile Meslek Yüksekokulu Mimarlık ve Şehir Planlama Bölümü Mimari Restorasyon Programı serpil.seyji@gop.edu.tr ÖZET:Elbaşoğlu Cami, Tokat'ın Zile ilçesinde bulunan bir cami yapısıdır. Yapı eğimsiz düz bir alanda yer almakta dır. Yapı mimari bakımdan Erken dönem Osmanlı mimarisini anımsatır. Cami süsleme açısından da oldukça önemlidir. Kare mekanın etrafında yer alan beden duvarları ve harim kısmını örten beden duvarlarına oturan bir üst örtüden oluşmaktadır. Yapı günümüzde sık sık ziyaret edilmektedir. Yapının kitabesinden H.1215 (M.1801) yılında Elbaşıoğlu Ahmet Ağa tarafından yaptınldığı anlaşılmaktadır. Cami, dikdörtgen bir ana mekan ve son cemaat yerinden oluşmaktadır. Caminin dış duvarları kesme taş örgülüdür. Ön kısımlarında tuğla ve moloz taş örgü almaşık olarak kullanılmıştır. Caminin üzeri kiremit kaplı kırma çatı ile örtülüdür. Camide zengin bir ahşap işçiliği gözlenmektedir. Ana mekan ahşap tavan ile örtülü olup oldukça süslüdür. Tavanın köşelerinde Kuran-ı Kerim'den ayetler yer almaktadır. Minber, ahşap dikmelerdeki sütun.başlıkları ve fevkani korkuluklarında da ahşap işçiliğinin en güzel örnekleri görülmektedir. Yapıda özellikle sarı, mavi, kırmızı ve yeşil tonları ağırlıklı görülmektedir. Cami Tokat'ta yer alan yapılar arasında süsleme açısından zengin örneklerdendir. Anahtar Kelime ler: Tokat, Zile, Cami, Mimari, Süsleme, Teknik ABSTRACT: Elbasoglu Mosque is a mosque structure located at the Zile district of Tokat. The building is located on a flat, rion-sloping area. The building reminqs of earlyottoman architecture in terms of architecture. The mosque is also very important in te rm s of decoration. It consists of body walls araund the square space anda top covering sitting on the body yvalls covering the harim. The structure is frequently visited today. It is understood that Elbasioğlu was built by Ahmet Aga in the inscription's book H.1215 (M.1801). The mosque_ is made up of a rectangular main place and the last community place. The exterior walls of the glass are cut s to ne. Bricks and rubble stones were u sed as an alternative in the front parts. The glass roof is covereö with roof 'covered with tiles. A rich wooden worlananship is observed in the glass. The main space is covered with wooden ceiling and is very ornate. There are verses from the Qur'an in the corner of the ceiling. The best examples of woodworking are al so seen in the min bar, the column headers in the wooden plots, and the extraordinary parapets. Especially yellow, bl u e, red and green tones appear predominantly in the background. The mosque is rich examples of decoration in Tokat. Keywords: Tokat, Zile, Mosque, Architecture, Decoration, Technical.

4 462 Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Sempozyumu Bildiriler!Gtabı Giriş Tokat'a bağlı ilçelerden biri olan Zile tarihsel süreç olarak uzun bir geçmişi vardır. İlk kuruluş yerinin yerleşim merkezinin or tasında yükselen Kale tepe olduğu görüşü hakimdir. Antik Çağ'da "Zelitis" adıyla bilinen Zile ovası ve çevresi, beş bin yıldan bu yana on dört uygarlığa sahne olmuştur. Hitit yerleşim merkezlerinden biri olan ve '1\nziliya", "Zila" veya "Zela" ad larıyla bilinen eski sit alanının bugünkü kalede olduğu kesindir 1.Zile Kalesi; Hitit, Frig, Pers, Pontus, Bizans ve Türkler zamanında üst üste iskan edilmiştir yılında Yıldırım Beyazıt tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır. Bu dönemden sonra evler zamanla kale eteklerinde ve ovada yer almışlardır 2 Cumhuriyet döneminde Zile güney, batı ve kuzeydoğu yönlerinde gelişme göstermiştir. Zile kent dokusunu genel olarak eski ve yeni olmak üzere ikiye ayırırız. Geleneksel yapıların bulunduğu eski kentin dokusunu Selçuklu, Osmanlı, Beylikler ve Cumhuriyet dönemlerine ait anıtsal yapıları kapsamaktadır. Eski kentsel dokuyu Alacamescitbala, Alacamescitzir, Alikadı, Camikebir, Cedit, Dutlupınar, Hacı Mehmet, Kahya, Kislik, Minare-i Kebir, Sakiler, Şeyhkolu, Molla Yahya, Orta ve ZincirHülya mahalleleri oluşturur. Yeni kentsel doku ise batı yönünde kendini göstermektedir. Yunus Em re, Şeyhali, Bahçelievler, Dinçerler, Nakkaş, Minare-i Sağır, Zincirl'isüfla mahalleleri yeni kentsel dokuyu oluşturur. Resim. ı El başoğlu Cami konumu Resim.2 Elbaşoğlu Cami genel görünümü Elbaşoğlu Cami, Tokat ili, Zile ilçesinde ve Kahya mahallesinde bulunan bir yapıdır. Şehrin girişinde batı bölgesinde yer almaktadır. Yapının bulunduğu mevki eğimin azaldığı düz bir alanda yer almaktadır. Yapı H (M. 1801) yılında El başoğlu Ahmet Ağa tarafından yaptınldığı anlaşılmaktadır 3 / 1 Ali Özçağlar, Zile'nin Kuruluşu, Gelişmesi ve Bugünkü Fonksiyonel Özellikleri, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Tokat 1995, Sayı 3, s Aslıhan Bildiş, Kentsel Koruma Bağlamında Eski Kentlerin G.eliştirilmesine Yönelik Bir Araştırma; Tokat - Zile Örneğinde İrdelemeler, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Telmik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2006, s Adnan, Seçkin, Tokat - zile'de Geleneksel Evierden Örnekler Koruma Sorunları ve Öneriler, Yüksek Lisans Tezi, Kadir Has Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, istanbul

5 Uğur DEMİRBAG, Serpil SEYFi ~ 463 Resim.3 El başoğlu Cami vaziyet planı Resim.4 El başoğlu Cami haritadaki konumu Caminin kuzeybatısına bitişik tek minaresi bulunmaktadır. Minare tek şerefeli olup üzeri kurşun kaplıdır. Yapının üst örtüsü dört yöne eğimli olup içten ahşap kaplamalı düz olup dıştan kiremit örtülü kırma çatılıdır. Caminin üst kat pencereleri yuvarlak kemerli olup alçı şebekelidir. Alt kat pencereleri dikdörtgen formda yapılmış demir şebekelidir. Resim.S Elbaşoğlu Cami kuzey cephesi Resim.6 El başoğlu Cami batı cephesi ve minare Caminin giriş bölümünde küçük bir avlusu bulunmaktadır. Giriş kısmı sunclurma şeklinde düzenlenmiştir. Girişin yan tarafında ki tahesi yer almaktadır. Resim.7 Elbaşoğlu Cami avlusu Resim.B Elbaşoğlu Cami giriş kısmı Yapının avlusu oldukça küçüktür. Etrafında kesme taşlardan oluşan bir duvar örgüsü vardır. Giriş bölümü ahşap taşıyıcılada bir sundurma şeklinde yapılmıştır.

6 464 Resim.9 Elbaşoğlu Cami kitabe Resim.lO Elbaşoğlu Cami kitabe çevirisi Caminin kitabeleri giriş kapısının sağ tarafın üst losınında duvar yüzeyinde yer almaktadır. Girişin iki yanında sütünceler mevcuttur. Resim.ll Girişin yanında bulunan sütuneel er Resim.12 Sütunce başlığı yakın detay Resim.13 Alt kat demir şebekeli pencereler Resim.14 Pencen;ler içerden görünüm Yapının pencereleri dikdörtgen formda düzenlenmiş olup demir Şebekelidir. İç mekanda süsleme daha çok tavanda yoğunlaşmaktadır. Tavanda çıtakari ve kündekari tekniğinde yapılmış bezerneler buluj?.maktadır. Tavanda geometrik ve bitkisel motifler yer almaktadır". 4 Adnan, Seçkin, a.g.e, s. 74

7 Uğur DEMİRBAG, Serpil SEYFi ~ 465 Resim.15 iç mekandan görünüm Resim.16 Iç mekandan diğer görünüm İç mekan duvarları sade olmakla birlikte tavan bölümü oldukça süslüdür. Tavanda çıtakari tekniğinde yapılmış geometrik süslemeler yer almaktadır. Tavan göbeğinde benzer şekilde geometrik ve bitkisel bezerneler bulunmaktadır. Resim.17 Tavandaki çı takari telmiğinde yapılan bezerne Resim.18 Yakın detay İç mekanda mihrap alçıdan yapılmış olup üzerinde tepelik bulunmaktadır. Milırabın üst kısmında Kur'an-ı Kerim'den ayetler mevcutturs. Resim.19 İç mekan giriş bölümü Resim.20 Mihrap S Bahri, Ergen, Kentsel KÖruma ve Kentsel Tasarım ilişkisi üzerine Bir Araştırma, Tokat Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, istanbul 2006.s.30

8 466 ~\Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Resim.21 Mihrap tepeliği Resim.22 Mihrap yakın detay Resim.23 Vaaz kürsüsü Resim.24 Pencereler Caminin vaaz kürsüsü harim bölümünün solunda yer almış o'up kırmızı ve yeşil renkte tonlarla süslenmiştir. Vaaz kürsüsü üzerinde kırmızı renklerle dikdörtgen ve kare şeklinde geometrik süslemeler bulunmaktadır. İç mekanda pencere kapakları benzer şekilde sarı, mavi, kırmızı ve yeşil renklerle boyanmıştır 6 Resim.25 Minher Resim.26 Minher yakın detay Minber, milırabın yanında konuınianmış olup vaaz kürsüsünde olduğu gibi kırmızı ve yeşil tonlarla yapılmıştır. Duvarlarda levhalar yer almaktadır. 6 Bahri Ergen, a.g.e, s. 30.

9 Uğur DEMİRBAG, Serpil SEYFi Resim.27 Levhalar Resim.28 Tavan köşe! erindeki geometrik süslemeler Resim Tavandaki diğer süslemeler Yapıda tavan oldukça süslüdür. Tavan geometrik ve bitkisel motiflerle süslenmiştir. Tavanın köşeleri çıtakari ve kündekari tekniği ile yapılmıştır. Tavan köşelerinde Kur'an-ı Kerim'den ayetlerin yer aldığı yazı süslemeler de mevcuttur. Resim.31 Duvarlardaki alçı bezerneler Reslm.32 Yakın detay

10 468 Resim.33 Taşıyıcılardaki bitkisel motifler Resim.34 Üst katın altındaki çiçeksi bezerneler Üst katı taşıyan taşıyıcılarda renkli yaprak ve çiçek gibi bitkisel motifler kullanılmıştır. Resim.35 Yalan detay Resim.36 Diğer görünümler Üst katın tavanında kare ve dikdörtgen şeklinçle sarı ve yeşil renkte çıtalarla oluşturulmuş bezerneler yer almaktadır. Resim.37 Üst katın tavanındaki geo.metrik süsleme Resim.38 Taşıyıcılardaki dlğer süslemeler

11 469 Resim.39 Üst kat merdiveni Resim.40 Giriş kapısı Üst kata çıkış merdiveni yeşil tondan ahşap malzerneden yapılmıştır. Giriş kapısı da benzer şekilde ahşap malzemeden yapılmış olup çift kanatlıdır. Sonuç Kuruluşundan bugüne çeşitli gelişim evreleri geçiren Zile, Roma devrinde "şehir" ünvanıyla anılmış ve sonraki yıllarda bu yörenin önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Şüphesiz, Roma dönemindeki şehir kavramı ile bugünkü şehir kavramı birbirinden çok farklıdır. O dönemde, çevresine göre hakim bir mevkiide yer alan Zile'nin dış saldırılara karşı koymada önemli bir görev üstlenmesi, dini ve ticari bir merkez oluşu "şehir" ünvanını almasında yeterli olmuştur. Zile tarih, kültür ve sanat açısından oldukça zengin biryerleşimyeridir. Bu mimari zenginliklerden biri Elbaşoğlu Cami' dir. Cami mimari ve süsleme açısından oldukça zengindir. Süslemelerde geometrik ve bitkisel motifler kullanılmıştır. Yapı içinde san, kınnızı, mavi ve yeşil tonlan yoğun olarak gözümüze çarpmaktadır. Caİni günümüzde sık sık ziyarete uğramaktadır. Kaynakça AHUNBAY, Zeynep, Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon, YEM Yayın, İstanbul BİLDİŞ, Aslıhan, Kentsel Koruma Bağlamında Eski Kentlerin Geliştirilmesine Yönelik Bir Araştırma; Tokat- Zile Örneğinde lrdelemeletj Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul B OLAY, Hayri, Türk Tarih ve Kültürün,de Tokat Sempozyumu Bildiri/eri, Tokat DALLAWAY, }ames, Constantinople Ancient and Modern, London ER, Erk.qn, Antik Çağlarda Zeliı- Zile, D.E.Ü, Arkeoloji Bölümü Bitirme Tezi, İzmir ERGEN, Bahri, Kentsel Koruma ve Kentsel Tasarım ilişkisi Üzerine Bir Araştırma, Tokat örneği, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul MERAL, Semra,- MERAL, Yusuf, Her Yönüyle Zile, Tokat 1983, ÖZÇAGLAR, Ali, Zile'nin Kuruluşu, Gelişmesi ve B.ugünkü Fonksiyonel Özellikleri, Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Tokat 1995, Sayı 3, ÖZSAİT, Nilüfer, - ÖZSAİT, Mehmet, Tarih ve Kültürü ile Zile Sempozyumu Bildirileri, İstanbul SEÇKiN, Adnan, Tokat-Zile'de Geleneksel Evierden Örnekler Koruma Sorunları ve Öneriler; Yüksek Lisans Tezi, Kadir Has Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul