SAMSUN/BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BİR GRUP AHŞAP CAMİİ

Transkript

1 SAMSUN/BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BİR GRUP AHŞAP CAMİİ Eyüp NEFES * Recep GÜN ** Ahmet ÇAKIR *** Öz Anadolu nun en eski ahşap camilerinden biri olarak kabul edilen Çarşamba Göğceli Camii nin inşa edildiği Samsun ve çevresinde yakın zamanlara kadar ahşap cami yapım geleneği sürdürülmüştür. Söz konusu camilerden nispeten eski tarihli olanları çeşitli yayınlara konu edilmiş, süsleme bakımından oldukça fakir olan cumhuriyet dönemi ahşap camileri ise genellikle ihmal edilmiştir. Bu çalışmada, tamamı yakın tarihlerde inşa edilmiş olan ve yeni tespit edilen Başkaya Köyü Merkez Camii, İğdir Köyü Ağanın Mahallesi Camii, İğdir Köyü Kaluk Mahallesi Camii, Bengü Köyü Ambaryanı Camii, Yiğitalan Köyü Haynuz Mahallesi Camii ve Yiğitalan Köyü Kuz Mahallesi (Merkez) Camii leri incelenmiştir. Ahşap çantı geleneğinin yöredeki son ve mütevazı örnekleri olan bu camilerin incelenerek kayıt altına alınması, çantı geleneğimizin belgelenmesi adına önem arz etmektedir. Anahtar Kelimeler: Samsun, Ahşap (Çantı) Camiler A Group of Wooden Mosques Built With Cantı Technique in Bafra in Samsun Abstract The tradition of wooden mosque construction has continued in Samsun region in which Çarşamba Göğceli Mosque considered one of the oldest wooden mosque in Anatolia was built, and a lot of mosques were built in this manner. Of these mosques the ones built earlier have been the subject of several studies. The mosques built in republican period which are poor in terms of decoration were neglected. In this article new found mosques as Başkaya Willage Central Mosque, İğdir Willage Agha District Mosque, İğdir Willage Kaluk District Mosque, Bengü Willage Ambaryanı Mosque, Yiğitalan Willage Haynuz District Mosque, Yiğitalan Willage Kuz District Mosque were studied. It is very important * Doç. Dr., Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Türk İslam Sanatları Tarihi Anabilim Dalı, eyupnefes@omu.edu.tr ** Doç. Dr., Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Türk İslam Sanatları Tarihi Anabilim Dalı, rgun@omu.edu.tr *** Doç. Dr., Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Türk Din Musikisi Anabilim Dalı, ahmetc@omu.edu.tr Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi Cilt 15, Sayı ss db 15/2

2 EYÜP NEFES to study and to record these mosques which are the recent and modest examples of wooden çantı tradition in this region in ordet to document our çantı tradition. Key Words: Samsun, Wooden Mosques. 292 db Giriş Ahşap camilerle ilgili yapılan çalışmalar sonucunda, Samsun ve çevresinde yoğun bir çantı 1 cami yapım geleneği mevcut olduğu tespit anlaşılmıştır 2. Anadolu daki en eski tarihli çantı cami konumundaki Çarşamba Göğceli Camii (1206) 3 ile başlayan söz konusu yapılarla ilgili sürdürülen çalışmalar neticesinde Samsun da, kısmen de olsa, çantı camilerle ilgili, hem sanat tarihçileri hem de kamuoyu nezdinde, henüz yeterli düzeyde olmasa da, bir farkındalık oluşturulmuş gözükmektedir 4. Yapılış tarihleri nispeten eski olan camilerin neredeyse tamamı çeşitli yayınlara konu olmuş, buna karşılık Cumhuriyet döneminde inşa edilen camiler ise göz ardı edilmiştir. Genellikle merkezi yerlere uzak olan bu yapılara ulaşım imkanı da zor olduğundan yakın dönemde inşa edilen camiler kaderlerine terk edilmiştir. Geçmişten günümüze çantı tekniğinin son ve mütevazı örnekleri konumundaki söz konusu yapılar, çeşitli nedenlerle onarıma ihtiyaç duyduğunda ise, ehliyetsiz kişilerce yapılan onarımlar sonunda ya orijinallikleri bozulmakta ya da bütünüyle harap edilmektedir. Daha da vahimi çantı camilerin yerine yahut hemen yanı başına yeni bir cami yapma arzusu, bu camilerin yok ediliş süreçlerini hızlandırmıştır. Bunda betonarme yapıların daha sağlam ve 1 Çantı, yontulmamış ya da kereste haline getirilmiş uzun ahşap perdelerin geçmeler aracılığıyla birbiri üstüne oturtulması (yığma olarak) tekniğiyle oluşturulan bir yapım tekniğidir. Bu yapım tekniğinde genellikle köşelere gelen uçlar oyulur ve bu suretle ahşap perdeler birbirine geçmelerle köşelerde bağlanır. Ormanlık alanın bol olduğu Türkiye de dahil hemen her ülkede görülen bu yapım tekniği ülkemizde daha çok Karadeniz bölgesindeki yapılarda görülür. C. E. Arseven, Sanat Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul, 1983, s. 368; M. Sözen-U. Tanyeli, Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1992, s Sözünü ettiğimiz camilerle ilgili son yıllarda, tarafımdan yahut başka araştırmacılar tarafından hatırı sayılır miktarda çalışma yapılmıştır. Bu yayınlarla ilgili kaynakça kısmında yeterli bilgi verilecektir. Yapılan bu çalışmalar neticesinde yörede 100 ü aşkın ahşap cami tespit edilmiştir. Bu camilerin bir kısmı Selçuklu ve Osmanlı döneminde inşa edilmişken büyük çoğunluğu Cumhuriyet dönemine aittir. 3 P. I. KUNIHOLM, A Year Chronology For The Bronze And Iran Ages: Progress Report of The Aegean Dendrochronology Project, VII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, 1992, s Samsun Valiliği nin öncülüğünde hazırlanan ve bizim de katkı sunduğumuz Samsun Ahşap Camiler adlı kitap ve belgesel çalışması kamuoyu nezdinde çantı camilerle ilgili tanıtımda yardımcı olmuş gözükmektedir. Samsun tv lerinde müteaddit defalar yayımlanan söz konusu belgesel kamuoyunun dikkatini çekmeye devam etmektedir.

3 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER daha kullanışlı olduğu anlayışı da etkili olmuş gözükmektedir. Bu nedenle çantı camilerin incelenerek kayıt altına alınmalarının, çantı geleneğimizin son örneklerinin belirlenmesi adına önemli olduğunu düşünüyoruz. Bu düşüncelerle varlıklarından yeni haberdar olduğumuz Samsun/Bafra İlçe sindeki bir grup ahşap cami, bu çalışmanın konusunu oluşturmuştur. Kronolojik sırayla bu yapılar; Başkaya Köyü Merkez Camii, İğdir Köyü Ağanın Mahallesi Camii, İğdir Köyü Kaluk Mahallesi Camii, Bengü Köyü Ambaryanı Camii, Yiğitalan Köyü Haynuz Mahallesi Camii ve Yiğitalan Köyü Kuz Mahallesi (Merkez) Camii leridir. Bafra ilçesine bağlı bu köyler ilçe merkezine yaklaşık 50 km. mesafede olup Bafra ilçe merkezinden güney istikametine, Altınkaya Baraj ı kıyısına konumludurlar (Resim 1). 1. Başkaya Köyü Merkez Camii (Resim 2, 3, 4) Başkaya Köyü Merkez Camii, köyün içinde hâkim bir mevkide yer almaktadır. Girişindeki yazıdan yapının 1338/1920 yılında inşa edildiği anlaşılmaktadır. Caminin tabanı, iri taşlar üzerine konmuş kalın kirişler üzerine bindirilmiştir. İçten düz tavan, dıştan oluklu sacla kaplanmıştır. Üstü dört omuz kırma çatı ile örtülü yapının çatı saçakları duvarlardan yaklaşık 80 cm. dışa taşkındır. db 293

4 EYÜP NEFES Çizim 1: Başkaya Köyü Merkez Camii nin planı (NEFES) 294 db Merkez Camii, dıştan 11 x 5, 40 m. ölçülerinde dikine dikdörtgen planlıdır (Çizim 1). Camiyi oluşturan çam ağacından mamul ahşap perdeler, 3,5-4 cm. kalınlığında ve 25 ile 35 cm. arasında değişen genişliklere sahiptir. Harim, alt ve üst katlarda yedi sıra ahşap perde ve arada yapıyı boydan boya dolanan kat kirişi ile oluşturulmuştur. Kavilalarla esnemeleri engellenen perdeler, köşelerde kurtboğazı geçme tekniği ile birbirlerine bağlanmıştır 5. Yalnız harimin önünde son cemaat yeri benzeri bölümün kuzeydeki köşeleri armoz direği ile çalmaboğaz tekniğinde bağlanmıştır. Cami perde boyları bir uçtan diğer uca yetişmediğinden aralara perdeleri birbirine bağlayan, dikmeler yerleştirilmiştir. Camiye, kuzeyde yer alan son cemaat yeri benzeri bölümün kuzey cephesi ortasındaki ahşap bir kapıdan girilmektedir. Girişin doğusunda kapı ile kapatılan bölüm imam odası şeklinde tanzim edilmiştir. Girişin batısında ise üstteki kadınlar mahfiline çıkışı sağlayan merdiven görülmektedir. Söz konusu bu bölümden harime, mihrap aksında yer alan ahşap bir kapı ile girilmektedir. Caminin iç mekanı, muhtemelen ısıyı muhafaza etme düşüncesiyle, dikine ince ahşap perdelerle kaplanmıştır. Harim, güney cephede iki, doğu ve batı cephede birer olmak üzere toplam dört pencere ile aydınlatılmaktadır. Pencere ebatlarının büyük tutulmasından dolayı harimin içi oldukça aydınlık sayılabilir. Harime doğru hafif çıkıntı yapan yarım yuvarlak nişli mihrap, yapının iç kısmı onarılırken yapılmış olmalıdır. Mihrabın sağında yer alan minber, klasik unsurları barındıran sade bir elemandır. Güneydoğu köşeye yerleştirilmiş vaaz kürsüsü, yapıyla uyumlu dörtgen formundadır. Mahfil katı, mihraba paralel iki ahşap direkle taşınmaktadır. Harimin önündeki bölümden çıkılan mahfil iki bölüm şeklinde düzenlenmiştir. Girişteki bölümden harimin içinde kalan bölüme giriş, kapı benzeri, yerden biraz yüksekçe bir açıklık ile sağlanmıştır. Harimin içinde kalan bu bölüm, tıpkı harimin içi gibi, ince ahşap perdelerle kaplanırken girişin üzerinde kalan bölüm olduğu gibi bırakılmıştır. 5 Köyde fırın, ambar, ev gibi pek çok çantı yapı bulunmaktadır. Bkz. Resim 5.

5 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER 2. İğdir Köyü Ağanın Mahallesi Camii (Resim 6, 7, 8) Ağanın Mahallesi Camii, ilçe müftülüğü kayıtlarına göre 1980 yılında inşa edilmiştir. Fakat köyün yaşlıları bu tarihin yapının şimdiki bulunduğu yere nakledildiği tarih olduğunu ifade etmektedirler. Verdikleri bilgilere göre cami, yıl kadar önce Kanlıköy de bir evken satın alınarak şimdiki yerin biraz aşağısına inşa edilmiş. Bir heyelan nedeniyle yapının bazı yerleri tahrip olunca 1980 yılında günümüzdeki yerine taşınmıştır. Dolayısıyla yapının cami olarak ilk inşasının yıllarına tekabül ettiğini düşünmekteyiz. Yapı ile ilgili sözü edilen faaliyetler sırasında cami bir miktar küçültülerek yeniden onarılmış olmalıdır 6. db 295 Çizim 2: İğdir Köyü Ağanın Mahallesi Camii nin Planı (NEFES) 6 Sözü edilen onarım sırasında yapının küçültülmesinden dolayı mihrap güney cephenin ortasında değil biraz batısında kalmıştır.

6 EYÜP NEFES 296 db İncelediğimiz yapı tamamen ahşap malzemeyle yığma (çantı) tekniği ile inşa edilmiş olup içten düz tavan, dıştan oluklu sacla kaplanmış dört omuz kırma çatı ile örtülüdür. Yapının çatı saçakları duvarlardan yaklaşık 80 cm. kadar dışa taşkındır. Caminin tabanı, iri taşlar üzerine konmuş kalın kirişler üzerine bindirilmiştir. Caminin ölçüleri 6,45 x 6 m. ölçülerinde kareye yakın boyuna dikdörtgen planlıdır (Çizim 2). Harimi oluşturan çam ağacından mamul ahşap perdeler, 3,5 ile 4 cm. kalınlığında ve 18 ile 25 cm. arasında değişen genişliklere sahiptir. Kavilalarla esnemeleri engellenen perdeler, güney köşelerde kurtboğazı geçmelerle, kuzey köşelerde ise armoz direğiyle çalmaboğaz tekniğinde bağlanmıştır. Perde boyları aynı ölçülerde kesilmiş olduğundan bağlantıyı sağlamak için aralara dikmeler yerleştirilmiştir. Harime yapının kuzeydoğu köşesinde yer alan ahşap bir kapı ile girilmektedir. Harimin içi, muhtemelen son onarımda, dikine ahşap perdelerle kaplanarak korunaklı hale getirilmeye çalışılmıştır. Doğu cephedeki iki, batı cephedeki bir pencere, küçük olan iç mekanı aydınlatmada yeterli görünmektedir. Güney cephede görülen mihrap, harimin içi kaplanırken oluşturulmuş dikine ahşap perdelerden mamuldür. 3. İğdir Köyü Kaluk Mahallesi Camii (Resim 9, 10, 11) İğdir Köyü ndeki iki ahşap camiden biri olan Kaluk Mahallesi Camii, köy ileri gelenlerinin ifadesiyle, birkaç kez taşındıktan sonra en son 1987 yılında, yaklaşık 500 m. güneyden günümüzdeki yerine taşınmıştır. İlk inşası ile ilgili bilgi bulunmayan camiyi, yapım özelliklerini dikkate alarak, yine yıllarına tarihlendirebiliriz. Caminin tabanı, iri taşlar üzerine konmuş kalın kirişler üzerine bindirilmiştir. İçten düz tavan dıştan, dıştan Marsilya tipi kiremitle kaplanmış iki omuz kırma çatı ile örtülü yapının çatı saçakları duvarlardan yaklaşık 80 cm. dışa taşkındır. Kaluk Mahallesi Camii 8,30 x 5,65 m. ölçülerinde dikine dikdörtgen planlı bir yapıdır (Çizim 3). Harimin önünde muhdes son cemaat yeri benzeri bir bölüm bulunmaktadır. Bütünüyle ahşap malzeme kullanılarak çantı tekniğinde inşa edilen yapının köşe bağlantıları armoz direği kullanılarak çalma boğaz tekniğinde bağlanmıştır. Kavilalarla esnemeleri engellenen cami beden duvarlarını oluşturan yedi sıra ahşap perdeler pelit ağacından mamul olup 4-4,5 cm. kalınlığında ve cm. genişliği sahiptir. Perde boyları

7 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER bir uçtan diğer uca yetmediği için aralara dikmeler yerleştirilerek yapının sağlamlığı artırılmıştır. Muhdes bölüm ise dikine çakılmış enli perdelerden oluşturulmuştur. db 297 Çizim 3: İğdir Köyü Kaluk Mahallesi Camii nin Planı (NEFES) Camiye, kuzeyde yer alan son cemaat yeri benzeri bölümün batısındaki basit ahşap bir kapı ile girilmektedir. Kapının söz konusu yere yapılma nedeni bitişine tuğla malzeme ile inşa edilen okul nedeniyle olmalıdır. Harime ise bu bölümden, mihrap aksında yer alan yine basit ahşap bir kapı vasıtası ile girilmektedir. Harim batıda minbere yakın bir, kıble duvarına açılan daha küçük bir pencere olmak üzere toplam iki pencere ile aydınlatılmaktadır. Harime doğru hafif çıkıntı yapan yarım yuvarlak nişli mihrap, yapının sonraki onarımlarında yerleştirilmiş olup basit karakterlidir. Mihrabın sağında yer alan minber ise, klasik unsurları barındıran sade bir elemandır.

8 EYÜP NEFES 4. Bengü Köyü Ambaryanı Camii (Resim 12, 13, 14) Bengü Köyü Ambaryanı Camii köy merkezindeki dere kenarına inşa edilmiş olup iki katlı görünüme sahiptir. İlk inşası ile ilgili bilgi bulamadığımız cami, köyün yaşlılarının verdikleri bilgilere göre, daha önce yaklaşık 500 m. uzaklıktaki halen betonarme bir cami bulunan yer üzerinde inşa edilmiş ve 1987 yılında buradan sökülerek günümüzdeki yerine nakledilmiştir. Dolayısıyla yıllarına tarihlendirebileceğimiz Ambaryanı Camii metruk vaziyette köyün ortak ihtiyaçları için kullanılan bir mekân mesabesindedir. 298 db Çizim 4: Bengü Köyü Ambaryanı Camii nin planı (NEFES) Yapının ahşap harim kısmı, yığma (çantı) tekniği ile inşa edilmiş olup içten düz tavan, dıştan Marsilya tipi kiremitle kaplanmış dört omuz kırma çatı ile örtülüdür. Yapının çatı saçakları duvarlar-

9 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER dan yaklaşık 80 cm. kadar dışa taşkındır. Cami yeni yerine taşınınca kot farkından dolayı oluşan eğim nedeniyle yapının güneydoğu cephesi yola bitişikken kuzeybatı cephesi yerden yaklaşık 2,5 m. yüksekliktedir. Dolayısıyla cami altındaki bölüm tuğla malzeme ile kapatılarak yapı alttan iki katlı görünüme kavuşturulmuştur. Harimin önünde muhdes son cemaat yeri benzeri, perdelerin boyuna çakılmasıyla oluşturulan bir bölüm eklenmiştir. Yapı eğimli bir araziye taşınınca kuzeydoğuda kalan giriş kapısına ulaşabilmek için bu şekilde bir tedbir düşünülmüş olmalıdır. Bu sırada kıble yönü de yapıya göre köşede kalınca caminin mihrabı da güney istikametine düşen köşeye yerleştirilmiştir. Harimin ölçüleri 9,87 x 7,95 m. şeklinde dikine dikdörtgen planlıdır (Çizim 4). Harimi oluşturan çam ağacından mamul ahşap perdeler, 4 ile 4,5 cm. kalınlığında ve 20 ile 30 cm. arasında değişen genişliklere sahiptir. Kavilalarla esnemeleri engellenen perdeler, köşelerde kurtboğazı geçmelerle birbirlerine bağlanmıştır. Perde boyları aynı ölçülerde kesilmiş olduğundan bağlantıyı sağlamak için aralara dikmeler yerleştirilmiştir. Sözünü ettiğimiz muhdes bölümün bağlantıları ise köşelerde armoz direği ile sağlanmıştır. Camiye, hafif eğimli iskele tarzı ahşap yatay perde vasıtasıyla ulaşılan kuzeydoğu cephenin ortasındaki bir kapı ile girilmektedir. Son cemaat yeri benzeri tanzim edilen bu mekan kuzeydoğudaki iki cephede yer alan birer pencere vasıtasıyla aydınlatılmaktadır. Bu kısımdan harime giriş cephenin ortasındaki iki kanatlı ahşap bir kapı ile sağlanmaktadır. Harimin güneydoğu ve kuzeydoğu cephelerinde görülen dikdörtgen formundaki ikişer pencere simetrik olup enli tahtalarla çerçevelenmişlerdir. Cami taşınınca yerleştirildiği mevkiden dolayı kıble yönü köşede kaldığı için, basit elemanlardan müteşekkil mihrap, alışılmadık biçimde güneydoğu köşeye yerleştirilmiştir. Harim içindeki en dikkati çeken husus ise, taşınma sırasında cami beden perdelerinin içten numaralandırılarak tasniflenmesidir. db 299

10 EYÜP NEFES 5. Yiğitalan Köyü Haynuz Mahallesi Camii (Resim 15, 16, 17) Yiğitalan Köyü ndeki iki camiden biri alan Haynuz Mahallesi Camii nin ilk inşası ile ilgili bilgi yoktur. Günümüzde ibadete kapalı olan caminin yaklaşık yıllık bir geçmişi olduğunu tahmin ediyoruz. Dolayısıyla yapıyı yıllarına tarihlendirebiliriz. Caminin tabanı, iri taşlar üzerine konmuş kalın kirişler üzerine bindirilmiştir. Yapının kıble yönü kot farkından dolayı yükseltilmek istendiğinden bu kısmın altına fazladan ahşap kalın kirişler yerleştirilmiştir. İçten düz tavan dıştan, dıştan Marsilya tipli kiremitle kaplı, dört omuz kırma çatı ile örtülü yapının çatı saçakları duvarlardan yaklaşık 80 cm. dışa taşkındır. 300 db Çizim 5: Yiğitalan Köyü Haynuz Mahallesi Camii nin planı (NEFES)

11 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER Haynuz Mahallesi Camii, dıştan dışa 9,15 x 5,75 m. ölçülerinde dikine dikdörtgen planlı bir yapıdır (Çizim 5). Bütünüyle ahşap malzeme kullanılarak yığma (çantı) tekniği ile inşa edilmiştir. Kavilalarla esnemeleri engellenen ahşap perdeler köşelerde armoz direğiyle çalmaboğaz tekniği kullanılarak bağlanmıştır. Ahşap perdelerin uzunluğundan dolayı ilave bir destek amacıyla aralara dikmeler yerleştirilmiştir. Harimi oluşturan çam ağacından mamul söz konusu ahşap perdeler, 3,5-4 cm. kalınlığında ve 20 ile 30 cm. arasında değişen genişliklere sahiptir. Harimin önünde son cemaat yerine benzeyen bölüm muhdes olmalıdır. Camiye sözü edilen bu bölümün batısındaki açıklıkla girilmektedir. Bu bölümden iç mekana ise harimin kuzey cephesi batısında yer alan basit ahşap bir kapı ile girilmektedir. Harimin içi doğu ve batı cephede açılan iki pencere vasıtasıyla aydınlatılmaktadır. Harime doğru hafif çıkıntı yapan yarım yuvarlak nişli mihrap, yapıyla uyumlu sade bir elemandır. Mihrabın sağında köşeye bitine minber ise klasik elemanlara sahip olup basit karakterlidir. 6. Yiğitalan Köyü Kuz Mahallesi Camii (Resim 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24) Yiğitalan Köyü ndeki diğer cami, müftülük kayıtlarında Merkez Camii olarak kayıtlı olan Kuz Mahallesi Camii dir 7. İnşa kitabesi bulunmayan caminin müftülük kayıtlarında 1953 yılında inşa edildiği yazılıdır. Halen ibadete açık olan Kuz Mahallesi Camii bütünüyle çantı tekniğinde inşa edilmiş olup içten düz tavan, dıştan dört omuz kırma çatı ile örtülüdür. Marsilya tipi kiremit ile kaplı dört omu kırma çatının saçakları duvarlardan yaklaşık 80 cm. kadar taşkındır. Cami taban kısımlarında iri taşlar üzerine yerleştirilen kalın kütükler vasıtasıyla yerden biraz yükseltilerek inşa edilmiştir. Harimin önünde sonradan eklenmiş son cemaat mahalli benzeri bir bölüm yer almaktadır. Cami söz konusu bu kısımla birlikte dıştan 9,90 x 6,30 m. ölçülerinde dikine dikdörtgen bir plana sahiptir (Çizim 6). Camiyi oluşturan çam ağacından mamul ahşap perdeler yaklaşık 3,5-4 cm. kalınlığa ve 20 ile 25 cm. arasında değişen genişliklere sahiptir. Söz konusu ahşap perdeler köşelerde kurtboğazı geçme yöntemiyle birbirine bağlanmıştır. Yalnız muhdes bölümün köşe bağlantıları armoz direği kullanılarak çalmaboğaz tekniğiyle bağlıdır. Cepheleri oluşturan perde boyları aynı ölçülerde kesi- db Yöredeki halk, cami için bu ismi kullanmaktadır.

12 EYÜP NEFES lerek aralara dikmeler yerleştirilmiştir. İki katlı bir görünüme sahip yapının her bir katında sekizer perde ve bu perdelerin arasında yapıyı enlemesine dolanan bir de kat kirişi göze çarpmaktadır. 302 db Çizim 6: Yiğitalan Köyü Kuz Mahallesi (Merkez) Camii nin Planı (NEFES). Camiye, muhdes olan bölümün batısında yer alan ahşap bir merdiven kullanılarak girilmektedir. Harime ise kuzey cephenin

13 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER ortasında yer alan iki kanatlı bir kapı giriş imkanı vermektedir. 7,75 x 6,30 m. ebatlarındaki harim, doğu cephede iki, batı ve güney cephede birer olmak üzere toplam dört pencere ile aydınlatılmaktadır. Harimde, kıble duvarı önünde 60 cm. genişliğinde rahle sekisi uzanmaktadır. Kıble duvarının biraz solunda kalan mihrap, dikine çakılmış ahşap çıtalardan oluşturulmuş olup harime çıkıntı yapan bir niş şeklindedir. Mihrabın doğu köşesinde bulunan vaaz kürsüsü oldukça basit karakterlidir. Mihrabın batı köşesinde ise klasik elemanlara sahip sade bir minber yer alır. Harimin kuzeyinde altlı üstlü şaküli olarak yerleştirilmiş iki ahşap direğin taşıdığı mahfile, harime girişin doğu köşesinde yer alan iskele tarzındaki bir merdiven vasıtasıyla çıkılmaktadır. Mahfil katı muhdes kısmın üst katıyla birleştirilerek genişletilmiş gözükmektedir. Değerlendirme İncelediğimiz camiler, Bafra ilçesinden güneye doğru bir hat üzerinde bulunmaktadırlar. Bengü Köyü Ambaryanı Camii hariç diğer camiler ibadete açık olup görevlileri mevcuttur. Ambaryanı Camii ise farklı amaçlar için kullanılmaktadır. Bu nedenle kısmen harap vaziyettedir. Süsleme konusunda oldukça fakir olan bu camileri yöredeki diğer camilerden ayıran en önemli husus genellikle yerleşim birimlerinin içine inşa edilmiş olmalarıdır. Yörede inşa edilen ve tarihleri daha eski camiler ile çoğu Cumhuriyet dönemi ahşap camilerinin, genellikle bir mezarlık içinde ve birkaç köyün ortaklaşa kullandıkları Cuma Camii olarak inşa edildiklerini biliyoruz 8. İncelediğimiz camilerin tamamı ise yerleşim birimlerinin içindedir. Söz konusu camilerin bazıları ilk yapıldıklarında Cuma Camii olarak yerleşim birimlerinden uzakta inşa edilmiş olsalar da, öyle anlaşılıyor ki, birkaç kez taşındıktan sonra günümüzde bulundukları yerlere nakledilmişlerdir. db Y. Can, Samsun Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler, İstanbul, 2004, s. 15, 26, 34, 42, 46, 49, 52, 57, 60, 63, 66; Kastamonu ve Sinop Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler, OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi,.S , Samsun, 2003, s. 119, 121; Bayraktar, Samsun da Türk Mimarisinin Gelişimi, Geçmişten Geleceğe Samsun 1. Kitap, Samsun, 2006, s Samsun da daha önce incelediğimiz 26 ahşap caminin 16 sı, yerleşim birimlerinden uzakta bir mezarlık içinde olduğunu tespit etmiştik. Bkz. E. Nefes, Samsun Yöresindeki Son Dönem Ahşap Camiler, Samsun, 2009, s. 98, 99.

14 EYÜP NEFES 304 db İncelediğimiz camiler boyuna dikdörtgen planlı olarak tanzim edilmiştir. Başkaya Köyü Merkez Camii ile Yiğitalan Köyü Kuz Mahallesi Camii iki katlı, diğer camiler tek katlı olarak düzenlenmiştir. İki katlı camilerin kuzey yönünde kadınlar mahfiline yer verilmiştir. Çalışmamıza konu olarak seçtiğimiz camiler büyük çoğunlukla iri taşlar üzerine bindirilen kalasların üzerine inşa edilmiştir. Yörede yaygın olan bu geleneğin 9, alt zemini rutubetten koruma gayesiyle sürdürüldüğünü tahmin ediyoruz. Bahse konu köyler sahilden biraz uzakta ve yüksekte olduğu için kullanılan malzeme genellikle çam ağacıdır. Yalnızca İğdir Köyü Kaluk Mahallesi Camii nin malzemeleri pelit ağacındandır. Yörede daha önce yapmış olduğumuz çalışmalarda genellikle yüksek yerlerde çam ağacının, sahile yakın yerlerde ise pelit ağacının kullanıldığını tespit etmiştik 10. İncelemiş olduğumuz ahşap camiler, çeşitli nedenlerle günümüzde tamamen terk edilen çantı cami geleneğimizin, son ve mütevazı örnekleri durumundadır. Henüz hiçbir yayında tanıtılmamış bu yapıların incelenerek tanıtılmasının, sözü edilen camilerin kayıt altına alınması adına önemli olduğunu düşünüyoruz. Kaynakça Anonim, Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri 2009, Samsun, Arseven, C. E. Sanat Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul, 1983 Ayverdi, E. H., Osmanlı Mimarisinin İlk Devri (Ertuğrul, Osman, Orhan Gaziler, Hüdavendigar ve Yıldırım Beyazıt ( ) I, İstanbul, Bayhan, A. A., Ordu/İkizce den Bir Ahşap Camii: Laleli (Eski) Camii, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 14, Erzurum, 2005, ss Bayhan, A. A., Ordu da Yeni Tespit Edilen Camiler, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, S. 16, Erzurum, 2006, ss Bayraktar, M.S., Samsun Çarşamba da Taceddinoğulları ve Osmanlı Dönemine Ait İki Ahşap Eser; Ordu ve Porsuk Köyü Camileri, Geçmişten Geleceğe Samsun 2. Kitap, Samsun, 2007, ss Bayraktar, M.S., Samsun da Türk Mimarisinin Gelişimi, Geçmişten Geleceğe Samsun 1. Kitap, Samsun, 2006, ss Bayraktar, M.S., Samsun ve İlçelerinde Türk Mimari Eserleri, Atatürk Üniversitesi S.B.E., yayınlanmamış doktora tezi, Erzurum, Can, Y., Samsun Yöresinde Bulunan Ahşap Camiler, İstanbul, Can, Y., Samsun da Bulunan İki Önemli Ahşap Eser Gökçeli ve Bekdemir Camileri, Geçmişten Geleceğe Samsun 2. Kitap, Samsun, 2007, ss Can, a.g.e., s. 72; Samsun ve İlçelerinde Türk Mimari Eserleri, Atatürk Üniversitesi S.B.E., yayınlanmamış doktora tezi, Erzurum, 2005, s. 316, Nefes, a.g.e., s. 107.

15 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER Danışman, H. H. G., Samsun Yöresi Ahşap Mimarisinin Gelenekselliği Bafra, İkiztepe Arkeolojik Verilerinin ışığında Çarşamba Gölçeli Camii nin İncelenmesi, IX. Türk Tarih Kongresi Bildirileri, C. 1, Ankara, 1998, ss Dönmez, E. E. N. Wooden Mosques of the Samsun Region, Turkey from the Past to the Present, England, Kuniholm, P. I., A Year Chronology For The Bronze And Iran Ages: Progrest Report of The Aegean Dendrochronology Project, VII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, Ankara, 1992, ss Nefes, E., Çarşamba da Yıkılmak Üzere Olan Ahşap Camilerden Biri: Paşayazı Köyü Cami, sosyal araştırmalar dergisi, C. 3, S. 14, 2010, ss Nefes, E., Samsun/Çarşamba Çantı Tekniğinde İnşa Edilmiş İki Ahşap Camii: Ustacalı Köyü Camii ve Kocakavak Camii, Vakıflar Dergisi, S. 38, Anlara, 2012, ss Nefes, E., Samsun da Ahşap Bir Osmanlı Eseri, Ayvacık/Tiryakioğlu Camii, OMÜİFD, S. 28, ss (2010) Nefes, E., Samsun Ahşap Camiler, Ankara, 2011 (Akademik Danışman) Nefes, E., Samsun Yöresindeki Son Dönem Ahşap Camiler, Samsun, Sözen, M. Tanyeli, U., Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1992 db 305

16 EYÜP NEFES RESİMLER 306 db Resim 1: İncelediğimiz ahşap camilerin bulunduğu köylerin konumları. Resim 2: Başkaya Köyü Merkez Camii nin Kuzey ve Doğu Cephesi.

17 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER Resim 3: Başkaya Köyü Merkez Camii nin Batı Cephesi. db 307 Resim 4: Başkaya Köyü Merkez Camii nin Harimden Görünümü.

18 EYÜP NEFES Resim 5: Başkaya Köyü nde Bulunan Çantı Bir Ambar. 308 db Resim 6: İğdir Köyü Ağanın Mahallesi Camii nin Doğu ve Kuzey Cepheleri.

19 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER Resim 7: İğdir Köyü Ağanın Mahallesi Camii nin Doğu ve Güney Cepheleri. db 309 Resim 8: İğdir Köyü Ağanın Mahallesi Camii nin Harimden Görünümü.

20 EYÜP NEFES Resim 9: İğdir Köyü Kaluk Mahallesi Camii nin Batı Cephesi. 310 db Resim 10: İğdir Köyü Kaluk Mahallesi Camii nin Doğu Cephesi.

21 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER Resim 11: İğdir Köyü Kaluk Mahallesi Camii nin Harimden Görünümü. db 311 Resim 12: Bengü Köyü Ambaryanı Camii nin Giriş Cephesi.

22 EYÜP NEFES Resim 13: Ambaryanı Camii nin Güneydoğu Cehpesi. 312 db Resim 14: Ambaryanı Camii nin Köşede Kalan Mihrabı.

23 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER Resim 15: Yiğitalan Köyü Haynuz Mahallesi Camii nin Güney ve Batı Cepheleri. db 313 Resim 16: Yiğitalan Köyü Haynuz Mahallesi Camii nin Doğu Cephesi.

24 EYÜP NEFES Resim 17: Yiğitalan Köyü Haynuz Mahallesi Camii nin Harimden Görünümü. 314 db Resim 18: Yiğitalan Köyü Kuz Mahallesi Camii nin Batı Cephesi.

25 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER Resim 19: Yiğitalan Köyü Kuz Mahallesi Camii nin Kuzey Cephesi. db 315 Resim 20: Yiğitalan Köyü Kuz Mahallesi Camii nin Doğu Cephesi.

26 EYÜP NEFES Resim 21: Yiğitalan Köyü Kuz Mahallesi Camii nin Güney Cephesi. 316 db Resim 22: Yiğitalan Köyü Kuz Mahallesi Camii nin Harimi.

27 BAFRA İLÇESİ NDE ÇANTI TEKNİĞİNDE İNŞA EDİLMİŞ BAZI AHŞAP CAMİİLER Resim 23: Yiğitalan Köyü Kuz Mahallesi Camii nin Harimden Kadınlar Mahfilinin Görünümü. db 317 Resim 24: Yiğitalan Köyü Kuz Mahallesi Camii nin Kadınlar Mahfili.