KADININ ÇALIŞMA HAYATINA GİRMESİ VE TOPLUMSAL ROL ÇATIŞMALARI NESRİN GÖKTAŞ

Transkript

1 KADININ ÇALIŞMA HAYATINA GİRMESİ VE TOPLUMSAL ROL ÇATIŞMALARI NESRİN GÖKTAŞ

2 Toplumsal Rol ve Cinsiyet Kavramı Toplumsal cinsiyet (gender) kavramı, kadın ve erkek arasındaki farklılıklarının; Seks rolleri biyolojik Toplumsal roller kültüre bağlı olarak sosyalizasyon sürecinde öğrenilen

3 Tablo 1: Kadın ve erkekten beklenilen özellikler Kadın için Erkek için Şöyle ol Böyle olma Şöyle ol Böyle olma Edilgen Etkin Etkin Edilgen Yumuşak Sert Sert Yumuşak Uyum gösteren Hükmeden Hükmeden Uyum gösteren Güçsüz Güçlü Güçlü Güçsüz Kabullenici Yargılayıcı Yargılayıcı Kabullenici Kararsız Kararlı Kararlı Kararsız Başarı peşinde koşmayan Başarılı Başarılı Başarı peşinde koşmayan Bağımlı Bağımsız Bağımsız Bağımlı Çaresiz Çözüm getiren Çözüm getiren Çaresiz Kaynak: Navaro, 1997:29

4 Toplumsal sistem kadına ve erkeğe farklı roller vermektedir. Bu, cinsiyete göre yapılan rol ayrımı, insanları kısıtlayarak yarım insan haline getirmektedir. Duyguların ifade edilişini dahi ikiye bölünerek; öfke ve nefretin ifade edilmesi erkeğe, sevgi ve şefkatin ifade edilmesi kadına verilmektedir. Duygularının ve davranışların ifade edilişlerindeki orantısız paylaşım, toplumsal alanıda; kamusal alan ve özel alan olarak ikiye ayrılmaktadır. Kamusal alan (çalışma alanı) erkeğin, Özel alan (evin içi) kadınındır.

5 Kadın çalışsa bile, "geleneksel rollerini" sürdürmesi beklenmektedir. Yani önceliği annelik ve ev kadınlığıdır. Bu da iki yarı işgücü demektir. Bu iki ayrı sorumluluğu birlikte yürüten kadın, iki ayrı alanda doğan sorunları da bireysel olarak çözmeye çalışmaktadır.

6 Türkiye de Çalışma Yaşamında Kadın Endüstri devrimine kadar iş ve aile şimdi olduğu gibi birbirinden soyutlanmamıştı. Aile = üretim + tüketim birimiydi. Endüstri devrimi sonrasında ev ve iş farklı mekân ve zamanlara, farklı ilişki sistemlerine, farklı norm ve davranış kalıplarına taşındı. Endüstri devrimi sonrasında, aile ve iş mekânsal açıdan birbirinden ayrışmaktadır.

7 Kapitalist mantalite içerisinde vasıfsız, ucuz ve daha az hatalı ürün çıkartması bakımından tercih edilen kadın emeği Türkiye de 1950 li yıllardan sonra ortaya çıkmıştır. Kadın aslında her dönemde(ev işleri, tarla, çocuk bakımı vb.) çalışma hayatında aktif rol oynasa da ilk defa emeğinin karşılığında bir metayı almaya başlaması bu döneme tekabül eder.

8 Sanayide çalışmak maksadıyla kırdan kente yaşanılan göç, önce ailenin yapısında daha sonra da ekonomik olarak ev dışında çalışan kadının geleneksel rollerinde değişmeyi beraberinde getirmiştir. Kadının geleneksel rollerindeki değişme ailenin diğer üyelerinin rollerindeki değişmeyi de beraberinde getireceği de su götürmez bir gerçektir.

9 Endüstrileşmeyle beraber değişen toplum yapısı, kadının görevleri üzerinde de etkili olmuştur. Kadınların çalışma yaşamına girişlerinin özel nedenlerini Ekonomik; aile bütçesine ikinci bir gelir sağlama gerekliliği, ekonomik bağımsızlık kazanma arzusu, işgücü piyasasındaki değişmeler, ülke kalkınmasına katkıda bulunma arzusu Psikolojik; kültür düzeyinin artması ve daha iyi şartlarda yaşamayı isteme, aldığı eğitim, bilgi, beceri ve uzmanlıkların değerlendirme

10 Dişi Kuş rolü Cinsiyete dayalı iş bölümü çerçevesinde ekmek kazanan erkek ve ailedeki bireylerin bakımlarını sağlayan dişi kuş kadın rolü ortadan kalkmamıştır.

11 Cinsiyet rolleri kadının işgücüne katılımında belirleyici olmakta, Hizmet ve bakımla ilgili hemşirelik, hosteslik, öğretmenlik, tezgâhtarlık gibi işlerde çalışmaktadırlar. Bu meslekler kadın meslekleri olduğu için söz konusu işler, ücret ve çalışma koşulları açısından toplumda sürekli değer kaybına uğrarlar. Güç ve statü açısından da yapılan işe oranla küçük ödüllere layık görülmesi Erkeklerin bazı iş kollarını yoğunlaşarak oralarda eski dostlar ağı kurdukları ve aralarına kadınları almak istetememeleri

12 Tablo 2: Kamu Kesiminde Kadın Oranı Meslekler Oran Parlamenterler %4 Kamu Çalışanları %33 Akademisyenler %36 Hukukçular %19.7 Doktorlar %33.8 Okul Müdürleri %4 Kaynak: KSSGM,2001 Kadınların çalışma yaşamına katılma oranları erkek nüfus ile kıyaslandığında oldukça düşüktür. Kadınlar ve erkekler arasındaki eğitim farklılığı, Kadının çalışmasına ilişkin toplumsal değer ve normlar, cinsiyete dayalı işbölümü

13 Kadınların çalışma yaşamına katılımları bazı faktörlere bağlı olarakda değişmektedir (Minibaş, 1998: 335). Üretim ve istihdam politikaları, Ekonomik krizler, Enformel sektörün büyüklüğü, Nüfus artış hızı, Kentleşme, Toplumun insan kaynağının yetiştirilmesine verdiği önem, İletişim araçlarını kullanmanın yaygınlaşması, Ulaşım olanaklarındaki çeşitlilik, Siyasi darbeler, Toplumsal değer yargıları tarafından etkilenmektedir.

14 2009 HİA yıllık sonuçlarına göre ( TÜİK, 2009: 8), Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı % 47.9, erkeklerde % 70.5, kadınlarda ise % 26 olarak tahmin edilmiştir. Bu oran kentsel yerlerde; toplamda % 45.8, erkeklerde % 69.9 ve kadınlarda ise % 22.3 olarak görülmektedir. Kırsal yerlerde ise toplamda % 52.7, erkeklerde % 72 ve kadınlarda ise, % 34.6 dır. Toplam istihdam, 2009 HİA yıllık sonuçlarına göre 21 milyon 277 bin kişi olarak tahmin edilmiştir. İstihdam edilenlerin 15 milyon 406 bin kişi erkek, 5 milyon 871 bin kişi ise kadın nüfustur. Türkiye de 5 milyon 254 bin kişi tarım sektöründe istihdam edilmektedir. Bunların % 46 sını (2 milyon 416 bin kişi) ücretsiz aile işçileri oluşturmaktadır. Tarımdaki ücretsiz aile işçilerinin % 76.9 u (1 milyon 858 bin kişi) kadın nüfus, % 23.1 i (558 bin kişi) erkek nüfustur.

15 Kadınların giderek daha çok sayıda ücretli çalışanlar arasına katılması beraberinde, kadının çok yönlü sorumluluklar ve sorunlar altında kalmasına yol açmaktadır.

16 AİLE İÇİNDE YAŞANAN SORUNLAR İş-Aile Çatışması Ev İşleri Çocuk Bakımı Sorunu

17 İŞ HAYATINDA YAŞANAN SORUNLAR Eğitim ve mesleki eğitimde eşitsizlik, İş bulma ve yükseltilmede eşitsizlik, Ücretlendirmede eşitsizlik, Sosyal haklardan yararlanmada eşitsizlik, Cinsel tacizdir.

18 KİŞİSEL SORUNLAR Cinsiyet Engellenme Gerginlik, stres ve tükenmişlik

19 Söz konusu olgular değerlendirildiğinde; Çalışma yaşamına asıl olarak eve katkı sunmak amacıyla katılan kadın, tüm bunlara rağmen çalışma yaşamının kadına sunduğu; Ekonomik özgürlük, Yeni bir sosyal çevrenin oluşması, Kendine güven, Kişilik geliştirme, Toplumsal statünün yükselmesi vb. etkenlerden dolayı çalışma yaşamından kopmak istememektedir.

20 Çalışan Kadının Temel Rolleri İŞ İŞ EV EV KADINI KADINI KADIN KADIN EŞ EŞ ANNE ANNE

21 Kadınların kendi durumlarını özetleyen sözleri 2000 yılında sağlık sektöründe yapılan bir araştırmada şu şekilde belirtilmiştir (Mardin ve diğerleri, 2000): Dünyada yapılan araştırmalar, iş hayatında en başarılı grubun evli erkekler, arkasından bekar kadınların geldiğini, bunu bekar erkekler ve en son evli kadınların takip ettiğini göstermektedir. (Kadın doktor) İşte çalış, evde çalış, ikisinden biri yarım kalıyor. Evliliğim eksik kaldı. Çocuk yapamadım. (Kadın hemşire)

22 Kadınların kendi durumlarını özetleyen sözleri; Çocuğun evde hasta bırakıp başka hastalara bakarken, neden kendi çocuğuma ben bakmıyorum diye vicdan azabı çekiyorum. Çocuğumla oynarken de neden ilmi bir dergi okumuyorum diye huzursuzum. (Yönetici kadın doktor) Hemşirelik zor bir meslek; evli bayanlar için evin işleri, buranın nöbetleri; yaşam alt üst oluyor. 24 saat hastanedesiniz; eve gidip yatıyorsunuz; orada da verimli olamıyorsunuz. Ne kendine, ne eşine, ne de çocuğuna faydan oluyor. (Kadın hemşire)

23 Bankacılık sektöründe 2000 yılında yapılan bir başka araştırmada şu ifadeler dikkat çekicidir (Özdamar ve diğerleri, 2000): Net olarak erkek (elemen) tercih etmemi söyleyeyim. Şimdi bayanlar- genelleme yapıyorum- eğer evli iseler, iş- ikilemi yaşıyorlar. Eş var, çocuğu var Sonuçta şöyle bir bir durum ortaya çıkıyor; Kadın evli çok izin alır + iş verimi düşük + sorunu fazla bir kişi

24 Kadının içselleştirdiği rol, onu kamusal alanda pasifleştirir. İçselleştirdiği rol gereği, edilgen olan kadın, sendikal ortamlarda konuşamamakta, kendisini yetersiz görmekte, ifade edememekte, sendikal ortamında erkekler dünyasına ait olduğunu düşündüğünden sendikalara gitmemekte ya da sendikal mekanizmalarda yer almamaktadır.

25 Kadın - erkek eşitsizliği sorunu 1980 sonrasında yükselerek 1990 lı yıllardan itibaren kamuoyunda ve siyasal düzeyde kadın-erkek eşitsizliği sorunu kabul edilmiştir ların sonlarına doğru Kadın ve Aileden Sorumlu Devle Bakanlığı, Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü kurularak yasal düzenlemelerle kadın-erkek eşitliğini dikkate alan düzenlemeler yapılmak amaçlanmıştır. İş ilişkilerinde ve ücretlendirmede eşit davranma ilkesi, Doğum izinleri (16 hafta) Analık hakları, Süt izni, İşyerinde cinsel taciz, iş akdini fesih etme hakkı kadın işçi çalıştıran işletmelerde emzirme odası, 150 den fazla kadın işçi çalıştıran işletmelerde çocuk yuvası zorunludur

26 Kadın - erkek eşitsizliği sorunu Kadının içinde bulunduğu durumun iyileştirilmesinde yasal düzenlemeler etkin rol oynasa da bunun ötesinde yasal düzenlemeleri realiteye uygulayabilecek ekonomik, toplumsal ve kültürel yapıda köklü değişmelerde gereklidir.

27 PEKİ SİZCE, TOPLUMSAL HAYATTADA UYGULANILABİLECEK KÖKLÜ DEĞİŞMELER NASIL OLMALIDIR?

28 Köklü Değişmelere Öneriler Kadın sorunu = insanlık sorunudur, Kadın ve erkek rakip değil, birbirini tamamlayandır, Sosyalizasyon sürecinde, kadın ve erkekten beklenilen nitelikler dengeli,eşit ve adaletli dağıtılmalı, Eş + İş + Aile desteği = Aile mutluluğu= Bireysel tatmin Toplumun her alanında kadın cinsel bir obje olarak değil, birey olarak ifşa edilmeli, Kamusal alanda işbölümünün belirleyicisi, cinsiyet değil bireyin bilgi birikimi ve yeteneği olmalı, Kamusal alanda kadına ve erkeğe adaletli ücret ve imkan verilmelidir.

29 TEŞEKKÜRLER