Ö. Madra: Evet, bugün çalışan yoksul kavramından başlayalım istersen daha önce konuştuğumuz gibi. Ne demek çalışan yoksul?

Transkript

1 Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder le Sosyal Politika Forumundan Ö. Madra: Günaydın Ayşe. A. Buğra: Günaydın. Ö. Madra: Evet, bugün çalışan yoksul kavramından başlayalım istersen daha önce konuştuğumuz gibi. Ne demek çalışan yoksul? A. Buğra: Evet, asgari ücret artışlarıyla ilgili olarak bundan bahsetmiştik. Şimdi oraya bağlarsak asgari ücret bugün aylık net 303 milyon. Halbuki DİE 4 kişilik bir aile için yoksulluk sınırını 387 milyon olarak tespit etmiş durumda, yani asgari ücret yoksulluk sınırının altında. Şimdi bu çok açık bir şekilde gösteriyor ki Türkiye de epeyce çalışan yoksul var. Şimdi bu, kavramın bir kullanımı olabilir ama çalışan yoksul kavramı çok tartışmalı bir kavram ve bütün sosyal politika, sosyal yardım tarihi içinde önemli yeri olan bir kavram. 19. yüzyıl öncesinde yoksul ile çalışan neredeyse eş anlamlı kullanılıyordu. Yani hayatını çalışarak kazanmak zorunda kalan, çalışmazsa açlıktan ölecek durumda olan insan yoksul kabul ediliyordu. Bu yoksulun tanımı gibiydi. 19. yüzyılda, özellikle liberal düşünürler, bu kavramı neredeyse yasaklanmasını ister bir hale getirdiler. Buna karşı tavırları çok olumsuz ve çok sertti. Çünkü bir insan çalışıyorsa yoksul değildir, çalışmayla yoksulluk birbiriyle örtüşen kavramlar olamaz deniyordu. Tarihçilerden bazıları 1834 te İngiltere de yürürlüğe giren Yoksullar Yasası nın en büyük yeniliği çalışan yoksul kavramını ortadan kaldırmış olması olarak yorumlarlar. Kavram 19.yüzyıl ortalarından bugüne kadar pek kullanılmadı, daha doğrusu 1980lere kadar kullanılmasına çok da gerek kalmadı. Çünkü gözle görünen işler insanların yoksulluk sınırının üstünde yaşamalarına imkan veren işlerdi. Bugün etrafımıza baktığımızda bu durumun epeyce değiştiğini görüyoruz. Yani şimdi Türkiye deki asgari ücret hakikaten bir tuhaf, olmayacak birşey. Ama asgari ücretle çalışmayan, yani formel emek piyasasının dışında çalışan insanlar için çalışmak yoksulluktan kurtulma yolu olarak görünmüyor, çalışan yoksullar burada bol miktarda bulunuyor. Ö. Madra: Evet, yani hem işsizliğin hem de yoksulluğun, tanımlanması giderek zorlaşan muğlak kavramlar haline geldiğini görüyoruz. A. Buğra: Yoksulluğun sadece işsizlikle özdeşleşmeyen birşey olduğu çok açık olarak önümüzde ve bu sadece Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler için değil, Amerika için Avrupa için de benzer bir durum söz konusu. Ö. Madra: Şimdi asgari ücret tespit komisyonunun çalışmaları da devam ederken biraz genel rakamlardan da bahsedelim mi? Yani kayıtdışının nasıl olduğu, kimler... Tekstil sektörünün durumu nasıl mesela falan? A. Buğra: Tekstil sektörünün durumu korkunç tabii ama tek korkunç olan o değil. Şimdi şöyle birşey var, Türkiye de 6 ayda bir düzenlenen asgari ücret 2004 ün ilk yarısında %34 artırıldı. Bu 2004 başındaki yükselme %34 lük önemli bir yükselme oldu; 2002 de ve 2003 te gerçek ücretler %25 e yakın gerilemişti, kriz sonrasında çok ciddi bir ücret düşüşü olmuştu. Asgari ücretteki bu artış 2 yıllık net ücret düşüşünün üstüne geldi, kısmen bu düşüşü kompanse etmek için asgari ücret artırıldı. Şimdi işverenler özellikle TİSK başkanı bu ikinci 6 ayda asgari ücrete zam yapılmamasını söylüyor, ve bunu ciddi ciddi savunuyor. Bu beyanatları basına da epeyce yansıdı.

2 Ö. Madra: Neden böyle? A. Buğra: Ücretlerdeki düşüşleri %34lük artış karşılamıştır, şimdi artışa gerek yoktur diyor. Kullanılan argüman bana gerçekten çok ilginç geliyor. TİSK başkanı işsizlikten ve kayıtdışından çok fazla söz ediyor. TİSK başkanı, Hazırgiyim Sanayicileri Derneği başkanı asgari ücretin artmasına bayağı karşı görüş bildiriyorlar ve tabii tekrarlayayım şu anda asgari ücret DİE nin tespit ettiği yoksulluk sınırının altında. Ö. Madra: Hem de yani bayağı 80 küsür milyon altında. A. Buğra: Kamu-Sen in, Türk-İş in hesaplarına baktığınız zaman Kamu-Sen dört kişilik aile için yoksulluk sınırını 1 milyar 160 milyon olarak belirliyor. Ö. Madra: Yani mevcudun üç katı neredeyse. A. Buğra: Mevcudun üç katı. Türk-İş gene aynı şekilde 1 milyar 461 milyon diyor ve Türk- İş e göre açlık sınırı 480 milyon. Yani Türk-İş hesaplarına göre şu anda, asgari ücretle geçinen dört kişilik bir aile açlık sınırının altında yaşıyor. Yani bütün bu rakamlar ortadayken, asgari ücrete %0 artış diye ortaya çıkmak çok enteresan ve bunu savunurken çok fazla işsizlik var, çok fazla kayıtdışında istihdam var, asgari ücret artışları hem işsizliği artırır hem de kayıtdışında istihdamı artırır, kayıtdışına kaçışa yol açar diyorlar. Yani öyle bir durumdayız ki yoksulların, çalışan yoksulların hayatını etkileyen olumsuzluklar onlara karşı kullanılıyor. Ö. Madra: Evet bu çok doğru, etik bir anlayış gibi gelmiyor insana doğrusu. A. Buğra: Türkiye de işsizlik bir umacı haline getirilmiş durumda ve bu çalışma hayatıyla ilgili bütün düzenlemelere karşı derhal kullanılıyor. Efendim bu kadar işsizlik varken olmaz, bu kadar yoksulluk varken olmaz. Yoksulluğa karşı önlem alın diyorsunuz aa, çok yoksulluk var, olmaz diyorlar. Çalışma hayatını düzenleyin diyorsunuz işsizlik çok fazla, katiyen olmaz diyorlar. Ö. Madra: Evet yeni iş alanları, istihdam alanları yaratabiliriz artırmazsak diyorlar yani. A. Buğra: Evet, ama açıkça görüldüğü gibi yaratılacak istihdam yoksulluktan çıkmaya yetecek bir istihdam değil, ve tabii bu çözüm de değil, istihdam artışı için bu artık yol da değil. Bu sürdürülebilir birşey değil, özellikle kayıtdışının durumu çok açık görülüyor. Ö.M: Evet tekstil sektöründe mesela senden gelen notlara göre 3 milyon işçinin çalıştırıldığı tahmin ediliyor ama 600 binden azı sigortalı sadece ve 90 bin kadarı da sendikalı. Çok düşük oranlar değil mi? A. Buğra: Korkunç tabii. Ö. Madra: İnanılmaz. A. Buğra: Türkiye de tekstil çok büyük bir sektör ve Türkiye nin dünyada üçüncü büyük tekstil ve hazırgiyim ihracatçısı olduğu söyleniyor bu açıdan da önemli bir sektör. Baktığınız zaman hani ben diyim Charles Dickens romanları sen de Zola nın romanları öyle bir

3 durumdayız. Berbat birşey. Sadece 13 büyük tekstil firmasında sendika var diyorlar. Düşünebiliyor musunuz 3 milyon işçi çalıştırdığı söylenen sektörde sadece 13 büyük tekstil firmasında sendika var, sendika sokulmuyor. Zaten bu durum sadece tekstile mahsus birşey değil, Türkiye de işveren sendikayı işyerine sokmuyor. Yeni çıkan İşgüvencesi Yasası teorik olarak bunu engelleyebilecek bir yasa, yani örgütlenme yüzünden işten çıkarıldığı zaman bir işçi mahkemeye gidiyor ve genellikle mahkemeyi kazanıyor. Fakat bu bile işverenin sendika sokmama azminin uygulamaya konulmasını engellemiyor. Ö. Madra: Bunun yaptırımı nedir, sendikalamak zorunlu mu? A. Buğra: Sendikalamak tabii zorunlu değil, fakat işçi sendikaya girmek isterse buna hakkı var. Fakat burada iki olay var. Bir, bir noter işlemi gerekiyor, o noter işlemi sürerken eğer işveren bir sendikalaşma durumu olduğunu anlarsa derhal işten çıkarıyor, yani işçi sendikaya üye olmadan çıkarılıyor ve bu yüzden çıkarıldığına dair ispat zorlukları oluyor tabii. Eğer işveren burada yakalamazsa, işçi hakikaten sendikaya üye olabilirse gene onu işten çıkarıyor, mahkemeye gidiliyor, mahkeme genellikle işçi lehine, işe iade kararı veriyor fakat işçiyi geri almak yerine tazminat vermeyi tercih ediyorlar. Ö. Madra: Ve gene de çıkarmış oluyor. A. Buğra: Ve gene de çıkarıyor. Öyle tuhaf rakamlar var ki, mesela DİSK başkanı son 3 yılda e yakın üyelerinin bu yüzden işten atıldığını söylüyor. Ö.M: üye işten atılıyor. A. Buğra: Son 3 yılda işçi sendikalı olduğu için işten atılıyor. Türk-İş başkanı son 6 ayda en az kişinin örgütlenme nedeniyle işinden olduğunu söylüyor. Ö. Madra: Gene sendika yani. A. Buğra: Gene sendika yüzünden. Sendika olmaz diyorlar. Ve o kadar tuhaf birşey ki bu mesela bazı basında normal birşey olarak görülebiliyor. Yani Türkiye de sendikanın gerçekten önemsiz ve hatta zararlı bir şey olduğunu, hiç gerekli olmadığını düşünen bayağı geniş bir kesim var ve bunlar bunu ifade edebiliyorlar. Ö. Madra: Evet bu dünyada da aslında giderek baskın çıkmakta olan bir eğilimin bir çeşit uzantısı ya da yansıması sayılabilir belki değil mi özellikle Amerika da? A. Buğra: Bence hayır. Sendikalar zor durumda. Bütün dünyada sendikalar zor durumda ama dünyanın hiç bir yerinde bir köşe yazarı çıkıp zaten sendikalar zararlıdır, grev yasağı da çok anlamlı olabilir, artık gündeme gelmesi gerekir, dünyada da zaten grev yasakları çok yaygınlaşmıştır diye yazamıyor. Yani dünyada derken Avrupa dan bahsediyorum özellikle. Ömer, bir ara hani asmayalım da besleyelim mi gibi laflar söylenirdi ya... Ö. Madra: Hatırladım. A. Buğra: Bunlar rahatça söylenirdi, şimdi artık çok rahat söylenemiyor bundan utanıyor insanlar biraz. Yani gene böyle düşünüyor olabilirler ama en azından ifadesi o kadar rahat değil. Şu anda çalışma hayatıyla ilgili rahatça söylenebilen bazı sözler gerçekten bu düzeyde ve bu söylenen lafların biraz üzerinde durmak lazım. Bunların ne anlama geldiğinin, neden

4 söylenmemeleri gerektiğinin ve söyleyenlerin neden biraz utanmaları gerektiğinin biraz üstünde durmak lazım gibi geliyor bana. Ö. Madra: Evet bu noktada da yalnız, gene senle konuşmalarımızdan, notlarından aldığım bir bilgiyi hatırladım, bu işin bu şekilde sürdürülemez olduğuna dair bazı kaygılar da yükselmeye başlıyor galiba. A. Buğra: Var, var. Mesela büyük, ciddi yabancı şirketlerle iş yapmak isteyen firmaların gerçekten kendilerine çekidüzen vermeleri gerekiyor. Çünkü bir Avrupalı firma ILO sözleşmeleriyle, kurallarıyla bağlı bir büyük Avrupa şirketi gelip de Türkiye de çalıştırdığı işçilerin bir kısmı sigortalı bir kısmı sigortasız olan bir şirketle iş yapamıyor çünkü kendi yasalarıyla ve kendi kamuoyu baskısıyla bağlı. Türkiye de işçilerin sendikalı olduğu şirketler yabancı sermayeyle çok daha rahat iş yapabiliyorlar. Eğer sendika yoksa ama işler düzenliyse yani işçiler sigortalıysa ve çalışma koşulları makulse o zaman yabancı firma iş yapıyor ama, şirket sürekli bir denetimden geçmek durumunda oluyor ki bu da çok kolay bir iş değil. Dolayısıyla sendika Türk şirketlerinin yabancı şirketlerle ilişkilerini çok kolaylaştıracak birşey, bunun farkedilmeye başlandığını zannediyorum. Ö. Madra: Evet, bir de TÜSİAD yönetim kurulu başkanı Pekin Baran ın bir açıklamasını değerlendirmek mümkün belki bu noktada. A. Buğra: Şimdi kayıtdışıyla ilgili tabii sorunlar var. Yakın bir zamana kadar Türkiye de kayıtdışı işçi çalıştırmak, yani sigortasız işçi çalıştırmak neredeyse ahval-i adiyeden kabul ediliyordu ve çok rahat söyleniyordu. Herkes sigortasız çalıştırıyor zaten primler çok yüksek, sigorta primleri bu kadar yüksek olduğu için imkan yok, benim verdiğim ücret zaten işçiye gitmiyor gibi argümanlar çok kolay kullanılıyordu. Şimdi durum biraz değişti. Utanma çok önemli birşey, yani gerçekten öyle hissetmeseler, gerçekten söylediklerine inanmasalar bile bazı şeylerin en azından söylenmeyeceğini, söylenmemesi gerektiğini farketmeleri iyi birşey. Kayıtdışı bunlardan biri, artık Türkiye de çok dikkat çekmeye başladı. Sen Pekin Baran ın gazetelere yansıyan açıklamasından bahsettin, IMF nin vergi idaresinin reformuyla ilgili, Türk hükümetinin isteksizliği yüzünden çok duyurulmamış bir raporu var.bu rapor çok tuhaf birşeye dikkat çekerek Türkiye de özel sektör çalışanlarının yarısı asgari ücretli göründüğünü söylüyor. Bu da çok tuhaf birşey, asgari ücreti normal olarak işgücünün belirli bir kesimine özgü bir ücret olarak biliriz. Ancak Türkiye de asgari ücret neredeyse norm ve bu kayıtdışının bir yönü. İşveren, işçinin ücretini asgari ücretten gösteriyor ya da hakikaten asgari ücretle çalıştırıyor. Sosyal haklar kanalıyla birazcık ücret yükselmesi oluyor. Özel sektörde işçilerin yarısı asgari ücretle çalışıyor görülüyor ve bu tabii sigorta primlerinden kaçırmayı kolaylaştırıyor, vergileri düşürüyor. Dolayısıyla çok ciddi bir sorun, ve bu soruna IMF raporunda dikkat çekiliyor. TÜSİAD vergi sisteminin yeniden yapılandırılmasıyla ilgili bir rapor hazırlatmış, o raporun basına yansıdığı günlerde TÜSİAD yönetim kurulu başkanı bu konuya değindi. Çok enteresan bir şekilde, vergi sisteminin tuhaflığına değindi, 70 katrilyonluk verginin %90 ını ücretlerinden kesinti yoluyla çalışanların ödediğini ve 2 milyon 300 bin vergi mükellefinin sadece 10 bininin çalışanlarını gerçek ücretinden gösterdiğini belirtti. Ö. Madra: Evet, çok tuhaf yani. A. Buğra: Çok tuhaf bir durum ve biz tuhaflığı normal karşılayarak yaşadık. TİSK başkanının yoksulluk sınırının altındaki asgari ücrete sıfır zam demesini normal birşey olarak algıladık

5 ama en azından belki de umabiliriz. Büyük sermaye bu işin pek de sürdürülebilir olmadığını görmeye başladı. Ö. Madra: Evet, özellikle de işte bu giderek artan yabancı firmalarla ilişkiler açısından herhalde... A. Buğra: Tabii, ihracat bağlantıları açısından. Ö. Madra: İhracat bağlantıları açısından, evet. Yani, umut veren kısım gene bir yabancı, uluslararası zorlama diyebileceğim durumdan kaynaklanıyor. A. Buğra: Evet küreselleşmenin belki de sevimli yüzü diyebileceğimiz birşey bu. Mesela bu sayede belki çocuk emeği kullanımı bir miktar ortadan kalkabilecek gibi görülüyor. Bu konunun üstüne de gene dış baskılarla çok ciddiyetle eğilinmeye başlandı. Burada tabii korkulması gereken şey o milliyetçi içgüdüyle buna karşı çıkılması. Ö. Madra: Dışarıdan baskı geliyor diye. A. Buğra: Bunlar bizim ihracatımızı önlemek için yapıyorlar, Mısır da asgari ücret 14 dolarken biz nasıl rekabet ederiz, Çin le nasıl rekabet ederiz, bunun için yapıyorlar gibi gerekçelere karşı uyanık olmak lazım. Ö. Madra: Evet, çok önemli yani çalışan yoksul kavramı üzerinde daha epey durmamız gerekeceği anlaşılıyor, çok teşekkür ederiz Ayşe. A. Buğra: İyi günler. Ö. Madra: Görüşmek üzere. A. Buğra: İyi günler, görüşmek üzere...