Satkýn Sasýkbayev. Hikaye APAL ( )

Transkript

1 Satkýn Sasýkbayev ( ) Satkýn Sasýkbayev, 1907 yýlýnda Kemin ilçesine baðlý Karagayluu-Bulak köyünde doðdu yýlýndaki milli ayaklanmada halk ile birlikte Çin'e sýðýndý ve 1917 yýlýnda geri döndü. Anne-babasý, Satkýn Sasýkbayev küçük yaþtayken vefat etti yýlýnda Tokmok öksüzler yurduna kabýl edildi. Orada okuma yazma ögrendi, yýllarý arasýnda Biþkek'teki Kýrgýz Pedagoji Yüksek Okulu'nda okudu. Satkýn Sasýkbayev'in edebi yaratýcýlýðý 1928 yýlýnda "Miñ Suluu (Bin Güzel) hikayesinin yayýmlanmasýyla baþladý yýlýnda "Kiçinekey Cumuþçu (Küçük Ýþçi)" adlý hikaye kitabýný, 1955 yýlýnda da "Fabrikanýn Kýzý" adlý iþçilerin hayatýný konu edinen hikayesini yayýmladý. Daha sonralarý birçok deneme, hikaye ve roman yazdý. Onun "Tüpkürdögü Nur (Kuyudaki Nur)" (1958) romanýnýn Kýrgýz edebiyatýndaki önemi büyüktür. ESERLERÝ: Kiçinekey Cumuþçu (Küçük Ýþçi), Kýrgýzmambas, 1932, Frunze, 26 s. Emgek Uçkunu (Emek Kývýlcýmý), Þiir kitabý, Kýrgýzmambas, Frunze, 1933, 64 s. Fabrika Kýzý, Kýrgýzmambas, Frunze, 1955, 272 s. Tañký Gudok, Hikayeler ve denemeler, Kýrgýzmambas, Frunze, 1957, 251 s. Tüpkürdögü Nur (Kuyudaki Nur), Roman, Kýrgýzmambas, Frunze, 1958, 288 s. Kürküröölüü Ceekte (Gürleyen Su Kýyýsýnda), Mektep, Frunze, 1972, 250 s. Tandalmalar (Seçmeler), Roman, hikaye, Kýrgýzstan, Frunze, 1987, 460 s. Tokmat sözgö sarañ cigit eken. Adegende ele çeçilip, süylöþkön cok. Cay gana uçuraþýp, cumuþuna alaksýy berdi. Mañdayýndagý kabat - kabat býrýþtar ömür colunun tataal bolgonun eske salýp turat. Abdan taanýþýp, sýrdaþkandan kiyin gana ömür colu, kantip üylöngöndügü cönündö aytýp berdi. Süygönü Apal tuuraluu söz kozgogondo betin bacýraytýp, akýrýn külüp koydu. I - Apal menin süygön carým, aga men zarýgýp cürüp koþulgamýn, - deyt Tokmat tolkundanýp, çoñ tüp çýnardýn kölökösündö olturup, añgeme kurup, - tuura otuz bir caþýmda üylöndüm. Siz buga tañ kalbay ele koyuñuz. Munun özünçö tarýhý bar. Men üylöngön kezde Apal da bir dalayga barýp kalgan. Al oþol kezde cýyýrma eki, cýyýrma üçtördö bolso kerek ele. Turmuþta ar kýl cazmýþ bolot eken. Cýyýrma üç, cýyýrma beþtegi kezimde üylönüügö dittenbey koydu deysizbi.dittengemin. Birok turmuþ, þart columdu vögöp salgan. Apaldýn tagdýrý dale oþondoyço boluptur. "Ýygiliktin erte, keçi cok" degendey, keç üylöngönübüz menen el katarý ele bolup kaldýk. Kayra zarýgýp cürüp üylöngöndö tügöylör biri - birine ýsýk bolot eken. "Apaldý er albayt, Tokmatka kýz tiybeyt" degen ösök, uþak sözdördön birotolo kutulup, kulagýbýz týnçýdý. Bülölüülördün katarýna bat ele koþulduk. Apalým bir cýlga cetpey erkek töröp berip, ogo beter süyünttü. "Tokmat katýn da albay, balaluu da bolboy, kuu baþ ötöt" degen caman sözdör da mizbildirik bolup cogoldu. Aga, ini, car- coro kayra bizdi urmattaþa turgan boldu. Men ata - ene degendi bilbeym. Kýyýr tuugandarýmdýn ata- enelerim cönündögü añgemelerin gana ukkanmýn. Markum atam menen enem Baysoorunduk kýrgýzdardan eken. Karagayluu özöndün boyunda boz üy tigip oturuþkanda, caydýn künü katuu camgýrdan kiyin sel cürüp, üyübüzdü alýp ketip, üy- bülölörübüz büt boydon apat bolot, üç caþtagý men gana alakiyiz menen cuurkan- Hikaye APAL Tokmat söz fakiri bir yiðitmiþ. Hemen çözülerek konuþamadý. Sessizce selamlaþtýktan sonra, iþiyle meþgul olmaya devam etti. Alnýndaki kýrýþýklýklar, ömür yolunun zor olduðunu hatýrlatýr gibiydi. Ýyice tanýþtýktan ve konuþtuktan sonra, hayatýný ve nasýl evlendiðini anlattý. Sevdiði Apal hakkýnda söz açýlýnca, yüzünü buruþturarak, güldü. I - Apal benim sevdiðim, onunla çok çileler çekerek evlendim, dedi Tokmat hüzünlenerek, büyük çýnarýn gölgesinde oturdu, anlattý,- tam otuz yaþýnda evlendim. Siz buna þaþýrmayýn. Bunun kendince bir hikayesi var. Evlendiðimizde, Apal'ýnda yaþý ilerlemiþti. O, o zamanlar yirmi iki yada yirmi üçünde olsa gerek. Hayatta her þey oluyormuþ. Yirmi üç, yirmi beþ yaþlarýnda iken evlenmek istemedim mi sanýyorsunuz. Evlenmek istedim. Fakat hayat ve þartlar yolumu kapatmýþtý. Apal'ýn kaderi de týpký benimki gibiymiþ. -"Bir þeye ulaþmanýn erkeni geçi olmaz" dedikleri gibi, geç evlenmemize karþý bizde herkes gibiydik.hatta hasret çekerek evlenenler birbirine karþý daha sýcak oluyormuþ. "Apal'ý kimse almaz, Tokmat'a kýz varmaz" gibi sözlerden, dedikodulardan kurtulduk, kulaðýmýz biraz rahatladý. Evliler arasýna hemen giriverdik. Apalým bir yýl dolmadan, erkek çocuðu doðurdu, daha çok sevindirdi. "Tokmat evlenemez, çoluk çocuðu da olmaz, kuu baþ olarak geçecek" gibi çirkin sözlerde duyulmaz oldu. Aðabey, kardeþ, arkadaþlar tekrar bize saygý duymaya baþladý. Ben baba-anayý bilmem. Sadece uzak akrabalarýmýn ata-analarým hakkýndaki söylediklerini duymuþtum. Merhum atam ile anam Barskon'lu Kýrgýzlardanmýþ. Çam aðaçlarýyla kaplý, bir ýrmaðýn boyunda boz evde oturduklarýnda, bir yaz günü yaðan büyük bir yaðmurdan sonra, sel boz evimizi yýkmýþ, ailemizin hepsi

2 ga orolup,sayroongo çýgýp kalgan cerimden taap alýþat. Çýnýnda men dale ölüp kalgan ekemin. Birok ayýldagý bir köptü körgön karýya meni koluna ala koyup, dene baþýmdý karap, soo bolgonumdan kiyin baþýmdý suunun agýmýn közdöy karatýp, uzunumdan catkýrat da, bilgen aylasýn kýlat. "A, kudaylaþýp" suunun canýna el cýyýlat. Booruker katýn- bala, karý- caþ debey ölgön ata-enelerimdi, meni ayap çuruldap ýylaþat. Menden baþkalarýn ýn baarýn kýyan cürüp, sel alýp ketet. Men ceñil bolup, cuurkan- töþökkö orolup kalgandýgýmdanbý, soo kalýpmýn. Birok etim kök kayýþ bolup kögöröt. Bilerman karýya ýylagandardý týyýp, ümüttönö beret. "Iylabagýla, kütülbögön kýrsýk degen uþul. Birok Osmon þorduunun calgýz da bolso mýnabu uulu aman-esen kalýþý ýktýmal. Keþigi coktun atý öçpöy, balasý kalsa eken deyt. Anýn canýndapýlardýn baarý unçukpay cýmcýrt boluþat. Calgýz gana küküttönüp küülöngön kýyan suu çambýl öñün surdantýp, kaardana kürküröp agýp catat. Birtikeden kiyin oozumdan suu atýlýp, supsuyuk zañdap ciberemin, dirildep zaaramda çýgat. Oþol ele zamat bir colu kýyýk etip katuu dem alam. "O, beçara, baykuþ, aman kala kör!" dep kempir - kesekter dagý çuruldaþat. Añgýça bolboy cürögüm kagýp, buuluga bakýrýp ciberipmin. "A, kudaylagan" karýya meni koluna la süyünüp, "ak sarbaþýl" aytýp, üyün közdöy cönöyt. El koþo ketiþet. Bir serkesin soyup ciberip, tülöö kýlat. Kiyin oþol karýya meni bagýp alamýn dese, kýyýr tuugandarým namýs kýlýþýp, meni anýn kolunan alýp ketiþet. Ali esimde, segiz- toguz caþýmdan tartýp ele üy tiriçiligine, "kara cumuþka aralaþýp ketkemin. On ceti caþýka çýkkanýmça mekteptin altýnçý klassýn arañ bütkördüm. Ötkön kaarduu soguþtun ekinçi cýlý, on segiz caþka karagan kezimde armiyaga alýndým. Soguþtun ayagýn Berlinge emes, alýský Mançuriyaga çeyin cetkirip kaytkamýn. Albette, tankistter polkunun cookeri elem. Akýrý kelip, buldozer, traktor aydap kalganýmdýn sebebi da oþol cýlý armiyadan demobilizatsiyalandým. Soguþtan kiyinki kayra kuruu cýldarýnda pahta talaalarýna da tehnikalýk küçtör kerek boldu. Den sooluguma karap men da Fergana öröönünö ciberilip catkan komsomoletster menen birge cönögömün. Çýnýnda al kezde den soolugumdun kemçil cagý bar ele. Karañday soguþtun kesepeti tiygen. Bir neçe kündör boyu kar boroonduu açýk talaada salgýlaþýp cürgönübüzdö, katuu suuktun saldarýnan moynuma buurçaktay bolup, kandaydýr bezder payda boldu. Al ce oorubayt, ce cogolboyt. "Eçteke emes, cýluu alýp cürö ber" dep tim koyuþkan. Birok soguþta emnenin cýluu cürgönü, calañ boz þinel menen dalay kar- boroonduu suukta kalçumun. Üþüsöm bayaký buurçaktay bezder çoñoyo tüþöt, cýlýsam kayra kiçireye kalat. Degi bul kesel cýluuluktu süyö turgandýgýna közüm cetken. Cýluu cüröyün dep arak menen spirtti flyagalarga tolturup cürüp cutkan kündörüm da bolgon. Birok araktýn "cýluulugu" al dartka cön ele býçaktay tiygen. Uþul sebepten ulam içimdikten kol üzdüm. Künü bügünkügö çeyin arak degendi oozuma albaymýn. Al darttýn maga uþunday paydasý da tiydi. Armiyadan boþonup tündüktögü aylýma barsam, dagý suuk tiyip ildetim kabýldap ketti. Oþondon kiyin tüþtüktün ýsýgýn samadým da kaldým. Tüþtükkö mehanikter ciberilip ölmüþ. Sadece alakiyiz (keçe) ve yorgana sarýlý halde, dere kenarýnda beni bulmuþlar. O zamanlar üç yaþýndaymýþým. Aslýnda bende ölmüþüm, fakat köyde bulunan çok þeyler görmüþ bir yaþlý, beni eline almýþ, vücudumu kontrol etmiþ ve sað olduðumu anlayýnca, baþýmý suyun akýþ yönüne çevirerek, boylu boyunca yatýrmýþ ve elinden gelen her þeyi yapmýþ. Halk "Ah Allahým" diyerek suyun kenarýna toplanmýþ. Kadýn, çocuk, ihtiyar, genç demeden, ölen ata analarým için, bana acýdýklarý için hepsi aðlamýþlar. Benden baþka kurtulan olmamýþ, herkesi sel alýp götürmüþ. Ben ise, hafif olduðumdan mý yoksa yorgan döþeðe sarýlý olduðumdan mý, sað olarak kurtulmuþum. Fakat vücudum kök kayýþ gibi morarmýþ. Bilge adam aðlayanlarý susturduktan sonra, ümitle; -Aðlamayýn, beklenmedik felaket dedikleri iþte bu. Fakat zavallý Osman'ýn, yalnýzda olsa bu oðlunun kurtulma ihtimali var. Keþiði olmayanýn adý yok olmadan, oðlu sað salim kalsaydý, dedi. Yanýndakilerin sustu ve sessizlik oldu. Sadece bütün hýrçýnlýðý ile, korkunç yüzünü göstererek su akmaya devam etti. Biraz sonra, aðzýmdan su boþalarak, kusmuþum ve iþemiþim. O an güçlü bir nefes almýþým. 'Aman, zavallým iyileþiver' diyerek yaþlý kadýnlar da o ara konuþuyorlar. Vakit geçmeden kalbim atmaya baþladý, bende baðýrývermiþim. Yaþlý adam beni kollarýna alýp, 'ak sarbaþým' diyerek, evine doðru gitmiþ. Ahalide peþine düþmüþ. Keçi kesip kurban etmiþ. Daha sonra bu yaþlý adam, -ben besleyip büyüteceðim,demiþ, ama uzak akrabalarým arlanmýþ ve beni onun elinden almýþlar. Hala aklýmda, sekiz, dokuz yaþlarýmdan itibaren, ev iþlerinde ve diðer iþlerde çalýþmaya baþladým. On yedi yaþýma bastýðýmda, mektebin altýncý sýnýfýný zor bitirdim. Savaþýn ikinci yýlý, on sekiz yaþýndayken askere alýndým. Savaþýn sonunu Berlin'e kadar deðil, ta Mançurya'ya kadar götürdüm ve döndüm. Tankçýydým tabii. Döndükten sonra, buldozer, traktör sürmemin sebebi de bu.1947 de askerden terhis oldum. Savaþtan sonra, Yeniden yapýlanma yýllarýnda, pamuk tarlalarýnda teknik elemanlara ihtiyaç duyuldu. Bende saðlýðýmý düþünerek, Fergana vadisine gönderilen Komsomollar ile birlikte yola çýktým. O zamanlar gerçektende savaþ yýllarýndan kalan saðlýk sorunlarým vardý. Birkaç gün süren, karlý, fýrtýnalý açýk alanda savaþýrken soðuk almýþým. Boynumda burçak büyüklüðünde þiþlikler oluþtu. Aðrýmýyordu ama kaybolmuyordu da. "Önemli deðil, sýcak tut" diyerek, ilgilenmediler. Fakat savaþta sýcak tutmak ne mümkün. Sadece boz palto ile karlý, fýrtýnalý soðukta kalýrdým. Üþüdüðüm zaman burçak büyüklüðündeki þiþlikler, biraz daha büyüyor, ýsýndýðým zamanda þiþlikler iniyordu. Bu hastalýðýn sýcaðý sevdiðini anlamaya baþlamýþtým. Sýcak gezeyim diye, içki ile ispirtoyu mataralara doldurup, içtiðim günlerde oldu. Fakat içkinin sýcaklýðý, bu derde býçak gibi dokundu. Bu sebepten git gide içkiden uzaklaþtým. O günden bu güne içkiyi aðzýma almam. Bu derdin faydasý da bu oldu. Askerden terhis olduktan sonra, kuzeydeki köyüme gittiðimde, yine soðuk aldým ve illetim yine arttý. Ondan sonra güneyin sýcaðýný özler oldum. Güneye mühendisler gönderilirken, herkesten önce dilekçe ver-

3 catkanda baarýnan murda arýz bergenimdin sebebi oþondon boldu. "Katda barsam da bir turmuþ, baarý bir öz cerim, öz elim emespi" dep oylodum. Oþentip, bir tobubuz Calal-Abaddagý oblasttýk ayýl çarba bölümünün karamagýna keldik. Meni Bazar-Korgon MTSine ciberiþti. Kanday maþina tuþ kelse, oþonu aydooçu boldum. Soguþtun kaarýna kalgan çarbaný kalýbýna keltirüü, pahtanýn molt tüþümün aluu, kýynalgan eldin turmuþun cakþýrtuu küröþü oñoy bolgon cok. Isýkka kaktalýp cürüp cer da aydadým, çigit da ektim, maþina menen pahta da terdim. Bayaký kabýldanma dart da ketip, tüþtüktün ýsýgý caktý. Den soolugumdu kalýbýna keltirip aldým. Týnçtýk turmuþrun tiriçiligin sagýnýp kalgan caným caydýrkýþtýr týnbay iþtep cürüp, oþol arada beþ- altý cýldýn kandayça ötüp ketkenin bilbey da kalýpmýn. Anan kalsa ubakýt degeniñ ayrýplandan da tez uçat okþoyt. Caþýmdý eseptesem cýyýrma toguzdan otuzga karap ketipmin. Ce mende"turmuþ kur, öz tiriçiligindi da oylo" degen ata- ene, bir tuugan bolsoçu. Men katarluular alda kaçan üylönüp, bala- çakaluu da bolup alýþýptýr. Bir turup özümdön-özüm ardandým. "Murda soguþtun, oor uçurdun zaldarý tiydi ele, emi emne kýlýp cürömün" dep da býþaymanmýn. Baarýnan da MTSte iþtegen Dusya attuu boydok, caþ ayaldýn: "Saga emi kýz tiymek bele, andan körö mendey cubandardan birdi kuçaktabaysýñbý..." dep ardantkanýn kanteyin. Menin taalayýma buyurgan okþoyt, oþol cýlý cazga maal Calal-Abaddagý mehanizatorlor kursun bütüþköndör keliþti. "Bizge bir traktorçu kýrgýz kýz keldi tokmat, canýñ bolso emi oþonu inerginiñ"- dedi bir teñtuþum çýn peyli menen kubana bildirip. Caþýrýp ne kýlayýn, uþul sözdü ukkandan kiyin özümdön-özüm delöörüp kaldým. Antken menen bir cagýnan kandaydýr kaltaarýp çoçulanam. "Traktorçu kýrgýz kýz" degen sözdün özü maga ötö ele martebelüü, süykümdüü uguldu. Köñülümdü cýlýtýp, cürögümdü kýtýgýlay baþtadý. Kandaydýr cakýn körünöt. Aný menen otum küyüþö turganday sezem. Esimdi cýyýp oylonup körsöm, süyüngönümdön da çoçulap, kaltaarýganým küçtüüröök. Munun sebebin üylönüü baralýmdan uzagýp ketkenime kördüm. Dusyanýn ardantkaný bolso, cürögümdön ketpeyt. Apaldýn özün körbögönüm menen "traktorçu kýrgýz kýz "ekendigine, meni menen birge iþtey turganýna özümçö kursantmýn. "Al kýz meni menen taanýþabý, cokpu? Taanýþkan kündö da anýn türü-tüsü, cürüþ-turuþu, akýl-esi kanday?". Bul cagý menen da iþim cok. Kanday bolbosun aný menen taanýþkým kelip, cürögüm toktono albay kaldý. Birok taanýþuunun da dalay maþakatý boloru esimde. II Bir mandem bolgon okþoyt, Apal traktorun cürgüzö albay abdan ubaralandý. Beti baþý mayluu-köö bolup terdep, saamaylarý betine tüþüp cüdödü. Mayluu-köölüü kolunun sýrtý menen közünö tüþkön saamayýn ulam kayra sýlap koyup, motor menen alýþtý. Motordun aldýna cata kalýp da, tigil, bul tetikterin karap karmalayt, eç ayla bolbodu. Açkýçtý ala koyup, eki koldop abdan katuu tolgop da kördü, tük ot albadý. Cedep ýza bolgondon kiyin açkýçtý cerge bir urup, mayluu-köölüü kolunun sýrtý menen betin basa, erdin kemþeñdetip, ýylap da ciberdi. Borozgo barýp, býþaktap oltura da ketti. Bir baylam kýzýl coolugu celkesine tüþüp ketken. Kömürdöy kara çaçý küngö çagýlýþýp memin sebebi de buydu. "Nereye gitsem, bir ömür, hepsi bir öz memleketim, öz elim deðil mi" diye düþündüm. Böylece, bir kýsmýmýz Calal-Abad'taki bölgesel tarým bölümü müdürlüðüne geldik. Beni Bazar-Korgon MTS'ne gönderdiler. Nasýl araba denk gelirse, ona sürücü oldum. Savaþýn kahrýna kalmýþ çiftliði kalýbýna getirme, pamuðun bol ürününü alma, zorluk çeken halkýn hayatýný iyileþtirme güreþi kolay olmadý. Sýcakta kavrularak yer de sürdüm, çiðit de ektim, araba ile pamuk ta topladým. Bayaðý kabullenme dert de gitti, güneyin sýcaðý yaradý. Saðlýðýmý yerine getirebildim. Sakin yaþamýn geçimini özleyen caným, yazdýr-kýþtýr, durmadan çalýþýp, o arada beþ altý yýlýn nasýl geçip gittiðini bilememiþim. Üstelik, vakit dediðin uçaktan da tez uçara benziyor. Yaþýmý saydýðýmda, yirmi dokuzdan otuza doðru gitmiþim. Yada bende "Hayat kur, kendi geçimini de düþün" diyen, ata-ana,akraba olsa. Benim gibiler çoktan evlenip, çoluk çocuklu da olmuþlar. Kendimden kendim utandým. 'Önce savaþýn, aðýr dönemin zararlarý dokunmuþtu, þimdi ne yapýyorum' diye de piþmaným. Hepsinden de MTS'de çalýþan Dusya adlý bekar, genç kadýnýn: "Sana artýk kýz varýr mý, onun yerine benim gibi kadýnlardan birini kucaklamaz mýsýn..." diye utandýrmasýna ne diyeyim. Benim kaderime yazýlmýþ galiba, o yýl, yaza doðru, Calal-Abadtaki araba tamirciliði kursunu bitirenler geldi. "Bize bir traktörcü kýz geldi Tokmat, canýn varsa þimdi onu kendine çek"- dedi bir arkadaþým samimiyetle sevinerek. Saklayýp ne yapayým, bu sözü duyduktan sonra kendi kendime heyecanlandým. Yinede bir taraftan korktum. "Traktörcü Kýrgýz kýz" sözü bana oldukça yüce, sevimli geldi. Gönlümü ýsýtýp, yüreðimi gýdýklamaya baþladý. Nasýlsa olduysa yakýn görünüyor. Aklýmý toplayýp düþününce, sevincimden de, irkilip, korkmam güçlü. Bunun sebebi olarak ta evleneceðim insandan uzaða gitmemi gördüm. Dusyanýn dediði olursa, yüreðimden gitmez. Apal'ýn kendisini görmememe raðmen, "Traktörcü Kýrgýz kýz" olduðuna, benimle birlikte çalýþacaðýna kendimce mutluyum. "O kýz benimle tanýþýr mý, tanýþmaz mý? Tanýþtýðý günde de onun þekli þemali, yürüyüþü, duruþu, aklý fikri nasýl? Bu yönüyle de iþim yok. Nasýl olursa olsun onunla tanýþmak isteyip, yüreðim duramaz oldu. Fakat tanýþmanýn da bir sürü meþakkati olacaðý aklýmda. II Bir þey olmuþa benziyor, Apal traktörünü çalýþtýramayýp bayaðý uðraþtý. Yüzü baþý yaðlý kir oldu terledi, saçlarý yüzüne dökülüp zorlandý. Yaðlý elinin sýrtýyla gözüne düþen saçlarýný sürekli arkaya atarak, motorla uðraþtý. Motorun altýna yatýp, o, bu parçalarýný elledi, hiç çare olmadý. Anahtarý alýp, iki eli ile oldukça sert bir þekilde çevirdi ve baktý, hiç çalýþmadý. Sinirlenerek anahtarý yere fýrlattý, yaðlý elleri ile yanaklarýný kavrayýp, aðzýný bozarak aðlayýverdi. Boroza gidip oturdu. Bir baðlamlýk eþarbý omzuna düþtü. Kömür gibi siyah saçý güneþte yansýyarak parlýyordu. Yere yattýðýndan mavi iþ elbisesinin sýrtý toprak. Güneþte yanmýþ boynu,

4 caltýrayt. Cerge catkandýktan kök fufaykasýnýn dalýsýnan beri topurak. Küngö çagýlýþkan moynu mala-küröñ bolup, cumuru kulagýnýn sañoorundagý kýzýl közdüü, içke iymek, kümüþ söykösü eçkirgen sayýn kýymýl- kýymýl etet. Eki böyrögü bülküldöyt. Kara közünön kuyulgan bermet caþý tolmoç kara toru betin cuup, þýmalangan cumuru bilegine tüþüp catat. Baylanýp kalgansýp mehanik Sergey Andreyeviç da keçikti. Al erteden beri tameki tartpay kumarý tutup, koñþu traktorçulardan tameki izdep ketken.kandaydýr bir kiçine tetiktin kesepetinen traktor doktop kaldý okþoyt. Sergey bolso daroo cürgüzö koymok. Kurstu cañýdan ele bütkörüp aydoogo kiriþken, birok, ali tacrýybasý cok Apal kantip ýzalanbasýn. Anýn üstünö birge okugan kýrgýz kýzdardan traktor aydap kalganý calgýz ele oþol. Dalayý "albul" degen þýltoolordu betterine karmap, iþtebey ketip kalýþtý. Alardý körgön kýzýnýn traktroçu bolup kalganýn caktýrbagan apasý Umsunay tündö da cemelegeni esine tüþüp, ogo beter içi küydü. Eski pikirlüü enesi dagý bir iþten ulam da kýzýn bul colu abdan ýza kýlýp, katuu aytkan ele. - Kýzým, traktor kursunan bolboy cürüp okuduñ. Erkekterden beter þým kiyip, körükçüdöy bolup traktor aydap, kýynalýp da cürösüñ. Bul kesip oñoy bolso seni menen birge okugan kýzdar bet aldýnan ketip kalýþpas ele. Tilimdi al, sen dele traktor aydoodon boþongunuñ! Ookatýbýz mýnday dele ötöt. Atañdan kalgan agorod, koroo cayýbýz degi bar. Sabiz, pýyaz aydap bazarga satsak da ookat kýlarbýz. Kuday baktýñdý açsa, sag dele bir buyrugan küyöö turgandýr. Eger makul bolsoñ Mamýrga ele turmuþka çýksañ cakþý bolor ele. Kança kýlgan menen atanýn balasý, murunku söök-tamýrýbýzdýn tukumu. Ulgayganýnan tartýnba. Kayra özüñdön uluu, tiþ kakkan kiþi bapestep cakþý bagat. Til al kýzým, balançanýn "çoñ kýzý" degizbey turmuþka çýk. Apal apasýnýn uþul sözdörünö abdan teginip açuusu kelgen. - Apa, sen kaalagan Mamýrga turmuþka çýkkandan körö traktor aydap cürüp, tak ötkönüm cakþý,degen. Mýna uþunday sözdön ulam Apal kapalangan boydon talaaga, traktor aydaganý ketip kalgan. Mamýrdýn kim ekendigin da esine tüþürgön. Mamýr caþý elüülörgö çamalap kalgan kiþi. Murunku ayalýnan karý cana ooruluu dep bölünüþüp ketip, caþ kelin kýzdarga köz artýp cürgön ceksurdun biri. Umsunayga akça, ookat cagýnan cardamdaþýp eski söök tamýrlýgýn kolko kýlýp, anýn baþýn aylandýrýp cüröt. "Umsunay karýsam da caþtay körsün, ilgerten kuday degen kuda-söök elek. Balasý emes, ömür boyu özünö kýzmat kýlýp ötöyün. Kýzýn maga bersin, kara emgekke salýp maþina aydatýp kýzdý kor kýlbasýn" dep ayttýrýptýr. Ceñ içinen Umsunaydý akça menen da razý kýlýptýr.mýna oþogo Umsunay cýmýrýlýp, kýzýn Mamýrga ügüttöp kalgan. Apalga akýl aytýp, col körsötö turgan ele enesi boluçu. Özünön kiçü inisinen emnenin akýlý. Birok enesi uþunday sözdördü aytýp cürögün abdan çayýlttý. Kapa bolup cumuþka kelse, maþinasý dacürböy kalýp, kýcýrý ogo beter kaynap, içi küydü. Apal borozdun üstündö, eki kolun tizesine koyup köpkö çeyin olturdu. Nýmduu borozdun sýzý ötköndüktöntraktordun üstündögü kürmösün aldý da, aldýna taþtap koydu. Mehanik kelip maþinaný oñdop beriþin küttü. esmer, yuvarlak Kulaðýnýn memesindeki kýzýl gözlü, ince küpe, gümüþ küpesi hýçkýrdýkça kýpýr kýpýr ediyordu. Ýki böbreði kýpýrdýyordu. Kara gözlerinden dökülen boncuk yaþý, dolgun esmer yüzünü yýkayýp, dürülmüþ yumru bileðine dökülüyordu. Baðlanýp kalmýþ gibi, mekanik Sergey Andreyeviç'te gecikti. O sabahtan beri sigara içmediðinden, tiryakiliði tutup, komþu traktörcülerden sigara aramaya gitmiþti.her hangi bir küçük parçanýn yüzünden traktör durmuþa benziyordu. Sergey olsaydý hemen yürütürdü. Kursu daha yeni bitirip, sürmeye baþlamýþlardý, fakat, hala tecrübesi olmayan Apal nasýl gücenmesin. Üstelik, beraber okuduðu Kýrgýz kýzlardan traktör süren yalnýzca oydu. Bir çoðu 'o, bu' gibi bahaneleri yüzlerine tutup, çalýþmadan gittiler.onlarý gören, kýzýnýn traktörcü olmasýný istemeyen annesi Umsun ay, akþamleyin sitemini hatýrladý, daha da içi yandý. Eski fikirli annesi de bir iþten dolayý, kýzýný bu defa oldukça azarlamýþ, sert konuþmuþtu. - Kýzým, traktör kursunda, inat edip okudun. Erkeklerden beter pantolon giyip, körükçü gibi olup, traktör sürerek sýkýntý da çekiyorsun. Bu meslek kolay olsa, seninle beraber okuyan kýzlar ilk günden gitmezlerdi. Beni dinle, sende traktör sürmekten vazgeç! Günümüz böyle de geçer. Babandan kalan bað, bahçemiz de var. Havuç, soðan eker, pazarda satarak ta geçiniriz. Allah bahtýný açarsa, sana da yazýlmýþ bir eþ vardýr. Eðer kabul edersen Mamýr'la evlensen iyi olurdu. Nede olsa atanýn oðlu, eski dünürümüzün soyundan. Yaþlý olmasýndan çekinme. Aksine kendinden büyük, diþ geçiren kiþi özenle bakar. Dinle kýzým, filancanýn 'büyük kýzý' dedirtmeden evlen. Apal annesinin bu sözlerine çok sinirlendi, - Anne, senin istediðin Mamýr'la evlenmektense, traktör sürerek, bu þekilde yaþamam daha iyi, demiþ. Ýþte bu sözden dolayý Apal, üzgün bir þekilde, traktör sürmek için çýkýp gitmiþ. Mamýr'ýn kim olduðunu da aklýna getirdi. Mamýr yaþý ellilerde olan biriydi. Önceki eþinden yaþlý ve hasta diye ayrýlmýþ, genç gelin, kýzlara göz koyan suratsýzýn biriydi. Umsunay'a para, yiyecek yardýmý yaparak, eski akrabalýðýný kullanarak onun baþýný döndürüyordu. ' Umsunay yaþlanmýþ olsam da genç gibi görsün, eskiden, Allah diyen dünürdük.evladýna deðil, ömür boyu kendisine hizmet edeyim. Kýzýný bana versin, aðýr iþlere salýp, araba sürdürerek, kýzý hor etmesin'. Diye söyletmiþ. Yen içinden (gizlice) Umsunay'ý para ile de razý etmiþ.ýþte bunun için Umsunay sinsice, kýzýný Mamýr'a öðütlemiþ. Apal'a akýl verip, yol gösterecek olan da annesiydi.kendisinden küçük kardeþinden neyin aklý! Fakat annesi bu gibi sözler söyleyerek yüreðini oldukça üzdü. Üzülerek iþe geldiðinde ise arabasý da çalýþmayýp, siniri daha da beter kaynayýp, içi yandý. Apal borozun üstünde, iki elini dizine koyup, uzun bir zaman oturdu. Nemli borozun soðuðu geçtiðinden traktörün üstündeki elbisesini aldý ve altýna býraktý. Mekaniðin(araba tamircisi) gelip arabayý tamir etmesini bekledi.havanýn sýcaðýnýn boynunu, yanaðýný sýzlatarak

5 Kündün ýsýgý moynun, caagýn týzýldat çýmçýganýn tootup da koyboyt. Topuraktan çýgýp catkan gazopayanýn söngögün alýp, borozdun cýltýrak betin çiymelep oygo çömüldü. Surmaluu közünün uzun kirpikteri nýmdanýþýp, biri-birine koþulup kalýptýr. Közünün kýçýktarýnda möltürögön bermet tamçýlar cýltýrayt.kapkara közünün karegi caanga cuulgan kara alçaday. Dayýma kündö, celge tiyip cürgöndüktönbü, közünün aylanasýnda birin-serin mayda býrýþtar baykalat. Tokmat Apalga mýna uþul uçurda coluktu. Apaldýn kanday bolup cürgönün kim bilsin,tokmat Apaldý körgön sayýn içi cýlýp, kurbusunun "canýñ bolso traktorçu kýrgýz kýzdý imere tart"degeni esine tüþör ele. Aydoonu aralap kele catkan biröönün dobuþun Apal sezdi da, moynun burup kýlçaya karadý. Kepkaçan, köynögünün ceñin karuusunaçeyin türüngön Tokmattýn kele catkanýn kördü da, közünö tüþkön saamayýn öödö kýlýp, bir az oñdonup olturdu. "Özünçö bir cumuþ menen kele catkandýr" dep oylodu. Apaldýn kýlçaya karap, saamayýn, celkesine tüþkön bir baylam kýzýl coolugun oñdop tüzölö olturganýn körgön Tokmattýn cürögü ordunan kozgolup dikildey baþtadý. Sözdü emneden baþtraýn bilbeyt. Uçur bolso oydoguday. Apal een, capadan-calgýz olturganýn körçü. Mýndayda kýzdýn cürögün cýlýta turgan söz taap süylöp, oyun bildire albasa kaçan bildiret. Apalga cakýndagan sayýn cürögü alýp uçtu. - Salamatsýzbý, karýndaþ, traktoruñuz toktop kaldýbý? Tokmattýn oozuna adegende uþul söz keldi. Ünü baþkaça çýgýp, kargýldangansýp kaldý. Apal anýn ünün da, ününön murda "karýndaþ" degen sözün da caktýrgan cok.mýnday sözdü Apalga dalay cigitter aytýp, kýcýrýna tiyer ele. Al emi murda biröögö aytýp cürbögön bul söz Tokmattýn oozuna kaydan kele kaldý? Dale moynun kýñýraytýp, topuraktý çiymelep olturgan Apal Tokmatka uguza, caktýrbaganday dobuþ menen unçuktu: - Traktorum toktop kalganýn körböy turasýzbý? Ooba, toktop kaldý. Tokmat emne dep aytarýn bilbey kürmöldü. Bir za sürdügö tüþüp, Apaldý tike karadý. Al emne üçün mintip, ötö kapaluu bolup olturganýna tüþünö albadý da, unçukpay traktordu közdöy bastý. Traktordun týyak-buyagýn abaylap karay baþtadý. Bir otura kalýp, bir tura kalýp kamkordono arekettendi. Közün keede süzüp, keede çoñ açýp, anýk ustat tarizdendi. Oþol uçurda Apal moynun burup al caktý karadý. Tokmat çýndap ele kiriþip, motordun buzulgan cerin izdedi. Apaldan cabdýk, aný-munu da suragan cok. Kombenzonunun çöntögündögü açkýçýn alýp, kampañdap motordun oy-boyuna koybodu. Bir azdan kiyin cürgüzüp da kördü. Motor týtýray tüþüp, kayra baýldý. Can- dili menen arekettengen Tokmat buzulgan tetiktin dagý birdemesin körö koygonsup, kayradan kiriþti. Al emi Apal çýdap otura albay ordunan turup, Tokmattýn canýna basýp keldi. Tokmattýn kýymýlý, ýmþýgan çýmýr beti, kapkara bogon içke murutu, cýluu cüzü Apaldý özünö tartý. Kýymýl areketine karaganda maþinaný, motordu eñ elecakþý bilet eken. Koldoru da epçil, þamdagay. Bir azdan kiyin Tokmat maþinaný cürgüzüp da ciberdi. Motordun tamagý açýla tüþkönsüp, baþkaça dobuþ menen kürküröp iþtey baþtadý. - Rakmat cardamýñýzga! - dedi Apal, cerde catkan kürmösün alýp, traktorgo minmekçi boldu. çimdiklemesini hiç umursamadý. Topraktan çýkan gazopayanýn söngögün alýp, borozun parlayan yüzünü çizerek, düþüncelere daldý. Sürmeli gözünün uzun kirpikleri nemlenerek, birbirlerine karýþmýþtý. Gözünün girintilerinde berrak boncuk damlalar parlýyordu.kapkara gözbebeði yaðmura yýkanmýþ siyah kiraz gibiydi.her gün, yele deðmekten mi, gözünün çevresinde az çok ufak kýrýþýklýklar görünüyordu. Tokmat Apal'a tam bu sýrada rastladý. Aral'ýn nasýl bir durumda olduðunu kim bilsin, Tokmat Apal'ý her gördüðünde içi ýsýnýp, akranýnýn 'canýn varsa traktörcü Kýrgýz kýzý kendine çek' demesi aklýna gelirdi. Tarlayý aralayarak gelen birinin sesini sezdi ve boynunu çevirerek baktý. Ne zaman, gömleðinin yenini bileðine kadar dürmüþ Tokmat'ýn geldiðini gördü ve gözüne gelen kakülünü yukarý kaldýrarak, bir az düzelerek oturdu. 'Özel bir iþle geliyordur' diye düþündü. Apal'ýn dönüp bakarak,kakülünü, ensesine düþen bir baðlam kýzýl eþarbýný düzelterek oturduðunu gören Tokmat'ýn yüreði yerinden oynayýp hýzlý hýzlý çarpmaya baþladý. Sözü nerden baþlayacaðýný bilemedi. An olsaydý düþündüðü gibi. Apal'ýn ýssýz, yapayalnýz oturduðunu görürdü. * Ýþte böyle bir durumda kýzýn yüreðini ýsýtacak sözü bulup, düþüncesini anlatamazsa ne zaman anlatacaktý. Apal'a yaklaþtýkça yüreði uçuyordu. - Ýyi misiniz, karýndaþ, traktörünüz çalýþmýyor mu? Tokmat'ýn aðzýna ilk olarak bu sözler geldi. Sesi daha baþka çýktý,boðazý týkanmýþ gibi kala kaldý. Apal onun sesini de, 'karýndaþ' demesini de beðenmedi.bunun gibi sözleri nice yiðitler söyleyip, sinirine dokunurdu. Oysa önceden birine söylemediði bu söz Tokmat'ýn aðzýna nasýl geliverdi? Hala boynunu çevirip, topraðý çizerek oturan Apal ; Tokmatýn duyacaðý bir sesle; - Traktörümün çalýþmadýðýný görmüyor musunuz? Evet, çalýþmýyor. Tokmat ne diyeceðini bilemeden sustu. Bir az utanarak, Apal'a baktý. Onun neden böyle oldukça üzgün bir þekilde oturduðuna anlam veremedi, hiç konuþmadan traktöre doðru yürüdü. Traktörün orasýna burasýna itinayla bakmaya baþladý.bir oturup, bir kalkarak özenle uðraþtý. Gözünü bazen süzerek, bazen iyice açarak, iyi bir usta gibi görünmeye çalýþtý. Tam o sýrada Apal boynunu çevirerek o tarafa baktý. Tokmat gerçekten de uðraþarak, motorun bozulmuþ yerini aradý. Apal'dan araç gereç veya baþka bir þey de istemedi. Ýþ elbisesinin cebindeki anahtarýný alýp, motoru tamir etti. Biraz sonra da çalýþtýrdý ve sürdü.. Motordan ses geldi ve sustu.tüm samimiyetiyle çabalayan Tokmat bozulan parçanýn yine bir þeyini görmüþ gibi, tekrar uðraþmaya baþladý. Apal dayanamayýp yerinden kalktý, Tokmat'ýn yanýna geldi.tokmat'ýn hal hareketi, dolgun yüzü, simsiyah ince býyýðý, sýcak yüzü Apal'ý kendine çekti. Haline bakýlýrsa traktörü, motoru çok iyi biliyor. Elleri de mahir, hýzlý. Biraz sonra Tokmat traktörü çalýþtýrýverdi. Motorun boðazý açýlmýþ gibi, baþka sesle gürleyip çalýþmaya baþladý. - Teþekkür ederim yardýmýnýz için! - dedi Apal, yerde yatan elbisesini alýp, traktöre binmek istedi.

6 - Rahmat aytkýday dele cumuþ emes eken, may ötkörgüçkö gana kir turup kalýptýr, oþonu tazaladým. Emi ayday berseñ bolot. Bul sözdü Tokmat, Apaldý alagdý kýlgýsý kelip, dale süylöþüp, toktoy turuunu kaalap aytkan ele. Birok Apal traktorgo minip ayday baþtadý. "Traktordu oñdoboy dale koyo tursam bomok eken" dep Tokmat içinen ökündü. Özünün ötö ele ak köñüldülüügün, batýmsýzdýgýn sezdi. Traktor aydaþý çýyrak, kelbettüü Apaldý cal-cal karap, sanaasýna alda emneler tüþtü. Uþunçalýk erkin colukkan kýz menen keñiri süylöþö albagandýgýna buþayman bolup Tokmat kelgen cagýn közdöy buruldu. Birok Apaldýn köñülü imerilip, içi cýlýp kalganýn tuyungan cok. Buzulgan traktordu oñdop berip, cardamdaþkaný Apal üçün calýnduu söz aytýp, cürök sýrýn bildirgenge barabar bolgonun sezbedi. Ildýy karap oylonup kele catýp ýþkýrýk aralaþ ündü ugup, baþýný kötördü. Kostumun iynine taþtap, köynögünün cakasýn cagdaytýp açýp salgan, kozýrogu mayrýk furajkasý bir cak çekesine oop ketken mehanik Sergey tigindeyden cay basýp kele cattý. Kaadasýnça bakýldap tamaþaladý: - Ýþ, Tokmat þaytan! Menin üyrönçük kýzýmdý añdýp kalgansýñ go? Een kezde akmalap kelgensiñ beym, a? Dosum baykap cür! Menin küçümdü alagdý kýlýp, brigadamdý artka tartkýn kelebi, a? Mýnday kýlmýþýña men çýday albaym, bilip koy! - Sereja, menden þektenbe. Andan körö, tamekin bolso bir çektir. - Tamekige þýltooloboy ele koy, þaytan. Tameki tartkýn kelse men barda kelbeysiñbi? - Zalaldýgým cok, þekþibe, kýzýñdýn maþinasý buzulup,toktop kalgan eken kelip oñdop berdim. Al maþinasýn cürgüzö albay ýylap, kapa bolup olturuptur. - Koyçu! - Sergey tamekisinin tübünö tükürö ýrgýtýp serpildi. - Buyrubasýn tamekim cok. Uþul bir tartým tamekini izdep, oydun ayagýna barýp keldim. Oþentip Apal ýylap olturuptur deçi. Maþinanýn emnesi buzuluptur? - May ötkörüüçüsü buzuluptur. - Rakmat, cardamddaþkanýña, Tokmat! Apaldýn tacrýybasý emi gana artýlýp kele catat. Degi epçil, estüü kýz. Birok kandaydýr bir kapasý bar go dep oyloymun. Keede özünön - özü ulutunup kalat. Keleçegin, turmuþun oyloytko? - Iktýmal. - Boygo cetken kýzdýn kapasý köbünçö ceke turmuþuna baylanýþtuu bolot da. Koluñdan kelse uþul kýzga üylönsöñçü, Tokmat. - Üylönüügö þaþkan emesmin, dale þaþpaymýn. Balança kýzga üylönömün dep ayta albaymýn. Degi, cakýn arada üylönömün go. - Üylönsöñ ele uþul Apalga üylön, mýnday kýz kayda? Buga cetseñ baktýñdýn açýlganý! - dep Sergey tuurasýn aytýp, traktorun közdöy bastý. Tokmattýn köñülü ogo beter tolkup, cürögü calýndadý. Baþka go baþka, anan içinde tük kiri cok, kimge bolso çýndýktý, tuuralýktý aytkan Sergeydin sözü da taasir kýldý. <... > - Teþekkür edilecek bir iþte deðilmiþ, yað süzgecine kir dolmuþ, onunu temizledim.þimdi sürebilirsin. Bu sözü Tokmat, Apal'ý oyalamak için, daha konuþup, beraber olmayý istemiþti. Fakat Apal traktöre binip sürmeye baþladý. 'Traktörü tamir etmeden biraz daha dursaymýþým' diye Tokmat içten içe hayýflandý.kendisinin fazlaca iyi niyetli, çekingenliðini sezdi. Traktör sürüþü cevval, görkemli Apal'a tez tez bakarak, aklýna neler geldi. Bu kadar yalnýz rastlayan kýz ile rahat konuþamadýðýna piþman olup Tokmat geldiði yöne doðru döndü. Fakat Apal'ýn gönlü düþüp, içinin ýsýndýðýný fark etmedi. Bozulan traktörü tamir edip, yardýmlaþtýðý Apal için güzel sözler söyleyip, yürek sýrrýný anlatmakla ayný olduðunu sezmedi.yere bakýp düþünerek gelirken, ýslýkla karýþýk sesi duyup, baþýný kaldýrdý. Ceketini omzuna atýp,gömleðinin yakasýný açmýþtý, önü buruþmuþ þapkasý alnýnýn bir tarafýna kaymýþ mekanik Sergey yavaþça yürüyerek geliyordu. Adetince gür bir sesle takýldý: - Ýþ, Tokmat þeytan! Benim öðrenci kýzýmý mý gözlüyorsun? Sakin bir anda gelmiþsin, e? Dostum dikkat et! Benim gücümü oyalayýp, ekibimi geçmek mi istiyorsun? Böyle bir suça ben dayanamam,bil! - Sereja, benden þüphe etme. Onun yerine sigaran varsa ver. -Sigarayý bahane etme, þeytan. Sigara içmek istiyorsan ben varken gelsene. -Zararým yok, þüphe etme, traktörü bozulmuþ, çalýþmýyormuþ, gelip tamir ediverdim.o traktörünü yürütemeyip aðlayýp, üzgün bir þekilde oturuyordu. -Býraksana! - Sergey sigarasýnýn dibine tükürürcesine atýverdi.- Kýsmetine sigaram yok. Þu bir içim sigarayý arayýp, buranýn sonuna kadar varýp geldim. Demek Apal aðlayýp oturuyordu, desene. Traktörün nesi bozulmuþ. -Yað filtresi bozulmuþ. -Teþekkürler, yardýmlaþmana, Tokmat! Apal'ýn tecrübesi þimdi artýyor. Zaten uz, akýllý kýz. Fakat nasýlsa bir sýkýntýsý var galiba diye düþünüyorum. Bazen kendi kendini unutur. Geleceðini hayatýný düþünüyor herhalde. - Ýhtimal. -Yaþý gelmiþ bir kýzýn çoðunlukla özel hayatýna baðlýdýr. Elinden geliyorsa bu kýzla evlensene Tokmat. -Evlenmek için hiç acele etmedim, hala acele etmem.filanca kýzla evleneceðim diye de bir þey söyleyemem.herhalde yakýn zamanda evleneceðim. -Evleneceksen þu Apal'la evlen, böyle kýz nerde.bu kýza kavuþursan bahtýn açýldý demektir.!-diye Sergey doðrusunu söyleyerek, traktörüne doðru yürüdü. Tokmat'ýn gönlü daha da heyecanlanarak, yüreði alevlendi. Baþkasý baþka, onun kalbinde azýcýk bile kiri yok, kime olsa gerçeði, doðruluðu söyleyen Sergey'in sözü de etkiledi. <... >