Kahramanmaraş ta Buğday Ürününe Karışan Yabancı Ot Tohumlarının Belirlenmesi

Transkript

1 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 Kahramanmaraş ta Buğday Ürününe Karışan nın Belirlenmesi Nihat TURSUN, Zekeriya KANTARCI, Mehvail SEYİTHANOĞLU Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Kahramanmaraş ÖZET: Bu çalışma Kahramanmaraş ta buğday ürününe yabancı ot tohumlarının ne oranda karıştığını belirlemek amacıyla yılları arasında toplam 180 adet buğday örneği kullanılarak yapılmıştır. Örnekler tam şansa bağlı olarak alınmıştır. Kahramanmaraş bölgesinde buğdaya en az 32 tür yabancı ot tohumunun karıştığı saptanmıştır. Kahramanmaraş il genelinde 1 kg ürüne sayısal olarak adet, ağırlık olarak ise gr yabancı ot tohumunun karıştığı belirlenmiştir. Afşin ilçesi adet/kg buğday ürünü ile sayısal olarak en fazla karışıma sahip olan yer olurken, ağırlık olarak gr ile Elbistan ilçesi olmuştur. İl genelinde en fazla karışan yabancı otun Sinapis arvensis L. sayısal olarak ( adet/kg) olduğu belirlenirken, ağırlık olarak ise Hordeum vulgare L. (4.215 gr/kg) olduğu saptanmıştır. Sayısal olarak S. arvensis i H. vulgare, Lolium temulentum L., Boreava orientalis Jaub at Spach., Galium tricornutum Dandy. takip ederken, ağırlık olarak ise H. vulgare yi B. orientalis, S. arvensis, L. temulentum ve Vicia spp. takip etmiştir. Anahtar kelimeler: Yabancı ot tohumları, buğday, Kahramanmaraş Determination of Weed Seeds Contaminating Wheat Grain in Kahramanmaraş Province ABSTRACT: This study was conducted to determine weed seed contamination and their average distribution in grains. 180 different wheat samples were collected in Kahramanmaraş between 2001 and 2003, and weight and number of weed seeds in contamineted the wheat samples were determined. The samples were taken randomly and mixed in a sample bag. In Kahramanmaraş region 32 weed species were found. In Kahramanmaraş region weed seeds and g were determined. The highest number of weed seeds was found in Afşin ( seeds/kg), but the highest weight was observed in Elbistan ( g seeds/kg). In Kahramanmaraş region the highest number of seeds were Sinapis arvensis L. (165.0 seeds /kg) but the highest weightnes was Hordeum vulgare L. (4.215 g/kg). The highest number of seeds were S. arvensis which was followed by H. vulgare, Lolium temulentum L., Boreava orientalis Jaub at Spach., Galium tricornutum Dandy. On the other hand the highest weight was H. vulgare which was followed by B. orientalis, S. arvensis, L. temulentum and Vicia spp. Key words: Weed seeds, wheat, Kahramanmaraş GİRİŞ Buğday, dünyada ve ülkemizde ekiliş ve üretim alanı bakımından önemli bir yer tutmaktadır. Hızla artan dünya nüfusunun beslenmesinde çok önemli bir yere sahip olan buğday bitkisi adaptasyon kabiliyetinin yüksek olması ve tarımının makineye dayalı olması nedenleriyle dünyanın her tarafında kolaylıkla üretilebilmektedir. Buğday ekmeğin hammaddesi olmasının yanında, bulgur, makarna ve bisküvi üretiminde de kullanılmaktadır. Dünya nüfusunun % 35 ine yakın bir kısmının temel besin maddesi ile bir insanın günlük yaşamında ihtiyaç duyduğu 3000 kalorinin %20 sini buğday oluşturmaktadır (Reitz, 1967). Ülkemizde ise günlük kalori tüketiminin %53'ü ekmek ve öteki buğday ürünlerinden karşılanmaktadır (Kün, 1988). Dünyada 1999 yılında toplam ha alanda buğday yetiştiriciliği yapılmış ve ton ürün elde edilmiştir (Anonim, 2000). Ülkemizde ise 2001 yılı verilerine göre ha alanda buğday ekimi yapılmış ve ton ürün elde edilirken verimde 2077 kg/ha olarak gerçekleşmiştir (Anonim, 2002). Doğu Akdeniz Bölgesinde yer alan Kahramanmaraş da 2001 yılı verilerine göre ha alanda buğday ekimi yapılmakta, ton ürün elde edilirken, 2295 kg/ha verim elde edilmiştir (Anonim, 2002). Ülkemiz iklim koşulları ve topoğrafik durumu nedeniyle tarımsal uğraşlar içerinde önemli bir yer tutan buğday, gerek ekim alanı gerekse üretim yönünden başta gelmekte ve bir çok ülkenin de temel besinini oluşturmaktadır (Anonim, 1987). Ancak, temel besin kaynağı olan buğday tarımını olumsuz yönde etkileyen ve önemli ürün kayıplarına neden olan çeşitli faktörler vardır. Tarımsal faaliyetler içerisinde yer alan sulama, gübreleme, hastalık ve zararlılarla mücadele yanında yabancı otların kültür bitkileriyle su, besin maddesi ve ışık yönünden rekabete girmesi ve hasadını olumsuz yönde etkilemesi sonunda kültür bitkisinin kalitesini ve kantitesini önemli oranda düşürmektedir. Yabancı otlarla mücadele yabancı otun türüne ve yoğunluğuna, tek yıllık yada çok yıllık olmalarına, büyüme ve gelişme devrelerine ve zarar şekline bağlı olarak değişmektedir. Mücadele yapılacak yabancı otun yayılma yollarının iyi saptanması ve bu yolların ortadan kaldırılması mücadelede atılacak ilk adımı oluşturmaktadır. Diğer mücadele yöntemlerine nazaran kolay ve etkili olması nedeniyle öncelikle bulaşmayı önleyici tedbirlerin alınması gerekmektedir. Çünkü buğdayda yabancı otlarla mücadelede en önemli hususlardan birisi bulaşmayı önlemektir (Özer ve ark.1998). Bu amaçla tarlaya ekilecek buğday tohumluğunun yabancı otlardan temizlenmesi gerekmektedir. Böylece, yabancı ot tohumlarının buğday tohumluğuyla tarlaya ekilmesi önlenebilir.

2 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 Almanya da yılları arasında yürütülen bir çalışmada, tahılların yabancı ot tohumuyla bulaşma oranının ortalama % 0.5 kadar olduğu, buğdayda bu bulaşıklığın % 2 ye kadar çıktığı bildirilmiştir (Fuchs ve Voit, 1992). Benzer şekilde, İspanya da yapılan bir başka çalışmada yabancı ot tohumlarının tahıllara önemli ölçüde karıştıkları belirtilmiştir (Trigo ve ark., 1991). Anadolu nun doğusunda yapılan bir çalışmada da hububat tohumları içerisine pelemir (Cephalaria syriaca (L.) Schrader), delice (Lolium temulentum L.), arap baklası (Vaccaria pyrimidata Medik), yapışkan otu (Galium tricorne Stokes.), çoban değneği (Polygonum aviculare L.), yabani hardal (Sinapis arvensis L.) ve sarmaşık çoban değneği (Polygonum convolvulus L.) tohumları en yüksek oranda karışmaktadır. Bu yörede bulaşık hububat tohumlarının temizlenmemesi halinde ürünün sayısal olarak ortalama %3 ünü, ağırlık olarak %1 ini yabancı ot tohumlarının oluşturduğu tespit edilmiştir. Bir başka ifadeyle Anadolu nun doğusunda hububat tohumunun temizlenmeden ekilmesi halinde dekara ortalama adet yabancı ot tohumunun taşındığı tespit edilmiştir (Güncan, 2001). Bu çalışmada amacı Kahramanmaraş Merkez ve ilçelerinde buğday ürünü içerisine karışan yabancı ot tohumlarının, karışma oranlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. MATERYAL ve METOT Materyal Çalışmanın materyalini Kahramanmaraş Merkez ve değişik ilçelerinden alınan buğday örnekleri içerisinde bulunan yabancı ot tohumları oluşturmaktadır. Metod Çalışmada toplam 180 örnek alınmıştır. Çalışmada 180 örnek tam şansa bağlı olarak paça yapma yöntemiyle gr halinde bağlı ilçeler ve köylerden alınmıştır. Örnekler alınırken hazırlanan etiteklere selektör işleminden önce buğdayın yer, zaman ve çiftçi adı etiketlere yazılmıştır. Alınan örneklerde buğday hasadının ne şekilde yapıldığı ayrıca belirlenmiştir. Buğday hasadının hem tırpan-patoz, hemde biçerdöver ile yapıldığı saptanmıştır. Laboratuvara getirilen buğday örnekleri tek tek incelenmiş, içerdikleri yabancı ot tohumları, buğday gal nematotları, sürmeli daneler, sap, saman ve sağlam daneler ayrılmıştır. Aynı tür tohumlar teşhis ve diğer işlemlerin yapılabilmesi için bir arada biriktirilerek özel şişelerde saklanmıştır. Tohumların teşhislerinde Hanf (1983), Brenner (1928), Özer ve ark., (1999), Davis ( ) ve KSÜ Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü tohum koleksiyonundan yararlanılmıştır. Ayrıca her tür yabancı otun karışma ağırlıkları belirlenmiştir. İl geneli belirlenirken ağırlıklı ortalama esas alınmıştır. Çalışmada teşhisi yapılamayan yabancı ot tohumları diğerleri olarak belirtilmiştir. Çizelge 1. Örnek alınan ilçeler ve örnek sayıları Bölgeler Alınan Örnek Sayısı Merkez 40 Afşin 25 Elbistan 34 Pazarcık 32 Türkoğlu 49 Toplam 180 Çalışmada Güncan (1980), Sırma ve ark., (1997) ve Tepe (1998) nin kullandığı yöntemlere benzer şekilde, yabancı ot tohumlarının buğday ürününe karışım oranları hem sayısal, hem de ağırlık olarak hesaplanmıştır. Yabancı otların hem genel, hem de ilçelere ait ortalama karışım oranları belirlenmiştir. BULGULAR ve TARTIŞMA Kahramanmaraş ta buğday ürününe karışan yabancı ot tohumları değişik ekolojik koşullar nedeni ile türler ve yoğunlukları bakımından farklılık göstermiştir. Çizelge 2 de de görüldüğü gibi Kahramanmaraş ta 1 kg buğday içerisinde sayısal olarak en fazla yabancı ot tohumunun karışma oranı adet ile Afşin ilçesinde rastlanırken, bunu adet ile Elbistan ve adet ile de Pazarcık ilçesi takip etmektedir. Ağırlık olarak ise en fazla karışma oranına gr ile Elbistan ilçesinde rastlanırken, bunu gr ile Afşin ve gr ile de Merkez ilçesi takip etmektedir. Çizelge 2. Kahramanmaraş ın ilçelerinde yabancı ot tohumlarının 1 kg buğday ürününe ağırlıklı karışma oranları İlçeler Örnek sayısı Sayısal olarak (Adet) Ağırlık olarak (gr) Merkez Afşin Elbistan Pazarcık Türkoğlu Toplam Ağırlıklı İl Ortalaması

3 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 Kahramanmaraş Merkez İlçede Buğday Ürününe Karışan Kahramanmaraş merkez ilçede en az 23 tür yabancı ot tohumunun 1 kg buğday içerisine karıştığı oranında sayısal olarak ilk sırayı adet ile yabani hardal (S. arvensis) ın aldığı belirlenmiştir. Bunu sırasıyla arpa (H. vulgare), delice buğdayı (L. temulentum), yabani fiğ (Vicia spp.), yabani yulaf (A. fatua) ve diğerleri takip etmektedir. 1 kg ürüne karışma oranında ağırlık olarak bakıldığında ise ilk sırada 4,096 gr ile arpa (H. vulgare) belirlenirken bunu delice buğdayı (L. temulentum), yabani hardal (S. arvensis), yabani fiğ (Vicia spp) ve diğerleri takip etmektedir. Merkez ilçede 1 kg buğday içerisine sayısal olarak adet yabancı ot tohumu ve ağırlık olarak da gr yabancı ot tohumlarının karıştığı belirlenmiştir. Afşin İlçesinde Buğday Ürününe Karışan Kahramanmaraş ın Afşin ilçesinde de en az 21 tür yabancı ot tohumunun 1 kg buğday içerisine karıştığı oranında sayısal olarak ilk sırayı adet ile Buplerum falcatum un aldığı belirlenmiştir. Bunu sırasıyla yabani hardal (S. arvensis), arpa (H. vulgare), yapışkan otu (G. tricornutum) ve diğerleri takip etmektedir. 1 kg ürüne karışma oranında ağırlık olarak bakıldığında ise ilk sırada gr ile arpa (H. vulgare) belirlenirken bunu çavdar (S. cereale), yabani hardal (S. arvensis), yapışkan otu (G. tricornutum), tarla sarmaşığı (C. arvensis) ve diğerleri takip etmektedir. Afşin ilçesinde 1 kg buğday içerisine sayısal olarak adet ve ağırlık olarak da gr yabancı ot tohumlarının karıştığı belirlenmiştir. Elbistan İlçesinde Buğday Ürününe Karışan Kahramanmaraş ın Elbistan ilçesinde de en az 22 tür yabancı ot tohumunun 1 kg buğday içerisine karıştığı oranında sayısal olarak ilk sırayı adet ile sarı ot (B. orientalis) un aldığı belirlenmiştir. Bunu sırasıyla arpa (H. vulgare), yabani hardal (S. arvensis), yapışkan otu (G. tricornutum), sarmaşık çoban değneği (P. convolvulus) ve diğerleri takip etmektedir. 1 kg ürüne karışma oranında ağırlık olarak bakıldığında ise ilk sırada gr ile sarı ot (B. orientalis) belirlenirken bunu arpa (H. vulgare), yabani hardal (S. arvensis), yapışkan otu (G. tricornutum), yabani fiğ (Vicia spp.) ve diğerleri takip etmektedir. Elbistan ilçesinde 1 kg buğday içerisine sayısal olarak adet ve ağırlık olarak da gr yabancı ot tohumlarının karıştığı belirlenmiştir. Pazarcık İlçesinde Buğday Ürününe Karışan Kahramanmaraş ın Pazarcık ilçesinde de en az 18 tür yabancı ot tohumunun 1 kg buğday içerisine karıştığı oranında sayısal olarak ilk sırayı adet ile yabani hardal (S. arvensis) in aldığı belirlenmiştir. Bunu sırasıyla delice buğdayı (L. temulentum), arpa (H. vulgare), yapışkan otu (G. tricornutum), geliç (S. halepense) ve diğerleri takip etmektedir. 1 kg ürüne karışma oranında ağırlık olarak bakıldığında ise ilk sırada gr ile arpa (H. vulgare) belirlenirken bunu delice buğdayı (L. temulentum), yabani hardal (S. arvensis), yapışkan otu (G. tricornutum) ve diğerleri takip etmektedir. Pazarcık ilçesinde 1 kg buğday içerisine sayısal olarak adet ve ağırlık olarak da gr yabancı ot tohumlarının karıştığı belirlenmiştir. Türkoğlu İlçesinde Buğday Ürününe Karışan Kahramanmaraş ın Türkoğlu ilçesinde en az 19 tür yabancı ot tohumunun 1 kg buğday içerisine karıştığı oranında sayısal olarak ilk sırayı adet ile yabani hardal (S. arvensis) ın aldığı saptanmıştır. Bunu sırasıyla arpa (H. vulgare), delice buğdayı (L. temulentum), yapışkan otu (G. tricornutum) ve diğerleri takip etmektedir. 1 kg ürüne karışma oranında ağırlık olarak bakıldığında ise ilk sırada gr ile arpa (H. vulgare) belirlenirken bunu yabani fiğ (Vicia spp.), delice buğdayı (L. temulentum), yabani hardal (S. arvensis) ve diğerleri takip etmektedir. Türkoğlu ilçesinde 1 kg buğday içerisine sayısal olarak adet yabancı ot tohumu ve ağırlık olarak da gr yabancı ot tohumlarının karıştığı belirlenmiştir. Kahramanmaraş İli Genelinde Buğday Ürününe Karışan Kahramanmaraş ili genelinde 1 kg buğday içerisine en az toplam 32 tür yabancı ot tohumunun karıştığı Çizelge 3 incelendiğinde Kahramanmaraş ili genelinde 1 kg buğdaya karışma oranında sayısal olarak ilk sırayı adet ile yabani hardal (S. arvensis ) ın karıştığı belirlenmiştir. Bunu sırasıyla arpa (H. vulgare), delice buğdayı (L. temulentum), sarı otu (B. orientalis), yapışkan otu (G. tricornutum) ve diğerleri takip etmektedir. 1 kg ürüne karışma oranında ağırlık olarak bakıldığında ise ilk sırada gr ile arpa (H. vulgare ) belirlenirken bunu sarı otu (B. orientalis ), yabani hardal (S.arvensis) ve diğerleri takip etmektedir. Kahramanmaraş il genelinde 1 kg buğday içerisine sayısal olarak adet yabancı ot tohumu ve ağırlık olarak da gr yabancı ot tohumlarının karıştığı belirlenmiştir.

4 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), 2006 KSU. Journal of 113 Science and Engineering 9(2), 2006 Çizelge 3. Kahramanmaraş ta 1 kg buğday ürününe karışan yabancı ot tohumlarının sayısal (adet) ve ağırlık (gr) değerleri Yabancı otlar Merkez Afşin Elbistan Pazarcık Türkoğlu Ağırlıklı İl Ortalaması Adet Ağırlık Adet Ağırlık Adet Ağırlık Adet Ağırlık Adet Ağırlık Adet Ağırlık Sinapis arvensis L Hordeum vulgare L Lolium temulentum L Boreava orientalis Jaub at Spach Galium tricornutum Dandy Bupleurum lancifolium Hornem Sorghum halepense (L.) Pers Polygonum convolvulus L Avena fatua L Vicia spp Convolvulus arvensis L Secale sereale L Myagrum perfoliatum L Ranunculus arvensis L Silene gallica L Cephalaria syriaca (L.) Schrad Centaurea spp Adonis aestivalis L Anthriscus silvestris (L.) Hoffm Phalaris spp Caucalis latifolia L Rumex crispus L Salvia spp Agrostemma githago L Borago officinalis L Conium maculatum L Thlaspi spp Bifora radians Bieb Cicer arietinum L Crambe orientalis L Echium spp Medicago spp Diğerleri TOPLAM KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006

5 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 Çalışmada elde ettiğimiz sonuçlara göre Kahramanmaraş ilinde buğday ürününe yabancı ot tohumları ağırlık olarak %1.051 oranında karıştığı belirlenmiştir. Buğday ürününe karışan yabancı ot tohumlarının sayısal olarak ve ağırlık olarak karışım oranlarına bakıldığında Anadolu nun doğusunda yapılan bir araştırmaya göre yabancı ot tohumları buğdaya içerisine sayısal olarak ortalama % adet ve ağırlık olarak % gr oranında karışmakta (Güncan, 1980), başka bir çalışmada ise Orta Anadolu Bölgesinde yabancı ot tohumlarının buğday ürünü içerisine % 1 oranında karıştığı bulunmuştur (Göksel, 1956). Bulunan araştırma sonuçları bu değerlere uygunluk göstermekte ancak sayısal olarak ortalama değer arasında azda olsa farklılıklar bulunmaktadır. Bu değişim buğdayın 1000 dane ağırlığı, yetiştirme ortamı, iklim faktörleri gibi farklılıklarına bağlıdır. Tursun (1995), Sivas ilinde yaptığı bir araştırmada yabancı ot tohumlarının ağırlık olarak %0,3-2 arasında değiştiğini saptamıştır. Bu değer araştırmada elde ettiğimiz değerle paralellik göstermektedir. Zengin (1996), Erzurum Bölgesi nde yaptığı çalışmada buğday ürünü içerisine 95 tür yabancı ot tohumunun karıştığını belirlemiştir. Aynı çalışmada sayısal olarak %7.21, ağırlık olarak ise %2.04 oranında yabancı ot tohumlarının buğday ürününe karıştığı en önemli yabancı ot tohumunun H. vulgare olduğunu saptamıştır. Sırma (1997), Tokat ilinde yaptığı çalışmada buğdaya yabancı ot tohumlarının sayısal olarak %2.41, ağırlık olarak ise %1.258 oranında karıştığını belirlemiştir. Zengin (1996) ve Sırma (1997) nın yaptığı çalışmalarla Kahramanmaraş ilinde yaptığımız çalışmanın paralellik gösterdiği görülmektedir. Genel olarak yabancı otların buğdaydaki zararı doğrudan veya dolaylı olmaktadır. Yabancı otların buğdaya doğrudan zararı; onlar için gerekli bitki besin maddelerine, su, ışık ve yaşama ortamlarına ortak olmalarından kaynaklanmaktadır. Yabancı otların dolaylı zararları ise; ürünün kalitesinin düşmesi, tohumluk değerlerinin azalması ve teknolojik özelliklerinin bozulmasıdır. Ayrıca, yabancı ot tohumları ile bulaşık tohumluğun tekrar tarlaya ekilmesiyle yabancı otların yayılmasına neden olunmaktadır. Büyük emek ve masraflarla elde edilen nitelikli buğday tohumlukları ile uygun yetiştirme teknikleri ve uygun ekolojik çevre şartlarında yapılan buğday tarımı daha verimli ve daha ekonomik sonuçlar vermektedir. Bu nedenle kaliteli, ekonomik ve verimli bir ürün elde edebilmemiz için temiz ve sertifikalı tohum kullanarak yabancı otların taşınmalarını önleyebiliriz. Ayrıca, iyi bir ekim nöbeti uygulamak, tarla kenarlarındaki yabancı otlarla ilaçlı mücadele ile veya biçilerek ertesi yıla tohum bırakmaları önlenmelidir. KAYNAKLAR Anonim, Türkiye de Konu ve Yıl Bazında Zirai Mücadele Çalışmaları T.C. Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü. Ankara. Anonim, Linking Faostati. site/340/desktopdefault.aspx?pageid=340. ( ). Anonim Tarımsal Yapı (Üretim, Fiyat, Değer). T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü. Ankara Brenner, W.G Beitrage zur kenntnis des Sortiervor gangesbei der sichhtung ven Saatgetreide durch Windströme. Reichskuratorium f. Technik i.d. Landwirtsch. Schr. Berlin Germany Davis, P. H Flora of Turkey and East Aegean Island. Vo:1-10, Edinburg, Fuchs, H., Voit, B., Purity and Contamination in Cereal Seed Samples-Long Term Survey from Result of Seed Testing. Bayerisches Landwirtschaftliches Jahrbuc, 69, Göksel, N Türkiye Hububatında Rastlanan Önemli nın Anatomik Yapıları Üzerinde Araştırmalar. Ankara Ziraat Mücadele Enstitüsü Müdürlüğü, Ziraat Vekaleti Yayınları. s,1-143 Ankara Güncan, A Anadolu nun Doğusunda Buğday Ürününe Karışan, Bunların Yoğunlukları ve Önemlilerinin Oluşturdukları Bitki Toplulukları (Assosiation) Üzerinde Bir Araştırma (yayınlanmamış). Güncan, A Anadolu nun Doğusunda Buğday Ürününe Karışan yabancı Ot Tohumları, Bunların Yoğunlukları ve Önemlilerinin Oluşturdukları Bitki Toplulukları (Assosiation) üzerinde bir araştırma. Konya Ticaret Borsası, Konya Hanf, M The Arable Weeds of Europe with Their Seedling and Seeds. BASF United Kingdom Limited, Lady Lane, Hadleigh, Suffolk, UK. Kün, E Serin İklim Tahılları. Ankara Üniv. Ziraat Fak. Yayınları No:1032, Ders Kitabı No: 299, Ankara. Özer, Z., Kadıoğlu, İ., Önen, H., Tursun, N Herboloji (Yabancı Ot Bilimi) Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:20, Kitaplar serisi No:10, Tokat Özer, Z. Önen, H., Tursun, N., Uygur, F.N Türkiye nin Bazı Önemli Yabancı Otları (Tanımları ve Kimyasal Savaşımları). Gaziosmanpaşa Üniv., Ziraat Fak. Yayınları No:38, Kitaplar Serisi No:16, Tokat. Reitz, L.P World Distribution and Importance of Wheat and Wheat Improvement. Amer. Soc. of Agr. Wiscosin, U.S.A Sırma, M., Kadıoğlu, İ., Güncan, A Tokat Yöresinde Tohumluk Buğday da Selektörden Önce ve Sonra Ürüne Karışan nın ve Yoğunluklarının Belirlenmesi. Türkiye II. Herboloji Kongresi 1-4 Eylül. Ayvalık-İzmir, 279.

6 KSÜ. Fen ve Mühendislik Dergisi, 9(2), KSU. Journal of Science and Engineering 9(2), 2006 Tepe, I Van da Buğday Ürününe Karışan nın Yoğunluk ve Dağılımları. Türkiye Herboloji Dergisi 1(2) s:1 Trigo, M.M., Bootello, M.L., Cabeduzo, B Contribution to a Knowledge of the Weeds of Cereals in Andalusia: Structure of Dispersal. Proceedings of the 1991 Meeting of the Spanish Weed Science, Society., Madrid, Spain. Tursun, N Sivas ve Yöresinde Hasat Şekline Bağlı Olarak Buğday Ürününe Karışan Yabancıot Tohumları Üzerinde Araştırmalar (yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Gaziosmanpaşa Üniv., Fen Bilimleri Enstitüsü, Tokat. Zengin, H Erzurum ve İlçelerinde Yazlık Buğday Ürününe Karışan ve Yoğunlukları Üzerinde Araştırmalar. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Der. 27(3), , Erzurum.