Organik Tarım ve Ege Bölgesinde Faaliyet Gösteren Ticari Firmaların Potansiyeli

Transkript

1 Tralleis Elektronik Dergisi e-tralleis 4 (2015) ADÜ Organik Tarım ve Ege Bölgesinde Faaliyet Gösteren Ticari Firmaların Potansiyeli İlkay YAVAŞ 1*, Hüseyin Nail AKGÜL 2 1 Adnan Menderes Üniversitesi, Koçarlı MYO, Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bölümü, Aydın, 2 Adnan Menderes Üniversitesi, Koçarlı MYO, Makine ve Metal Teknolojileri Bölümü, Aydın ESER BİLGİSİ Derleme Tarım Bilimleri Sorumlu yazar: İlkay YAVAŞ, iyavas@adu.edu.tr Yayına Kabul Tarihi: Özet: Hızlı nüfus artışı gıda ihtiyacını artırmaktadır. Bu da, daha fazla gübre ve kimyasal kullanımına yol açmaktadır. Yoğun girdi kullanımından dolayı, çevre, insan ve hayvan sağlığına olumsuz etkiler gözlenmektedir. Bu olumsuz etkiler ilk olarak Avrupa ülkeleri tarafından fark edilmiş ve ekolojik dengeye zarar vermeyen Organik Tarım Sistemi ortaya konmuştur. Günümüzde organik tarım uygulamaları neredeyse dünyadaki tüm ülkelerde yapılmaktadır. Avrupa ülkeleri organik tarım öncülerindendir. Türkiye'de ise organik tarım uygulamaları son yıllarda hızlı bir artış göstermiştir. Bu çalışmada Dünya da, Avrupa da ve Türkiye de organik tarım potansiyeli incelenmiştir. Ayrıca Ege bölgesinde organik tarımda üretim yapan firmaların sayısı ve yetiştirdikleri ürün çeşidi belirlenmiştir. Buna göre Ege bölgesindeki firmalardan 107 si zeytin, 35 i incir, 25 i üzüm, 11 i kestane ve ceviz, 8 i meyve-sebze ve nar, 7 si badem, 6 sı çam fıstığı, 4 ü pamuk, mısır, narenciye ve kiraz üretimi yapmaktadırlar. Anahtar kelimeler: Dünya, Türkiye, Ege bölgesi, Ekolojik denge, Organik tarım. Potential of Operating Companies in Aegean Region and Organic Farming Abstract: Rapid population growth has revealed the need for food. This has led to use more fertilizers and chemicals. Because of the intensive input use, it also emerged to adverse effects on environment, human and animal health. These negative effects were first noticed by European countries, and reveal the Organic Agriculture System which is not harmful to the ecological balance. Today, organic farming practices are carried out in almost all countries in the world. The European countries are one of the pioneers of organic farming. In Turkey, organic farming practices have shown a rapid increase in recent years. This study has examined the potential of organic agriculture in the World, Europe and in Turkey. It also determined the number and variety of products grown in organic farming in the Aegean region manufacturing companies. According to the company in the Aegean region 107 of olive, 35 of fig, 25 of grapes, 11 of chestnut and walnut, 8 of pomegranate, 7 of almonds, 6 of pine nuts, 4 of cotton, corn, citrus and cherry production are making. Keywords: World, Turkey, Aegean region, Ecological balance, Organic agriculture. Giriş Organik tarım sistemi, münavebe uygulamaları, hayvan gübresi, baklagiller, yeşil gübre kullanarak, zararlılarla organik mücadelede bulunmayı, uygun toprak işleme yöntemlerini kullanarak toprak verimliliğini, çevreyi, insan, bitki ve hayvan sağlığını korumayı amaçlamaktadır (Yolcu ve ark., 2008; Demiryürek, 2011). Bunun yaparken sentetik gübre, tarım ilaçları, bitki büyüme düzenleyicileri ve yem katkı maddelerini kullanmayı 18

2 yasaklamakta ya da büyük ölçüde sınırlandırmaktadır (Demiryürek, 2011). Organik tarım çalışmaları, 1950 sonrası ABD nin Marshall yardımı ile birlikte yerini modern tarım sistemine bırakmış, yoğun kimyasal ilaç ve gübre kullanımı ile makineleşme dönemi başlamıştır. Tarımsal destekleme programları ile birlikte modern tarımın önemi artmıştır. Fakat 1979 sonrası DDT gurubu pestisitlere yasak getirilmesi ile birlikte organik tarım tekrar önem kazanmıştır (Anonim, 2015a). Dünya da Organik Tarım Dünyada organik tarım uygulamaları ilk olarak bitkisel ürünler ile başlamış daha sonra organik et ve süt ürünlerine olan talebin artması ile birlikte organik hayvansal üretim uygulamaları da yaygınlaşmıştır (Yolcu ve ark., 2008). Organik tarım ilk kez Avrupa ve ABD de başlamış ve daha sonra diğer ülkelere yayılmıştır. Günümüzde ise organik tarım uygulamaları hemen hemen dünyadaki tüm ülkelerde yapılmakta ve organik üretim alanları giderek artmaktadır yılları arası dünya organik tarım alanları hızlı bir şekilde artış göstermiştir yılında 11.0 milyon hektar olan ekim alanı, 2013 yılına gelindiğinde 43.1 milyon hektara ulaşmıştır. Geçen 14 yıllık süreçte, organik tarım alanları yaklaşık 4 kat artış göstermiştir (Şekil 1). Şekil 1. Dünya organik tarım alan gelişimi ( ) (Anonim, 2015b) Dünyadaki organik tarım alanlarının 17.3 milyon hektarı Okyanusya, 6.6 milyon hektarı Latin Amerika, 3.4 milyon hektarı Asya, 3.0 milyon hektarı Kuzey Amerika, 11.5 milyon hektarı Avrupa ve 1.2 milyon hektarı Afrika da bulunmaktadır (Şekil 2). 19

3 Milyon hektar Afrika Asya Avrupa Latin Amerika Kuzey Amerika Okyanusya Şekil yılı kıtalara göre organik tarım alanı (milyon hektar) (Anonim, 2015b) Şekil 3 te görüldüğü üzere 2013 yılı dünya organik tarım alanlarının %66 sını otlaklar, %19 unun işlenebilir ürünler, %8 ini daimi ürünler, %6 sını tarımsal alan ve ürünler ile %1 ini diğer tarımsal alanlar oluşturmaktadır (Anonim, 2015b). Şekil 4. Organik üretici sayısı (2013) (Anonim, 2015b) Şekil 3. Organik tarım alan kullanımı (2013) (Anonim, 2015b) Şekil 4 te gösterilen 2013 yılı verilerine göre dünya organik üreticilerinin %36 sı Asya, %29 u Afrika, %17 si Avrupa, %16 sı Latin Amerika ve %1 i Kuzey Amerika ve Okyanusya da bulunmaktadır (Anonim, 2015b). Çizelge 1 incelendiğinde 2013 yılı en geniş organik üretim alanına sahip ülkelerin sırasıyla Avustralya, Finlandiya, Zambiya ve Hindistan olduğu gözlenmektedir (Anonim, 2015b). 20

4 Çizelge 1. En geniş organik üretim alanına sahip ülkeler (2013) (Anonim, 2015b) Ülkeler Üretim alanı (milyon hektar) Avustralya 17.2 Finlandiya 9.2 Zambiya 6.1 Hindistan 5.7 Arjantin 3.7 Çin 3.5 Namibya 2.4 Amerika 2.2 Brezilya 1.9 İspanya 1.7 Türkiye 1.4 İtalya 1.4 Romanya 1.4 Avrupa da Organik Tarım Organik gıda üretiminde Avrupa ülkeleri önemli bir yere sahiptir. Bu nedenle Avrupa organik tarım öncüleri arasında yer almaktadır. İstekli tüketici kitlesi, organik üretim ve etiketlemede yasal koruma ve düzenlemelerin olması, tarımsal destek politikaları, örneğin organik üretim için dönüşüm ve bakım ödemeleri organik tarım sektörünün gelişimine olumlu yönde katkıda bulunmuştur. Avrupa Birliği nin de desteği ile organik tarım hızlı bir şekilde gelişim göstermiştir. Avrupa birliğinde 2013 yılı verilerine göre 10.2 milyon hektar alan organik olup, tarım alanlarının %5.7 sini oluşturmaktadır. Son 10 yılda Avrupa ve Avrupa Birliği nde organik tarım alanlarındaki büyüme Avrupa Birliği ne yeni üyelerin girişi ile birlikte 2004 yılındakine oranla neredeyse 2 katına çıkmıştır (Anonim, 2015b) yılı Avrupa da organik tarım alan miktarı 0.1 milyon hektar iken, 2004 yılından sonra Avrupa Birliği ne 10 yeni üyenin katılımı ile organik tarımsal alan artmış, 2004 yılında 6.4 milyon hektar olan ekim alanı 2013 yılında 11.5 milyon hektara ulaşmıştır (Şekil 5) (Anonim, 2015b). Şekil yılları arası organik tarım alanlarının durumu (Anonim, 2015b). 21

5 Avrupa da en geniş organik tarım alanına sahip ülkeler 2013 yılı verilerine göre sırasıyla İspanya, İtalya, Fransa ve Almanya dır (Şekil 6) (Anonim, 2015b) yılı tarım alanlarının 43 milyon hektarı organik olup, dünya organik tarım alanlarının %27 sini Avrupa oluşturmaktadır yılı Avrupa da organik tarımsal alan hektara (%3 e) kadar artış göstermiştir. En fazla organik alan açısından büyüme İtalya ( hektar), Ukrayna ( hektar) ve Portekiz ( hektar) de gözlenmiştir. En yüksek nisbi artış Bulgaristan ve Ukrayna da ve her ikisi için %44 oranında olmuştur (Şekil 7) (Anonim, 2015b). Şekil 6. Avrupa da organik tarım alanlarının dağılımı (2013) (Anonim, 2015b) Şekil 7. Organik tarımsal alanda en iyi gelişim gösteren 10 ülke (2013) (Anonim, 2015b) yılı verilerine göre Avrupa da 4.6 milyon hektar alan (Avrupa Birliği nde 3.9 milyon hektar) işlenebilir ürün (tarım alanlarının %40 ı) olarak kullanılırken, 4.8 milyon hektar ya da tarım alanlarının %42 si daimi otlak olarak kullanılmıştır. Yaklaşık 1.3 milyon hektar veya tarım arazilerinin %11 i daimi ürünler için ayrılmıştır. Ekilebilir alanların büyük bir kısmını ise tahıllar ve yem bitkileri oluşturmuştur. Daimi ürünler içerisinde ise zeytin, üzüm ve fındık yer almıştır yılında işlenebilir alan ve daimi otlaklarda önemli azalmalar gözlenmiştir. En yüksek artış daimi ürünlerde olmuş, 2004 yılının yaklaşık 3 katına çıkmıştır. En büyük daimi otlak alanları İspanya dadır ve bunu Almanya ve İngiltere takip etmiştir. En geniş ekili arazi alanına sahip ülkeler ise İtalya (0.8 milyon hektar), İspanya (0.7 milyon hektar) ve Fransa (0.6 milyon hektar) olmuştur. Tarımsal alanlar dışında, 22

6 Avrupa da 13 milyon hektar doğadan toplanan alan söz konusudur. Toplama alanlarının çoğu Finlandiya da yer almış bunu Güney Doğu Avrupa ülkeleri takip etmiştir. Avrupa da 2013 yılı verilerine göre den fazla organik üretici bulunmaktadır. Türkiye (65.042) en fazla üretici sayısı ile ilk sırada yer almaktadır. Bunu sırasıyla, İtalya (45.969) ve İspanya (30.462) izlemektedir. (Anonim, 2015b). Türkiye de Organik Tarım Organik tarım ile ilgili çalışmalar ilk olarak 1980 li yılların ortalarında Ege Bölgesi nde, Avrupa lı organik tarım şirketlerinin temsilcilerinden gelen talepler doğrultusunda, kuru üzüm ve kuru incir üretiminin tanıtılması ile başlamıştır (Demiryürek 2011; Anonim, 2015c). Daha sonra bu ürünlere kuru kayısı, fındık ve antep fıstığı gibi ürünlerde eklenerek farklı bölgelere yayılmıştır (Kodaş ve Er, 2012) da organik tarımla üretilen ürün sayısı 8 iken, yurtdışından gelen taleplere bağlı olarak ürün çeşitliliği ve üretim miktarları artmıştır (Anonim, 2015c) yılları arasında organik üretim alanı 3.5 kat artış göstermiştir (Demiryürek, 2011) yılında ise ürün çeşidi 208, organik üretici sayısı , organik üretim alanı hektar ve üretim 1.6 milyon tona ulaşmıştır (Çizelge 2). Türkiye de organik tarım son yıllarda hızla gelişmiştir. Bu gelişme, üretici sayısı ve üretim alanlarındaki artışlardan kaynaklanmıştır. Çizelge 2. Türkiye deki organik ürün ve üretici sayısı, alan ve üretim miktarı (Anonim, 2015d) Yıllar Ürün sayısı Üretici sayısı Alan (hektar) (doğal Üretim (ton) toplama alanları dahil) Türkiye de organik tarım faaliyetlerinin sağlıklı bir şekilde yürüyebilmesi amacıyla 1992 yılında Ekolojik Tarım Organizasyon Derneği (ETO) kurulmuştur yılında Organik Tarımın Esasları ve Uygulamasına İlişkin Yönetmelik, 2004 yılında ise Organik Tarım Kanunu nun yürürlüğe girmesi ile organik tarımdaki gelişmeler hızlanmıştır (Kodaş ve Er, 2012) yılı verilerine göre organik olarak yetiştirilen tarla bitkilerinde (geçiş süreci dahil) ton üretim miktarı ile en büyük payı yem bitkileri almaktadır. Bunun tonunda yonca ve tonunda da çayır mera üretimi yer almaktadır. Organik tahıllar ise ton olup, bunun tonu organik buğday ve tonu organik mısır üretimidir. Organik endüstri bitkileri üretimi ise ton olup, en fazla 23

7 organik pamuk ( ton) yetiştirilmektedir. Yemeklik tane baklagil bitkileri üretimi ise ton olup en fazla organik mercimek (9.800 ton) ve organik nohut (6.800 ton) üretilmektedir (Kodaş ve Er, 2012). Organik tarım yapılan alanlar bölgeler bazında incelendiğinde ise, Doğu Anadolu Bölgesi organik tarım yapılan alanlar içerisinde ilk sırada yer almaktadır. Bu bölgeyi Ege, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu, Karadeniz, Akdeniz ve Marmara Bölgesi izlemektedir. İller bazında organik tarım üretimlerinde 2014 yılı itibariyle Van ( ,97 ton) birinci sırada yer almaktadır. Bu ili Erzurum ( ,77 ton), Kars (89.898,26 ton), Muş (89.712,61 ton), Aydın (80.300,16 ton) ve İzmir (50.282,61 ton) izlemektedir yılı en geniş üretim alanına sahip 5 ilde yetiştirilen ürün ve üretim miktarları Çizelge 3 te verilmiştir. Organik olarak üretimi en fazla yapılan ürünlerin yonca, buğday, korunga, fiğ, zeytin, incir ve elma olduğu gözlenmiştir. Çizelge 3. En geniş organik üretim alanına sahip iller, yetiştirilen ürün ve üretim miktarları (Anonim, 2015d) İller Yetiştirilen ürünler Üretim Miktarı (ton) Yonca ,36 Van Buğday ,11 Korunga ,38 Yonca ,65 Erzurum Korunga ,07 Buğday ,00 Fiğ ,26 Kars Buğday ,22 Korunga ,73 Yonca ,28 Ağrı Buğday ,93 Korunga ,40 Zeytin ,31 Aydın İncir ,97 Elma 8.009,46 Türkiye de çay olarak tüketilen Allium, Origanum, Mentha ve Thymus cinslerini de içeren 500 ün üzerinde tıbbi ve aromatik bitki bulunmaktadır. Diğer türler gıda, boyama ve süsleme için kullanılmaktadır. Bunlardan bazıları da zehirli bileşikler içermektedir. Bu bitkiler çoğunlukla İzmir, İstanbul, Antalya ve Giresun dan temin edilmektedir (Koyuncu, 2015). Türkiye de organik keçiboynuzu, kekik, adaçayı, kimyon ve rezene üretimi de önem arz etmektedir (Tınmaz, 2012). Organik tarımda tıbbi ve aromatik bitkilerin uçucu yağ ve ekstraktlarından yararlanılmaktadır. Yabancı otlarla mücadelede ve yem rasyonlarında antibiyotik, mikrobiyal ve parazit düşürücü olarak kullanılabilmektedir (Bahtiyarca Bağdat ve Karık, 2006). Ege Bölgesinde Organik Tarım Ege bölgesinde organik tarımla uğraşan çiftçi sayısı 7.159, toplam alan ,16 ha, üretim miktarı ,84 tondur. Toplam alanın; ha doğal toplama alanı, ,22 ha üretim alanı, 228,95 ha nadas alanından oluşmaktadır (Çizelge 4). Ege bölgesinde illerdeki organik tarımla geçinen çiftçi sayısı ve üretim miktarlarına göre sıralaması Aydın, İzmir, Manisa, Afyonkarahisar, Muğla, Denizli, Kütahya ve Uşak tır. 24

8 İller Çizelge 4. Ege bölgesindeki organik tarım verileri (Anonim, 2015d) Çiftçi Üretim Doğal Nadas Toplam sayısı alanı (ha) toplama alanı (ha) alan (ha) alanı (ha) Üretim miktarı (ton) Aydın 4.231, ,45 700,00 41, , ,16 İzmir 1.161, , ,00 34, , ,61 Manisa 1.178, ,30 300,00 103, , ,68 Afyonkarahisar 248, ,98-29, , ,99 Muğla 141, , ,00 15, , ,95 Denizli 119,00 550, , ,04 Kütahya 34,00 72,16 650,00 2,69 724,85 991,56 Uşak 47,00 145,50-2,78 148,28 202,85 Toplam 7.159, , ,00 228, , ,84 Ege bölgesi illerinden Aydın; çiftçi sayısı (%59.10), üretim alanı (%55.73) ve üretim miktarlarında (%42.25), İzmir; doğal toplama alanı (%92.43) ve toplam alanda (%77.33), Manisa; nadas alanında (%45.25) ilk sırada yer almaktadır (Çizelge 5). Çizelge 5. Ege bölgesindeki organik tarım verilerinin yüzdeleri (Anonim, 2015d) İller Çiftçi Üretim Doğal Nadas Toplam Üretim sayısı (%) alanı (%) toplama alanı (%) alanı (%) alan (%) miktarı (%) Aydın İzmir Manisa Afyonkarahisar Muğla Denizli Kütahya Uşak Toplam Ege bölgesindeki iller bazında organik ürün olarak en fazla Aydın ilinde zeytin (%49.09). İzmir de incir (%57.70). Manisa da üzüm (%29.88). Afyonkarahisar da buğday (%18.13). Muğla da zeytin (%56.00). Denizli de pamuk (%72.80). Kütahya da yabani erik (%30.26). Uşak ta tütün (%30.17) yetiştirilmektedir (Çizelge 6). 25

9 Çizelge 6. Ege bölgesindeki illerinde üretilen ilk beş organik ürün ve üretim miktarları (Anonim. 2015d) Aydın Ürün adı Zeytin İncir Elma Pamuk Kestane Üretim miktarı (ton) İzmir Ürün adı İncir Zeytin Yabani Üzüm Pamuk Üretim miktarı (ton) Manisa Ürün adı Üzüm Zeytin Üzüm** Domates Mısır Üretim miktarı (ton) Afyonkarahisar Ürün adı Buğday Elma Vişne Kiraz Arpa Üretim miktarı (ton) Muğla Ürün adı Zeytin Kekik* Portakal Susam Adaçayı* Üretim miktarı (ton) Denizli Ürün adı Pamuk Elma Zeytin Nar Yonca Üretim miktarı (ton) Kütahya Ürün adı Yabani Vişne Elma Kiraz Yabani Üretim miktarı (ton) Uşak Ürün adı Tütün Arpa Buğday Haşhaş Kiraz-Üzüm Üretim miktarı (ton) * Doğadan toplama ** Kurutulmuş olarak Ege Bölgesinde Organik Tarımda Faaliyet Gösteren Ticari Firmalar Ege bölgesinde 390 ticari firma organik tarımda faaliyette bulunmaktadır. Bunlardan; 201 i İzmir. 98 i Aydın. 54 ü Manisa. 26 sı Muğla. 8 i Denizli. 2 si Uşak ve 1 i Afyon da bulunmaktadır. Ege bölgesinde organik tarımda faaliyet gösteren ticari firmalar işleme. ithalat. ihracat. paketleme. pazarlama. üretim yapmaktadırlar. Organik hayvancılık veya ürünleri hariç faaliyet alanı üretim olan firmalara göre İzmir de en az 33. Aydın da en az 16. Manisa en az 17. Denizli ve Afyon da en az 1 farklı meyve. sebze ve hububat vb. ürünler yetiştirilmektedir. Uşak ta 2 firma olmasına rağmen üretim yapan firma bulunmamaktadır. Ege bölgesindeki illere göre organik yetiştirilen ürünler ve üretim yapan firma sayıları Çizelge 7 de verilmiştir. Ege bölgesinde firmalardan 107 si zeytin. 35 i incir. 25 i üzüm. 11 i kestane ve ceviz. 8 i meyve-sebze ve nar. 7 si badem. 6 sı çam fıstığı. 4 ü pamuk. mısır. narenciye ve kiraz üretimi yapmaktadırlar. 26

10 Çizelge 7. Ege bölgesinde illere göre organik yetiştirilen ürünler ve üretim yapan firma sayıları (Anonim. 2015e)* İl/Üretim İzmir Aydın Manisa Muğla Denizli Afyon Zeytin İncir 8 27 Üzüm Kestane Ceviz Badem Nar Çam fıstığı 4 2 Pamuk 2 2 Mısır 2 2 Yonca 2 1 Fiğ 2 Arpa 1 1 Tritikale, Korunga** 1 Ayçiçeği 1 Buğday 1 2 Susam 1 Şalgam 1 Vişne 2 1 Elma 3 Kiraz 2 2 Armut 1 Erik 1 1 Dut 1 Hünnap 1 Sakız 2 Çilek 1 1 Böğürtlen, Karadut** 1 Karpuz 1 Kavun 1 Biber 1 1 Patlıcan, Hıyar, Kabak** 1 Soğan, Sarımsak 1 Domates 2 1 Kekik, Fesleğen, Adaçayı, 1 Defne, Tütün** Lavanta, Türüf Mantarı** 1 Çayır-Mera 1 Bitkisel Üretim 1 Meyve-sebze Meyve (Narenciye) 2 2 Sebze 1 Baharat 1 1 * Organik hayvancılık veya ürünlerinin üretimini yapan firmalar dahil edilmemiştir. ** Her bir ürün için bir firma bulunmaktadır 27

11 SONUÇ Dünyada organik tarım uygulamaları hızlı bir şekilde yaygınlaşmaktadır. Avrupa organik tarım uygulamaları yönünden dünyada önemli bir yere sahip bulunmaktadır. Ülkemiz ise hem ekolojisi hem de topografik yapısı ile birçok ürün çeşidinin yetiştirilebildiği büyük bir tarımsal zenginliğe sahiptir. Bu nedenle çevreye. insan. bitki ve hayvan sağlığına dost üretim sistemi olan organik tarım. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkeler için önemli bir gelir kaynağı olacaktır. Ayrıca hayvansal üretime yem kaynağı olması nedeniyle de önemi giderek artmaktadır. Türkiye de yaygın olan küçük ve parçalı tarım işletmelerinin örgütlenmesinin teşvik edilmesi. üretim planlamasının yapılması. pazarlama problemlerinin ortadan kaldırılması. organik ürün çeşitliliği ve işlenmiş ürün sayısının da artırılması ile organik tarım uygulamaları daha iyi bir duruma getirilebilir. Ayrıca Ege bölgesinde organik üretim yapan firmaların. ithalatı yapılan organik ürünlere yönelmeleri yönünde destekleme yapılabilir. Bu amaçla ithalatı yapılan organik ürünlerden Ege bölgesinde yetişebilecek olanların belirlenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda belirlenen ürünlerin yetiştiriciliğine yönelik olarak hem bilgilendirme. danışmanlık hem de destekleme (akaryakıt. tohum vb..) çalışmaları yapılabilir. 28

12 Kaynaklar Anonim. 2015a. Organik Tarım Nedir? ( Anonim. 2015b. The World of Organic Agriculture. Statistics and Emerging Trends ( uments/shop/1663-organic-world pdf) Anonim. 2015c. Avrupa Birliği ve Türkiye Tarım Politikalarında Son Durum Anonim. 2015d Yılı Organik Tarımsal Üretim Verileri. T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. ( itkisel-uretim/organik- Tarim/Istatistikler) Anonim. 2015e. Organik Tarımda Faaliyet Gösteren Ticari Firmalar. T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. ( itkisel-uretim/organik-tarim) Bahtiyarca Bağdat. R.. Karık. Ü Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Allelopatik Etkileri ve Organik Tarımdaki Kullanım Alanları. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü. Türkiye III. Organik Tarım Sempozyumu Bildiriler. I: Demiryürek. K Organik Tarım Kavramı ve Organik Tarımın Dünya ve Türkiye deki Durumu. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 28(1): Kodaş R.. Er. C Tahıllarda Organik Yetiştiricilik. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. 26(1): Koyuncu Medicinal and Aromatic Plants in Turkey. ( /x5402e16.htm) Tınmaz. A.B Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Organik Yetiştiricilikteki Yeri. (http: // jccpe2f pdf) Yolcu. H.. Bayram. B.. Aksakal. V Dünya Organik Tarımsal Üretiminde Avrupa nın Yeri. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi. 1(2):