BURSA İLİ MUSTAFAKEMALPAŞA ve KARACABEY İLÇELERİ MEVSİMLİK TARIM İŞÇİLERİ İNCELEME VE DEĞERLENDİRME RAPORU

Transkript

1 /8 YOK SAYILAN HAYATLAR MEVSİMLİK TARIM İŞÇİLERİ Bursa Tabip Odası (BTO), 2010 yılında başlattığı mevsimlik tarım işçilerinin çadır kamplarının inceleme ziyaretlerini Türk Mühendis Mimar Odaları Birliği (TMMOB) ve Bursa Eczacı Odasının (BEO) da katılımıyla sürdürmektedir. Bu yıl ziyaret, 19 Temmuz 2015 Pazar günü, Bursa Mustafakemalpaşa ve Karacabey ilçelerinde bulunan mevsimlik tarım işçilerinin barındığı çadır kamplara yapılmıştır. Bursa Tabip Odası Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Sekreteri ile Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD Başkanı Prof.Dr. Kayıhan Pala, Türk Mühendis Mimar Odaları Birliği (TMMOB) üyeleri ve CHP 25. Dönem Bursa Milletvekili Ziraat Mühendisi, TMMOB ZMO Bursa Şb. Üyesi Orhan SARIBAL, CHP 25. Dönem Bursa Milletvekili, Tıp Doktoru, BTO üyesi Ceyhun İRGİL ve Gazeteci Huriye Gül KOLAYLI ile birlikte gerçekleştirilmiştir. Bilindiği gibi, Tarımsal üretim için bir yerden bir yere göç eden ve sezon bitimi evlerine geri dönen işçiler için mevsimlik tarım işçisi kavramı kullanılmaktadır. Türkiye de 2015 TUİK verilerine göre 5,4 milyon tarım işçisinin i mevsimlik tarım işçisi olarak çalışmaktadır. Geçici ve mevsimlik çalışanlar, eşleri ve çocuklarıyla birlikte değerlendirildiğinde bu rakam 1 milyona yaklaşıyor. Bursa genelinde de sayıları e yaklaşan mevsimlik tarım işçilerinin sorunları çözüm beklemektedir. Özellikle barınma, içme suyu, eğitim, sağlık sorunları, trafik kazaları, okul çağındaki çocukların eğitim sorunları, korunaksız doğal yaşam şartları, kimyasal maddelerin etkileri, çalışma sırasında sürekli yer değiştirmeleri, sosyal güvencelerinin olmayışı, ayrımcılık, dışlanma, yaşama ve çalışma koşullarıyla ilgili sıkıntılar görülmektedir. AMAÇ Bu ziyaretlerde temel amaç mevsimlik tarım işçilerinin yaşam koşullarının düzeltilmesine katkıda bulunmaktır yılından beri Bursa da Karacabey ve Mustafakemalpaşa ilçelerindeki çadır kamplarının bir kısmı yerinde incelenerek, sorunlar yerinde görülerek tespit edilmektedir. Tespit ve değerlendirmelerimizi içeren sonuç raporu hazırlanmaktadır. Hazırlanan rapor Bursa Valiliği ve Büyükşehir Belediye Başkanlığına sunulmakta ve kamuoyu ile paylaşılmaktadır. İNCELEME ALANLARI COĞRAFİ KONUMU Rapora esas olan alanlar; Bursa nın merkez ilçeleri Mustafakemalpaşa ve Karacabey de bulunan çadır kamplarından üçüdür. ÇELTİKÇİ KÖYÜ ÇADIR KAMPI Mustafakemalpaşa ilçesine bağlı Çeltikçi köyü, 6360 sayılı yasa ile köy statüsü kalkmış ve mevcut durumda mahalle statüsündedir. Bursa ya yaklaşık 100 km uzaklıktadır.

2 /8 Mustafakemalpaşa merkezine 20 km uzaklıktadır. Mustafakemalpaşa ilçesinin doğusunda ve Balıkesir sınırına yakın bulunan çadır kampında 250 kişi bulunup, 160 çalışan olduğu bildirilmiştir. OVAESEMEN KÖYÜ ÇADIR KAMPI Karacabey ilçesine bağlı Ovaesemen köyü, 6360 sayılı yasa ile köy statüsü kalkmış ve mevcut durumda mahalle statüsündedir. Bursa ya yaklaşık 110 km uzaklıktadır. Mustafakemalpaşa ilçesinin doğusunda, Çeltikçi ye sınır yerdedir. Karacabey merkezine 30 km uzaklıktadır. Köy (şimdiki mahalle) Balıkesir iline sınırdır. Ovaesemen mahallesinde bulunan çadır kampında 50 kişinin bulunduğu bildirilmiştir

3 /8 HOTANLI KÖYÜ ÇADIR KAMPI Karacabey ilçesine bağlı Hotanlı köyü, 6360 sayılı yasa ile köy statüsü kalkmış ve mevcut durumda mahalle statüsündedir. Bursa ya yaklaşık 75 km uzaklıktadır. Karacabey merkezine 7 km uzaklıktadır. Köy (şimdiki mahalle) Balıkesir iline sınırdır. Hotanlı çadır kampında 150 kişinin bulunduğu 140 çalışan olduğu bildirilmiştir.

4 /8 ÇADIR KAMPLARINDA NÜFUS BİLGİLERİ Ziyaret edilen çadır kamplarda dayıbaşları tarafından verilen bilgilere göre 250 Çeltikçi kampında, 50 Ovaesemende, 150 kişi de Hotanlı da kaldığı bildirilmiştir. Bunlar içinde 160 kişinin Çeltikçi kampında, 40 kişinin Ovaesemende ve 140 kişinin de Hotanlı da çalışan olarak bildirimi yapılmıştır. Bu yıl göze çarpan en önemli değişiklik, çadır kamplarda artık ağırlıklı olarak Şanlıurfa ve Mardin den gelen Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının yanı sıra özellikle Kobani den gelmiş bulunan Suriyeli sığınmacıların da yer almasıdır. Alan ziyaretimiz Bayramın 3. Günü yapılmıştır. Çalışma günü olmaması nedeniyle ziyaret ekibinin etrafında toplanan tarım işçileri, çocuklar ve gençlere bakıldığında ekibimize bildirilen sayıların çok daha fazlasının bu kamplarda olduğu gerçektir. Her ailenin yaklaşık 3 er çocuğu bulunmaktadır. Karacabey ve Mustafakemalpaşa ilçelerinde daha başka kamp alanları da mevcuttur. Ancak zaman ve yardım kaynaklarımızın kısıtlılığı nedeniyle 3 kamp ziyaret edilebilmiştir. Hotanlı ya yakın 4. bir kamp alanına da çocuklar için kitap, hediyeler,yiyecek kolisi gönderilebilmiştir. Ziyaret edilen 3 kamp alanında ekibimize bildirilen toplam sayı dörtyüz elli kişidir. Ancak bu sayının 3 katı nüfusun çocuklar ve gençlerle birlikte olduğu da aşikardır. Tespitlerimizi yaparken ölçme, sayım teknikleri kullanılmamıştır. Ziyaretimizde esas olan mevsimlik tarım işçilerinin sorunlarını gözlemlemek ve bir önceki yıldan bu yıla değişim ve gelişimleri gözlemlemek, bunları kamuoyu ile paylaşmaktır. Ziyaretini gerçekleştirdiğimiz 3 kamp alanında yaklaşık bin kişinin olduğunu gidilemeyen kamp alanlarıyla birlikte bu bölgelerde beşbin kişiye yakın mevsimlik işçilerin olduğunu öngörmek mümkündür. Bursa da mevsimlik tarım işçisi olarak aileleriyle birlikte bulunan kişi sayısının onbeşbin e yakın olduğu tahmin edilmektedir. EKONOMİK ŞARTLAR Mevsimlik tarım işçilerinin 2010 yılındaki ilk ziyaretimizden bu yana yaşam koşulları çok değişmemiş görünmektedir. En temel sorunların başında yine tarım işçilerinin güvencesiz olarak, kayıt-dışı çalışması gelmektedir. Ciddi bir çocuk işçi sorunu göze çarpmakta; bu konuda her hangi bir denetimin yapılmadığı anlaşılmaktadır. Gündelikler 40 TL civarındadır Tarım işçileriyle yapılan görüşmelerde sorunları genel olarak Dayıbaşılar yanıtlamaktadır. Dayıbaşı olarak adlandırılan aracı kişiler işçilerin getirilmesi ve çalışmalarını organize etmektedir. Günde 40 TL olan yevmiyenin belirli bir oranı bu aracı kişiler tarafından alınmaktadır. Yevmiyeler günlük verilmiyor, hasat döneminin bitiminde işveren Dayıbaşına puantajların sonucuna göre paraları teslim etmektedir.

5 /8 BARINMA ŞARTLARI Çadır kamplar katı atıklar ve toz içerisindedir. Katı atıkların toplanmaması çok önemli bir halk sağlığı sorunudur. Katı atıkların toplanmasını sağlamak üzere ivedi olarak konteynerlerin konulması gerekmektedir. Tamamen yabancı otların, kuru ağaçların, kuru otların ve atıkların hakim olduğu çadır kamp alanlarında yılan, akrep, sinek, arı vb. zararlılarla ilgili herhangi bir koruyucu (mekanik veya kimyasal temizlik) hizmet yoktur. Kuru ağaçlar; elbiselerin kurutulmasında, yemek yapılmasında, ateş yakılmasında ve tandırda kullanılmaktadır. Birçok işte kullanılan bu kuru ağaçların yangına yol açma riski bulunmaktadır. Çadır kamplarda çadır sorunu yaşanmaktadır. Kaymakamlık tarafından verilen çadır sayısı az olduğu için her ailenin gereksinimi karşılanamamaktadır. Çadırlar toprak zemin üzerine herhangi bir yükselti olmaksızın yerleştirilmiştir. Bu durum hem aşırı yağışlar hem de zemin temizliği ve hijyen koşulları açısından risk oluşturmaktadır. Yirmi yıldan bu yana, kampta yaşayan insanların tuvalet ve banyo gereksinimi için yeterli düzenlemeler yapılmamış, kötü koşullar devam etmektedir. Bazı kamplarda hiçbir tuvalet ve banyo düzeneği mevcut değildir. Bazı kamplarda ise banyo ve tuvalet ihtiyaçları için kamp içerisine bir kaç kabin ve konteyner konmuş olmakla birlikte, kabin ve konteynerlerin su bağlantısı yoktur, temizlikleri sağlanamamaktadır. Bir kampta ise tuvalet konteynerlerinin atıklarının taştığı gözlenmiştir. Bu haliyle konteynerler salgın hastalıklara davet çıkarır niteliktedir. Mutfaklar açık alanda bezlerden yapılmış bölmelerdedir, eski koşullar devam etmektedir. Yiyecekler açık alanda ve her türlü kirlenme riskiyle karşı karşıyadır. SU GEREKSİNİMİ Çadır kamplarda su sorunu sürmektedir. Çadır kampların bazı yerlerine çeşmeler yaptırılmış olmakla birlikte; musluklardan temiz su akmadığı gözlenmiştir. Tulumbalarla çekilen yer altı suları gözle görülecek kadar kirlidir; ancak ne yazık ki bu suların içildiğine tanık olunmuştur. Yemekler kuyu suyu ile pişirilmekte, bulaşıklar yine bu su ile yıkanmaktadır. ELEKTRİK GEREKSİNİMİ Yakında elektrik direkleri ve trafo bulunmasına karşın, çadır kampta yaşayanlara elektrikten faydalanma olanağının verilmemiş olması düşündürücüdür. Çadır kampların çoğunluğuna bu yıl da elektrik bağlanmamıştır. Bazı küçük çadır kamplarda muhtarların özel çabalarıyla elektrik bağlandığı gözlenmekle birlikte, yerlerde sürünen kablolar risk oluşturmaktadır. SAĞLIK Güvencesiz çalışan bu insanların sağlık hizmetlerine erişimle ilgili sıkıntıları söz konusudur. Kamplarda ishalli hastalıklar başta olmak üzere, çok sayıda hasta bulunmaktadır. Özellikle çocuklarda, elleri ve yüzlerinde görülen çok sayıda deri hastalıkları sorunu göze çarpmaktadır.

6 /8 Bu yıl, çadır kamp alanına sağlık hizmeti sunmak üzere gelen her hangi bir sağlık görevlisi olmadığı söylenmektedir. EĞİTİM Çocuklar nisan-kasım ayları arasında eğitim alamamaktadır. Çadır kampta okul öncesi ve okul çağındaki çocuk sayısının oldukça fazla olduğu görülmektedir. Çocukların yaklaşık altı ay boyunca bu coğrafyada yaşadıkları düşünülecek olursa, eğitimin kesintiye uğradığını öngörmemek olanaksızdır. Eğitimle ilgili sorunları çözmek için, gönüllü kişi ve kuruluşların katkısına açık olmak üzere Milli Eğitim Müdürlüğü tarafından yaz okulu açılması uygun olacaktır. Çocuk işçilerin, özellikle mevsimlik tarım işlerinde çalışanların eğitim düzeyi açısından bir değerlendirmesi yapıldığında, maalesef birçoğunun ortaöğretime, yükseköğretime devam etmediği görülmektedir sistemi ile lisenin de zorunlu eğitim sınırlarına girdiği günümüzde, burada yaşayan çocukların eğitim gereksinimlerini karşılayacak çözümler üretilmelidir. Kampta yaşayan çocukların hijyenik oyun alanlarına ve eğitim alacak, boş zamanlarını geçirecek bir merkeze ihtiyaçları bulunmaktadır. Çocukların ayrıca giysi, ayakkabı, değişik kullanım eşyaları, kitap, kırtasiye malzemesi, oyuncak vb. gibi gereksinimleri de vardır. DEĞERLENDİRME- SONUÇ VE ÖNERİLER Ziyaret sonrasında çadır kamplardaki durumu bir tek tümceyle açıklamak gerekirse; geçen yıldan bu yana, dile getirilen olumsuz koşulların neredeyse hiçbiri ortadan kaldırılmamıştır. Ziyaret sırasında yaşanılan en çarpıcı gözlem, mevsimlik tarım işçileri ve ailelerinde hissedilen devlet tarafından Dışlanmışlık algısı olmuştur. Mevsimlik tarım işçileri en temel gereksinimlerini karşılamak üzere valilik ve belediyelerin çaba göstermemesini anlamakta zorlanmaktadır. Kendi deyişleriyle, Suriyeli sığınmacılar için konteyner kentler kuran Hükümetin, kendi ülkesinin yurttaşları için kılını bile kıpırdatmaması manidar bulunmaktadır. İnsan Hakları Evrensel Bildirisinde en temel insan haklarından sayılan beslenme, barınma, eğitim ve sağlık konuları çadır kamplarda yaşayanlar için geçen yıl olduğu gibi, yine büyük bir sorun olarak saptanmıştır. Yıllardır bu sağlıksız ortamda ve kötü şartlarda yaşama gerçeği ile karşı karşıya olan mevsimlik tarım işçileri için artık söz tükenmiş durumdadır. Sonuç olarak; ne kamu, ne özel kuruluşlar, ne de tarımla ilgili üreticilerden hizmet ve gerekli yardımları alabilen mevsimlik tarım işçileri ve aileleri, yukarıda sıralanan olumsuz koşullarda yaşam savaşı vermektedir. Dışlanmışlık olgusu en büyük zorluk ve acı olarak mevsimlik tarım işçilerinin yüreğinde büyümektedir.

7 /8 Yetkilileri ivedi olarak çözüm üretmek üzere göreve, yurttaşlarımızı ise mevsimlik tarım işçileriyle dayanışma için kamp alanına ziyarete davet ediyoruz. 1. Mevsimlik tarım işçileri iş kanunu kapsamına alınmalı ve sosyal güvenceye kavuşturulmalıdır. 2. Mevsimlik tarım işçilerinin istihdamına ilişkin Türkiye İş Kurumu görevlendirilmelidir. 3. Başbakanlığın tarihli Resmi Gazete de yayınlanan 2010/6 sayılı genelgesi doğrultusunda planlanan çalışmalar bir an önce hayata geçirilmelidir. Genelgeye göre kurulması gereken Mevsimlik Gezici Tarım İşçilerini İzleme Kurulu çalışmalarını en kısa sürede başlatmalıdır. 4. Mevsimlik tarım işçileri her türlü bulaşıcı hastalığa açık, hijyenden yoksun mekânlarda barınmak zorunda kalmaktadır. Barınma koşullarının uygun hale getirilmesi amacıyla, yerleşim alanındaki derme çatma, yağıştan, rüzgârdan, sıcak ve soğuktan etkilenen çadırların yerine deprem sonrası kullanılan yapılara benzer temiz, korunaklı prefabrik yapılar temin edilmelidir. Özellikle ortak tuvalet ve banyolar ile yemek pişirme ve çamaşır-bulaşık yıkama alanlarının mekânsal düzenlemeleri bir an önce planlanmalı ve acilen hayata geçirilmelidir. 5. Yerleşim alanına acilen temiz su sağlanmalıdır. Öncelikle mutfak, banyo, tuvalet ve çamaşır yıkama ortamlarında sürekli akan temiz suya gereksinim vardır. Aksi halde, olası bir bulaşıcı hastalık yalnızca mevsimlik tarım işçileri için değil ilçede ve civar köylerde yerleşik olarak yaşayanlar için de ciddi bir sorun oluşturabilir. 6. Kanalizasyon sorununu çözmek için en azından basit bir toplayıcı sistem oluşturulmalı, atık suların bir fosseptikte biriktirilerek sağlıklı bir şekilde sonlanması sağlanmalıdır. 7. Yerleşim alanına elektrik getirilmelidir. Her konuta getirilemese bile ortak kullanım alanları ve yollarda elektrik bulunmalıdır. 8. Herhangi bir salgın hastalık yaşamamak amacıyla, evsel atıkların çevreye gelişigüzel atılmaması gerekir. Alana atık konteynerlerinin yerleştirilmesi sağlanmalı, açıkta bulunan çöpler en kısa sürede ortadan kaldırılmalıdır. Düzenli ilaçlama yapılarak özellikle tuvalet ve mutfak amaçlı çadırlarda yoğun olan ama tüm alanlarda var olan sinek ve haşerelerle mücadele başlatılmalıdır. 9. Yerleşim alanındaki insanların sağlık hizmetlerine ulaşımı kolaylaştırılmalıdır. Gebe, bebek, çocuk ve yaşlı gibi risk grupları düzenli aralıklarla izlenmelidir. Aile planlaması eğitimleri verilmeli, danışmanlık hizmeti sunulmalı, gerekli malzemeler sürekli ve ücretsiz olarak temin edilebilmelidir. Yerleşim alanında gerçekleşecek doğumların önüne geçilmeli, tüm doğumların hastane ortamında yapılması için gerekli koşullar sağlanmalıdır. Gebe ve bebek aşılarının düzenli olarak yapılmasına özel bir hassasiyet gösterilmeli, bu gruptaki kişiler yeterli ve dengeli beslenme açısından da izlenmelidir.

8 /8 10. Okul çağındaki çocukların eğitimlerini kesintisiz olarak sürdürebilmeleri sağlanmalı bu amaçla çevre okulların kullanıma açılması veya yerleşim alanında geçici eğitim alanı oluşturulması ve eğiticilerin temin edilmesi gereklidir. Bu konuda Valiliğin organizasyonu ile çeşitli sivil toplum örgütlerinden destek alınabilir. 11. Mevsimlik işçilerin gerek memleketlerinden çalışacakları yere gelmeleri/dönmeleri, gerekse de her gün çalışacakları tarlalara gidip/gelmeleri sırasında uygun araçlarla taşınmaları sağlanmalıdır. 12. Çadır kümelerinde güvenliği sağlamaya yönelik tedbirler alınmalıdır. 13. Mevsimlik geçici tarım işçileri ile yöre halkı arasındaki sosyal ilişkileri artırmaya yönelik çalışmalar yapılmalıdır. 14. Bölgedeki insanların sosyal ihtiyaçlarını karşılayacak ortamlar sağlanmalıdır. Kitle iletişim araçlarından ve kültürel hizmetlerden yeterince yararlanmaları sağlanmalıdır. Gündüzleri tarlada çalışmayan kişiler için çeşitli eğitim programları ve kurslar düzenlenmeli, çocuklar için oyun alanları oluşturulmalıdır. 15. Sektörler arası işbirliği ile bölgede çeşitli araştırmalar ve projeler yürütülerek bölge halkının sorunları ve çözüm yolları daha ayrıntılı olarak ortaya çıkarılmalıdır. 16. Büyükşehir Belediyesi ve Bursa Valiliği tarafından, ulusal ve uluslar arası düzeyde mevsimlik tarım işçilerinin yaşam alanlarının ve çalışma şartlarının iyileştirilmesi için sosyal ve ekonomik dayanışma ağları oluşturulmalıdır. 17. Mevsimlik tarım işçilerine ve yaşam alanınına ait tüm öznitelik verilerinin coğrafi tabanlı kurulacak bir veritabanında tutulması gereklidir. Her yıl değişen ve gelişen durumların ölçme ve değerlendirmelerini yapmak, sorunların çözümlerini verilerle açıklayabilmek gereklidir. 18. Mevsimlik tarım işçilerinin yaşam şartlarının iyileştirilmesi için, öncelikle temiz-içme kullanma suyu, atıkların yok edilmesi başta olmak üzere çalışma ortamlarının iyileştirilmesine yönelik projeler Büyükşehir Belediyesi ve Valilik tarafından kurumsallaştırılmalıdır. Bursa Büyükşehir Belediyesi Bütün şehir Belediyesi olmuştur. Söz konusu bu alanların hizmetlerini sağlayabilmek için Kırsal Alan Daire Başkanlıığı kurulmuştur. Kırsal alanlara hizmet çerçevesinde, işverenin sorumluluğunu esas alan yasal düzenlemeler yapılmalı, düzenli ve etkili izleme, değerlendirme ve denetleme sistemleri kurulmalıdır. 19. Mevsimlik Tarım İşçileri yaşam alanlarının iyileştirilmesi, denetlemelerine dair Bursa Akademik Odalarımızla birlikte çalışmaların yapılması gerekmektedir. Bozuk Düzende Sağlam Çark Olmaz Bizler Bursa Akademik Meslek Odaları olarak Mevsimlik Tarım İşçilerinin sorunlarını GÖRÜYOR VE DUYUYORUZ