Bölüm 13 CUMHURBAŞKANI

Transkript

1 Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Pratik Çalışmaları, Bursa, Ekin, 1. Baskı, Eylül 2010, 272 s. < (c) Tüm Hakları Saklıdır. KG. Bölüm 13 CUMHURBAŞKANI Ö Z E T 1. Anayasamızın 8 inci maddesi yürütme yetkisi ve görevi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından... kullanılır demektedir. Buna göre yürütme yetkisi ve görevi sadece Bakanlar Kuruluna (Hükûmete) değil, Cumhurbaşkanına da aittir Anayasasının 8 inci maddesi (1961 Anayasasının 6 ncı maddesinden farklı olarak) yürütmeyi sadece görev olarak değil, aynı zamanda yetki olarak ele almış ve yürütme yetkisi ve görevi nden bahsetmiştir. 3. Cumhurbaşkanı, 21 Ekim 2007 tarihli halkoylamasıyla onaylanan anayasa değişikliğinden önce TBMM tarafından seçiliyordu. Bu değişiklik ise Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesini öngörmektedir. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde iki tur oylama yapılması ihtimal dahilindedir. Birinci turda geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday seçilir. Aksi taktirde iki hafta sonra ikinci tur oylama yapılır. Bu oylamaya birinci turda en çok oy almış iki aday katılır. Bunlardan geçerli oyların çoğunluğunu alan aday seçilmiş olur değişikliğinden önce Cumhurbaşkanının seçim usûlü şöyleydi: Cumhurbaşkanının seçiminde dört tur oylama yapılması ihtimali vardı. Birinci ve ikinci tur oylamada yeter sayı TBMM üye tamsayısının üçte ikisiydi (367 oy). Üçüncü ve dördüncü tur oylamada yeter sayı üye tamsayısının salt çoğunluğuydu (276 oy). Üçüncü tur oylamada Cumhurbaşkanı seçilemezse, en çok oy almış iki aday arasında dördüncü tur oylama yapılırdı. Dördüncü tur oylamada da üye tamsayısının salt çoğunluğuyla Cumhurbaşkanı seçilemediği takdirde derhal TBMM seçimleri yenilenirdi. TBMM nin Cumhurbaşkanı seçme kararı bir parlâmento kararı idi. 5. Cumhurbaşkanının görev süresi 2007 değişikliğinden önce yedi yıldı değişikliği bu süreyi beş yıla indirmiştir. 6. Seçilen yeni Cumhurbaşkanı göreve başlayıncaya kadar görev süresi dolan Cumhurbaşkanının görevi devam eder değişikliğinden önce bir kişinin iki defa Cumhurbaşkanı seçilmesi mümkün değildi; 2007 den sonra ise mümkündür. 8. Bir kişinin Cumhurbaşkanı seçilebilmesi için şu şartları taşıması gerekir: Türk vatandaşı olmak, kırk yaşını doldurmuş olmak, yüksek öğrenim yapmış olmak, milletvekili olmak veya milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olmak.

2 BÖLÜM 13: CUMHURBAŞKANI Cumhurbaşkanlığı görevinin başlangıç anı seçim tarihi değil, yeni Cumhurbaşkanının TBMM Genel Kurulu huzurunda andiçmeyi bitirdiği andır. 11. Cumhurbaşkanının görevi, görev süresinin dolması, istifa, ölüm, iyileşmesi mümkün olmayan bir hastalığa yakalanma gibi başka bir sebep le sona erer. 12. Cumhurbaşkanına TBMM Başkanı vekâlet eder. 13. Cumhurbaşkanının devleti temsil ve anayasanın uygulanmasını ve devlet organlarının uyumlu çalışmasını gözetme olarak iki temel görevi vardır. 14. Anayasamız, Cumhurbaşkanının görev ve yetkilerini ayrıntılı olarak 104 üncü maddesinde yasama ile ilgili olanlar, yürütme alanına ilişkin olanlar ve yargı ile ilgili olanlar şeklinde üçe ayırıp tek tek saymıştır: 15. Parlâmenter hükûmet sistemlerinde, Cumhurbaşkanlarının kural olarak bütün işlemleri başbakan veya ilgili bakanlar tarafından imzalanmaları gerekir. Buna karşı-imza kuralı denir. Bunun amacı sorumsuz Cumhurbaşkanının tek başına işlem yapmasının önlenmesi ve işlemlerinden kaynaklanacak sorumluluğu Başbakan ve ilgili bakanın üstlenmesini sağlamaktır. 16. Anayasamıza göre Cumhurbaşkanının, Anayasa ve diğer kanunlarda Başbakan ve ilgili bakanın imzalarına gerek olmaksızın tek başına yapabileceği belirtilen işlemleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanlarca imzalanır; bu kararlardan Başbakan ve ilgili bakan sorumludur. Dolayısıyla Türkiye de kural olarak karşı imza kuralı kabul edilmiştir. 17. Türkiye de uygulamada Cumhurbaşkanı birçok işlemi (örneğin rektör seçme, cezaları kaldırma, vs.) başbakan ve ilgili bakanların karşı-imzasını almadan tek başına yapmaktadır. 18. Türkiye de doktrinde, Cumhurbaşkanının hangi işlemleri tek başına yapabileceği hususu tartışmalıdır. 19. Türkiye de uygulamada ve teoride Cumhurbaşkanının KHK leri ve Bakanlar Kurulunun diğer kararlarını imzalamak zorunda olup olmadığı hususu tartışmalıdır. Genellikle Cumhurbaşkanının yerindelik düşüncesiyle bunları imzalamayı reddedemeyeceği; ama hukuka aykırı olan kararnameleri ve kararları imzalamayabileceği kabul edilmektedir. 20. Cumhurbaşkanının hiçbir şekilde siyasî sorumluluğu yoktur. Yani CB kendisi istifa etmedikçe hiçbir makam tarafından görevden alınamaz. 21. Cumhurbaşkanının kişisel suçlarından cezaî sorumluluğu olduğu kabul edilmektedir. Cumhurbaşkanı yasama dokunulmazlığı gibi bir dokunulmazlıktan da yararlanmaz. Dolayısıyla kişisel suçlarından dolayı Cumhurbaşkanı hakkında normal bir vatandaş gibi takibatta bulunulabilir. 22. Cumhurbaşkanının göreviyle ilgili eylem ve işlemlerinden dolayı vatana ihanet hâli dışında cezaî sorumluluğu yoktur.

3 174 TÜRK ANAYASA HUKUKU PRATĐK ÇALIŞMALARI 23. Cumhurbaşkanı, vatana ihanetten dolayı, TBMM üye tam sayısının en az üçte birinin teklifi üzerine, üye tamsayısının en az dörtte üçünün vereceği kararla suçlandırılır. Daha sonra Yüce Divan tarafından yargılanır. Cumhurbaşkanının vatana ihanetle suçlandırılması sonucu görevinden düşeceği hususunda Anayasamızda bir hüküm yoktur. Bu husus doktrinde tartışmalıdır. 24. Ceza Kanunumuzda vatana ihanet suçu diye bir suç yoktur. Dolayısıyla - böyle bir suç Ceza Kanununa konulmadıkça- Cumhurbaşkanı Yüce Divana sevk edilse bile, kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi nedeniyle beraat eder. 25. Cumhurbaşkanının göreviyle ilgili eylem ve işlemlerinden dolayı hukukî sorumluluğu yoktur. 26. Cumhurbaşkanının kişisel eylem ve işlemlerinden dolayı hukukî sorumluluğu vardır. 27. Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliğinin kuruluşu, teşkilât ve çalışma esasları, personel atama işlemleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenir. Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, doğrudan doğruya Cumhurbaşkanı tarafından yapılan ve sadece Cumhurbaşkanı tarafından imzalanan bir düzenleyici işlemdir. Cumhurbaşkanının bu tür kararname çıkarma yetkisi, doğrudan doğruya Anayasadan kaynaklanan aslî bir yetkidir. 28. Devlet Denetleme Kurulunun üyeleri ve üyeleri içinden başkanı, Cumhurbaşkanınca atanır. DDK Cumhurbaşkanının istemi üzerine çalışır. 29. Devlet Denetleme Kurulu, tüm kamu kurum ve kuruluşlarında, sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta, kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında, her düzeydeki işçi ve işveren kuruluşlarında, kamuya yararlı derneklerle vakıflarda denetleme yapmaya yetkilidir. 30. Devlet Denetleme Kurulu, Türk Silahlı Kuvvetlerinde ve yargı organlarında denetleme yapamaz. 31. Devlet Denetleme Kurulu raporları, icraî nitelikte değildir; bunların bağlayıcı gücü yoktur. ANAHTAR KAVRAMLAR Aşağıdaki kavramları bilmiyorsanız veya bu kavramlar konusunda kendinizi eksik hissediyorsanız, izleyen sayfadaki sorulara geçmeden önce, bu konudaki eksikliğinizi biraz aşağıdaki kaynakları okuyarak gideriniz. Cumhurbaşkanı (CB) CBnın andiçmesi CBnın cezaî sorumluluğu CBnın görev süresi CBnın görev ve yetkileri CBnın hukukî sorumluluğu CBnın kişisel suçlarından dolayı sorumluluğu CBnın siyasî sorumsuzluğu CBnın tek başına yapacağı işlemler CBnın temsil görevi CBnın gözetme görevi CBnın yürütme ile ilgili yetkileri Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği CBlığı makamının boşalması hâli Cumhurbaşkanına vekalet Devlet Denetleme Kurulu Karşı-imza Vatana ihanet

4 KAYNAKLAR BÖLÜM 13: CUMHURBAŞKANI 175 Bu bölüm, Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin Yayınevi, 9. Baskı, 2010, s arasında yer alan Cumhurbaşkanı başlıklı bölümün uygulamasıdır. Bu nedenle aşağıdaki soruları cevaplayabilmek, ödevleri yapabilmek ve problemleri çözebilmek için öncelikle söz konusu bölümü okumanızda yarar vardır. Aynı konu hakkında daha fazla bilgi edinmek için şu kaynaklara da bakılabilir: Kemal Gözler, Devlet Başkanları, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2001, s Kemal Gözler, Cumhurbaşkanı-Hükûmet Çatışması: Cumhurbaşkanı Kararnameleri İmzalamayı Reddedebilir mi?, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, Orhan Aldıkaçtı, Modern Demokrasilerde ve Türkiye de Devlet Başkanlığı, İstanbul, Kor Müessesesi, Ahmet Kerse, Türkiye de 1961 Anayasası Göre Cumhurbaşkanı, İstanbul, Sümer Matbaası, Burhan Kuzu, Parlâmenter Rejimlerde Devlet Başkanının Konumu ve Anayasalarında Durum, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt LIII, , Sayı 1-4, s Murat Sevinç, Güncel Gelişmeler Işığında 1982 Anayasasına Göre Cumhurbaşkanı, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 57, Sayı 2, Nisan- Haziran 2002, s Barış Bahçeci, Devlet Başkanının Veto Yetkisi, Ankara, Yetkin, T.C. Cumhurbaşkanlığı İnternet Sitesi: ÖDEVLER ÖDEV 13.1: 184/367 Tartışması.- Türkiye de Nisan 2007 de bir Cumhurbaşkanının seçimiyle ilgili olarak bir 184/367 tartışması yaşanmıştır. Bu tartışma nedir? Bu tartışmada 184 tezi nedir? 367 tezi nedir? Araştırınız. Bu tezlerin her biriyle ilgili en az bir makale bulup okuyunuz. ÖDEV 13.2: Anayasa Mahkemesinin 367 Kararı.- Nisan 2007 de bir Cumhurbaşkanının seçimi için TBMM de yapılan birinci tur oylama hakkında CHP, Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmıştır. Anayasa Mahkemesi 1 Mayıs 2007 tarih ve E.2007/45, K.2007/54 sayılı kararıyla Cumhurbaşkanı seçmek için toplantı yetersayısının 367 olduğu yolundaki iddiayı benimsemiş ve Cumhurbaşkanı seçimi hakkında TBMM de yapılan ilk tur oylamayı iptal etmiştir. Anayasa Mahkemesi bu kararının tam metinin bulup okuyunuz. Anayasa Mahkemesinin kararı Anayasaya uygun mu? 1) Anayasa Mahkemesi böyle bir oylamayı iptal edebilir mi? 2) Anayasa Mahkemesinin toplantı yetersayısının 367 olduğu yolundaki kararı Anayasamız bakımından isabetli mi? Bu konuyu inceleyiniz.

5 176 TÜRK ANAYASA HUKUKU PRATĐK ÇALIŞMALARI ÖDEV 13.3: Özel Toplantı Yetersayısı - Karşılaştırmalı anayasa hukukunda Cumhurbaşkanının seçimi konusunda özel toplantı yetersayısı öngören ülke anayasası var mı? Araştırınız. Cumhurbaşkanının seçimi konusunda değil, herhangi bir konuda genel toplantı yetersayısından başka özel bir toplantı yetersayısı, yani genel toplantı yetersayısından daha yüksek bir toplantı yetersayısı öngören bir anayasa var mıdır? Araştırınız. PROBLEMLER PROBLEM 13.1: Cumhurbaşkanı Seçimi.- Varsayalım ki 21 Ekim 2007 den önce TBMM de yeni bir Cumhurbaşkanı seçilmesi için yapılan ve A, B ve C olmak üzere üç adayın katıldığı ikinci tur oylamada A 280 oy, B 200 oy ve C 60 oy almıştır. Bunun üzerine Meclis Başkanı Aday A nın Cumhurbaşkanı seçildiğini açıklamış ve aynı yönde bir işlem Resmî Gazetede yayınlanmıştır. Yapılan oylama Anayasamıza uygun mudur? Uygunsa neden? Uygun değilse neden? Bu oylama Anayasamıza aykırı ise, söz konusu aykırılığı gidermek için ne yapılabilir? Söz konusu Cumhurbaşkanı seçme işlemine karşı bir şey yapılabilir mi? Yapılabilirse nedir? Yapılamazsa neden? PROBLEM 13.2: Vatana Đhanet.- Varsayalım ki, bir Cumhurbaşkanı hakkında TBMM üye tamsayısının en az üçte biri tarafından vatana ihanetle suçlandırma önergesi verilsin ve bu önerge TBMM üye tamsayısının dörtte üçü ile kabul edilmiş olsun. (Türk Ceza Kanununda vatana ihanet suçu diye bir suç yoktur). Bu durumda ne olur? Cumhurbaşkanının Cumhurbaşkanlığı görevi sona erer mi? Yüce Divan ne karar verir? PROBLEM 13.3: Cumhurbaşkanının Cezaî Sorumluluğu.- Varsayalım ki MGK toplantısında Cumhurbaşkanı Đçişleri Bakanı ile tartışmış ve sinirlenerek elindeki kitabı Đçişleri Bakanının yüzüne fırlatmış, kitabın köşesi Bakanın gözüne isabet edip, bakanın kör olmasına yol açmıştır. Cumhurbaşkanına karşı yapılabilecek bir şey var mıdır? Varsa nedir? Usûlü nedir? Yoksa neden? PROBLEM 13.4: Cumhurbaşkanının Hukukî Sorumluluğu.- Varsayalım ki MGK toplantısında Cumhurbaşkanı ile Đçişleri Bakanı arasında ülkenin güvenliğinin sağlanmasına ilişkin bir tartışma çıkmıştır. Cumhurbaşkanı bu tartışma esnasında Đçişleri Bakanına hakaret etmiştir. Đçişleri Bakanı, Cumhurbaşkanına karşı hukuk davası açıp tazminat isteyebilir mi? Neden? PROBLEM 13.5: Cumhurbaşkanının Kişisel Cezaî Sorumluluğu.- Varsayalım ki, tek başına alışverişe çıkmayı seven Cumhurbaşkanı alışveriş yaparken bir başka müşteri ile tartışmış ve müşterinin burnuna bir yumruk

6 BÖLÜM 13: CUMHURBAŞKANI 177 atarak onun burnunun kırılmasına sebep olmuştur. Cumhurbaşkanı hakkında bir şey yapılabilir mi? Cumhurbaşkanı bu suçtan dolayı yargılanırsa nerede yargılanır? Yapılamazsa neden? PROBLEM 13.6: Cumhurbaşkanının Makam Arabası.- Varsayalım ki, Cumhurbaşkanının makam arabası trafikte seyrederken bir özel kişinin kullandığı otomobile çarpmış ve bu kişinin ölümüne sebep olmuştur. Cumhuriyet savcısı bu olaydan dolayı Cumhurbaşkanı veya şoförü hakkında ceza davası açabilir mi? Ölen kişilerin mirasçıları Cumhurbaşkanına karşı tazminat davası açabilirler mi? PROBLEM 13.7: Aralık 2009 tarihinde Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, Arnavutluğa; TBMM Başkanı Mehmet Ali Şahin ise resmî bir ziyaret için Đsveç e gitmiştir. Cumhurbaşkanlığına kim vekâlet edecektir? (Uygulamada kim vekâlet etmiştir? Araştırınız.) PROBLEM 13.8: Varsayalım ki, Cumhurbaşkanı görevini yapamayacak derece de hastadır. TBMM seçimleri yapılmış, ama henüz TBMM başkanı seçilmemiştir. Cumhurbaşkanlığına kim vekâlet edecektir? PROBLEM 13.9: Varsayalım ki, Cumhurbaşkanının normal görev süresi dolmuş, ancak yerine yeni bir Cumhurbaşkanı henüz seçilememiştir. Cumhurbaşkanı görevi kimin tarafından yürütülür? PROBLEM 13.10: Kayıp Trilyon Davası yılında Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ün Cumhurbaşkanı seçilmeden önceki dönemde işlediği iddia edilen bir suç hakkında Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı kovuşturmaya yer olmadığı kararı vermiştir. Bu karara itiraz edilmesi üzerine Sincan Birinci Ağır Ceza Mahkemesi, Ankara Cumhuriyet Başsavcılığının kovuşturmaya yer olmadığı kararını Cumhurbaşkanına kişisel suçlarından dolayı bir dokunulmazlık tanınmadığı ve bu tür suçlarından dolayı yargılanabileceği gerekçesiyle kaldırmıştır (18 Mayıs 2009 tarihli gazeteler. Örneğin: hurarsiv.hurriyet.com.tr/ = ). Bunun üzerine Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığı, Adalet Bakanlığının kanun yararına bozulması istemli başvurusunu Yargıtaya göndermiştir (9 Eylül 2009 tarihli gazeteler). Soru: Cumhurbaşkanı hakkında iddia edilen söz konusu suçtan dolayı yargılanabilir mi? Neden? PROBLEM 13.11: Aziz Nesin vs. Kenan Evren Davası.- Aziz Nesin, aydınlar dilekçesi olarak bilinen bir dilekçenin hazırlayıcılarından biridir (15 Mayıs 1984). Dönemin Cumhurbaşkanı Kenan Evren in, Manisa da yaptığı açık hava konuşmasında aydınlar dilekçesi ni hazırlayan ve imzalayanların vatan haini olduğu yolunda görüşler dile getirdiği iddia edilmiştir. Aziz Nesin, Cumhurbaşkanının bu şekilde kendisinin kişilik haklarına saldırıda

7 178 TÜRK ANAYASA HUKUKU PRATĐK ÇALIŞMALARI bulunduğunu ileri sürerek, Cumhurbaşkanı Kenan Evren aleyhine 4 Şubat 1987 tarihinde manevî tazminat davası açmıştır. Soru: Mahkemenin kararı ne olmalıdır? Neden? Ödev: Yukarıdaki davada Ankara Dokuzuncu Asliye Hukuk Mahkemesi, görevi sırasındaki işlemlerinden ötürü sorumsuzluğu ve yargı bağışıklığı bulunan Cumhurbaşkanı hakkında dava açılamayacağı gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir. Yargıtay Dördüncü Hukuk Dairesi 27 Nisan 1987 tarih ve E.1987/2865, K.1987/3701 sayılı kararıyla, Cumhurbaşkanının yurt gezisi sırasında yaptığı açık hava toplantılarında aydınlar dilekçesi ile ilgili olarak görüş açıklamasının görevi ile ilgisi olduğu kuşkusuzdur diyerek Ankara Dokuzuncu Asliye Hukuk Mahkemesinin yukarıdaki kararını onamıştır. Yargıtayın onama kararından sonra, davacı Aziz Nesin Avrupa Đnsan Hakları Komisyonuna bireysel başvuruda bulunmuş, ama Komisyon 6 Temmuz 1989 tarihli kararıyla davacının başvurusunun kabul edilemez olduğuna karar vermiştir (Avrupa Đnsan Hakları Komisyonu, Aziz Nesin Türkiye ye Karşı, No.13901, 6 Temmuz 1989 (Nakleden: Şeref Gözübüyük, Anayasa Hukuku, Ankara, Turhan, 1998, s.231). TARTIŞMALAR TARTIŞMA 13.1: Cumhurbaşkanı-Yüksek Öğrenim.- Cumhurbaşkanı seçilme yeterliliğinin şartları arasında yüksek öğrenim yapmış olmak şartı yer almaktadır. Sizce bu şartın aranması isabetli midir? Tartışınız. Bu şartı arayan bizim Anayasamızdan başka ülke anayasaları var mıdır? Araştırınız. TARTIŞMA 13.2: Abdullah Gül ün Görev Süresi (5 Yıl mı, 7 Yıl mı?).- Şimdiki Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, 21 Ekim 2007 tarihli halkoylamasıyla onaylanan 31 Mayıs 2007 tarih ve 5678 sayılı Anayasa Değişikliği Kanununun yürürlüğe girmesinden önce seçilmiştir. Dolayısıyla Abdullah Gül, 28 Ağustos 2007 günü seçildiğinde, yürürlükteki Anayasa hükümlerine göre görev süresi yedi yıldı. Ancak 31 Ekim 2007 tarihinde yürürlüğe giren 5678 sayılı Anayasa Değişikliği Kanunu, Cumhurbaşkanının görev süresini yedi yıldan beş yıla indirmiştir. Acaba görevdeki Cumhurbaşkanının Abdullah Gül ün görev süresi yedi yıldan beş yıla inmiş midir? Yoksa Abdullah Gül, seçildiği gün yürürlükte olan anayasa hükmünün öngördüğü süre oylan yedi yıl mı görev kalacaktır? Neden? Tartışınız. TARTIŞMA 13.3: Cumhurbaşkanının Tarafsızlığı.- 21 Ekim 2007 tarihli halkoylamasıyla onaylanan 31 Mayıs 2007 tarih ve 5678 sayılı Anayasa Değişikliği Kanunuyla getirilen Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi usûlü, Cumhurbaşkanının tarafsızlığı ilkesi bakımından isabetli bir usûl müdür? Tartışınız.

8 BÖLÜM 13: CUMHURBAŞKANI 179 TARTIŞMA 13.4: Cumhurbaşkanı Bakanlar Kurulunun karar ve kararnamelerini imzalamak zorunda mıdır? Neden? Tartışınız. Bunları imzalamayı reddeden Cumhurbaşkanına karşı ne yapılabilir? Tartışınız. (Bu konuda şu kitaba bakılabilir: Kemal Gözler, Cumhurbaşkanı - Hükûmet Çatışması: Cumhurbaşkanı Kararnameleri Đmzalamayı Reddedebilir mi?, Bursa, Ekin Kitabevi Yayınları, 2000 < TARTIŞMA 13.5: Vatana ihanet ile suçlandırılıp Yüce Divana sevkedilen Cumhurbaşkanı, görevinde kalır mı? Tartışınız. TARTIŞMA 13.6: Varsayalım ki bir Cumhurbaşkanının rüşvet karşılığında rektör atadığı iddia edilmektedir. Bu Cumhurbaşkanına karşı ne yapılabilir? Tartışınız. TARTIŞMA 13.7: Varsayalım ki, Cumhurbaşkanı, Bakanlar Kurulu tarafından alınan bütün kararları imzalamamaktadır. Bakanlar Kurulunun Cumhurbaşkanına karşı yapabileceği bir şey var mıdır? Tartışınız. TARTIŞMA 13.8: Varsayalım ki, Cumhurbaşkanı, TBMM tarafından kabul edilen bütün kanunları, 15 günlük bekleme süresi dolmasına rağmen ne TBMM ye geri göndermekte, ne de Resmî Gazetede yayınlamaktadır. TBMM nin böyle bir Cumhurbaşkanına karşı yapabileceği bir şey var mıdır? Tartışınız. TARTIŞMA 13.9: Varsayalım ki, Anayasa Mahkemesinde Yargıtay tarafından seçilen üye emekliye ayrılmıştır. Yargıtay boşalan üyelik için kendi üyeleri arasında üç aday seçerek Cumhurbaşkanına göndermiştir. Cumhurbaşkanı bu üç adayı atamayı reddetmiş ve Yargıtay Başkanlığına bu üç adayı da beğenmediğini, kendisine yeni bir üç aday önerilmesini istemiştir. Böyle bir şey yapabilir mi? Yapabilirse neden? Yapamazsa neden? Yapamazsa böyle bir şeye teşebbüs eden Cumhurbaşkanına karşı yapılabilecek bir şey var mıdır? Tartışınız. TARTIŞMA 13.10: Teröristleri Affeden Cumhurbaşkanına Karşı Bir Şey Yapılabilir mi?- Adalet Bakanı Cemil Çicek in 1 Ekim 2003 tarihinde bir milletvekilinin soru önergesine verdiği cevaptan onuncu Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer in göreve geldiği 6 Mayıs 2000 tarihinden 6 Ağustos 2003 tarihine kadar toplam 225 mahkumu affettiği, bunlardan 139 unun terör suçlarından mahkum olduğu anlaşılmıştır (1 Ekim 2003 tarihli tutanağa ekli cevap. Cevap metni ve affedilen mahkum listesi ve suçları için bkz.: www2.tbmm.gov.tr/d22/7/7-1070c.pdf). Onuncu Cumhurbaşkanı A. N. Sezer in affettiği terör mahkumlarından pek çoğunun terör örgütlerine tekrar katıldığı iddia edilmektedir. Örneğin jandarma karakoluna bombalı saldırı suçundan

9 180 TÜRK ANAYASA HUKUKU PRATĐK ÇALIŞMALARI onbeş yıl hapis cezasına mahkum olan Orhan Gül ü Cumhurbaşkanı 31 Ocak 2003 tarih ve 19 sayılı kararla affetmiştir (Resmî Gazete, 1 Şubat 2003, Sayı 25011). Orhan Gül, 26 Ekim 2004 tarihinde Tunceli ili Mazgirt ilçesi Kızılcık köyü yakınlarında güvenlik güçleriyle girdiği silahlı çatışmada ölü olarak ele geçirilmiştir (Zaman, ; com.tr/?hn=106249&bl= haberler&trh= ). Eski Cumhurbaşkanları Süleyman Demirel tarafından 93, Turgut Özal tarafından 17 mahkum affedilmişken ( bas/b064m.htm) Ahmet Necdet Sezer, sadece 2002 yılında 105, 2003 yılının sadece ilk sekiz ayında 93 kişinin cezasını affetmiştir). Varsayalım ki bir Cumhurbaşkanı mahkûm olan teröristleri yanlış yere affetmektedir. Bu Cumhurbaşkanına karşı yapılabilecek bir şey var mıdır? Neden? Cumhurbaşkanının af kararları karşı imzaya tâbi midir? Eğer tâbi olsaydı, bu af kararlarına karşı bir şey yapılabilir miydi? Nasıl? Kime karşı? Neden? GAZETE KUPÜRÜ 13.1: Sezer in Affettiği Terörist Çatışmada Öldü...

10 SORULAR BÖLÜM 13: CUMHURBAŞKANI 181 SORU 13.1: Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin bir kanuna dayanması şart değildir. Bu husus neyi gösterir? Bu husus, hangi büyük ilkenin bir istisnasıdır? SORU 13.2: 1924, 1961 ve 1982 Anayasaları arasında Cumhurbaşkanının; (a) görev süresi, (b) tekrar seçilip seçilememesi bakımından ne farklar vardır? SORU 13.3: 21 Ekim 2007 tarihli halkoylamasıyla onaylanan Anayasa Değişikliğinden önce Cumhurbaşkanının seçilmesi usûlü nasıldı? Açıklayınız. SORU 13.4: Anayasamızın karşı-imza konusunda benimsediği kural ve istisnalar nelerdi? SORU 13.5: Cumhurbaşkanı kişisel suçlarından dolayı sorumlu mudur? Neden? T E S T TEST 13.1: Aşağıdakilerden hangisi Cumhurbaşkanı seçilme şartlarından birisi değildir? a) Türk vatandaşı olmak. b) Kırk yaşını doldurmuş olmak. c) Yüksek öğrenim yapmış olmak. d) Milletvekili olmak e) Daha önce bir defadan daha fazla Cumhurbaşkanlığı yapmamış olmak. TEST 13.2: 2007 Anayasa değişikliğinden önceki duruma göre, Cumhurbaşkanının seçimi usûlü hakkında aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildi? a) Cumhurbaşkanının seçiminde dört tur oylama yapılması ihtimali vardı. b) İlk iki tur oylamada Cumhurbaşkanı seçilmek için yeter sayı TBMM üye tamsayısının üçte ikisiydi. c) Üçüncü tur oylamada Cumhurbaşkanı seçilmek için yeter sayı TBMM üye tamsayısının salt çoğunluğuydu. d) Üçüncü tur oylamada üye tamsayısının salt çoğunluğu sağlanamadığı takdirde, üçüncü oylamada en çok oy almış iki aday arasında dördüncü oylama yapılırdı. e) Dördüncü tur oylamada en çok oy alan aday seçilirdi. TEST 13.3: Cumhurbaşkanının görev süresine ilişkin olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir? a) 1982 Anayasasına göre Cumhurbaşkanının görev süresi yedi yıldır ve aynı kişi iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez. b) 1924 Anayasasına göre Cumhurbaşkanının görev süresi dört yıldı ve aynı kişinin birden fazla defa Cumhurbaşkanı seçilmesi mümkündü. c) 1961 Anayasasına göre Cumhurbaşkanının görev süresi yedi yıldı ve aynı kişinin arka arkaya iki defa Cumhurbaşkanı seçilmesi mümkün değildi.

11 182 TÜRK ANAYASA HUKUKU PRATĐK ÇALIŞMALARI d) 1982 Anayasasına göre Seçilen yeni Cumhurbaşkanının Cumhurbaşkanlığı görevi TBMM huzurunda yaptığı yeminin bitmesi anından itibaren başlar. e) 1982 Anayasasına göre yeni Cumhurbaşkanının zamanında seçilememesi durumunda, görev süresi dolan Cumhurbaşkanı görevden ayrılır; yerine TBMM Başkanı vekâlet eder. TEST 13.4: Aşağıdaki hallerden hangisinde Cumhurbaşkanının görevi sona ermez? a) Beş yıllık görev süresinin dolması. b) Cumhurbaşkanının istifası. c) Cumhurbaşkanının ölümü. d) Cumhurbaşkanının iyileşmesi mümkün olmayan akıl hastalığına düşmesi e) TBMM nin Cumhurbaşkanı hakkında güvensizlik oyu vermesi. TEST 13.5: Aşağıdaki hallerden hangisinde Cumhurbaşkanının yerine TBMM başkanı vekâlet etmez? a) Cumhurbaşkanının hastalık sebebiyle geçici olarak görevinden ayrılması b) Cumhurbaşkanının yurtdışına çıkmak sebebiyle geçici olarak görevinden ayrılması c) Cumhurbaşkanının ölmesi d) Cumhurbaşkanının istifa etmesi e) Cumhurbaşkanının TBMM tarafından zamanında seçilememesi nedeniyle Cumhurbaşkanının normal görev süresinin sona ermesi TEST 13.6: Aşağıdakilerden hangisi Cumhurbaşkanının yasamayla ilgili görev ve yetkileri nden biri değildir? a) Kanunları yayımlamak. b) Kararnameleri imzalamak. c) Kanunları tekrar görüşülmek üzere TBMM ye geri göndermek. d) Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları halkoyuna sunmak. e) Anayasa Mahkemesinde iptal davası açmak. TEST 13.7: Aşağıdakilerden hangisi Cumhurbaşkanının yürütmeyle ilgili görev ve yetkileri nden birisi değildir? a) Başbakanı atamak ve istifasını kabul etmek. b) Başbakanın teklifi üzerine bakanları atamak ve görevlerine son vermek. c) Gerekli gördüğü hallerde bakanlar kuruluna başkanlık etmek veya bakanlar kurulunu başkanlığı altında toplantıya çağırmak. d) Yabancı devletlere Türk devletinin temsilcilerini göndermek, Türkiye Cumhuriyetine gönderilecek yabancı devlet temsilcilerini kabul etmek. e) Kanunları yayımlamak TEST 13.8: Aşağıdakilerden hangisi Cumhurbaşkanının yargıyla ilgili görev ve yetkileri nden birisi değildir? a) Anayasa Mahkemesi üyelerini seçmek. b) Danıştay üyelerinin dörtte birini seçmek. c) Askerî Yargıtay Üyelerini seçmek.

12 d) Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek. e) Devlet Denetleme Kurulunun üyeleri ile Başkanını atamak. BÖLÜM 13: CUMHURBAŞKANI 183 TEST 13.9: Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler sorunu hakkında aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? a) Kural olarak Cumhurbaşkanı işlemlerini Başbakan ve ilgili bakanın karşı-imzasını alarak yapabilir. b) Karşı-imza kuralının nedeni Cumhurbaşkanının sorumsuz olmasıdır. c) Anayasamız, Cumhurbaşkanının hangi işlemleri Başbakan ve ilgili bakanın karşıimzasını almadan tek başına yapılabileceğini tek tek saymıştır. d) Uygulamada Cumhurbaşkanı rektör atama işlemini tek başına yapmaktadır. e) Doktrinde Cumhurbaşkanının hangi işlemleri tek başına, hangi işlemleri ise Başbakan ve ilgili bakanın karşı-imzasıyla yapacağı hususu tartışmalıdır. TEST 13.10: Cumhurbaşkanının sorumluluğu konusunda aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Cumhurbaşkanının siyasî sorumluluğu yoktur. b) Cumhurbaşkanının göreviyle ilgili suçlarından dolayı vatana ihanet hâli dışında cezaî sorumluluğu yoktur. c) Cumhurbaşkanının kişisel suçlarından dolayı cezaî sorumluluğu vardır; ancak bu tür suçlarla ilgili olarak yasama dokunulmazlığından yararlanır. d) Cumhurbaşkanının göreviyle ilgili eylem ve işlemlerinden dolayı hukukî sorumluluğu yoktur. e) Cumhurbaşkanının kişisel eylem ve işlemlerinden dolayı hukukî sorumluluğu vardır. TEST 13.11: Vatana ihanet konusunda aşağıdaki ifadelerden hangisi doğru değildir? a) Cumhurbaşkanının vatana ihanetle suçlandırma önergesi, TBMM üye tamsayısının en az üçte biri tutarındaki üye tarafından yazılı olarak verilebilir. b) Cumhurbaşkanının vatana ihanetle suçlandırılabilmesi ve Yüce Divana sevk edilebilmesi için bu suçlandırma önergesinin TBMM üye tamsayısının dörtte üç çoğunluğunun oyuyla kabul edilmesi gerekir. c) Anayasamızın 105 inci maddesine göre vatana ihanet ile suçlandırılıp Yüce Divana sevkedilen Cumhurbaşkanının görevi sona erer. d) Cumhurbaşkanını vatana ihanetten dolayı yargılayacak makam Yüce Divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesidir. e) Ceza Kanunumuzda vatana ihanet diye bir suç olmadığına göre, kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesi nedeniyle Yüce Divan yargıladığı Cumhurbaşkanı hakkında beraat kararı vermek zorunda kalır. TEST 13.12: Cumhurbaşkanı Genel Sekreterliği hakkında aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği Anayasada açıkça geçmektedir. b) Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliğinin kuruluşu, teşkilât ve çalışma esasları, personel atama işlemleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenir. c) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi, doğrudan doğruya Cumhurbaşkanı tarafından yapılan ve sadece Cumhurbaşkanı tarafından imzalanan bir düzenleyici işlemdir.

13 184 TÜRK ANAYASA HUKUKU PRATĐK ÇALIŞMALARI d) Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilmek için önce Cumhurbaşkanının TBMM den yetki kanunu ile yetki alması gerekir. e) Cumhurbaşkanı Genel Sekreteri doğrudan doğruya Cumhurbaşkanı tarafından atanır. TEST 13.13: Devlet Denetleme Kuruluna ilişkin aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? a) Devlet Denetleme Kurulu Cumhurbaşkanlığına bağlıdır. b) Devlet Denetleme Kurulunun üyeleri ve başkanı, Cumhurbaşkanınca atanır. c) Devlet Denetleme Kurulu, kendiliğinden değil, Cumhurbaşkanının istemi üzerine, inceleme, araştırma ve denetlemeler yapar. d) Devlet Denetleme Kurulunun kararları icraidir. e) Hiçbiri. TEST 13.14: Devlet Denetleme Kurulu aşağıdakilerden hangisi üzerinde denetleme yapamaz? a) Sermayesinin yarısından fazlasına bu kurum ve kuruluşların katıldığı her türlü kuruluşta. b) Kamu kurumu niteliğinde olan meslek kuruluşlarında. c) Her düzeydeki işçi ve işveren kuruluşlarında. d) Kamuya yararlı derneklerle vakıflarda. e) Yargı organlarında. TEST 13.15: Devlet Denetleme Kurulu aşağıdakilerden hangisi üzerinde denetleme yapabilir? a) Başbakanlık b) Yargıtay c) Askerî Yüksek İdare Mahkemesi d) 28 inci Mekanize Piyade Tugayı e) Bursa Cumhuriyet Başsavcılığı TEST 13.16: Cumhurbaşkanının seçilmesi ve görev süresine ilişkin olarak aşağıdakilerden hangisi hem 1924 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu, hem 1961 Anayasası ve hem de 1982 Anayasasının ilk şeklinde aynı şekilde vardır? a) TBMM üyeliği şartı b) 40 yaş şartı c) Yüksek öğrenim şartı d) Görev süresi e) Seçen makam TEST 13.17: Cumhurbaşkanının seçilmesi ve görev süresine ilişkin olarak aşağıdakilerden hangisi 1961 Anayasası ile 1982 Anayasasının ilk şeklinde farklı şekilde düzenlenmiştir? a) TBMM üyeliği şartı b) 40 yaş şartı c) Yüksek öğrenim şartı d) Görev süresi e) Seçen makam TEST 13.18: Cumhurbaşkanının seçilmesi ve görev süresine ilişkin olarak aşağıdakilerden hangisi hem 1924 Teşkilât-ı Esasiye Kanununda, hem de 1982 Anayasasının ilk şeklinde aynı şekilde vardır? a) TBMM üyeliği şartı b) 40 yaş şartı c) Yüksek öğrenim şartı d) Görev süresi e) Seçen makam