Ilaria Falconi Sinan Kuneralp. Palazzo Gamberini TÜRKİYE NİN ROMA BÜYÜKELÇİLİĞİ AMBASCIATA DI TURCHIA IN ROMA

Transkript

1 Palazzo Gamberini

2

3

4

5 Ilaria Falconi Sinan Kuneralp Palazzo Gamberini TÜRKİYE NİN ROMA BÜYÜKELÇİLİĞİ AMBASCIATA DI TURCHIA IN ROMA

6 Palazzo Gamberini Türkiye nin Roma Büyükelçiliği Ambasciata di Turchia in Roma Ilaria Falconi Sinan Kuneralp ISBN İstanbul, Vehbi Koç Vakfı Her hakkı mahfuzdur. Bu yayının hiçbir bölümü kopya edilemez. Dipnot vermeden alıntı yapılamaz ve Vehbi Koç Vakfı nın izni olmadan elektronik, mekanik, fotokopi ve benzeri yollarla kopya edilemez yayınlanamaz. Tutti i diritti sono riservati. Non puo essere riprodotto nessun capitolo di questa pubblicazione. Non puo essere citato senza fornire la bibliografia e non puo essere copiato o riprodotto in maniera elettronica, meccanica o fotocopiato senza l autorizzazione della Fondazione Vehbi Koç. Proje koordinatörü Coordinatore del progetto Bahattin Öztuncay Yayına hazırlayan Curatore della pubblicazione Arzu Karamani Pekin Kitap tasarımı Grafica a cura di Ersu Pekin Fotoğraflar Fotografie Hadiye Cangökçe Çeviri Traduzione Pınar Özen Rosati Düzelti Revisione a cura di Anna Lia Proietti Ergün Baskı Stampa Mas Matbaacılık A.Ş. Hamidiye Mahallesi Soğuksu Caddesi No: Kağıthane/İstanbul Tel: Faks: info@masmat.com.tr Sertifika No: 12055

7 İçindekiler Indice 9 Sunuş, Hakkı Akil, TC Roma Büyükelçisi 11 Prefazione, Ambasciatore di Turchia in Roma 13 Sunuş, Mustafa V. Koç 15 Prefazione, Mustafa V. Koç 16 Palazzo Gamberini den Osmanlı-İtalyan ilişkilerine bir bakış, Sinan Kuneralp 16 Uno sguardo alle relazioni Ottomano-Italiane da Palazzo Gamberini, Sinan Kuneralp 46 Gamberini Sarayı, Ilaria Falconi 46 Palazzo Gamberini, Ilaria Falconi 79 Dış yapı ve iç dekorasyonlar 79 L edificio esterno e le decorazioni interne 85 İç mekânlar 85 Interni 160 Büyükelçiliğin kuruluşundan bu yana görev yapan misyon şefleri 160 I capi missione incaricati dalla fondazione dell Ambasciata ad oggi

8

9 Sunuş 20 Ocak 2011 akşamı eşim İnci Akil ve kızım Burçin Akil ile Büyükelçilik binamıza ilk adımımızı attığımızda gördüğüm ihtişam, bizi karşılayan yer mozaikleri, balo salonuyla duvar ve tavan resimlerinin güzelliği karşısında büyülendim ve derhal, eğer daha önce yapılmadıysa Palazzo Gamberini konusunda böyle bir kitap yapmayı kafama koydum. Büyükelçiliğimizin kararlılığıyla Vehbi Koç Vakfı tarafından hazırlatılan bu prestij kitabı, Dışişleri Bakanlığımız arşivinin değerli bir parçası olarak yerini alacak ve aynı zamanda iki ülke ilişkilerini inceleyen araştırmacılar için yararlı bir kaynak olacaktır lerin başında kuzey İtalya dan Roma ya gelen Gamberini ailesi için inşa edilen ve yapımı 1884 yılında tamamlanan Palazzo Gamberini, Osmanlı İmparatorluğu tarafından 1887 yılında satın alınarak sefaret binası olarak hizmete geçirilmiştir. Büyükelçiliğimizin fresk ve ahşap işçiliğinin en güzel örneklerinin sergilendiği tavanları, iç merdivene yüksekten bakan ay-yıldızlı arması, Osmanlı bayrağı, avizeleri, parke ve mozaik yer döşemeleri, değerli mobilya ve tablolarıyla adeta bir müze görünümündeki binası, gerek İtalya yı ziyaret eden Türk heyetlerin gerek Büyükelçiliğimizde ağırlanan yabancı konukların hayranlığını kazanmaktadır. Palazzo Gamberini, mimari ve sanatsal değerinin yanısıra, önce Osmanlı İmparatorluğu nun, daha sonra ise Türkiye Cumhuriyeti nin Büyükelçiliği olarak kesintisiz şekilde hizmet vermesi ve Türkiye nin halen kullanımda olan en eski Büyükelçilik mülkü olması hasebiyle ülkemiz açısından ayrı bir önemi haizdir. Mimari yapısı, iç dekorasyonu ve mobilyalarıyla geçmişten bugüne korunan Palazzo Gamberini, Türkiye nin tarihi dostluk duygularıyla bağlı olduğu İtalya ile işbirliğine atfettiği önemin ve iki ülke ilişkilerinin mükemmel düzeyinin aynası konumundadır. Bu sarayın korunması için bugüne kadar hiçbir maddi fedakârlıktan kaçınmayan devletimize ve bakanlığımıza şükranlarımı sunarım. Ayrıca başta değerli dostum Mustafa V. Koç olmak üzere, Türkiye de kültürel mirasın korunmasını ve kültür-sanat yaşamının gelişmesini sosyal sorumluluk olarak gören ve bu konuda öncü rol oynamış olan Koç ailesine, Palazzo Gamberini prestij kitabını arşivlerimize kazandırdıkları için teşekkür ederim. Hakkı Akil TC Roma Büyükelçisi 9

10

11 Prefazione La sera del 20 gennaio 2011 quando, insieme a mia moglie İnci e mia figlia Burçin ho messo piede nell edificio dell Ambasciata, nel vedere il fasto che ci circondava, sono rimasto incantato di fronte alla bellezza dei mosaici sul pavimento e dei disegni sulle pareti e al soffitto della sala da ballo e ho immediatamente pensato ad un libro su Palazzo Gamberini, nel caso in cui non fosse gia stato fatto prima. Questo libro di prestigio, preparato dalla Fondazione Vehbi Koç, per volontà della nostra Ambasciata, avrà un posto quale documento prezioso nell archivio del Ministero degli Affari Esteri e costituirà una fonte utile per quei ricercatori che esamineranno le relazioni tra i due Paesi. Palazzo Gamberini, la cui costruzione cominciò agli inizi del 1880, per la famiglia Gamberini che si trasferiua dal nord Italia a Roma, e si concluse nel 1884, fu acquistato dall Impero Ottomano nel 1887 per essere utilizzato come rappresentanza diplomatica. I soffitti della nostra Ambasciata contenenti i migliori esempi di affreschi e di intaglio su legno; lo stemma con la Luna Crescente e la Stella che dall alto domina la scalinata interna, i lampadari, i pavimenti in parquet e i mosaici, i mobili preziosi e i quadri rendono questo edificio simile ad un museo apprezzato sia dalle delegazioni turche che visitano l Italia che dai nostri ospiti stranieri. Palazzo Gamberini insieme al suo valore architettonico ed artistico, ha una sua importanza particolare per il nostro paese poichè ha ricoperto senza interruzioni il ruolo di rappresentanza diplomatica, prima dell Impero Ottomano, e in seguito della Repubblica di Turchia e dunque è una delle Ambasciate più antiche tutt ora in servizio. Palazzo Gamberini fedelmente conservato dal passato fino ai nostri giorni nella sua struttura architettonica, nelle sue decorazioni interne e nei suoi arredamenti, è anche specchio dell importanza che la Turchia conferisce alla collaborazione con l Italia, a cui è legata da storici sentimenti di amicizia, e dell eccellente livello delle attuali relazioni tra i due paesi. Sono grato al nostro paese e al nostro Ministero che non hanno mai fatto mancare il loro supporto a questa rappresentanza, sostenendo qualsiasi sacrificio materiale per la manutenzione di questo Palazzo. Inoltre vorrei ringraziare tutta la famiglia Koç, a cominciare dal mio prezioso amico Mustafa V. Koç, che ha sempre considerato come una sua responsabilità verso la società lo sviluppo della vita culturale-artistica ed il mantenimento dell eredità culturale in Turchia, assumendo un ruolo di protagonista in questo settore ed avendo arricchito i nostri archivi di un libro di prestigio come Palazzo Gamberini. Hakkı Akil Ambasciatore di Turchia in Roma 11

12

13 Sunuş R oma Büyükelçimiz, değerli dostum Hakkı Akil bana bu yayın projesinden ilk defa bahsettiği zaman kendisine büyük bir heyecan ve memnuniyetle her türlü katkıda bulunabileceğimizi belirtmiştim. Uluslararası Leonardo Ödülü nü almak üzere bu sene Şubat ayında eşimle birlikte yaptığımız son Roma seyahatimiz sırasında Büyükelçilik binamız Palazzo Gamberini nin gerek mimari özelliklerini, gerekse içmekân duvar süslemelerini ve yer mozaiklerini bir defa daha hayranlıkla izledim ve bu projeye destek olabilmekten gurur duydum. Palazzo Gamberini ile ilgili bu yayının İtalya ile uzun yıllardır en üst düzeyde sürdürmekte olduğumuz dostluk bağlarımıza ve kapsamlı ticari ilişkilerimize önemli ve kalıcı bir katkı sağlayacağına inancım tamdır. Binanın yapım tarihi ve içinde barındırdığı sanat eserleri üzerine kapsamlı arşiv ve araştırma çalışmaları yapan yazarlar İlaria Falconi ve Sinan Kuneralp e, yayın ve çalışma ekibimize büyük bir misafirperverlikle yardımcı olan Roma Büyükelçiliği mensuplarına ve bu önemli projede emeği geçen herkese katkıları için çok teşekkür ederim. Değerli dostum TC Roma Büyükelçisi Hakkı Akil e bu yayın projesinin gururunu Koç Ailesi ve Vehbi Koç Vakfı ile birlikte paylaşma imkânını vermiş olmasından dolayı tekrar en içten teşekkürlerimi sunarım. Mustafa V. Koç Koç Holding Yönetim Kurulu Başkanı 13

14

15 Prefazione Q uando il nostro Ambasciatore in Roma, il mio prezioso amico Hakkı Akil, mi parlo dell idea di questa pubblicazione, io, con grande entusiasmo e soddisfazione, gli promisi tutto il nostro appoggio. Durante il mio ultimo viaggio a Roma con mia moglie, nel mese di febbraio per ricevere il Premio Internazionale Leonardo, ho avuto modo di osservare ancora una volta i dettagli architettonici, le decorazioni all interno ed i mosaici sul pavimento di Palazzo Gamberini, sede della nostra Ambasciata; sono stato orgoglioso di aver dato il mio sostegno a questo progetto. Sono pienamente convinto che questa pubblicazione su Palazzo Gamberini apportera un contributo importante e duraturo ai legami di amicizia e ai nostri rapporti commerciali che da anni intessano l Italia ai massimi livelli. Desidero ringraziare gli autori, la dottoressa Ilaria Falconi ed il signor Sinan Kuneralp, che hanno condotto approfonditi studi di archivio e ricerche sulla storia architettonica dell edificio e sulle opere d arte in esso custodite, i membri dell Ambasciata di Roma che con una grande ospitalità hanno aiutato la nostra squadra di lavoro e di editoria e tutti coloro che hanno lavorato e contribuito a questo importante progetto. Vorrei esprimere i miei più sentiti ringraziamenti all Ambasciatore della Repubblica di Turchia in Roma, il mio prezioso amico Hakkı Akil, per aver condiviso l onore di questo progetto editoriale con la Famiglia Koç e la Fondazione Vehbi Koç. Mustafa V. Koç Presidente del Consiglio d Amministrazione Koç Holding 15

16 Sinan Kuneralp Palazzo Gamberini den Osmanlı-İtalyan ilişkilerine bir bakış Sinan Kuneralp Uno sguardo alle relazioni Ottomano-Italiane da Palazzo Gamberini

17 Roma daki Osmanlı sefareti 1880 lerin sonunda Palazzo Gamberini ye yerleştiğinde imparatorluk, İtalya da 1856 dan beri daimi bir temsilcilik bulunduruyordu. 1 Kırım Savaşı na son veren Paris Kongresi yle Avrupa Konseri ne dahil edilen Osmanlı devleti, ilk iş olarak Avrupa nın küçük başkentlerinde birer diplomatik temsilcilik açtı. Henüz siyasi birliğini tamamlamamış ve meşhur tabirle coğrafi bir mevhum dan ibaret olan İtalya yarımadasında Sardinya krallığının payitahtı Torino ya, Sicilyeteyn krallığının başkenti Napoli ye ve Toskana grandukalığının başkenti Firenze ye birer Osmanlı temsilcisi atandı. 2 Siyasi ilişkilerin yanı sıra Avrupa güçler dengesini etkilemiş olan iki olay, İtalyan ve Osmanlı kamuoyunun gerçek anlamda birbirinden haberdar olmasına yol açmıştır. Birincisi 1848 Avrupa Halklar Baharı nın bir parçası olan ve Avusturya nın boyunduruğu altında bulunan İtalyan eyaletlerini kurtarmayı hedefleyen hareketin başarısızlıkla neticelenmesi üzerine Osmanlı topraklarına iltica edip imparatorluk 1 Temsilcilik ilk önce geçici maslahatgüzarlık olarak açılmış, sonra sırasıyla daimi maslahatgüzarlık, mükim elçilik, ortaelçilik ve nihayet 1881 de büyükelçilik sıfatını almıştır. Geçici maslahatgüzarlık yılları arasında Paris büyükelçisi Cemil Paşa ya bağlı idi. 2 Oysa bu üç devlet 18. yüzyılın ortalarından beri İstanbul da birer temsilci bulunduruyorlardı. Quando la delegazione ottomana si è insediata al Palazzo Gamberini, l Impero aveva una rappresentanza permanente in Italia già dal Lo Stato Ottomano, che era stato incluso al Concerto Europeo dopo il Congresso di Parigi seguito alla guerra di Crimea, come prima cosa aveva aperto una rappresentanza diplomatica nelle piccole città europee. Erano stati nominati diversi rappresentanti ottomani nella penisola italiana che era ancora come dice una famosa espressione geografia indefinita : uno a Torino, la capitale del Regno di Sardegna; uno a Napoli, ed uno a Firenze, capitale del Granducato di Toscana. 2 Oltre le relazioni politiche, due eventi avevano influenzato l equilibrio dei poteri Europei e avevano fatto conoscere il popolo italiano e quello ottomano. Il primo era stato l alleanza delle élite amministrative ottomane con gli attivisti facenti parte della Primavera dei Popoli Europei del 1848, che erano entrati a servizio dell Impero rifugiandosi nel territorio Ottomano dopo che il movimento per salvare le regioni italiane soggette all Austria Palazzo Gamberini den Osmanlı-İtalyan ilişkilerine bir bakış Sinan Kuneralp Uno sguardo alle relazioni Ottomano-Italiane dal Palazzo Gamberini Sinan Kuneralp 1 La rappresentanza fu aperta per la prima volta con un ambasciatore in carico provvisorio (maslahatgüzarlik), ottenne dopo rispettivamente i titoli di rappresentanza residente, (mükim elçilik), delegazione (ortaelçilik), e infine nel 1881 ambasciata. Fra il 1856 e il 1857 l ambasciatore in carico provvisorio era l ambasciatore di Parigi Cemil Pascià. 2 Invece questi tre stati avevano una rappresentanza ad Istanbul dalla metà del 18esimo secolo. 17

18 hizmetine girmiş olan eylemcilerin Osmanlı idari elitleriyle kaynaşması olmuştur. Bu kişilerin belki en meşhuru Türkiye ye modern anlamda ruh sağlığı tedavi yöntemlerini getirmiş olan Milanolu Dr. Mongeri idi. 3 Diğeri ise İtalyan siyasi birliğinin önderliğini üstlenmiş olan Sardinya nın, Kırım Savaşı nda diğer Batılı müttefiklerle beraber Osmanlı İmparatorluğu nun yanında Rusya ya karşı savaşmasıdır. General La Marmora nın komutasındaki Sardinya birlikleri ve bilhassa horoz tüylü şapkaları ve kıvrak yürüyüşleriyle Bersaglieri ler İstanbulluların ilgisini çekmiş, İtalyan imaji zihinlere işlenmiştir. Aynı şekilde savaşa katılmış olmak, zaman içinde İtalyanlar için siyasal birliklerinin elde edilmesi yolunda simgesel bir değer taşır oldu. 4 Oysa Osmanlı devlet adamları birliğin gerçekleşmesini kuşkuyla izlediler, zira hudutların değişmezliği ve statükonun muhafazası Osmanlı diplomasisinin ana düsturuydu ve Sardinya nın tedricen Sicilyeteyn krallığını, Toskana yı ve Papa nın hüküm sürdüğü toprakları kendi hükümranlığına geçirmesi, Avusturya yı yarımadadan kısmen tart etmeyi başarması, bunu yaparken de ezilmiş milliyetlerin savunucusu diye ün salmış olan Fransız İmparatoru III. Napolyon dan destek alması, Babıali için bir endişe kaynağı olmuştur. Osmanlı yönetimi için, birliğin kısmen de olsa milliyetçi bir halk lideri gözüyle bakılan Giuseppe Garibaldi nin önderliğinde PALAZZO GAMBERINI 3 Bir başka isim de Orta Anadolu da büyük bir çiftlik satın alıp oradaki yaşamını kitaplaştıran Principessa Cristina Trivulzio di Belgiojoso dır de Torino da kurulmuş olan İtalyan Kırım Savaşı Gazileri Derneği (Società generale dei reduci dalla Crimea), 1910 yılının ağustos ayında Padişah V. Mehmed den derneklerinin fahri başkanlığını kabul etmesini istirham ediyorlar. Daha önce bir Osmanlı resmi heyeti, aynı şehirde bulunan Kırım Savaşı anıtına bir plaka koydurmuştu. era fallito. Fra questi, forse il più famoso era il Dott. Mangeni di Milano 3 che aveva portato i moderni metodi di cura per la salute mentale in Turchia. L altro evento riguarda il Regno di Sardegna che, dopo essersi fatto carico di guidare la riunificazione dell Italia aveva combattuto con l Impero Ottomano e gli altri alleati occidentali contro la Russia durante la guerra di Crimea. Le truppe sarde sotto il comando del generale La Marmora e soprattutto i Bersaglieri, con le loro agili marce ed i copricapi con piume di gallo, avevano attirato l attenzione degli abitanti di Istanbul e così l immagine italiana si era impressa nelle loro menti. Nello stesso modo, aver partecipato alla guerra, aveva acquistato per gli italiani un valore simbolico che avrebbe portato all unificazione politica dell Italia. 4 Invece gli uomini di stato ottomani avevano guardato la realizzazione della riunificazione con molti dubbi, in quanto la salvaguardia delle frontiere e la conservazione dello statuto erano principio fondamentale della diplomazia ottomana. Il fatto che il Regno di Sardegna avesse sottomesso gradualmente i territori appartenenti al Papa, al Granducato di Toscana, al Regno di Sicilia, e poi il suo successo nell espellere l Austria dalla Penisola, ottenendo il sostegno dell Imperatore Francese Napoleone III (che aveva reputazione di sostenitore dei popoli oppressi) erano fonte di preoccupazione per Babiali. Un altra fonte di timore per il governo ottomano era che la riunificazione fosse stata realizzata - anche se parzialmente sotto la leadership di un capo popolare e nazionalista come Giuseppe Garibaldi. 5 3 Un altro nome è quello della Principessa Cristina Trivulzio di Belgioiso, che aveva comprato una grande fattoria nel centro dell Anatolia e aveva scritto una autobiografia. 4 Nell agosto 1910 la Società Generale dei Reduci di Crimea, fondata nel 1878 a Torino, richiede cortesemente al Sultano Mehmed V di accettare la presidenza ad honorem e lasciare a loro la gestione della società. Nella stessa città in precedenza l Impero aveva fatto apporre da una delegazione ufficiale ottomana una placca sotto il monumento della guerra di Crimea. 5 Durante la seconda metà del 19esimo secolo il governo ottomano si era sempre preoccupato di dover affrontare in Albania, Creta e Tracia movimenti simili a quello di Garibaldi e dei suoi alleati. 18

19 gerçekleşmesi ayrı bir tedirginlik kaynağı idi. 5 İmparatorluk, nitekim Mart 1861 de ilan edilen İtalya Krallığı nı resmen tanıyan son ülkelerden olmuştur. Roma da bir sefaret binası temin edilmesi serüveni İtalyan birliğinin her gerçekleşme aşamasında resmi başkent değişmiş, tabii olarak tüm hükümet daireleri gibi yabancı diplomatik temsilcilikler de aynı şekilde şehirden şehire taşınmıştır. Osmanlı sefareti de 1865 yılının haziran ayında Sardinya krallığının sürekli başkenti olan Torino dan Firenze ye, Fransız-Prusya savaşı neticesinde Papalık ın tüm siyasi yetkilerini kaybetmesi üzerine İtalya nın payitahtı ilan edilen Roma ya da 1871 yılının ekim ayında geçmiştir. 15 yıl gibi kısa bir dönemde üç ayrı şehirde gezgin bir hayat yaşanmıştır yılının şubat ayında Osmanlı hükümetinin İtalya ya İstanbul da bir sefaret binası inşa etmesi için Beyoğlu nda bir arsa 6 hediye etmesi üzerine, henüz Firenze de bulunan Osmanlı temsilcisi (Rüstem Bey/Paşa) mütekabiliyet esasına göre aynı şekilde Osmanlı Devleti ne de İtalyan başkentinde bir arsa verilmesi gerektiğini hatırlattı şubatında (yani Osmanlı temsilciliğinin Roma ya naklinden altı ay sonra) İtalyan hükümeti, yeni başkentin en gözde yerlerinden olan Via 20 Settembre 7 üzerinde Maliye ve Harbiye nezaretleri arasında 7200 m 2 lik bir arsa hediye ediyor. Osmanlı Hariciye Nazırı yüzyılın ikinci yarısı boyunca Osmanlı yönetimi Garibaldi ve taraftarlarının Arnavutluk ta, Girit te, Rumeli de benzer hareketlere karışabileceklerinden hep endişe etmiştir. 6 Bugün Tepebaşı nda bulunan Casa d Italia. 7 Eski adı via Pia. Arsanın diğer yönleri Castelfidardo, Goito ve Chernai adlı sokaklara açılıyordu. Conseguentemente, l Impero era stato uno degli ultimi stati a riconoscere ufficialmente il Regno di Italia nel Marzo Vicissitudini per il conferimento di una sede diplomatica in Roma In tutte le fasi della realizzazione della riunificazione italiana la capitale amministrativa fu cambiata e come tutti gli altri uffici statali, anche le rappresentanze diplomatiche si trasferirono da una città all altra. Anche la delegazione ottomana nell arco di 15 anni aveva vagabondato in tre città: da Torino, la capitale tradizionale del Regno di Sardegna si era trasferita nel giugno 1885 a Firenze e poi a Roma, che era stata dichiarata capitale politica di Italia nell ottobre 1871, quando, a causa della guerra di Francia- Prussia il Papa aveva perso tutti i suoi poteri politici. Quando nel febbraio 1870 il governo ottomano regalò all Italia un territorio a Beyoglu 6 perchè ci costruisse un ambasciata, il rappresentante ottomano Rustem Pascià, che ancora si trovava a Firenze, ricordò che secondo il principio di reciprocità occorreva dare un territorio allo Stato Ottomano nella nuova capitale. Nel febbraio 1872 (quindi a sei mesi dal trasferimento della rappresentanza ottomana a Roma) il governo italiano regalò un territorio di 7200 metri quadri in uno dei quartieri più eleganti di Roma, in Via XX Settembre, 7 fra il Ministero della Finanza e quello della Guerra. Il Ministro degli Affari Esteri Server Pascià mandò, tramite l ambasciatore Photias Pascià, i ringraziamenti Palazzo Gamberini den Osmanlı-İtalyan ilişkilerine bir bakış Sinan Kuneralp Uno sguardo alle relazioni Ottomano-Italiane dal Palazzo Gamberini Sinan Kuneralp 6 Casa d Italia che oggi si trova a Tepebasi. 7 Il nome antico è Porto Via Pia. Gli altri accessi all area si aprivano sulle vie di Castelfidardo, Goito e Chernai. 19

20 1 PALAZZO GAMBERINI : Mahmud Nedim Bey in elçiliği esnasında ( ) İtalyan milli gününde çekilmiş Palazzo Gamberini ni dış cephe fotoğrafı (ÖMK kolleksiyonu). 2: Palazzo Gamberini den önce satın alınması düşünülen arsanın kadastro planı (BOA/HR-MTV 506/11-39). 1: Fotografia della facciata esterna di Palazzo Gamberini (collezione di Ömer M. Koç) scattata il giorno della festa nazionale Italiana durante la Missione dell Ambasciatore Mahmud Nedim Bey ( ) 2: La pianta del catasto del terreno che si pensava di comprare prima di Palazzo Gamberini.

21 Server Paşa, eskiden Sardinya yı İstanbul da temsil etmiş olan İtalyan Hariciye Nazırı Emilio Visconti Venosta ya, Roma Sefiri Fotiades Bey vasıtasıyla Babıali nin teşekkürlerini iletti, ancak birbirini takip eden mali müzayakalar (1875 yılında dış borçların ödenmeyeceğini ilan eden moratoryum, Bosna ve Bulgar ayaklanmaları, Türk-Rus savaşı vs.) tahsis edilen arsa üzerinde herhangi bir inşaatın yapılmasını engelledi. Etrafı çetrefil bir duvarla örülen alan, Roma nın en muteber semtlerinin birinde çürük bir diş gibi sırıtmaya başladı. Ayrıca belediye, imar planı mucibince bir kısmı için istimlak kararı aldı (1883). Bir sefaret binasının yapılması yönünde yerel idarenin baskısı ve İtalyan hükümetinin imalarından bıkan Osmanlı temsilcileri bu yıllarda devamlı olarak konuyu Babıali ye hatırlatıp dosyanın hasır altı edilmemesi için çırpınıp durdular. Bu durumda arsa çeşitli yatırımcıların ve spekülatörlerin de dikkatini çekti ve çeşitli formüller geliştirildi: arsa mevcut bir binayla değiştirilecek; arsanın bir kısmı bir müteahhide devredilecek, müteahhit de karşılığında geri kalan arazi üzerine bir sefaret binası inşa edecek; bir bankadan kredi alınıp arsanın bir kısmına irat getirecek dükkânlar inşa edilecek, o gelirle sefaret binası inşa edilecek. Babıali nin mutat âdeti üzerine kararın çıkması bıçak kemiğe dayanıncaya kadar bekledi, ta ki 1885 yılının aralık ayında, o ana kadar sefaret olarak kullanılan binanın sahibi Banca Tiberina nın 8 kontratın uzatılmayacağını bildirmesine kadar. Bunun üzerine büyükelçi Musurus Bey on üç seneden beri boş bırakılmış olan arsa hakkında bir karara varılması gerektiğini Babıali ye ısrarla bildiriyordu, zira 8 Her ikisi de Kral I. Umberto nun metresi olarak bilinen Düşes Litta ve Kontes di Santafiora bankanın önemli hissedarlarındandı. di Babiali al Ministro degli Affari Esteri italiano Emilio Visconti Venosta, che precedentemente aveva rappresentato il Regno di Sardegna ad Istanbul; però le continue crisi finanziere (la moratoria del 1875 che dichiarava che i debiti esteri non venissero pagati, la ribellione bosniaca e bulgara, la guerra di Turco-Russa, ecc) avevano ostacolato la costruzione di qualsiasi edificio sul territorio assegnato. L area - circondata da un muro complesso - aveva cominciato ad essere notata come un dente rotto in uno dei quartieri più rispettabili di Roma; inoltre il Comune di Roma, a seguito di un piano edilizio del 1883 aveva preso la decisione di espropriarne una parte. I rappresentanti ottomani, stanchi delle allusioni del governo italiano e della pressione del governo locale sulla costruzione del palazzo dell ambasciata, in questi anni combatterono per non far archiviare la pratica, ricordando in continuazione la questione al Babiali. In questa situazione, il terreno aveva attirato l attenzione di vari investitori e speculatori ed erano state sviluppate alcune formule: in una il terreno sarebbe stato scambiato con un palazzo già esistente, in un altra una parte terreno sarabbe stato concesso al costruttore e il costruttore in cambio avrebbe fabbricato un palazzo sulla parte di terreno rimanente, in un altra ancora prendendo un mutuo da una banca sarebbero stati costruiti dei negozi che avrebbero portato una la rendita con cui sarebbe stato fabbricato il palazzo dell Ambasciata. Come consuetudine del Babiali, la decisione era stata rimandata finchè non si ora spezzata la cora a ovvero finchè nel dicembre 1885 la Banca Tiberina, 8 proprietaria del palazzo utilizzato fino ad allora come sede diplomatica, aveva avvisato che il contratto non sarebbe stato rinnovato. Conseguentemente, Palazzo Gamberini den Osmanlı-İtalyan ilişkilerine bir bakış Sinan Kuneralp Uno sguardo alle relazioni Ottomano-Italiane dal Palazzo Gamberini Sinan Kuneralp 8 I due importanti soci della banca erano la Duchessa Litta e la Contessa di Santafiora, tutte e due conosciute come amanti di Rei Umberto I. 21

22 Musurus Bey e göre Roma da gayrimenkul piyasası er geç bir krizle karşı karşıya kalacak ve böyle bir durumda arsayı değerlendirme ihtimali zorlaşacaktı. 9 O tarihe kadar Roma daki Osmanlı temsilciliği üç ayrı bina işgal etmişti: 1877 yılının mart ayına kadar Kral II. Victor Emmanuel tarafından metresi Contessa Miraflore için inşa ettirilmiş olan ve bilahare Conte Telfener e satılan Macao mahallesinde ve Roma nın en gösterişli ikametgâhlarından addedilen Villa Telfener, arası İtalya nın en önemli deniz nakliyat şirketi olan La Navigazione Generale Italiana nın başkanının sahibi olduğu Villa Servadio ve bugün Valentino modaevinin merkezinin bulunduğu Palazzo Mignanelli ( ) yılında Almanya, İngiltere ve İspanya dışındaki ülkeler Roma da mülk sahibi değildi. Fransa, Palazzo Farnese için yılda 40 bin Fr., Rusya Palazzo Odescalchi için 35 bin Fr. ve Avusturya Palazzo Chigi de bir kat için 28 bin Fr. öderken, Osmanlı İmparatorluğu Palazzo Mignanelli için yılda 14,500 Fr. ödemekteydi. Ancak bina Roma nın en rutubetli ve sağlıksız binalarından biri olarak ün yapmıştı ve dolayısıyla tahliye edilmesi, Musurus Bey e göre, ancak isabetli olabilirdi. Fotiades Paşa, ikinci kez 1886 yılının şubatında Roma ya tayin edildiğinde arsa ve bina meselesini bir an önce çözmekle görevlendirilmişti. Zira bu ara İtalya Hariciye Nazırı Conte de Robilant İstanbul daki temsilcisine bu konuda Babıali ye baskı yapması için talimat vermişti. Fotiades, çeşitli seçenekler arasından birininçok uygun olduğunu düşündü: Via 20 Settembre üzerindeki arsayı, yeni vefat etmiş olan PALAZZO GAMBERINI 9 Nitekim birkaç sene sonra İtalyan banka sisteminin çökmesi hükümetin istifasına yol açmıştır. 10 Kaderin garip bir cilvesi olarak Mısır hıdivi İsmail Paşa azledildikten sonra bir müddet için Roma ya yerleşmiş ve bu villada yaşamıştır. l Ambasciatore signor Musurus aveva avvisato con insistenza il Babiali che occorrera prendere una decisione sulla questione ignorata per 13 anni, anche perchè secondo il signor Musurus il mercato immobiliare a Roma avrebbe affrontato presto una crisi e in quel caso sfruttare quel terreno sarebbe diventato molto più difficile. 9 Fino a quella data la rappresentanza ottomana aveva occupato tre palazzi: Villa Telfener fino a marzo 1877, considerata una delle residenze più lussuose di Roma nel quartiere di Macao, eretta da re Vittorio Emanuele II per l amante, contessa Miafiore, poi venduta al conte Telfener; 10 Villa Servadio fra il 1877 e il 1880, di proprietà del presidente della società marittima di trasporto più importante di Italia La Navigazione Generale Italiana e Palazzo Mignanelli dove oggi c è la casa di moda di Valentino ( ). Nel 1886, eccetto Germania, Ingilterra e Spagna, nessun paese aveva un immobile di proprietà a Roma. La Francia pagava fr. per Palazzo Farnese, la Russia pagava fr. per Palazzo Odescalchi e l Austria pagava fr. per un piano a Palazzo Chigi, mentre L Impero Ottomano pagava fr. per Palazzo Mignanelli, ma il palazzo aveva la reputazione di essere il più umido e insalubre di Roma e quindi secondo il signor Musurus sarebbe stato giusto lasciarlo quanto prima. Quando Photiades Pascià fu trasferito a Roma per la seconda volta, aveva il compito di risolvere immediatamente la questione del terreno e del palazzo. Questo perchè nel frattempo il Ministro degli Affari Esteri italiano conte de Robilante aveva dato istruzioni al suo rappresentante ad Istanbul di fare 9 In effetti dopo qualche anno il fallimento del sistema bancario italiano ha causato le dimissioni del governo. 10 Uno strano capriccio della sorte ha voluto che, dopo essersi dimesso da governatore di Egitto, Hidiv Ismail Pascià, si sia insediato per un po di tempo a Roma e abbia vissuto in questa villa. 22

23 3 3: Büyükelçinin yatak odası. Duvardaki hat ve aile fotoğraflarına dikkat ediniz (ÖMK koleksiyonu). 4: Büyükelçinin özel çalışma odası. Duvardaki hat ve aile fotoğraflarına dikkat ediniz (ÖMK koleksiyonu). 3: Camera da letto dell Ambasciatore. Si osservino le scritture e le fotografie dei familiari sulle pareti (collezione di Ömer M. Koç) 4: Studio privato dell Ambasciatore. Si osservino le scritture e le fotografie dei familiari sulle pareti (collezione di Ömer M. Koç) 4 Palazzo Gamberini den Osmanlı-İtalyan ilişkilerine bir bakış Sinan Kuneralp Uno sguardo alle relazioni Ottomano-Italiane dal Palazzo Gamberini Sinan Kuneralp 23

24 Conte Giuseppe Gamberini nin inşa ettirmiş olduğu ve adını taşıyan malikanesiyle takas etmeyi öneren ve bankacı E. E. Oblieght tarafından temsil edilen bir grubun teklifiydi bu. Sonuçta 1887 yılının temmuz ayında kontun dul eşiyle noter huzurunda bir satış anlaşması imzalandı. 11 Satış bedeli 950 bin Fr. mukabili İtalyan lireti olarak tespit edildi, tüm masraf alıcı grup tarafından karşılanacaktı. Babıali nin diplomatik statü sayesinde sağlanmış olan harç ödeme muafiyetinden doğan 100 bin franklık meblağı Oblieght en tahsil etme teşebbüsü neticesiz kaldı. Alıcı grup bedeli kontese ödeyecek, arsanın sahibi olacak ve Osmanlı İmparatorluğu Fotiades Paşa nın iddiasına göre Roma nın en ihtişamlı sefaretine sahip olacaktı. Ancak, tüm akçeli işler gibi bu satış muamelesi de dedikodulara yol açtı. Ekim ayında bir Roma gazetesinde (Diritto) Palazzo Gamberini nin gerçek değerinin 800, değil 500 bin Fr. olduğu iddiası yayınlanınca Babıali satıştan vazgeçmeye yeltendi. Fotiades bu iddianın diğer teklif sahipleri tarafından yersiz yere öne sürüldüğünü yazdı; aslında arsayı mülkiyetine geçirmiş olan Banca Generale nin henüz bir tek metrekare satamamış olduğunu, zira statik ön etütlerin, temellerin metre derinliğinde kazılması gerektiğini ortaya çıkardığını ve bunun da inşaat maliyetlerini fazlasıyla artıracağından, arsanın elden bu şekilde çıkarılmış olmasının devlet bütçesi için bir kazanç olduğunu da PALAZZO GAMBERINI 11 Burada İtalyan ve Osmanlı belgeleri arasında ilginç bir tenakus görmekteyiz. Osmanlı Hariciyesi bu muameleyi sonraki alıntıda göreceğimiz gibi bir takas olarak telakki ediyor:... l acte par lequel le terrain accordé antérieurement par le Gouvernement Italien pour la construction d une Ambassade à Rome a été échangé contre le Palais Gamberini, Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA) HRMŞO 97/12. Oysa Ilaria Falconi nin ulaştığı İtalyan belgeleri (bkz. s. 56) muamelenin başka şekilde cereyan ettiğini gösteriyor. Aynı şekilde Osmanlı belgeleri satış akdinin Kont un dul eşi tarafından imzalandığını belirtirken İtalya kayıtlarına göre satışı oğlu yapmıştır. pressione sul Babiali riguardo questa questione. Photiades aveva presentato, come migliore fra le varie alternative, la proposta di un gruppo rappresentato dal banchiere E.E. Oblieght, di scambiare il terreno su Via XX Settembre con il villino costruito dal recentemente defunto conte Carlo Zampieri Gamberini, che gli aveva dato il suo nome; di conseguenza nel luglio 1887 veniva firmato davanti al notaio l atto di acquisto con la vedova del Conte. 11 Il prezzo di vendita era stato fissato in lire italiane nella cifra corrispondente a fr. e tutte le spese sarebbero state a carico del gruppo acquirente. Il tentativo del Babiali di richiedere la somma di fr. che derivava dal suo esonero dalle tasse grazie al suo status diplomatico, rimase senza risposta. Il gruppo acquirente avrebbe pagato la somma alla contessa, sarebbe diventato proprietario del terreno e l Impero Ottomano, come sostenuto da Photiades Pascià, avrebbe ottenuto l ambasciata più lussuosa di Roma. Come in tutte le questioni di denaro, anche questa scatenò pettegolezzi. Quando fu pubblicata in su un giornale romano (Diritto), nel mese di ottobre, alla notizia che il vero valore di Palazzo Gamberini era fr. invece che di fr. Babiali cercò di bloccare l acquisto. Photiades scrisse che questa notizia era infondata e difussa dagli altri proponenti. Inoltre la Banca Generale, che aveva acquisito il possesso del terreno, per giustificarsi, aggiunse che ancora non era riuscita a vendere nemmeno un metro quadro perchè i primi studi statici avevano mostrato che la base 11 Qui vediamo un interessante contraddizione fra i documenti italiani ed ottomani. Il Ministero degli Affari Esteri ottomano come vedremo nella citazione seguente, considera questo atto come uno scambio ;... l acte par lequel le terrain accordé antérieurement par le Gouvernement Italien pour la construction d une Ambassade à Rome a été échangé contre le Palais Gamberini, Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA) HRMŞO 97/12. Invece i documenti italiani che ha raggiunto Ilaria Falconi fanno vedere che l atto è stato effettuato diversamente (bkz. s. 56). Nello stesso moda mentre i documenti ottomani indicano che l atto di vendita è stato firmato dalla vedova del Conte, secondo le registrazioni italiane la vendita è stata fatta dal figlio del Conte. 24

25 ilave ediyordu, kendini savunmak için. İşlemden birkaç yıl sonra alıcı grup arsanın bir bölümü üzerinde istimlak kararı olduğunu geç de olsa fark edince, o bölümün değerini geri alabilmek için sefareti dava açmakla tehdit etti, ancak kanunen buna bir gerekçe olmadığı anlaşılınca vazgeçmek durumunda kaldı. Bu durumda uzun vadede bu muameleden alıcı grup mu, yoksa Osmanlı Devleti mi kazançlı çıkmıştır, belli değildir. 12 Palazzo Gamberini de Osmanlı sefirleri 1887 den 1922 ye kadar (Trablus ve Cihan savaşlarında münasebetlerin kesildiği dönemler hariç) Roma da sekiz büyükelçi görev yaptı. Roma sefareti prestijli ama İtalya nın siyasi arenadaki ağırlığıyla orantılı olarak ikincil önemi haiz bir post olarak telakki edilirdi. Osmanlı diplomatik çevrelerinde. Her ne kadar Babıali İtalya nın Kızıldeniz, Trablus ve Arnavutluk için beslediği emellerin farkında olsa da, bunları Roma hükümetinin tek başına gerçekleştiremeyeceğini, büyük devletlerin desteğine muhtaç olduğunu kavramıştı. Osmanlı diplomasisi İtalya siyasetini Viyana, Londra ve Paris te yürütmeyi tercih etmiştir. Böylece sözü edilen sekiz büyükelçi, kariyerlerinin ya başında ya da sonlarında bulunanlar arasında seçilmişlerdir Bu bölümle ilgili bilgiler Başbakanlık Osmanlı Arşivleri HR-MTV 506/11-39 numaralı dosyalardan alınmıştır. 13 İtalya da görev almış en önemli iki isim arası Torino ve Firenze de sırasıyla daimi maslahatgüzar, mukim elçi ve orta elçi olarak bulunmuş olan Rüstem Bey (sonradan St-Petersburg ve Londra büyükelçi olan İtalyan asıllı Rüstem Paşa) ile Berlin Kongresinde başmurahhas olan Aleksandre Karatodori Paşa dır (Roma orta elçisi ). avrebbe dovuto essere scavata metri più in profondità e dato che questo avrebbe aumentato molto le spese di costruzione, la vendita del terreno a queste condizioni era stata un grande guadagno per il budget dello stato. Dopo qualche anno dall acquisto, il gruppo acquirente si rese conto della sentenza di esproprio sul terreno e, per poter recuperare il valore di questa parte, minacciò l Ambasciata di aprire una causa, dovette però desistere in quanto si scoprì che mancavano le basi legali. A questo punto non è chiaro se acquisto, a lungo termine, era stato più vantaggioso per il governo ottomano o per il gruppo acquirente. 12 Gli ambasciatori ottomani a Palazzo Gamberini Dal 1887 al 1922 (escluso il periodo di sospensione dei rapporti durante la guerra di Tripoli e la Prima Guerra Mondiale) prestarono servizio a Roma otto ambasciatori. L Ambasciata di Roma, negli ambienti diplomatici ottomani, era considerata prestigiosa e contemporaneamente secondaria in proporzione all importanza dell Italia nell arena politica. Nonostante Babiali fosse consapevole delle mire dell Italia nel Mar Rosso, a Tripoli e in Albania, aveva anche percepito che non le avrebbe mai realizzate da sola e che avrebbe avuto bisogno del sostegno dei grandi stati. La diplomazia ottomana preferiva quindi governare la politica italiana a Vienna, a Londra e a Parigi. Cosí gli otto ambasciatori vennero scelti fra quelli che erano o all inizio delle loro carriere o alle fine Le informazioni che riguardano questa parte sono state tratte dai fascicoli numero HR-MTV 506/11-39 dell Archivio Ottomano (BOA) della Presidenza del Consiglio. 13 I due nomi più importanti che hanno prestato servizio in Italia sono Rustem Bey, che nel è stato rispettivamente ambasciatore in carica, rappresentante resıdente (mükim elçi) e delegato (orta elçi)a Torino e a Firenze (Rustem Pascià, di origine italiana è stato anche Ambasciatore in St. Pietroburgo e Londra) e Aleksandre Karatodori Pascià, che era stato Capo Negoziatore del Congresso di Berlino ( delegato in Roma nel ) Palazzo Gamberini den Osmanlı-İtalyan ilişkilerine bir bakış Sinan Kuneralp Uno sguardo alle relazioni Ottomano-Italiane dal Palazzo Gamberini Sinan Kuneralp 25

26 5 PALAZZO GAMBERINI : Büyükelçiğinin müsdahdeminin toplu bir fotoğrafı (kavas, seyis, hademe, ahçi v.s.). Ön planda av meraklısı olan Mahmud Nedim Bey in köpeği (ÖMK koleksiyonu). 6: arası Roma Büyükelçisi olan Mehmed Nabi Bey in fotoğrafı. Naci Bey e ithaflı (ÖMK koleksiyonu). 5: Fotografie del personale di servizio dell Ambasciata (usciere, palafreniere, bidello, cuoco ecc ) In primo piano il cane dell Ambasciatore Mahmud Nedim Bey, appassionato di caccia. (collezione di Ömer M. Koç) 6: La fotografia di Mehmed Nabi Bey, Ambasciatore in Roma dal 1912 al 1915 con la dedica a Naci Bey (collezione di Ömer M. Koç)

27 Palazzo Gamberini ye ilk yerleşen büyükelçi, binanın alınmasına önayak olan Yanko Fotiades Paşa dır ( ). Fotiades köklü bir Fenerli Rum ailesine mensup olup başkent Roma ya taşındıktan sonra yeni payitahta atanan ilk Osmanlı büyükelçisi olmuştur ( ). Dolayısıyla Roma da iki kez görev yapmıştır. Daha önce de iki kez Atina da sefir olmuş ve Girit valisi olarak adada toplumlararası bir denge kurulmasına gayret etmiştir. İlk Roma görevi, Şehzade Yusuf İzzeddin Efendi, Hıdiv İsmail Paşa ve Sadrazam Mahmut Nedim Paşa nın adlarının karıştığı bir İtalyan nişan meselesinden ötürü Padişah Abdülaziz i kızdırmış olması yüzünden ani olarak son bulmuştur. İkinci Roma görevinden de, kendisine tekrar teklif edilen Girit valiliğini kabul etmediği için istifa etmeye mecbur kalmıştır. Yerine gelen Yusuf Ziya Bey/Paşa ( ) daha önce Balkan başkentlerinde vazife almış, kısa bir süre sonra Viyana ya ve oradan da Paris e atanmıştır; aynı şekilde Mahmut Nedim Bey/Paşa ( ) Roma dan Viyana ya tayin edilmiştir. Daha önce Atina ve Belgrat ta bulunmuştu. Roma da en uzun kalan Mustafa Reşit Paşa ( ), Yusuf Ziya Paşa nın kardeşidir, Roma da görevde bulunduğu esnada İtalyan bir hanımla evlenmiş, rivayete göre bu izdivaç kendisine Londra büyükelçiliğine mal olmuştur: 1908 da Londra ya atanmış, İngiliz hükümetinden agreman istenmişti. İngiliz hariciyesi agremanı vermemiş, sebep resmen açıklanmamakla beraber İtalyan eşinin saraya kabul edilemez bir şahsiyet olduğu öne sürülmüştü. Meşrutiyet in ilanından sonra Yusuf Ziya Paşa ikinci kez Roma ya tayin edilmiş (Eylül 1908), ancak iki ay sonra kaydırılarak yerine İttihat ve Terakki Fırkası yla yakınlığı bilinen İbrahim Hakkı Bey/Paşa getirilmiştir. İbrahim Hakkı, 1910 yılının ocak ayında sadra- Il primo ambasciatore stabilitosi a Palazzo Gamberini fu Yanko Photiades Pascià, che tra l altro era quello che aveva guidato l acquisto del palazzo ( ). Photiades era discendente di una famiglia greca molto antica, era stato il primo Ambasciatore ottomano nominato nella nuova capitale quando questa era stata trasferita a Roma ( ). Di conseguenza era stato in carica a Roma per due volte in tutto. Prima di ciò era stato due volte ambasciatore in Atene e, come governatore di Creta, aveva cercato di stabilire un equilibrio fra i popoli dell Isola. Il suo primo incarico a Roma era terminato all improvviso a causa del riconoscimento di una medaglia italiana che aveva fatto infuriare il sultano Abdulazziz, e che aveva coinvolto i seguenti nomi: Sehzade Yusuf Izzeddin Efendi, Hidiv Ismail Pascià e Grand Vizir Mahmud Nedim Pascià. Dal secondo incarico a Roma aveva dovuto dimettersi per aver rifiutato la ri-proposta di incarico come governatore di Creta. Yusuf Ziya Pascià che era venuto al suo posto ( ), prima aveva prestato servizio nelle capitali balcaniche, poi dopo poco era stato mandato a Vienna, da lì a Parigi; nello stesso modo Mahmud Nedim Pascià ( ) venne mandato da Roma a Vienna; prima era stato ad Atene e Belgrado. Quello che era rimasto più lungo a Roma era Mustafa Resit Pascià, il fratello di Yusuf Ziya Pascià, ( ), che si era sposato con una donna italiana durante il suo soggiorno a Roma. Secondo la leggenda questo matrimonio gli era costato l ambasciata di Londra: nel 1908 era infatti stato mandato a Londra e aveva chiesto al governo inglese il riconoscimento dell incarico. Il governo inglese non glielo aveva però riconosciuto e come motivo mai dichiarato ufficialmente si disse che sua moglie era un personaggio non gradito a palazzo. Dopo la proclamazione della Monarchia Costituzionale in Turchia Yusuf Ziya Pascià, venne mandato una seconda volta a Roma (settembre 1908) ma dopo due mesi fu sostituito da Ibrahim Hakki Pascià, noto Palazzo Gamberini den Osmanlı-İtalyan ilişkilerine bir bakış Sinan Kuneralp Uno sguardo alle relazioni Ottomano-Italiane dal Palazzo Gamberini Sinan Kuneralp 27

28 7 8 PALAZZO GAMBERINI per la sua vicinanza al partito di Ittihat ve Terakki. Quando Ibrahim Hakki divenne Gran Vizir nel gennaio 1910, al suo posto fu nominato l ambasciatore di Washington Huseyin Kazim Pascià, il cui incarico terminò nel settembre 1911 quando scoppiò la guerra di Tripoli. Quando nell ottobre 1912 i rapporti ripresero, l ex ambasciatore, di Atene e Sofia, Mehmet Nabi Pascià, che aveva tra l altro seguito i negoziati di pace, rappresentò l Impero Ottomano fino al Marzo 1915, ovvero finchè l Italia non partecipò alla Prima Guerra Mondiale. Quando la guerra terminò, l ex ambasciatore di Berlino Osman Nizami Pascià, venne a Palazzo Gamberini come ultimo rappresentante dell Impero ( ). Durante il periodo di sospensione dei rapporti negli anni della guerra di Tripoli e la Prima Guerra Mondiale, la Germania e la Spagna difesero gli interessi ottomani in Italia e Palazzo Gamberini rimase sotto la tutela di questi due paesi. 14 Alcune istantanee dai rapporti ottomano-italiani ( ) Il nostro obbiettivo qui non è fare un riassunto dei rapporti politici e diplomatici. Li abbiamo già trattati in linea di massima. Ci accontentiamo di dire questo: essendo l Italia, come recita il detto, the least of great powers, essa ha sempre mostrato una sensibilità esagerata nel poter occupare il posto che riteneva meritarsi nell arena internazionale, specialmente nel Mediterraneo orientale. E sempre stata in competizione con le grandi potenze e questo, volenti o nolenti, ha influenzato i suoi rapporti con gli ottomani. Ha fatto grandi sforzi per poter partecipare alle imprese multilaterali che miravano a chiudere le crisi in Siria nel 1860, e a Creta nel e alla fine, quando è stata invitata al Congresso 14 Per informazioni più complete si veda Sinan Kuneralp, The Sultan s diplomats: a biographic survey of Ottoman envoys ( ), Istanbul, in stampa. 28

29 9 di Berlino nel 1878 è riuscita ad ottenere il posto desiderato anche se questo non rifletteva il suo potere militare, politico ed economico. Gli interventi italiani fuori luogo creavano disagio al governo ottomano. E quando Photiades Pascià aveva presentato al re Umberto la sua lettera di credenziali, il re aveva accenato di essere scontento dell atteggiamento del suo governo. 15 Le funzioni dell Ambasciata di Roma 7-8-9: Palazzo Gamberini den önce düşünülen binalarla ilgili teklifler (BOA/HR-MTV 506/11-39) : Offerte relative ad altri edifici proposte prima del Palazzo Gamberini. (BOA/HR-MTV 506/11-39) Anche se gli ambasciatori di Roma erano accreditati solo presso il Re italiano e i rapporti fra il Re e il Papa erano stati interrotti, l Ambasciata di Roma aveva creato un ponte informale con il Vaticano. 16 Questo compito era portato avanti da 30 anni dal console titolare Carlo Gallina, conosciuto per la sua vicinanza agli ambienti della chiesa. I tentativi di Babiali di avere rapporti diretti con il Vaticano diede risultati grazie all opposizione di Francia e Austria, e l Ambasciata di Roma aveva quindi proseguito questi rapporti. L Impero Ottomano era cosciente del potere cattolico e che questo aveva anche conseguenze politiche. Quindi il rappresentante ottomano presso il Regno di Sardegna, Rustem Bey, venne da Firenze a Roma per seguire come osservatore anche il Primo Concilio Ecumenico ( ). Tutti i soggetti ottomani residenti a Roma, sacerdoti e monaci Latini, Cattolici, Melici, Uniat, Maruni, erano in contatto con la rappresentanza, venivano accolti dagli ambasciatori e partecipavano a tutte le celebrazioni ufficiali presso l Ambasciata. Palazzo Gamberini den Osmanlı-İtalyan ilişkilerine bir bakış Sinan Kuneralp Uno sguardo alle relazioni Ottomano-Italiane dal Palazzo Gamberini Sinan Kuneralp 15 Per la revisione di due documenti diplomatici ottomani che approfondiscono i rapporti con l Italia si veda, l Empire ottoman et l Europe: Documents diplomatiques ottomans sur l unification ottomane (2 vol.), Istanbul 2009 e Ottoman Diplomatic Documents on the Origins of World War One: The Turco-Italian War ( ), (2 vol.) Istanbul, BOA -HR/MTV-2/35. 29

30 zam olunca, yerine Washington Büyükelçisi Hüseyin Kazım Bey atanmış, 1911 in eylülünde Trablusgarb Savaşı nın patlamasıyla görevi son bulmuştur; Ekim 1912 de ilişkiler tekrar kurulunca barış müzakerelerini yürütmüş olan eski Atina ve Sofya elçisi Mehmet Nabi Bey, 1915 Mart ında İtalya nın Birinci Cihan Savaşı na katılmasına kadar Osmanlı İmparatorluğu nu Roma da temsil etmiştir. Savaş bitince eski Berlin Büyükelçisi Osman Nizami Paşa imparatorluğun son temsilcisi olarak Palazzo Gamberini de bulunmuştur ( ). İlişkilerin kesildiği Trablusgarb ve Birinci Cihan Savaşı yıllarında Almanya ve İspanya, İtalya daki Osmanlı menfaatlerini korumuşlar ve Palazzo Gamberini bu iki ülkenin himayesi altında bulunmuştur. 14 Osmanlı-İtalyan ilişkilerinden bazı enstantaneler ( ) Amacımız burada siyasi ve diplomatik ilişkilerin bir hülasasını çıkarmak değildir; bu konular genel hatlarıyla işlenmiştir. 15 Şunu söylemekle yetinelim: İtalya meşhur tabirle The least of the great powers, yani büyük güçlerin en küçüğü olması hasebiyle uluslararası arenada kendine layık gördüğü mevkiyi işgal edebilmek için aşırı bir hassasiyet göstermiştir, bilhassa Doğu Akdeniz de. Diğer büyük güçlerle devamlı bir rekabet halindeydi ve bu da ister istemez Osmanlı İmparatorluğu ile ilişkilerini PALAZZO GAMBERINI 14 Daha etraflı bilgi için bkz Sinan Kuneralp, The Sultan s diplomats: a biographic survey of Ottoman envoys ( ), Istanbul, baskıda. 15 İtalya ile ilişkileri konu eden iki Osmanlı diplomatik belge derlemesi için bkz, L Empire ottoman et l Europe: Documents diplomatiques ottomans sur l unification ottomane, (2 cilt), Istanbul 2009 ve Ottoman Diplomatic Documents on the Origins of World War One: The Turco-Italian War ( ), (2 cilt) Istanbul : TBBM Hükümetinin Roma Temsilciliği, Roma İsviçre Elçiliği nden bir resmi vize talebi (TC Roma Büyükelçiliği arşivi) 11-12: Roma Büyükelcisi Ziya Bey in Hariciye Nazırı Said Paşaya İtalyan Hükümetinin Kızıldenizdeki faaliyeteleri hakkında bilgi veren raporu /BOA-HR/ SYS : Rappresentanza di Roma del Governo della Grande Assemblea Nazionale Turca richiesta ufficiale di visto all Ambasciata Svizzera di Roma (archivio dell Ambasciata della Repubblica di Turchia in Roma) 11-12: Rapporto al Ministro degli Affari Esteri Said Pasha da parte dell Ambasciatore di Roma Ziya Bey sulle attività del Governo Italiano nel Mar Rosso BOA- HR/SYS

31 etkilemiştir Suriye ve Girit buhranlarına bir son vermeyi hedefleyen çok taraflı girişimlere katılmak için çaba göstermiş, nihayet 1878 Berlin Kongresi ne davet edilince askeri, siyasi ve ekonomik gücünü yansıtmayan ama kendine biçtiği mevkiye ulaşabilmişti. İtalyan makamlarının yerli yersiz müdahaleleri Osmanlı yönetiminde hoşnutsuzluk yaratırdı yazında Fotiades Paşa, Kral Umberto ya itimatnamesini takdim ettiğinde kral, kendisine hükümetinin bu tutumundan rahatsız olduğunu ima etmişti. 16 Roma sefaretinin işlevleri Roma büyükelçileri İtalya kralı nezdinde akredite olmuşlardı ve İtalya Krallığı ile papalığın ilişkileri de bozuktu. Roma sefareti Vatikan ile İtalya Krallığı arasında gayrı resmi bir köprü vazifesi görüyordu. Bu vazifeyi 30 yıl boyunca kilise çevrelerine yakınlığıyla tanınan Roma fahri konsolosu Carlo Gallian yürütüyordu. Babıali nin Vatikan ile doğrudan diplomatik ilişki kurma teşebbüsleri Fransa ve Avusturya nın muhalefeti yüzünden sonuç vermeyince, bu ilişkileri Roma sefareti üstlendi. Osmanlı İmparatorluğu Vatikan ın Katolik bir güç olduğunu ve bunun bir siyasi tutumu da beraberinde getirdiğinin bilincindeydi. Nitekim Birinci Roma Ekümenik Konsilini takip etmek üzere, Sardinya krallığı nezdindeki Osmanlı elçisi Rüstem Bey, gözlemci olarak Firenze den Roma ya geldi ( ). Roma da ikamet eden Osmanlı tebaası Latin Kato- 16 BOA-HR/MTV-2/ Palazzo Gamberini den Osmanlı-İtalyan ilişkilerine bir bakış Sinan Kuneralp Uno sguardo alle relazioni Ottomano-Italiane dal Palazzo Gamberini Sinan Kuneralp 31