ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Eren ŞAHAN FLAME SEEDLESS ve ALPHONSE LAVALLEE ÜZÜM ÇEŞİTLERİNDE BİLEZİK ALMA ve SALKIM SEYRELTMESİ UYGULAMALARININ BAZI SALKIM ve TANE ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI ADANA, 2013

2 ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ FLAME SEEDLESS ve ALPHONSE LAVALLEE ÜZÜM ÇEŞİTLERİNDE BİLEZİK ALMA ve SALKIM SEYRELTMESİ UYGULAMALARININ BAZI SALKIM ve TANE ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ Eren ŞAHAN YÜKSEK LİSANS TEZİ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Bu Tez / /2013 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir Prof. Dr. Semih TANGOLAR Doç. Dr. Gültekin ÖZDEMİR Doç. Dr. Serpil TANGOLAR DANIŞMAN ÜYE ÜYE Bu Tez Enstitümüz Bahçe Bitkileri Anabilim Dalında hazırlanmıştır. Kod No: Prof. Dr. Mustafa Gök Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

3 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ FLAME SEEDLESS ve ALPHONSE LAVALLEE ÜZÜM ÇEŞİTLERİNDE BİLEZİK ALMA ve SALKIM SEYRELTMESİ UYGULAMALARININ BAZI SALKIM ve TANE ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ Eren ŞAHAN ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI Danışman : Prof. Dr. Semih TANGOLAR Yıl: 2013, Sayfa: 73 Jüri : Doç. Dr. Serpil TANGOLAR : Doç. Dr. Gültekin ÖZDEMİR Bu çalışma Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama bağında Alphonse Lavallee ve Flame Seedless üzüm çeşitlerinde 2012 yılı Nisan ayından itibaren tane tutumunun üç farklı döneminde, bilezik alma ve salkım seyreltme ile kombinasyonlarının salkım ve tane özellikleri üzerine etkilerini araştırmak amacıyla yürütülmüştür. Alphonse Lavallee çeşidinde tane tutum döneminde ve 4 hafta sonrasında tek başına yapılan bilezik alma uygulamaları omca verimi, tane ağırlığı, tane hacmi, tane uzunluğu ve genişliğinde kontrol örneklerine göre artış sağlamıştır. Salkımlarda renk homojenliği açısından uygulamalar arasındaki fark istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır. Tane tutumunun üç döneminde yapılan salkım seyreltmesinde SÇKM değerleri kontrole göre % 10 dan daha fazla artış göstermiştir. Tane tutumu sonrasında birlikte yapılan bilezik alma ve salkım seyreltme uygulamalarının tane uzunluğu ve genişliğinde kontrol örneklerine oranla % 10 nun üzerinde artış sağladığı tespit edilmiştir. Flame Seedless çeşidinde ise tane tutumu döneminde tek başına yapılan bilezik alma uygulamaları sonucunda omca verimi, salkım ağırlığı, tane homojenliği, tane ağırlığı, tane hacmi, tane uzunluğu ve tane genişliğinde kontrol örneklerine göre artış sağlandığı belirlenmiştir. SÇKM miktarı bakımından tane tutumundan 4 hafta sonra yapılan salkım seyreltmesinde en yüksek değer görülse de diğer uygulamalarda kontrolden daha düşük değer saptanmıştır. Tane tutum döneminde yapılan bilezik alma ve salkım seyreltmesi uygulamasının ph ve asitlik değeri kontrol örneklerinden düşük bulunurken, diğer uygulamalarda daha yüksek değerler görülmüştür. Salkım ağırlığı ve tane özellikleri bakımından Tane tutumundan 2 ve 4 hafta sonra bilezik alma ile birlikte salkım seyreltme uygulaması yapılan omcalarda Kontrol omcalarına göre artış saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Asma, Bilezik alma, Salkım Seyreltme, Kalite Özellikleri I

4 ABSTRACT MASTER THESIS THE EFFECTS OF GIRDLING AND CLUSTER THINNING APPLICATIONS ON SOME CLUSTER AND BERRY CHARACTERISTICS OF FLAME SEEDLESS AND ALPHONSE LAVALLEE GRAPE VARIETIES Eren ŞAHAN ÇUKUROVA UNIVERSITY INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES DEPARTMENT OF HORTICULTURE Supervisor : Prof. Dr. Semih TANGOLAR Year: 2013, Pages: 73 Jury : Doç. Dr. Serpil TANGOLAR : Doç. Dr. Gültekin ÖZDEMİR In this research, the effects of girdling and cluster thinning applications done in three different periods of berry set of Flame Seedless and Alphonse Lavallee grape varieties in 2012 vegetation period on some cluster and berry characteristics were searched in Research vineyard of Horticulture Department of Çukurova University Agricultural Faculty. For Alphonse Lavallee variety, girdling applied in berry set period and after 4 weeks have increased the vine yield, berry weight, berry volume, berry length and width compared with control vines. In terms of the color uniformity of clusters, among the applications were not found significantly difference. Cluster thinning applications done at three berry set periods were increased the total soluble solids (TSS) values more than 10% compared to control applications. Girdling done together with cluster thinning applications were increased the berry width and length more than 10% compared to the controls. Girdling applied in berry set of Flame Seedless variety has increased the vine yield, cluster weight, berry uniformity, berry weight, berry volume, berry length and width compared with control samples examined. The highest value has obtained from cluster thinning applications done after 4 weeks from berry set for TSS. However, for other applications were found less value than controls. Girdling done together with cluster thinning during the berry set period has showed less values for ph and acidity comparing the control samples, other applications showed higher values than control samples. Girdling and cluster thinning when applied together after berry set 2 and 4 weeks have more increased the cluster weight and berry characteristics than that of the control vines. Key Words: Grapevine, Girdling, Cluster Thinning, Quality Characteristics II

5 TEŞEKKÜR Bana Flame Seedless Ve Alphonse Lavallee Üzüm Çeşitlerinde Bilezik Alma Ve Salkım Seyreltme Uygulamalarının Bazı Salkım Ve Tane Özellikleri Üzerine Etkileri konulu Yüksek Lisans tezini veren ve çalışmamın her aşamasında yapıcı ve yönlendirici fikirleri ile bana daima yol göstermekten yılmayan danışmanım, değerli hocam Sayın Prof. Dr. Semih TANGOLAR a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Tez çalışmam sırasında karşılaştığım problemlerde yardımlarını esirgemeyen Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü hocalarıma teşekkürlerimi sunarım. Tez analizleri ve değerlendirmesi sırasında çok değerli yardımlarını esirgemeyen Adana Meslek Yüksek Okulu Şarap Üretim Teknolojisi Programı öğretim üyesi Sayın hocam Doç. Dr. Serpil TANGOLAR a teşekkür ederim. Tez jürisinde bulunma nezaketini gösteren hocam Doç. Dr. Gültekin ÖZDEMİR e teşekkürlerimi sunarım. Tez uygulamalarımın yapılması konularında ve tezimin her aşamasında yardımıma koşan Zir. Yük. Müh. Salih KOÇ arkadaşıma en içten teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Bugünlere gelmemde en büyük pay sahibi olan, desteklerini daima yanımda hissettiğim sevgili aileme sonsuz minnet ve şükranlarımı sunarım. III

6 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ... I ABSTRACT... II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER... IV ÇİZELGELER DİZİNİ... VII ŞEKİLLER DİZİNİ... IX SİMGELER VE KISALTMALAR... XI 1. GİRİŞ ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOD Materyal Kullanılan Çeşitler Alphonse Lavallee Flame Seedless Metod Yapılan Uygulamalar Bilezik Alma Uygulaması Salkım Seyreltme İncelenen Özellikler Fenolojik Gözlemler (1). Gözlerin Sürme Zamanı (2). Tam Çiçeklenme Zamanı (3). Ben Düşme Zamanı (4). Olgunlaşma Zamanı Üzüm Verimi Salkım ve Tanelerde İncelenen Özellikler (1). Salkım Ağırlığı (g) (2). Salkım Uzunluğu (cm) (3). Salkım Genişliği (cm) IV

7 (4). Salkım Büyüklüğü Tanelerde İncelenen Özellikler (1). Tane Ağırlığı (cm) (2). Tane Hacmi (ml) (3). Tane Uzunluğu (mm) (4). Tane Genişliği (mm) (5). Tane Büyüklüğü Şırada İncelenen Özellikler (1). Suda Çözünebilir Kuru Madde Miktarı (%) (2). Titre Edilebilir Asit Miktarı (%) (3). ph (4). Olgunluk İndisi (SÇKM/Asitlik) Tane ve Renk Homojenliği İstatistik Analiz BULGULAR VE TARTIŞMA Fenolojik Gözlemler Üzüm Verimi Alphonse Lavallee Flame Seedless Salkım Özellikleri Alphonse Lavallee Flame Seedless Tane Özellikleri Alphonse Lavallee Flame Seedless Şıra Özellikleri Alphonse Lavallee Flame Seedless Tane ve Renk Homojenliği Alphonse Lavallee Flame Seedless V

8 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Alphonse Lavallee Flame Seedless KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ VI

9 ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA Çizelge 1.1. Dünya bağcılığında önde gelen on ülkenin 2011 yılı üzüm üretim değerleri... 1 Çizelge 1.2. Bölgelerimizin 2011 yılı bağ alanı ve üzüm üretim değerleri... 2 Çizelge 1.3. Türkiye 2011 yılı ürün grupları meyve üretim değerleri... 2 Çizelge 1.4. Türkiye 2011 yılı ürün bazında meyve alan ve üretim değerleri... 3 Çizelge 3.1. Deneme alanı toprağının bazı özellikleri Çizelge 3.2. Adana (İncirlik) meteoroloji istasyonu 2012 yılı meteorolojik verileri 15 Çizelge 3.3. Bilezik alma, salkım seyreltme uygulamaları ve kombinasyonları Çizelge 4.1. Flame Seedless ve Alphonse Lavallee üzüm çeşitlerinin Fenolojik gelişme zamanları Çizelge 4.2. Alphonse Lavallee üzüm çeşidinde farklı uygulamaların üzüm verimi üzerine etkisi Çizelge 4.3. Flame Seedless üzüm çeşidinde farklı uygulamaların üzüm verimi üzerine etkisi Çizelge 4.4. Alphonse Lavallee üzüm çeşidinde farklı uygulamaların bazı salkım özellikleri üzerine etkisi Çizelge 4.5. Alphonse Lavallee üzüm çeşidinde farklı uygulamaların salkım büyüklüğü üzerine etkisi Çizelge 4.6. Flame Seedless üzüm çeşidinde farklı uygulamaların bazı salkım özellikleri üzerine etkisi Çizelge 4.7. Flame Seedless üzüm çeşidinde farklı uygulamaların salkım büyüklüğü üzerine etkisi Çizelge 4.8. Alphonse Lavallee üzüm çeşidinde farklı uygulamaların bazı tane özellikleri üzerine etkisi 38 Çizelge 4.9. Alphonse Lavallee üzüm çeşidinde farklı uygulamaların tane büyüklüğü üzerine etkisi Çizelge4.10. Flame Seedless üzüm çeşidinde farklı uygulamaların bazı tane özellikleri üzerine etkisi VII

10 Çizelge Flame Seedless üzüm çeşidinde farklı uygulamaların tane büyüklüğü üzerine etkisi Çizelge Alphonse Lavallee üzüm çeşidinde farklı uygulamaların bazı şıra özellikleri üzerine etkisi.45 Çizelge Alphonse Lavallee üzüm çeşidinde farklı uygulamaların olgunluk indisi üzerine etkisi..49 Çizelge Flame Seedless üzüm çeşidinde farklı uygulamaların bazı şıra özellikleri üzerine etkisi Çizelge Flame Seedless üzüm çeşidinde farklı uygulamaların olgunluk indisi üzerine etkisi Çizelge Alphonse Lavallee üzüm çeşidinde farklı uygulamaların tane ve renk homojenliği üzerine etkisi Çizelge Flame Seedless üzüm çeşidinde farklı uygulamaların tane ve renk homojenliği üzerine etkisi VIII

11 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 3.1. Alphonse Lavallee üzüm çeşidinin genel görünümü Şekil 3.2. Flame Seedless üzüm çeşidinin genel görünümü Şekil 3.3. Rotovatörle yapılan sürüm sonrası görünüm Şekil 3.4. Yaprak alma uygulamasından bir görünüm Şekil 3.5. Bilezik alma uygulamasının yapılışı Şekil 3.6. Alphonse Lavallee çeşidinde tane tutumundan 4 hafta sonrasında yapılan bilezik almanın 5 temmuz 2012 tarihli görünümü Şekil 3.7. Flame Seedless çeşidinde tane tutumunda yapılan bilezik almanın 8 haziran 2012 tarihli görünümü Şekil 3.8. Salkım seyreltme uygulaması yapılmış omca Şekil 3.9. Alphonse Lavallee üzüm çeşidinde gözlerin sürmesi Şekil Bir asmada tam çiçeklenme zamanı Şekil Alphonse Lavallee çeşidinde ben düşme zamanı Şekil Alphonse Lavallee üzüm çeşidinin olgunlaşma döneminde salkımların omca üzerindeki görünümü Şekil Analizler için 5 er salkımın ayrılması Şekil Tane hacminin ölçülmesi Şekil Alphonse Lavallee çeşidinde farklı tarihlerde yapılmış SÇKM analiz sonuçları Şekil Alphonse Lavallee çeşidinde farklı tarihlerde yapılmış analizler sonucu elde edilen asitlik değerleri Şekil Alphonse Lavallee çeşidinde farklı tarihlerde yapılmış ph analiz sonuçları Şekil Flame Seedless çeşidinde farklı tarihlerde yapılmış SÇKM analiz sonuçları Şekil Flame Seedless çeşidinde farklı tarihlerde yapılmış analizler sonucu elde edilen asitlik değerleri Şekil Flame Seedless çeşidinde farklı tarihlerde yapılmış ph analiz sonuçları 53 Şekil Alphonse Lavallee çeşidinde bir kontrol salkımının genel görünümü IX

12 Şekil Alphonse Lavallee çeşidinde tane tutumunun farklı zamanlarında Bilezik Alma uygulaması uygulanmış salkımların genel görünümü Şekil Alphonse Lavallee çeşidinde tane tutumunun farklı zamanlarında Salkım Seyreltmesi uygulanmış salkımların genel görünümü Şekil Alphonse Lavallee çeşidinde tane tutumunun farklı zamanlarında Bilezik Alma+Salkım Seyreltmesi uygulanmış salkımların genel görünümü Şekil Flame Seedless çeşidinde Kontrol ve Bilezik Alma uygulaması yapılan salkımların genel görünümü Şekil Flame Seedless çeşidinde Bilezik Alma ve Salkım Seyreltmesi uygulanmış salkımların genel görünümü Şekil Flame Seedless çeşidinde Salkım seyreltmesi yapılmış salkımların genel görünümü Şekil Alphonse Lavallee Üzüm çeşidinde yapılan uygulamaların incelenen özellikler bakımından Kontrol örneklerine göre artış oranları Şekil Flame Seedless üzüm çeşidinde yapılan uygulamaların incelenen özellikler bakımından Kontrol örneklerine göre artış oranları X

13 SİMGELER VE KISALTMALAR TTBA TT2BA TT4BA TTSS TT2SS TT4SS TTBA+SS : Tane tutumu döneminde bilezik alma : Tane tutumundan 2 hafta sonra bilezik alma : Tane tutumundan 4 hafta sonra bilezik alma : Tane tutumu döneminde 1/3 oranında salkım seyreltme : Tane tutumundan 2 hafta sonra 1/3 oranında salkım seyreltme : Tane tutumundan 4 hafta sonra 1/3 oranında salkım seyreltme : Tane tutumu döneminde bilezik alma ve 1/3 oranında salkım seyreltme TT2BA+SS : Tane tutumundan 2 hafta sonra bilezik alma ve 1/3 oranında salkım seyreltme TT4BA+SS : Tane tutumundan 4 hafta sonra bilezik alma ve 1/3 oranında salkım seyreltme SÇKM : Suda çözünebilir kuru madde NaOH GA3 : Sodyum hidroksit : Gibberellik asit XI

14 1. GİRİŞ Eren ŞAHAN 1. GİRİŞ Asma yeryüzünün en eski kültür bitkilerinden biri olup, geçmişi M.Ö li yıllara dayanmaktadır. Yetiştiriciliği, güney ve kuzey yarımkürelerde 30 ile 50 enlem dereceleri arasında yer alan birçok ülkede ve Anadolu yu da içine alan geniş bir coğrafyada yapılmaktadır. Dünya üzüm üretimi 2011 yılında tona ulaşırken, bağcılık için en elverişli iklim kuşağı üzerinde yer alan ülkemiz ton üretimi ile % 6 lık bir paya sahip olarak dünya sıralamasında 6. sırada yer almaktadır (Çizelge 1.1). Çin ton üretim ile % 13 lük bir paya sahip olarak birinci sırada yer alırken, İtalya % 10 lik payla 2.sırada ve ABD % 9 luk pay ile 3. Sırada yer almaktadır. Fransa ise % 9 luk ve İspanya % 8 lik payla 4. ve 5. sıralarda yer almaktadır. Dünya Üzüm üretiminde ülkemizin de dahil olduğu on ülkenin toplam üretimi ton luk değer ile % 71 oranında bir pay ile dünya üretiminin önemli bir kısmına sahip olmuşlardır. Çizelge 1.1. Dünya bağcılığında önde gelen on ülkenin 2011 yılı üzüm üretim değerleri (FAO, 2013) Sıra Ülke Üretim (ton) Toplam (%) 1 Çin İtalya A.B.D Fransa İspanya Türkiye Şili Arjantin İran Brezilya Toplam Ülkemizin üzüm üretimi 2011 yılında toplam ton olarak bildirilmiştir. Üzüm üretiminin bölgelere göre dağılımı incelendiğinde Ege bölgesi da ile ton üretimle ilk sırada yer alırken, Güneydoğu Anadolu bölgesi da alanda tonluk üretime ulaşmış ve toplam üretimde % 1

15 1. GİRİŞ Eren ŞAHAN 16.3 gibi önemli bir paya sahip olmuştur. Akdeniz bölgesi ise da alanda ton ile toplam üretimde % 16.2 lik bir oran ile üçüncü sırada yer almaktadır. Ege, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz bölgesi 2011 yılında toplam üretimin % 80 ine sahip olmuştur (Çizelge 1.2). Çizelge 1.2. Bölgelerimizin 2011 yılı bağ alanı ve üzüm üretim değerleri (TÜİK, 2013) Sıra Bölge Alan (da) Toplam(%) Üretim (ton) Toplam (%) 1 Ege , Güneydoğu Anadolu , Akdeniz , Orta Anadolu , Doğu Marmara , Batı Anadolu , Batı Marmara , Ortadoğu Anadolu , Batı Karadeniz , Kuzeydoğu Anadolu , Doğu Karadeniz , İstanbul 564 0, Toplam Ülkemizin toplam meyve üretimi 2011 yılında ton a ulaşmıştır. TÜİK in yapmış olduğu ürün grupları sınıflandırmasında (Çay ve Baharat bitkileri hariç) Taş ve Yumuşak çekirdekli meyveler ton ile %35 lik orana ulaşırken toplam Üzüm üretimi ton üretimle % 25 oranı ile ikinci sırada yer almıştır. Turunçgiller %21 oranıyla üçüncü, Zeytin ve diğer kabuklular ise % 15 lik oranla 4. sırada yer almaktadır (Çizelge 1.3). Çizelge 1.3. Türkiye 2011 yılı ürün grupları meyve üretim değerleri (TÜİK, 2013) Sıra Ürün grupları Üretim (ton) Toplam (%) 1 Taş ve Yumuşak Çekirdekliler Üzüm Turunçgiller Zeytin ve diğer kabuklular Muz-İncir-Avakado-Kivi Toplam

16 1. GİRİŞ Eren ŞAHAN Ürün bazında yapılan değerlendirmede Çizelge 1.4 te görüldüğü gibi Sofralık-Çekirdekli üzüm üretiminin toplam meyve üretiminde % 9.9 luk pay ve ton üretim ile ilk sırada yer alırken, Kurutmalık-Çekirdeksiz üzüm üretimi ton değeri ile 5. sırada yer almaktadır. Sırasıyla Portakal (Washington) ton, Elma (Starking) ton ve Zeytin (Yağlık) ton üretim ile ikinci üçüncü ve dördüncü sırada yer alarak en yüksek üretim değerine sahip olan ürünler içinde yerlerini almışlardır. Ülkemiz meyve üretiminde sofralık ve kurutmalık başta olmak üzere bağcılık ürünleri ülkemiz üretiminde ilk sıralarda yer alarak, meyve üretimine katma değer sağlayan önemli tarımsal ürünler içinde yerini almıştır. Çizelge 1.4. Türkiye 2011 yılı ürün bazında meyve alan ve üretim değerleri (TÜİK, 2013) Sıra Ürünler Alan (da) Üretim (ton) Toplam (%) 1 Üzüm (Sofralık-Çekirdekli) Portakal (Washington) Elma (Starking) Zeytin (Yağlık) Üzüm (Kurutmalık-Çekirdeksiz) Toplam Üzümler sofralık, kurutmalık, şaraplık ve şıralık gibi özel amaçlar için yetiştirildiklerinden tüketim amaçlarına uygun özellikleri taşımaları gerekir. Örneğin, sofralık üzümlerde salkımların orta büyüklükte ve normal sıklıkta, tanelerin iri ve çeşide özgü renk ve tatda ayrıca, taşımaya dayanıklı olmaları istenir. Kurutmalık ve şaraplık çeşitlerde salkım görünüşü önemli olmamakla birlikte, kurutmalık çeşitlerde tanelerin yüksek oranda suda çözünebilir kuru madde ve düşük düzeyde asit içermeleri istenir. Şaraplık ve şıralık çeşitlerde ise, şıra randımanının yüksek olması, lezzeti önemli ölçüde etkileyen şeker/asit oranının da dengeli bulunması ve elde edilmesi istenen şarap ve şıra ürünlerinin çeşit özelliklerini taşıması beklenmektedir. Bağ tesis edilmek üzere ayrılan araziye dikilen fidanlar gelişmeye başlayınca yöreye, çeşide ve elde edilecek üzümün değerlendirme şekline en uygun terbiye şekli uygulanmalı; budama, toprak işleme, sulama, gübreleme, hastalık ve zararlılarla mücadele ve hasat gibi teknik ve kültürel işlemler, zamanında ve eksiksiz olarak 3

17 1. GİRİŞ Eren ŞAHAN yerine getirilmelidir. Bağlarda meyve kalitesini artırmak için, çeşide göre değişmek üzere uç alma, bilezik alma, salkım ve tane seyreltmesi uygulamaları yapılmakta veya bitki büyümesini düzenleyici bazı kimyasal maddeler kullanılmaktadır. Özellikle sofralık üzümlerde bu uygulamalarla, kalitenin artırılmasına ilave olarak üzümlerin olgunlaşma zamanlarına da etki edilerek, daha erken hasat edilmeleri, renklenmede iyileşme, SÇKM oranında artış ve tane iriliğinde artış sağlanarak pazara sürülmeleri ile daha yüksek fiyatlarla alıcı bulmaları mümkün olacaktır (Ecevit, 1986; Brown ve ark. 1988; Ceyhan, 1995; Carreno ve ark. 1998). Tane tutumu ve tane iriliği, çiçeklenme ve tane gelişmesinin birinci döneminde, meyvedeki, bitki büyümesini düzenleyici maddelerin miktarı ile yakından ilgilidir. Bağcılıkta da, bazı kültürel uygulamalarla, olgun yapraklarda oluşan bu maddeleri salkımlara doğru yönelterek veya dışarıdan vererek meyve içindeki miktarlarını yükselterek tane tutumu ve iriliği artırılabilmektedir. Bu amaçla yapılan kültürel uygulamalar arasında bilezik alma ve salkım seyreltmesi önemli yer tutmaktadır. Bilezik Alma; Asmanın gövde ve kolları ile bir yaşlı dalları veya sürgünleri üzerinde 3-6 mm genişliğindeki kabuk ve floem tabakasının, özel olarak yapılmış bilezik alma aletiyle çıkarılması işlemidir. Bilezik alma uygulaması ile yapraklarda sentezlenen organik besin maddelerinin bilezik alınan yerin alt tarafına geçmesi geçici bir süre önlenmiş olmaktadır. Böylece bu besin maddeleri, bilezik alınan yerin üst tarafındaki organlarda birikmekte dolayısıyla tanelerin daha iri ve gösterişli olması sağlanmaktadır. Bilezik alma başlıca üç amaca yönelik olarak uygulanabilmektedir (Fidan, 1985; Çelik ve ark.,1998; Uzun, 2004): a) Tane tutumunu arttırmak: Bu amaçla çiçeklenme başlangıcında bilezik alma yapılır. b) Tane iriliğini arttırmak: Bu amaçla bilezik alma çekirdekli ve çekirdeksiz çeşitlerde tam çiçeklenmeden 7-10 gün sonra, tutmuş olan tanelerde hücre bölünmesinin en hızlı olduğu devrede yapılmalıdır. 4

18 1. GİRİŞ Eren ŞAHAN c) Erkencilik sağlamak: Özellikle çekirdekli çeşitlerde renklenmeyi iyileştirmek ve olgunluğu öne almak amacıyla ben düşme başlangıcında bilezik alma yapılabilir. Etkisi asmadaki ürün miktarı, asmanın gelişimi ve mevsim şartlarına bağlı olarak değişebilmektedir. Salkım seyreltmesi; çiçeklenmeden önce çiçek salkımlarının, koruk döneminde ise üzüm salkımlarından bir kısmının çıkarılması işlemidir. Daha çok sofralık üzümlerde yapılır. Yapılma zamanına göre iki şekli vardır. a) Çiçek salkımı seyreltmesi: çiçeklenmeye kadar olan dönemde yapılır. Fakat esas olarak çiçek salkımlarının belirgin olarak görüldüğü devrede yapmak en uygundur. Böylece koparılacak salkımların fazladan besin maddesi kullanması da önlenmiş olur. Çiçek salkımları çok taze oldukları için bu devrede parmak ucuyla da koparılabilir. Çiçeklenme döneminde salkımların ne kadarının tane bağlayacağı tam belli olmadığından bu tip seyreltme daha dikkatli yapılmalıdır. Seyreltmede hangi salkımların alınacağı konusu çeşitlere göre değişmektedir. b) Üzüm salkımı seyreltmesi: Genellikle tane tutumundan hemen sonra yapılan salkım seyreltmesidir. Bu devrede salkımların tane tutumu tam olarak gözlenebilir. Bu nedenle öncelikle tane tutumu iyi olmayan salkımlar çıkarılır. Salkımlar arasında tane tutumu açısından fark yoksa öncelikle, aşırı irilikteki ya da küçüklükteki salkımların çıkarılmasında yarar vardır. Özellikle sulanmayan koşullardaki genç asmalarda, havalar çok kurak giderse hasada yakın bir dönemde de salkım seyreltmesi yapmak gerekebilir. Bilezik alma ve kısmi sulama gibi uygulamalar asmalarda büyümenin yavaşlamasına ya da kesilmesine neden olarak olgunlaşma dönemine yakın zamanda meyvede olgunlaşmayı daha da hızlandırmaktadır. Bilezik alma çok erkenci bölgelerde erkencilik amaçlı da yapılan bir uygulamadır. Bu uygulamaların faydası, asmanın normal fonksiyonlarını devam ettirmekle birlikte, özellikle yapraklarda 5

19 1. GİRİŞ Eren ŞAHAN sentezlenen besin maddelerinin meyveye yönlendirilmesi ve olgunluğun hızlandırılması şeklinde olmaktadır. Çekirdeksiz üzüm çeşitlerinde bilezik alma yapıldığı zaman bazen seyreltme yapılması da gerekebilmektedir. Bilezik alınmış, fakat seyreltme yapılmamış olan asmalar aşırı yüklenebildiğinden, meyve kalitesi düşebilmekte ve asmalar zayıflayabilmektedir. Genel olarak, normal sıklıkta salkımları olan asmalarda bilezik alma uygulanırsa, meydana gelen salkımlar daha da sıkı olmaktadır (Winkler, 1974; Ecevit, 1986). Sultani ve Yuvarlak Çekirdeksiz çeşitlerinde çiçeklenmeden itibaren 2-3 hafta içerisinde, döllenmemiş çiçeklerin veya gelişmemiş tanelerin dökümü tamamlandıktan sonra yapılacak bilezik alma ile tane iriliği % arasında arttırılabilmektedir. Çekirdekli çeşitlerde bu artış genelde %20 dolayındadır (Çelik ve ark., 1998). Çelik ve ark. (2010) bağcılık araştırmaları ile ilgili olarak kaliteyi artırmaya yönelik araştırmaların sınırlı sayıda kaldığını belirtmişlerdir. Verim ve kaliteyi artırmaya yönelik uygulamaların üretici için satışta mutlaka ek gelir sağlayacağı düşünülmektedir. Bu uygulamaların sonuçları üzüm üretiminin daha cazip hale getirilmesine şüphesiz katkı sağlamaktadır. Bu çalışmada biri çekirdeksiz diğeri çekirdekli iki farklı üzüm çeşidinde bilezik alma ve salkım seyreltme uygulamaları ve kombinasyonlarının salkım ve tane özellikleri üzerine etkileri araştırılmıştır. 6

20 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Eren ŞAHAN 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Jensen ve ark. (1976), çalışmalarında Thompson Seedless ve Ribier üzüm çeşitlerinde, oransal ve tam bilezik alma uygulamalarını karşılaştırmışlardır. Ribier çeşidinde sadece tam bilezik almada olgunluk iyileşmiştir. Zabadall (1992), Himrod üzüm çeşidinde pratikte yaygın olarak kullanılan GA3 (gibberelik asit) uygulaması ve salkım ya da çiçek salkımı seyreltmesi uygulamaları ile bilezik alma kombinasyonunun etkilerini 3 yıl boyunca yapılan ölçümler ile incelemiştir. Sonuçlara göre asmanın ürün dalından salkımların doğuş yeri temel alınarak 2. ve 3. boğumlar arasından 4 mm genişliğinde yapılan bilezik alma meyve kalitesi açısından salkım büyüklüğünü arttırmaktadır. Diğer uygulamalar ile birlikte ürün dalından yapılan bilezik alma salkım ağırlığını %106, her bir salkımdaki taneleri %138 ve tane ağırlığını %17 oranında arttırmıştır. Ürün dalından bilezik almanın bulunduğu kombinasyonlarda verimde %66 oranında artış görülürken, SÇKM miktarında diğer uygulamalara oranla bir düşüş saptamış, bu yüzden, soğuk iklim koşullarında yetiştirilen bir çeşit olan Himrod sofralık çeşidinde başından sonuna kadar aynı kalitede sürdürülen kaliteli üretimde ürün için, ürün dalından yapılan bilezik alma ile katkı sağlanabileceği belirtilmiştir. Fakat kabul edilebilir bir SÇKM miktarına ulaşılacak şekilde seyreltme yapılan uygulamalar ile birlikte bilezik alma da yapılarak pratiğe aktarılması gerektiğini bildirilmiştir. Brown ve ark. (1988) nın, Yeni Zelanda da Pinot noir üzüm çeşidinde yaptıkları araştırmalarında, taç yapraklar dökülmeden bir hafta önce 700 mg/l Cycocel (CCC, Chlormequat) uygulaması ve eş zamanlı olarak asmanın gövdesinden bilezik alma ile salkım ağırlık ve veriminde artış sağlanmıştır. İki uygulamadan da benzer sonuçlar alınmıştır. Yüksek verimli (10/5) ve düşük verimli (D5V12) Pinot noir klonlarında yapılan araştırmada en iyi cevabı ikinci klon olan D5V12 klonu verimi ikiye katlayarak vermiştir. Bilezik alma ve CCC uygulaması salkım sayılarını artırmıştır. Çalışmada salkım fazlalığından dolayı bir hastalık artışı meydana geldiği kaydedilmemiştir. Bilezik alma uygulamasında koltuk sürgünü verimini (ikinci ürün) azaltmaya doğru bir eğilim olduğu halde, CCC uygulaması ile uç alma uygulamalarında artış gözlenmiştir. CCC ve bilezik alma uygulamaları çekirdeksiz 7

21 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Eren ŞAHAN çeşitlerde verimi artırmıştır. Bu etki ile bilezik alma uygulamasında literatürlere benzer bir sonuç elde edildiği belirtilmiştir. Ceyhan (1995), Yuvarlak Çekirdeksiz üzüm çeşidinde GA3 ve bilezik almanın bazı salkım ve tane özelliklerine etkisini araştırdığı çalışmasında, bilezik alma ve kontrol omcaları kıyaslandığında, GA3 uygulamalarının ben düşme ve aynı zamanda hasat tarihini geciktirdiğini gözlemlemiştir. GA3 uygulamaları bilezik alma ve kontrole göre salkım ağırlığında, tane eni, boyu ve ağırlığında önemli derecede artış sağlamıştır. Bütün GA3 uygulamalarının salkım enini arttırırken, iki kez ve üç kez püskürtmenin bir püskürtmeye göre daha iyi sonuçlar verdiği belirtilmiştir. İnce korukta ve bundan 7 gün sonra olmak üzere iki kere GA3 uygulama, çiçekte ve ince korukta yapılan GA3 püskürtmeye göre tane iriliğinde daha fazla artış sağlarken, ince korukta 20 ppm ve bundan 7 gün sonra 40 ppm GA3 uygulamaları ile salkım ve tane ağırlığında en fazla artışı elde etmiştir. Bayraktan ve gövdeden bilezik alma uygulamaları arasında önemli bir farklılık görülmediği bildirilmiştir. Dokoozlian ve Hirschfelt (1995) in, 1991 ve 1992 yıllarında yürüttükleri bir çalışmada Kaliforniya nın San Joaquin vadisinde Flame Seedless çeşidinde meyve gelişiminin çeşitli dönemlerinde yapılan salkım seyreltmesinin etkileri incelenmiştir. Çiçeklenme öncesinde asma başına 45 salkım düşecek şekilde salkım sayıları belirlenmiş ve meyve gelişimini takip eden safhalarda, çiçeklenme öncesi (ÇÖ), tane tutumu (TT), tane tutumu + 2 hafta (TT+2), tane tutumu + 4 hafta (TT+4), ve tane tutumu + 6 hafta (TT+6) uygulamalarında 1/3 oranında salkım seyreltmesi yapılmıştır. Bu çalışma boyunca seyreltme yapılmayan asmalar sezon boyunca 45 salkım taşımıştır. Yaprak alanı ve meyve ağırlığı oranları meyve tutumunda seyreltilen ve seyreltilmeyen asmalar için sırasıyla, 1991 de 11.9 ve 10.2 cm 2.g -1 ve 1992 de 15.5 ve 11.4 cm 2.g -1 olarak elde edilmiştir. Bahar ve ark. (1998) nın çalışmalarında Tekirdağ Çekirdeksizi üzüm çeşidinde iki farklı devrede (tane tutumu ve ben düşme) uygulanan bilezik almanın kalite özellikleri üzerine etkisi araştırılmıştır. Tane tutum döneminde yapılan bilezik alma, tane ve salkım boyutları ile salkım ağırlığını önemli ölçüde artırmıştır. Ancak her iki uygulama döneminde kontrole göre SÇKM oranında bir azalma oluşturmuştur. 8

22 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Eren ŞAHAN Caspari ve ark. (1998), Sauvignon Blanc (Vitis vinifera L.) çeşidinde çiçeklenme ve çiçeklenmeden 3 hafta sonraya kadar ki karbonhidrat kaynaklarının tane tutumu ve çiçeklenme üzerine etkilerini araştırmıştır. Bilezik alma ve yaprak alma yapılmayan (kontrol) uygulaması ile bilezik alma ve 0, 1, 2, 4, 6, 8, 10, ya da 12 yaprak alma şeklinde uygulamalar yapılmıştır. Tane tutumu ve vejetatif büyüme, karbon kaynağındaki değişmeler ile doğrusal bir şekilde artışla sonuçlanmıştır. Kontrolde %33 olan tane tutumu, yapılan uygulamalar sonucu %55 oranında artmıştır. 10 ya da 12 yaprak alınarak yapılan sert uygulamada tane tutumu azalmıştır. Carreno ve ark. (1998), İtalya üzüm çeşidinde bilezik alma, çift bilezik alma ve örtü ile kaplama şeklinde yapılan uygulamaların olgunlaşma, tane renk ve diğer özellikleri üzerine etkisini inceledikleri denemede, tane tutumu sonrası bilezik alma, ben düşme esnasında bilezik alma ve çift bilezik alma (tane tutumundaki bilezik alma + ben düşme esnasında bilezik alma) olmak üzere üç farklı şekilde bilezik alma uygulaması çalışılmıştır. Tane tutumu sonrasında yapılan bilezik almanın meyve ağırlığı ile verimini önemli derecede arttırdığı saptanmış. Ben düşme esnasında yapılan bilezik alma SÇKM miktarını, olgunluk indeksini ve tane rengini önemli derecede arttırmış; titre edilebilir asit miktarını azaltmış ve meyve olgunlaşmasında 5 gün ilerleme sağlamıştır. Çift bilezik alma uygulaması meyve ağırlığı ve meyve verimini önemli derecede arttırmış, SÇKM miktarı, olgunluk indeksi, tane rengi ve erkencilik açısından da en iyi sonucu vermiştir. Örtü ile kaplama şeklinde yapılan uygulama, olgunlaşmayı 9 gün geciktirmiştir. Bu uygulama, SÇKM miktarı, olgunluk indeksi ve tane rengini azaltmasına rağmen, verim kontrolden daha yüksek çıkmıştır. Çünkü kontrole göre daha büyük ve daha fazla taneli salkımlar elde edilmiştir. Zongkai ve Yuntao (1999), serada yetiştirilen asmalarda tane kalitesi üzerine bilezik almanın etkisini incelemiştir. Araştırmada sürgün ve gövdeden farklı tarihlerde bilezik alma uygulanmıştır. Sürgünlerde sürmeden 30 gün sonra; gövdeden ise tam çiçeklenmeden 20 gün sonra bilezik alma ile tane ağırlığı ve SÇKM de artış, antosiyanidin içeriğinde iyileşme sağlanmış, bir hafta kadar erken olgunlaşma ile yüksek ekonomik kazanç da elde edilmiştir. 9

23 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Eren ŞAHAN Hashim (2001), asmalarda tek veya çift bilezik alma ile tane büyüklüğünün artırılıp renklenmenin iyileştirilebileceğini belirtmiştir. Araştırıcı tane büyüklük artışı için tane tutumunda (Tam çiçekten gün sonra); meyve rengi ve olgunluğu iyileştirmek için ben düşmede uygulamayı önermiştir. Flame Seedless çeşidinde bu etki belirgin olarak görülmüştür. Yahuaca ve ark. (2001), ethephon ve bilezik alma uygulamasının Red Malaga sofralık üzüm çeşidinin tane eti sertliği üzerine etkisini incelemiştir. Ethephon un 900 g.ha -1 kadar yüksek dozu ve bilezik alma tane sertliğini sırasıyla %13.6 ve % 9.1 oranında azaltmıştır. Hiroyuki ve ark. (2005), Pione üzüm çeşidinde yaptıkları bilezik alma uygulamasının tane kalitesi üzerine etkisini incelemişlerdir. Pione üzüm çeşidinde yapılan kol ve gövdeden bilezik alma uygulamalarının meyve kalite özellikleri üzerine daha iyi bir etki gösterdiği belirlenmiştir. Asmalarda kol üzerinden yapılan bilezik alma uygulamasının tane ağırlığında kontrole göre önemli bir farkı belirlenmezken; renklenme, antosiyonin içeriği ve SÇKM miktarında önemli bir artış sağlanmıştır. Bilezik alma uygulaması yapılmış asmalar ile kontrol örnekleri arasında asitlik değerleri ve β oranı (Tartarik Asit/ Malik Asit) bakımından önemli bir fark olmamasına rağmen asitlik değeri azalmış, β oranı ise artmıştır. Asma gövdesi üzerinde yapılan bilezik alma uygulamasında asmalardaki renklenme kontrol örneklerine göre yüksek çıkmıştır. 11 Ağustosta hasat edilen toplam ürün içerisinde iyi renklenmiş üzümlerin yüzdesi (Renk kartlarına göre değeri %7 nin altında olan) bilezik alma uygulaması yapılmış asmalarda daha fazla ve oranı %55-86 arasında iken kontrol örneklerinde bu oranın % 7 den daha az olduğunu tespit etmişlerdir. Yapılan bilezik alma uygulamasıyla SÇKM miktarı, renklenme ve antosiyonin içeriği önemli oranda artmıştır. Salkım ağırlığı, tane ağırlığı, asitlik ve β oranı kriterleri için bilezik alma ile kontrol örnekleri arasında önemli fark belirlenmemiştir. Sonuçta, Pione üzüm çeşidinde renklenme ve SÇKM miktarının bilezik alma uygulamasıyla arttırılabileceğine dikkat çekilmiştir. Özer ve ark. (2005) nın Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsü nde yürütülen bir çalışmasında, enstitü de ıslah edilen çekirdeksiz sofralık üzüm çeşitlerinden 2B-56 ve 3A-261 çeşitlerinde tane tutumu döneminde ürün dalında 10

24 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Eren ŞAHAN yapılan bilezik alma uygulaması ve gibberellik asidin farklı uygulamalarının verim, kalite ve gelişme üzerine etkileri belirlenmiştir. 2B-56 çeşidinde tane tutumundan 10 gün sonra hormon uygulamasının tekrarlanması, genelde tane ağırlığında artışa neden olmuş; tane ağırlığını arttırmak amacıyla tam çiçeklenmede 10 ppm + tane tutumunda 20 ppm + tane tutumundaki uygulamadan 10 gün sonra 20 ppm GA3 yeterli bulunmuştur. Bilezik alma tane eni ve boyuyla birlikte tane ile tane sapı bağlantısında kontrole göre artış sağlamıştır. Bilezik alma uygulaması yapılan 3A- 261 omcalarında kuru madde kontrole göre azalış göstermiş ve uygulamalar içerisinde en düşük değeri almıştır. Bu çeşitte tane ağırlığını kontrole göre önemli oranda arttıran uygulamalar tam çiçeklenmede 10 ppm + tane tutumunda 20 ppm + tane tutumundaki uygulamadan 10 gün sonra 20 ppm GA3 ve bilezik alma olmuştur. Wang Xu ve ark. (2006), Lizhmat ve Manicure Finger çeşitlerinin büyüme ve meyve kalitesi üzerine farklı bilezik alma dönemlerinin etkisini incelemiştir. Araştırma sonucunda tane ve salkım ağırlığının arttığı, meyve kalitesinin iyileştiği ve ekonomik kazancın belirgin şekilde arttığı saptanmıştır. En iyi etki çiçeklenmeden 20 gün sonra tam bilezik alma ile gerçekleşmiştir. Red Globe çeşidinde bilezik almanın etkisini inceleyen Jin-Yong ve ark. (2009), taneler yaklaşık mm çapında iken bilezik alma ile tane ağırlığında %10 oranında artış ve renklenmede de bir miktar iyileşme sağlanmıştır. Sabır ve ark. (2010) nın, Guyot terbiye şekli verilmiş King s Ruby ve 2B-56 çekirdeksiz üzüm çeşitlerinde 1/3 oranında salkım kesimi ve uç alma uygulamaları ile bunların kombinasyonlarının bazı kalite özellikleri ile verim üzerine etkilerinin araştırıldığı çalışmaları, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi ne ait Araştırma ve Uygulama Bağında 2006 yılında yürütülmüştür. Uygulamalar tane tutumunu takiben yapılmış dip sürgünü ve filiz alma işlemleri deneme kapsamındaki omcalara standart olarak uygulanmıştır. Salkımların 1/3 ünün makasla kesimi King s Ruby çeşidinde salkım ağırlığı, salkım genişliği, tane eni, tane boyu ve tane kabuk rengi özelliklerini artırırken; 2B-56 çeşidinde tane ağırlığı ve şıradaki asit içeriğinde daha az artışlar sağlamıştır. Sürgünlerde üst salkımdan sonra 5 adet yaprak bırakılması suretiyle uygulanan uç alma ise King s Ruby çeşidinde tane ağırlığı, SÇKM ve asit 11

25 2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Eren ŞAHAN değerlerinde artış sağlamıştır. Her iki uygulamanın birlikte yapılması ise omca başına verimi arttırıcı yönde etki yapmıştır. Akçay (2012), vegetasyon periyodunda üreticiye ait bir bağda Mourvedre, Grenache ve Syrah şaraplık üzüm çeşitleri kullanarak 4 farklı uygulama ile yaptıkları çalışmada, hasat sonrası yaptıkları analizler sonucunda, Tane tutumunda ilk salkımın altında kalan tüm yaprakların alınması+tane tutumunda uç alma + Ben düşme döneminde son salkımın üzerindeki ilk yaprağın alınması+ben düşme döneminde salkımların %25 inin seyreltilmesi uygulamasının verim, salkım ağırlığı, salkım eni-boyu, tane eni-boyu ve 100 tane ağırlığı değerlerinde azaltıcı, Tartarik asitte yükseltici etki yaptığı belirlenmiştir. Araştırıcı Tane tutumunda ilk salkımın altında kalan tüm yaprakların alınması+ben düşme döneminde salkımların %25 inin seyreltilmesi uygulamasının şıra miktarını düşürdüğü, kontrol uygulamasında SÇKM oranının yüksek olduğunu bildirmiştir. Uygulamaların ph değerlerine önemli bir etkisi görülmemiştir. Bu çalışmanın sonucunda modern bağcılıkta kaliteli şaraplık üzüm üretimi için yaz budaması uygulamalarının önemli bir araç olduğuna dikkat çekilmiştir. 12

26 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN 3. MATERYAL VE METOD 3.1. Materyal Bu çalışma 2012 yılı vejetasyon döneminde, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü nün Araştırma ve Uygulama Bağında yetiştirilen Flame Seedless ve Alphonse Lavallee üzüm çeşitlerinde yapılan uygulamalar ve laboratuar analizleri ile birlikte yürütülmüştür Kullanılan Çeşitler Alphonse Lavallee Omca kuvvetli gelişir, erdişi çiçekli sofralık bir çeşittir. Salkımları orta büyüklükte, kısa, konik ve kanatlı olup orta sıklıktadır. Taneleri çok iri, gösterişli ve basıktır. Kabuk kalın, koyu mor renkli ve üzeri pusludur. Meyve eti sulu, tatlı, düşük asitli ve çekirdeklidir. Taşınmaya elverişlidir. Sıcak iklime sahip bağ bölgelerine iyi adapte olmaktadır. Kuvvetli ve verimli taban topraklara adaptasyonu iyidir. Kordon terbiyesi ve kısa budama uygundur. Olgunluk zamanı ağustosun ilk haftasıdır (Şekil 3.1) (Tangolar ve ark., 1996). Şekil 3.1. Alphonse Lavallee üzüm çeşidinin genel görünümü 13

27 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN Flame Seedless Kaliforniya da üzüm ıslahçısı Dr. Weinberger tarafından elde edilmiş erdişi çiçekli bir çeşittir. Omca orta kuvvette ve oldukça verimlidir. Salkımları konik şekilli ve seyrek yapılıdır. Orta irilikte olan taneleri yuvarlak ve kırmızı renklidir. Tane eti sert, gevrek, hoş aromalı ve çekirdeksizdir. Uzun ve kısa budamaya uygundur. Cardinal den bir hafta sonra temmuz ortalarında olgunlaşan ve sofralık olarak tüketilen bir çeşittir (Şekil 3.2) (Tangolar ve ark., 1996). Şekil 3.2. Flame Seedless üzüm çeşidinin genel görünümü 3.2. Metod Deneme 5 tekerrürlü Faktöriyel tesadüf blokları deneme desenine uygun şekilde düzenlenmiştir. Parsel genişliği bir omca olarak planlanmış ve her çeşitte 10 uygulamanın etkisi toplamda 50 adet kendi kökleri üzerinde yetişen omcalar üzerinde denenmiştir. Denemenin yürütüldüğü omcalar 20 yaşında olup çift kollu kordon terbiye sistemi ve kısa budama uygulanmıştır. Deneme alanında vejetasyon süresince sulama ve gübreleme yapılmamıştır. Deneme alanı toprağının kumlu tınlı bünyeli, tuzsuz (% ), kireçli (% 35-52), organik 14

28 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN maddece fakir (% ), hafif alkali (ph ) özellikte olduğu görülmektedir (Çizelge 3.1). Çizelge 3.1. Deneme Alanı Toprağının Bazı Özellikleri Yarayışlı Derinlik ToplamTuz Kireç Organik ph (cm) (%) (%CaCO 3) P 2O 5 K 2O Bünye Madde kg/da kg/da Kumlu tınlı Kumlu tınlı Kumlu tınlı Kumlu tınlı Deneme süresince belirlenen iklim özelliklerine ilişkin veriler de Çizelge 3.2 de sunulmuştur. Vejetasyon dönemine karşılık gelen aylarda yağışın 11.2 mm ile mm, ortalama sıcaklığın 8.1 o C ile 29.2 o C arasında değiştiği saptanmıştır. Çizelge 3.2. Adana (İncirlik) Meteoroloji İstasyonu 2012 Yılı Meteorolojik Verileri Parametreler Aylar Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Yağış (mm) Ortalama Sıcaklık ( o C) Max. Sıcaklık ( o C) Min. Sıcaklık ( o C) Rüzgar Hızı (m/s) Nem (%) Yapılan Uygulamalar Çiçekler açmadan önce toplam 100 omca (50 omca Flame Seedless, 50 omca Alphonse Lavallee) üzerinde salkım sayımı yapılarak omcaların salkım sayısı bulunmuş ve ardından omcalar her birinde Flame Seedless üzüm çeşidinde 26 salkım, Alphonse Lavallee üzüm çeşidinde ise 33 salkım kalacak şekilde salkım sayıları bakımından eşit duruma getirilmiştir. Omcalara rutin olarak yapılan bakım işlemleri her iki çeşit için aynı tarihlerde ve aynı şekilde uygulanmıştır. Deneme alanında 10 Mayıs

29 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN tarihinde rotovatörle sürüm yapılmıştır (Şekil 3.3). 17 Mayıs 2012 tarihinde %50 metalik bakır ve %84 bakıroksiklorür içeren bir ticari fungusit (mantar ilacı) ile ilaçlama yapılmıştır. 28 Mayıs 2012 tarihinde ise %80 kükürt içerikli bir fungusit ile küllemeye karşı ilaçlama yapılmıştır. Şekil 3.3. Rotovatörle yapılan sürüm sonrası görünüm Bütün deneme omcalarında daha etkin bir ilaçlama ve salkım etrafında hava sirkülasyonu sağlamak amacı ile Mayıs 2012 tarihlerinde salkım altındaki yaprakları alma işlemi yapılmıştır (Şekil 3.4). Ayrıca yaz budaması uygulamalarından filiz alma, dip sürgünlerinin alınması, uç alma ve tepe alma işlemleri gerektiğinde yapılmıştır. Şekil 3.4. Yaprak alma uygulamasından bir görünüm 16

30 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN Bilezik Alma Uygulaması Bilezik alma işlemi (Şekil 3.5) çift ağızlı bir bilezik alma aletiyle gövde üzerindeki dış kabuk, floem ve kambiyum ile birlikte odun dokusuna zarar vermeyecek şekilde 4-5 mm kalınlıkta çepeçevre çıkartılarak gerçekleştirilmiştir. Bu işlem; (1) Tane tutum döneminde (21 Mayıs 2012) (2) tane tutumundan 2 hafta sonrasında (4 Haziran 2012) (3) Tane tutumundan 4 hafta sonra (18 Haziran 2012) olmak üzere üç farklı zamanda uygulanmıştır. Şekil 3.5. Bilezik alma uygulamasının yapılışı Bilezik alma uygulamalarından sonra oluşan yara dokusunun gün içinde tamamen kapandığı görülmüştür (Şekil 3.6, Şekil 3.7). 17

31 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN Şekil 3.6. Alphonse Lavallee çeşidinde tane tutumundan 4 hafta sonrasında yapılan bilezik almanın 5 temmuz 2012 tarihli görünümü Şekil 3.7. Flame Seedless çeşidinde tane tutumunda yapılan bilezik almanın 8 haziran 2012 tarihli görünümü Salkım Seyreltme Salkım seyreltme, çiçeklenmeden önce salkım sayıları eşitlenmiş olan omcalar üzerindeki salkımların 1/3 oranındaki miktarı budama makası yardımıyla kesilerek uygulanmıştır (Şekil 3.8). Seyreltme yapılmış omcalarda salkım sayısı 18

32 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN Flame Seedless üzüm çeşidinde 18, Alphonse Lavallee üzüm çeşidinde 22 salkım olmuştur. Salkım seyreltme işlemleri 3 farklı dönemde gerçekleştirilmiştir. Çalışmada 3 farklı dönemde (Tane Tutumunda, Tane Tutumundan 2 hafta sonra ve Tane Tutumundan 4 hafta sonra) etkisi denenmiş olan Bilezik Alma ve Salkım Seyreltmesi sonucunda oluşan uygulamalar Çizelge 3.3 de verildiği gibi gerçekleştirilmiştir. Şekil 3.8. Salkım seyreltme uygulaması yapılmış omca Çizelge 3.3. Bilezik Alma, Salkım Seyreltme uygulamaları ve kombinasyonları Uygulama Uygulamalar Zamanları 1) Kontrol Tane Tutumu (21 mayıs 2012) Tane Tutumundan 2 Hafta Sonra Tane Tutumundan 4 Hafta Sonra 2) Bilezik Alma 3) 1/3 oranında Salkım Seyreltme 4) Bilezik Alma + 1/3 oranında Salkım Seyreltme 5) Bilezik Alma 6) 1/3 oranında Salkım Seyreltme 7) Bilezik Alma + 1/3 oranında Salkım Seyreltme 8) Bilezik Alma 9) 1/3 oranında Salkım Seyreltme 10) Bilezik Alma + 1/3 oranında Salkım Seyreltme 19

33 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN İncelenen özellikler Yapılan uygulamaların etkisinin belirlenmesi amacıyla asmalarda fenolojik gözlemler ile salkım ve tane özelliklerine ilişkin bazı pomolojik incelemeler yapılmıştır (IPGRI, 1997) Fenolojik Gözlemler Arazide vejetasyon süresi boyunca omcalar üzerinde aşağıdaki fenolojik özellikler incelenerek kayıt altına alınmıştır: Gözlerin Sürme Zamanı Gözlerin %50-60 ında boğumların görülmeye başladığı zaman olarak kaydedilmiştir (Şekil 3.9). Şekil 3.9. Alphonse Lavallee üzüm çeşidinde gözlerin sürmesi Tam Çiçeklenme Zamanı Bir asmadaki salkımların %50 ve daha fazlasında, çiçeklerin % ının açtığı zaman olarak kaydedilmiştir (Şekil 3.10). 20

34 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN Şekil Bir asmada tam çiçeklenme zamanı Ben Düşme Zamanı Bir asmadaki salkımların %50 ve daha fazlasında tanelerde renk değişiminin başladığı zaman olarak kaydedilmiştir (Şekil 3.11). Şekil Alphonse Lavallee çeşidinde ben düşme zamanı Olgunlaşma Zamanı Asmadaki salkımların %50-60 ında çeşide göre olgunlaşmanın belirlendiği zaman olarak belirlenmiştir (Şekil 3.12). 21

35 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN Şekil Alphonse Lavallee üzüm çeşidinin olgunlaşma döneminde salkımların omca üzerindeki görünümü Üzüm Verimi (g/omca) bulunmuştur. Her bir omcadan elde edilen bütün salkımların tartılması yoluyla Salkımlarda İncelenen Özellikler Salkımlar yaklaşık %15-20 SÇKM değerinde ve Flame Seedleess üzüm çeşidi için 18 Temmuz, Alphonse Lavallee üzüm çeşidi için 31 Temmuz 2012 tarihlerinde hasat edilerek aşağıdaki pomolojik özellikler incelenmiştir Salkım Ağırlığı (g) Her omcayı temsil edecek şekilde alınan 5 salkım örneğinin (Şekil 3.13) hassas terazi ile tartılıp ortalama ağırlığının hesaplanması yoluyla bulunmuştur. 22

36 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN Şekil Analizler için 5 er salkımın ayrılması Salkım Uzunluğu (cm) bulunmuştur. Salkım sapı olmaksızın uzunluğun cetvel ile ölçülmesi sonucu Salkım Genişliği (cm) Salkımın en geniş yerinin cetvel ile ölçülmesi sonucu bulunmuştur Salkım Büyüklüğü Salkımın uzunluk ve genişliğinin çarpımları sonucu bulunmuştur Tanelerde İncelenen Özellikler Tane Ağırlığı (cm) Tane ağırlığı, asmayı temsil edecek şekilde seçilen 5 salkımın her birinden 10 ar tane alınması ile elde edilen 50 tanenin tartılması sonucu bulunan değerin 50 ye bölünmesi yoluyla gram cinsinden bulunmuştur. 23

37 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN Tane Hacmi (ml) Tane hacmi, asmayı temsil edecek şekilde seçilen 5 salkımın her birinden 10 ar tane alınması ile elde edilen 50 tanenin hacmi mezürde taşırma yöntemiyle ml cinsinden ölçülmüş ve bu değerin 50 ye bölünmesi yoluyla ml cinsinden bulunmuştur (Şekil 3.14). Şekil Tane hacminin ölçülmesi Tane Uzunluğu (mm) Asmayı temsil edecek şekilde alınan 5 salkımın her birinden seçilen tanelerden 10 ar tanesinin uzunluğu bir dijital kumpas yardımı ile mm cinsinden ölçülerek kayıt altına alınmıştır Tane Genişliği (mm) Asmayı temsil edecek şekilde seçilen 5 salkımın her birinden seçilen tanelerden 10 ar tanesinin genişliği kumpas yardımı ile mm cinsinden ölçülerek kayıt altına alınmıştır. 24

38 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN Tane Büyüklüğü Tane uzunluğu ve genişliğinin çarpımları sonucu bulunmuştur Şırada İncelenen Özellikler Seçilen 5 salkımın orta kısmından alınan tanelerden yeteri miktarda bir tülbent içine konulduktan sonra el ile sıkılarak elde edilen şıradan Suda Çözünebilir Kuru Madde (SÇKM), Asitlik ve ph miktarları belirlenmiştir Suda Çözünebilir Kuru Madde (SÇKM) Miktarı (%) Seçilen 5 salkımın orta kısmından alınan tanelerden elde edilen şıradan refraktometre ile ölçülmüştür Titre Edilebilir Asit Miktarı (%) Üzüm şırasından 10 ml alınarak, titrasyon yöntemi ile 0,1 N NaOH kullanılarak tartarik asit cinsinden bulunmuştur ph Seçilen 5 salkımın orta kısmından alınan tanelerden elde edilen şırada ph metre ile yapılan ölçüm sonucunda bulunmuştur Olgunluk İndisi (SÇKM/Asitlik) bulunmuştur. Elde edilmiş olan SÇKM miktarının asitlik değerine oranlanması ile 25

39 3.MATERYAL VE METOD Eren ŞAHAN Tane ve Renk Homojenliği Tane ve renk homojen (1) ya da homojen değil (0) şeklinde puanlama yapılarak tespit edilmiştir İstatistik Analiz Çalışmadan elde edilen verilerin varyans analizi 5 yinelemeli Faktöriyel Tesadüf Blokları Deneme Desenine göre Jump (v8.0) istatistik paket programı ile yapılmış ve farklı grupların saptanmasında Tukey testi kullanılmıştır. 26