İŞSİZLİK, İSTİHDAM VE ASGARİ ÜCRET. Dr. Süleyman BOLAT

Transkript

1 İŞSİZLİK, İSTİHDAM VE ASGARİ ÜCRET 1

2 TEMEL KAVRAMLAR Kurumsal olmayan sivil nüfus = 15 yaş ve üzeri nüfus (kışla, hapishane ve hastane gibi yerlerde ikamet edenler dışında kalanlar) Kurumsal olmayan sivil nüfus = Çalışanlar + İşsiz olan ve iş arayan işsizler + İşsiz olan ve iş aramayanlar İşgücü İşgücü = Çalışanlar + İşsiz olan ve iş arayanlar (işsizler) Kurumsal olmayan sivil nüfus = İşgücü + İşgücünde olmayanlar 2

3 İşsiz olan ve iş aramayanlar; iş aramayıp çalışmaya hazır olanlar, mevsimlik çalışanlar, öğrenciler, ev işleriyle uğraşanlar, emekliler, çalışmaz halde olup iş aramayanlar, yeni mezunlar, askerden yeni dönenler, cesareti kırılan işçilerden oluşur. Cesareti kırılan işçiler; İşsizlerin bir kısmı iş bularak çalışan konumuna, bir kısım ise iş bulmaktan ümidini keserek işgücünde olmayanlar 3

4 TEMEL KAVRAMLAR 4

5 TEMEL KAVRAMLAR İşgücü katılım oranı ; İşgücü katılım oranı, sivil nüfusun ne kadarının çalışmak istediğini yansıtır. Cesareti kırılan işsizler olgusu, işgücü katılım oranının düşmesine yol açar. İşgücü İşgücü katılım oranı = x 100 Sivil Nüfus İşsizlik oranı ; İşgücünün (çalışmak isteyen kişilerin) bir bölümünün işinin olmaması durumunu ifade eden işsizlik, işsizlik oranı ile ölçülür. İşsizler (U) İşsizlik Oranı (u) = x 100 İşgücü (L) İşsizler (U) İşsizlik Oranı (u) = x 100 Çalışanlar (E) + İşsizler (U) 5

6 TEMEL KAVRAMLAR İstihdam oranı; Çalışanların sivil nüfusa oranıdır ve sivil nüfusun ne kadarının çalıştığım gösterir. Çalışanlar (E) İstihdam Oranı = x 100 Sivil Nüfus 6

7 Dünya İstihdam Yapısı ve Küresel İşsizlik ( ) Dünyada 2014 te 201 milyonun üzerinde kişi işsizdi, küresel kriz başlamadan önce bu rakam 31 milyonun üzerindeydi. Küresel işsizlik 2015 te 3 milyon kişi kadar daha artması bekleniyor ve izleyen dört yıl içerisinde ise 8 milyon daha işsiz olacağı öngörülmektedir. Krizin başlangıcından bu yana istihdam kaybını ölçen küresel istihdam boşluğu, şu anda 61 milyon kişiye ulaşmıştır. Gelecek beş yılın üzerinde yeni emek piyasasındaki emek girişleri dikkate alındığında, iş krizden kaynaklanan küresel istihdam boşluğunu kapatabilmek için 2019 a kadar ek 280 milyon iş alanının üretilmesine ihtiyaç duyulacak.. 7

8 Küresel İşsizlik ( ) Kaynak: ILO, World Employment and Social Outlook,

9 Dünya da İşsizlik Oranları (%) 9

10 Dünya da İşsizlik Oranları (%) - ILO 10

11 Küresel işsizliğin 2016 ve 2017 yıllarında artması öngörülüyor ILO (International Labour Office, Ulusararası Çalışma Örgütü) Yeni yayınlanan ILO raporu, tüm dünyada sürüp gitmekte olan yüksek işsizlik oranları ile yükselen ve gelişmekte olan pek çok ülkede görülen kronik kırılgan istihdam, çalışma yaşamını bugün de derinden etkilediği uyarısında bulunmaktadır yılına ait nihai işsizlik rakamı tahminen 197,1 milyondur ve bu rakamın 2016 yılında yaklaşık 2,3 milyonluk bir artışla 199,4 milyona çıkacağı tahmin edilmektedir. ILO nun Dünyada İstihdam ve Sosyal Durum Eğilimler 2016 (WESO) çalışmasına göre 2017 yılında da küresel toplama 1,1 milyon işsizin daha eklenmesi muhtemeldir yılında dünyada işsizlerin toplam sayısı 197,1 milyon olarak gerçekleşmiştir. Bu, 2007 yılındaki kriz öncesi duruma göre 27 milyonluk bir artış anlamına gelmektedir. 11

12 Avrupa İşsizlik Oranları (%) 2015 Eurostat 12

13 Avrupa da İşsizlik (Euro 19, Euro 28) Milyon kişi 13

14 Avrupa da İşsizlik (Euro 19, Euro 28) 2000 lerin başında, EU-28 de 20 milyondan fazla işsizlik vardı ve bu toplam emek gücünün %9.2 sine karşılık geliyordu İşsizlik eğilimi şu anda aşağı yönlüdür in ikinci çeyreğinde, işsizlik rakamları 19.6 milyona düştü ve işsizlik oranları %8.7 idi.. Sonraki dönem artan işsizlik rakamlarını izledi sonlarında iş arayanların sayısı 21.1 milyona ulaştı, ve bu arada işsizlik oranları ise %9.2 civarındadaydı lerin başlarında işsizlik azalma eğilimine girdi, ta ki 2008 in ilk çeyreğine kadar.. Ekonomik kriz öncesinde keskin artış öncesinde, o zamanlarda EU-28 bölgesinde 16.1 milyon işsiz vardı, 14

15 Avrupa da İşsizlik (Euro 19, Euro 28) 2008 ikinci çeyrek ile 2010 ortalarında işsizlik seviyesi 6.6 milyon daha fazla arttı, ve işsizlik oranı %9.8 ye ulaşmıştı lerin başlarından beri rekor seviyeye ulaşmıştı 2013 ün ilke çeyreğine kadar işsizlik 26.4 milyon gibi rekor bir seviyeye ulaştı bu da yaklaşık %10.9 luk bir orana denk geliyordu te ise bu oran yeniden azalmaya başladı ve % 9.9 seviyesindeydi 15

16 Dünya da Genç İşsizlik Dünya da yaklaşık her bölgede, genç insanların emek piyasasında görünümü kötüleşmektedir. Küresel genç işsizlik oranları 2007 de %11.6 dan, 2012 de %12.9 e, ve 2013 te ise %13.1 e yükselmiştir. İşsizlik oranlarındaki en yüksek artışlar Orta Doğu bölgesinde meydana geldi. Bu bölge, dünyada genç nüfus işsizlik oranlarının en yüksek olduğu yerlerden birisidir de bu bölgede %26.6 karşı 2013 te işsiz emek gücünde gençlerin oranı %27.2 dir. 16

17 OECD Ülkelerinde İşsizlik Oranı (2014) 17

18 Dünya Emek Gücüne Katılım Oranı (%) 18

19 Dünya Genç İşsizlik Oranı (%) 19

20 Dünya da okulda ve işyerinde olmayan genç nüfusun toplam nüfusa oranı (15-29 yaş) (2007 ve ) 20

21 21

22 22

23 23

24 Türkiye de İşsizlik Oranları (%)

25 Seçilmiş Ülkeler Kadın İstihdam Oranları (%)

26 26

27 İşsizlik Sorununa Çözüm Önerileri Maden, gemi, uçak ağır ve riskli işlerde çalışma saatlerinin azaltılması, İşporta çalışanlarının yerel yönetimler denetiminde çalışma alanlarının artırılması, Mevsimlik işçilerin çalışma alanlarının genişletilmesi ve dört mevsim çalışma sağlanması, Kısa süreli çalışma sürelerinin ve çeşitliliğinin artırılması, işsizler ve öğrencilere olanak sağlaması, Tarım ve hayvancılık alanında ülkenin kendine yeten ve katma değerli üretim ile birlikte ek iş olanaklarının yaratılması, Yerel ve bölgeye özgü istihdam olanaklarının iyileştirilmesi, bölgelerarası göç ilişkilerinin düzenlenmesi, İş sahalarının oluşturulması için akademik, yerel idari birimlerin ve sivil toplum kuruluşlarının bir arada ortak karar vermesi ve ortak akılcı bir plan oluşturmaları, 27

28 İşsizlik Sorununa Çözüm Önerileri Türkiye nin genç nüfusa sahip olması olumlu bir yandır. Bu nüfusun eleman açığının çok fazla olduğu sektörlerde değerlendirilmesi gerekir. Genç nüfusun istihdam alanında planlaması yapılmalı, eğitim ve iş sahalarına yönelik kurslar verilmeli ve bir istihdam envanteri oluşturulmalı. Bilgi ve iletişim teknolojilerine yatırım yapılmalıdır. AR-GE ye ağırlık ve önem verilmelidir. Biyoteknoloji, nanoteknoloji, inovasyon gibi kavramlara yatırım yapılmalıdır. Teknoparklar oluşturulması için çaba harcanmalıdır ve üretim süreci istihdam politikası ile eşgüdümlü belirlenmeli. Kayıt dışılıkla mücadele edilmelidir. Vergi, kayıt dışı ve teşvik politikaları birlikte ele alınmalıdır. 28

29 İşsizlik Sorununa Çözüm Önerileri Yatırım ve istihdam teşviki, göz önünde olmalıdır. Ülkemizdeki toplumsal cinsiyet anlayışı, kadınların işgücüne katılımında önemli bir engel olmaya devam etmektedir. Kadının çalışmasına hoşgörü gösteren ailelerde bir de çocuk yaşlı bakımı, ev işlerinin yapılması gibi roller toplumsal cinsiyet anlayışı gereği kadına yüklenmekte, bu konularla ilgili çözüm üretemeyen kadınlar işgücü piyasası dışında kalmaktadırlar. Devlet bütçesi yapılırken toplumsal cinsiyete dayalı bütçeleme yapılarak, kadın-erkek eşitliğini sağlayacak şekilde bütçeleme süreci yeniden yapılandırılmalı, Kadın işgücünün eğitimi ve istihdamı desteklenmeli, kadınların işgücüne katılımını engelleyen okul öncesi eğitim kurumları ile bakımevlerinin arttırılması için gerekli yatırımlar yapılmalıdır. 29

30 Asgari Ücretin Olumsuz Sonuçları Bazı işletmeler bu yükü kaldıramayacağı için çalışanların sayısını azaltma yoluna gider. Bu, işsizliği artırır. İç pazara mal satan işletmelerin bir bölümü maliyetlerine gelen bu yükü fiyatlarına yansıtır ve bu durum enflasyonu artırır. İşletmelerin bir bölümü ise bu artışı fiyatlarına yansıtamaz ve zarar ederler ve bir süre sonra kapanan işletmeler görürüz ve devamında işsizlik artar. İhracata yönelik işletmeler dış pazarlardaki darlıklar nedeniyle maliyetlerine gelen bu artışı kolay kolay fiyatlarına yansıtamazlar ve bu kâr düşüşü, bazılarında zarara yol açabilir ve hatta ihracatta düşüşler ortaya çıkabilir. 30

31 Asgari Ücretin Olumlu Sonuçları Asgari ücretliler, tüketim eğilimi en yüksek kesimdedir. Dolayısıyla artış miktarı, tüketim harcamalarının artışına gidecek ve talep artacaktır. Talep artışı, ilk aşamadaki üretim düşüşünü telafi edebilir ve buna karşılık fiyatların artmasına katkıda bulunur. Talep artışı, üretimi ve dolayısıyla belirli oranda yatırımı artırarak yitirilmiş bulunan büyüme ivmesini geri getirebilir. Böylece ekonomide düşen büyüme oranı yeniden yukarı yönlenebilir ve başlangıçtaki işçi çıkarmalar tersine dönebilir. Tüketim harcamalarında artış olması vergi tahsilatının da artmasına yol açar ve eğer asgari ücret artışına kamu desteği sağlanacaksa bu artıştan yararlanılabilir. 31

32 Asgari Ücretin Makro Ekonomik Etkileri 0 noktasından her iki eksene de eşit uzaklıkta yani 45 derecelik bir çizgi çizersek bu çizgi bize toplam arz (AS) eğrisini verir. Her iki eksene de eşit uzaklıkta olduğu için bu çizgi üzerindeki her noktada gelirler ile harcamalar birbirine eşittir. AD1 doğrusunun AS doğrusunu kestiği M noktasında ekonomi, toplam E1 miktarında harcama yaparak Y1 miktarında GSYH yaratmaktadır. M noktasında 0E1 harcama miktarı, 0Y1 gelir miktarına eşittir. Asgari Ücret Artışı, bu ücreti elde edenlerin harcamalarının da artmasına, onların harcamasını gelir olarak elde edenlerin harcamasının artmasına yol açacaktır. Yeni denge noktası N dir ve hasıla (Y) artmıştır ve ekonomi büyümüştür 32

33 Asgari ücret artışının yaratacağı etkiler Kısa dönemde; Özel kesimde maliyetler artacak, işten çıkarmalar ve dolayısıyla işsizlik oranında artış yaşanacak.. Maliyet artışları fiyatlara yansıtılacak ve enflasyonda yükseliş olacak.. Ayrıca maliyet artışları nedeniyle ihracatta düşüş ortaya çıkabilecektir. Görüleceği gibi kısa dönemli etkiler olumsuz etkilerdir. 33

34 Orta uzun dönemde; Asgari ücret ve paralel olarak diğer ücretlerdeki artış, tüketim eğilimi yüksek olan ücretli kesimin daha çok harcama yapmasına bu da talebin artmasına yol açacaktır. Talebin artması ile gelirler de artacak ve GSYH büyümesi yukarı gidecektir. Ekonominin canlanması, talebin ve büyümenin artması, özel kesimin cirolarında artışlar yaratarak, başlangıçtaki kayıplarını telafi edecek gelişmelere yol açabilecektir. Harcamalardaki artış dolaylı vergileri artıracak Gelirlerdeki artış da dolaysız vergilerin tahsilâtını artıracak ve devletin vergi gelirlerinde artış ortaya çıkacaktır. Görüleceği gibi orta uzun dönemli etkiler ise olumlu etkilerdir. 34

35 1300 TL nin Altında Ücret Alanlar Türkiye de 2013 yılı itibariyle 9 milyon 575 bin çalışan, özel veya kâr amacı gütmeyen kuruluşlarda yevmiyeli veya ücretli olarak kayıtlı çalışmaktadır. Bu çalışanların yüzde 57,3 ü olan 5 milyon 484 bin çalışanın ise, 2015 Kasım fiyat güncellemesine dayanarak asgari ücret olarak belirlenen 1300TL nin altında ücret aldığı öngörülmektedir. 35

36 Asgari Ücretlerin Yaş Gruplarındaki Dağılımı İşgücü piyasası deneyiminin yaşla birlikte artmasına paralel olarak genel olarak gençlerin ücretlerinin nispeten düşük olduğu söylenebilir. Genç yaşta olan bir birey yaş aldıkça, yani işgücü piyasasından edindiği deneyim ve dolayısıyla beşeri sermayesi artıkça, ücreti de artar, diğer taraftan da bu getirinin boyutu birey, yaş aldıkça azalır. Genelde asgari ücret kazananların nispeten daha genç olması beklenir. Bu bağlamda, piyasadaki asgari ücret artışının sebep olacağı dışsal şokun etkilerinin her bir yaş grubu için aynı olmayacağı düşünülebilir. 36

37 Asgari Ücretlerin Yaş Gruplarındaki Dağılımı 37

38 Asgari Ücretlerin Yaş Gruplarındaki Dağılımı Özel veya kâr amacı gütmeyen kuruluşlarda tam zamanlı ve ücretli veya yevmiyeli kayıtlı çalışanların ücretleri yaş grubuna göre incelenmektedir. Çalışanların büyük bölümü(yüzde 41,8 i) yaş grubunda kümelenmiştir. Diğer büyük bölümü ise yaş grubundaki bireyler oluşturmaktadır(yüzde 28,9). Eğitime devam etme, işgücüne katılmama veya işsizlik durumları gibi nedenlerle yaş grubundaki gençlerin payı nüfus yapımız genç olmasına rağmen düşüktür (yüzde 15,9). Ayrıca, erken emeklilik veya kadınların işgücü piyasasından erken ayrılmaları gibi durumlar neticesinde 45 yaş ve üstü çalışanların payı nispeten düşük seyretmektedir. 38

39 Özel Sektörde Yevmiyeli ve Ücretli Tam Zamanlı Kayıtlı Çalışanlarda Asgari Ücret Sonuçlar, 1300TL nin altında ücret alanların payının yaş grubunda en yüksek olduğunu göstermektedir. Diğer bir ifadeyle, yaş grubundakilerin yüzde 79,8 i 1300TL nin altında ücret almaktadır. Asgari ücret artışının en çok işgücü piyasasına yeni girecek veya nispeten az deneyime sahip gençleri etkilemesi beklenmektedir. 39

40 Türkiye ve Yaş Gruplarına Göre Ücret Artışının Etkileri Türkiye genelinde ortalama ücretlerdeki artışın kısıtlayıcı varsayımlar altında yüzde 9,7 oranında olması beklenmektedir. 25 ve üzeri yaşlardaki gruplarda ortalama ücret artışının Türkiye ortalamasından daha az olacağı beklenmektedir yaş grubundaki çalışanların (tam zamanlı, ücretli/yevmiyeli ve özel sektör çalışanları) ortalama ücretlerinde yüzde 22 civarında bir artış beklenmektedir. Bu grup için beklenen ortalama ücret artışı 250 TL civarındadır. 40

41 1300 TL nin Altında ve Üzerinde Net Ücret Alanların Dağılımı: Kadın Erkek Kadınlar özel sektörde, tam zamanlı, kayıtlı ve ücretli olarak daha az çalışmakta ve erkeklere kıyasla daha düşük ücret almaktadırlar. Asgari ücret artışı sonucunda eski asgari ücret seviyesi ile yeni asgari ücret seviyesi arasında kalan çalışanların ücretlerinin 1300TL'ye çıkarılması durumunda kadınların ortalama ücretlerinde erkeklere kıyasla daha büyük bir artış olacağı görülmektedir 41

42 Cinsiyete Göre Asgari Ücret Artışının Etkileri Sonuçlar, kadınların ortalama ücretinin 1.719TL, erkeklerin ortalama ücretlerinin 1.758TL'ye yükseleceğini göstermektedir. Ücret şoku ile beraber varsayımlar altında kadınların ücretinde 200TL civarında bir artış olacağı ve erkeklerdeki ortalama ücret artışının 140TL civarında kalması tahmin edilmektedir. Kadınların ortalama ücretinde yüzde 12,9 ve erkeklerde yüzde 8,6 oranlarında artış tahmin edilmektedir. Asgari ücret artışının neden olacağı ücret artışlarının kadınlarla erkekler arasındaki ücret farklılığını daraltması beklenmektedir. Bununla birlikte ücret şokunun işgücü arzını ve talebini etkilemesi muhtemeldir. 42

43 Öneriler Kısa dönemde ortaya çıkabilecek olumsuzlukları giderebilmek için devlet, özel kesimin maliyet yükünün bir bölümünü üstlenmelidir. Bu durumda kısa dönemde bütçe açığı büyüse de orta uzun dönemde bu, vergi geliri artışlarıyla dengelenebilir. Bütçe açığı zaten düşük olduğu için başlangıçta bir miktar artması sorun olarak algılanmaz. Denetimler artırılmalıdır, denetimler artırılmadığı takdirde ekonomi yazınında da gösterildiği gibi kayıt dışılığa yönelişin olması çok muhtemeldir. İşgücü maliyetlerinin artmasıyla birlikte firmaların yaratacakları istihdamın bir miktar gerileyeceği tahmin edilebilir. Bu durumda işgücü piyasasında dezavantajlı konumda olan gençlerin ve kadınların daha olumsuz etkilenmeleri muhtemeldir. Maliye politikasını devreye sokacak olan bu gelişmenin de desteğiyle ekonomiyi içine girdiği durgunluktan çıkarabilmek için yapısal reform programı bir takvime bağlı olarak açıklanmalı ve bu program titizlikle uygulanmalıdır. Yapısal reformlar, ekonominin geleceğini rahatlatacak adımdır. Özellikle 2016 da gelişme yolundaki ekonomilerin karşılaşacağı sıkıntılardan Türkiye nin en az etkiyle çıkabilmesi bu adıma bağlıdır. 43