Farabi ve İbn-i Sina EĞİTİM ALANINDAKİ GÖRÜŞLERİ GÜRKAN SARIDAŞ

Transkript

1 2016 Farabi ve İbn-i Sina EĞİTİM ALANINDAKİ GÖRÜŞLERİ GÜRKAN SARIDAŞ 0

2 T. C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI EĞİTİM YÖNETİMİ ve DENETİMİ BİLİM DALI FARABİ ve İBN-i SİNA NIN EĞİTİM ALANINDAKİ GÖRÜŞLERİ Gürkan SARIDAŞ Dersin Öğretim Elemanı: Yrd. Doç. Dr. Yusuf ALPAYDIN İstanbul,

3 İçindekiler Farabi... 3 Hayatı... 3 Eserleri... 3 Eğitim Hakkındaki Görüşleri... 4 Farabi Eğitim Felsefesi... 5 İbn-i Sina... 7 Hayatı... 7 Eserleri... 7 Eğitim Hakkındaki Görüşleri... 8 İbn-i Sina Eğitim Felsefesi... 8 Farabi ve İbn-i Sina nın Görüşlerinin Karşılaştırması... 9 Sonuç Kaynakça

4 Hayatı Farabi Farabi, 870 de Maveraünnehir bölgesinde bulunan Farab (Otrar) kasabasının Vesic köyünde dünyaya gelmiştir. Dokuzlu yaşlarına kadar köyünde öğrenimine devam etmiş ve 9 yaşından sonra Farab kasabasına giderek öğrenim hayatına burada devam etmiştir. Aristo nun kitapları okuyan Farabi, felsefe ile tanışmış ve öğrendiklerinin yeterli olmadığını düşünmeye başlamıştır. Bu dönemde Farabi Bağdat a gitmeye karar verir. Bağdat ta çeşitli dersler aldığı gibi Mantık gibi dersler de verir. Bağdat taki mezhep ve siyasi sorunlardan huzursuz olan Farabi daha sonra Bağdat tan ayrılır. İlim adamlarına değer verilen Şam a hareket eden Farabi, bir süre sonra buradan da ayrılmıştır (TEKİN, 2015). Farabi, hayatı boyunca maddiyattan uzak, tasavvufi bir hayat benimsemiştir. En son Şam daki lüks saraydan ayrılma nedeni de budur. Sürekli maddi sıkıntılar içinde yaşamıştır. Bir komutan oğlu olmasına rağmen bu imkânlarından hiçbir zaman yararlanmamıştır (TEKİN, 2015). Felsefe ve çeşitli bilimlerdeki bilgisinin ve görüşlerinin derinliği nedeniyle Aristo dan sonra kendisine muallim-i sani denmiştir. Farabi, bilimsel çalışmalarının yanında, şöhrete ve paraya önem vermemiş, ahlaklı bir hayat sürmüştür (Yıldırım, Yüzbaşıyev, Saklan, & Alatlı, 2011). Farabi, hayatı boyunca birçok öğrenci yetiştirmiştir. Yetiştirdiği öğrenciler hakkında pek fazla bilgi olmasa da en bilineni Ebu Zekeriyya Yahya b. Adiyy dir. Bunun yanında hiçbir zaman direkt etki etmese de kitapları ile yetiştirdiği düşünülen İbn-i Sina da öğrencisi kabul edilebilir (TEKİN, 2015). Farabi, 950 yılında Şam da hayatını kaybeder. Her ne kadar eşkıyalar tarafından öldürüldüğü düşünülse de bu konuda yeterince kanıt bulunmamaktadır. Mezarı Şam da olduğu bilinse de tam olarak yeri bilinmemektedir. Farabi, Türkçe, Arapça, Farsça ve Yunanca dillerini bilmektedir (TEKİN, 2015). Farabi, Türk ve dünya eğitim tarihinde önemli bir yere sahiptir. Bunun nedeni ise eski Yunan felsefesi ile İslamın dünya görüşünü bağdaştırması, eğitim ve öğretim arasında ilginç bir ayrım yapması, öğretmenlerin özellikleri üzerinde durması, devlet yöneticilerinin eğitim ile ilişkisini açıklaması, ideal bir devlet görüşü ortaya koyması ve öğretim, öğrenim ile araştırma yöntemi konusundaki görüşleridir (Akyüz, Farabi'nin Türk ve Dünya Eğitim Tarihindeki Yeri, 1982). Eserleri Farabi nin eserleri hakkında tam olarak kesin bir bilgiye sahip olmasak da yapılan çalışmalar bu eserlerin sayısını giderek netleştirmektedir. Farabi nin eserleri küçük risaleler halindedir. Örneğin Milli Eğitim Bakanlığı tarafından basılan ve en önemli eserlerinden birisi olan "İlimlerin Sayımı" 100 sayfa, "Faziletli Şehir" 120 sayfa kadardır (Wikipedia, 2016). 3

5 Farabi tarafından yazılan eserlerin büyük bir çoğunluğu diğer büyük filozofların eserlerini tanıtma amaçlıdır. Özellikle Arapça ya çevrilen metinlerin yetersiz olması ve çeviri yapanların içeriğe hâkim olmaması nedeniyle eserler anlaşılamamaktaydı. Bu nedenle eserlerin açıklayıcı metinleri Farabi tarafından yazılmıştır. Örneğin İbn-i Sina, Aristo'nun Metafizik kitabını 40 defa okuduğunu ancak anlayamadığını belirtmiştir. Ancak Farabi'nin bu konudaki eserini okuyunca anlayabildiğini anlatır. Farabi'ye ait eserlerin büyük bir kısmı mantık ve dil felsefesi konularında olmasına rağmen siyaset felsefesi, siyaset felsefesinin bir dalı olarak gördüğü din felsefesi, metafizik, müzik, psikoloji gibi alanlarda da önemli eserler vermiştir (Wikipedia, 2016). Farabi nin en bilinen eserleri şunlardır (Çelikkol, 2010): 1. Arau Ehli'l-Medineti'l-Fadıla 2. es-siyasetu'l-medeni veya Mebadiu'l-Mevcudat 3. İhsa'u'l-Ulum 4. Tahsilus-Seade 5. el-cem' Beyne Re'yeyi'l-Hakimeyn 6. Risale fi'l-akıl 7. Kitabu'l-Mille 8. Kitabu'l-Hurup. Eğitim Hakkındaki Görüşleri Farabi, eğitim öğretime yönelik bir yapıt ortaya koymamıştır. Buna rağmen yapıtlarında ara ara yeri geldikçe eğitim öğretim konularına ilişkin görüşlerine ve kavramsal tanımlamalarına yer vermiştir. Eğitime ilişkin bu görüşlerinden yola çıkarak da eğitim felsefesi anlayışını da ortaya koymuştur. Türk eğitim tarihinde eğitim bilimlerine yönelik görüşlere ileri süren ilk düşünürdür (Aydın, 2010). İbn-i Haldun, esasen mantık alanındaki önemli çalışmaları dolayısıyla Farabi'ye ikinci öğretmen anlamında muallim-i sânî unvanı verildiğini belirtir (Wikipedia, 2016). Bu unvanın ona veriliş nedenlerin birisi ise Samani hükümdarının ricası üzerine ilk felsefe ansiklopedisi niteliğinde ve Aristo nun eserlerine denk içerikte bir eser (et Ta limu s Sani) yazmasıdır (TEKİN, 2015). Türk eğitim tarihinde doğrudan eğitime ilişkin görüşlerin ileri sürüldüğü bilinen ilk düşünürdür. Fakat eğitim sistemine yönelik görüşleri sistematik bir şekilde incelenmediği için daha çok filozof olarak tanınmaktadır (Akyüz, Farabi'nin Türk ve Dünya Eğitim Tarihindeki Yeri, 1982). Bilginin eyleme dönüşmesi eğitimin görevidir. Farabi, eğitim kavramını açıklamak için disiplin, düzeltme, öğretim, yetiştirme, rehberlik etme, uygulama veya öğrenme kavramlarını kullanır. Farabi ye 4

6 göre eğitimin çeşitli amaçları vardır. Bunlar; ideal toplumu meydana getirmek, erdemli toplum oluşturmak, mükemmel insan yetiştirmek, iyi düşünebilen ve sağlam iradeli insan yetiştirmek (Çelikkol, 2010). Farabi, öğretim ve eğitimi birbirinden ayırmaktadır. Öğretim, milletler ve şehirlerde kurumsal becerileri kazandıran, eğitim ise ahlaki ve sanatsal becerileri kazandıran hizmettir. Öğretim, bilgi aktarma durumu iken eğitim ise uygulamalı beceri kazandırma durumudur. Farabi, öğretim yöntemi olarak inandırıcı ve etkin sözler söyleyerek öğretme ya da zorlayarak öğretme yollarının bulunduğunu belirtir ancak zorlama yolunu kabul etmez (Sönmez V., 2008). Farabi, kolaydan zora eğitimi tavsiye etmiş, bir konu öğretilmeden diğer konuya geçilmemesi anlayışını savunmuştur. Disiplin konusunda da orta yolu tercih etmiştir (TEKİN, 2015). Farabi ye göre önemli olan bireydir. Eğitimin amacı da bireyi mutluluğa ulaştırmak olmalıdır. Farabi, aile reisi, öğretmen ve devlet başkanını eğitimci olarak görmüştür. Aile reisi ailenin eğitiminden, öğretmen çocukların eğitiminden, devlet başkanı da milletin eğitilmesinden sorumludur. Bu durum Türk eğitim anlayışı ile uyuşmaktadır (TEKİN, 2015). Farabi nin bu görüşü birçok devlet adamı tarafından benimsenmiştir. Atatürk ün hayalini söyleyen milletin en önemli özelliği de çalışkan olmasıdır. Bir devlet adamı olarak ülkesinin eğitimine önem veren Atatürk şu sözleri ile pekiştirir; Bu yeni Türkiye 'nin adına da çalışkanlar diyarı denilsin... Millet böyle bir devrin tarihini yazacaktır... Ve böyle bir devirde, böyle bir tarihte en büyük makam, en büyük hak çalışkanlara ait olacaktır (Sönmez S., 2002). Farabi ye göre eğitimcide iki nitelik bulunmalıdır. Bunlar doğuştan gelen ve sonradan kazanılan niteliklerdir. Doğuştan gelen özellikler beden, zekâ, bellek, güzel konuşma, öğrenme ve öğretme sevgisi, yeme, içme gibi özelliklerken sonradan kazanılan özellikler ise iyi bir öğretici olma, güçlüklere ve yorgunluklara dayanma özellikleridir (Sönmez V., 2008). Farabi, aynı zamanda öğretmenin disiplin olarak da orta yolu tercih etmesi gerektiğini ileri sürmüştür. Aşırı disiplinli olan öğretmen aşırılıktan dolayı yanılacağı gibi aşırı yumuşak olan öğretmen de noksanlıktan dolayı yanılır ve saygı görmez (Hammond, 1947). Farabi, siyaset anlayışının temeline mutluluğu yerleştirmiş ve mutlu insanı şehirde yaşayan insan olarak tanımlamıştır. Çünkü şehirden daha alt topluluklardaki eksiklikler mutluluğa ulaşmayı engellemektedir (Şahin, 2010). Farabi Eğitim Felsefesi Farabi nin yetişmesine, eserlerine ve fikirlerine yansıyan üç önemli unsur vardır. Bunlar; Türk kültürü, Yunan Felsefesi ve İslam dinidir. Bu etki fikirlerine kaynaklık etmiş ve İslam Aristoculuğu olarak isimlendirilmiştir. Hâlbuki bu durum kendi içinde ayrı bir özellik taşır. Farabi, Aristo dışında 5

7 Eflatun dan da etkilenmiştir (TEKİN, 2015). Farabi, Eflatun, Aristo ve Eflatunculukla İslamiyet i birleştirmeye çalışan ilk Türk-İslam filozofu olarak tarihe geçmiştir (Sönmez V., 2008). Farabi felsefesi oluşurken İslam dininin etkisi oldukça büyük olmuştur. Farabi, bilim ve dini hayatına eşit bir şekilde yerleştirmiştir. Bunu, Farabi nin şu sözleri ile görebiliyoruz; Felsefe ilmine başlamadan önce, arzu ve isteklerin sadece fazilete yönelmesi için, bedenin biyolojik ve nefsin din dışı isteklerini yenerek ahlakı düzeltmek gerekir. Gerçekte yüksek iyilik işte budur. Sanıldığı gibi maddi zevkler gerçek erdem olamaz. Erdem, ahlakı iyileştirmekle kazanılır. Bu ise sadece sözde değil, davranışlarda da kendini göstermelidir. (TEKİN, 2015). Farabi ye göre genç bir felsefecinin eğitilmesinde en önemli konu matematik eğitimidir. Gençlerin eğitilmesinde duyulandan anlaşılan geçme noktasında tabiat bilimleri önemli bir yer tutar. Tabiat bilimleri iyice anlaşılmadan diğer bilimlere geçilmemelidir (Hammond, 1947). Farabi ye göre insanların birbirine karşı üstünlüğü aldıkları eğitim ve bu eğitimle sahip oldukları kazanımla yakından ilişkilidir. Yaratılış sonucunda daha az yetenekli olanlar eğitildiklerinde, üstün yetenekli olup da eğitilmeyenlerden daha üstün olurlar. Eğitimin temel amacı insanların yeteneklerini geliştirerek onları mutluluğa ulaştırmaktır. İnsanlar da bu mutluluğa ulaşmak için elinden geleni yapmalıdır. Nasıl ki her insanın bu konuda neler yapabileceğini bilmesi beklenemez. Bu noktada her insanın mutluluğa ulaşması için bir öğretmene ihtiyacı vardır (Uysal, 2004). Farabi ye göre tek başına aile, mahalle ve köy şeklindeki yapılar insanın istediği mutluluğu sağlayacak yetkinliklere erişmesini engeller. Bu durumun aşılması için ise yapılması gereken daha geniş kitleler halinde yaşamaktır. Yani ümmetler, milletler veya devletler şeklinde. Bu da her bir birlikteliğin reisinin eğitilmesi anlamına gelmektedir (Karlığa, 2013). Farabi, öğretmenin öğrencilerle tartışmasını bilen ve bunu yaparken de öğrencilerini bir yandan düşündüren kişiler olmasını ileri dürmüştür. Öğretimde mantık ve felsefe önem bir yer tutmaktadır. Dolayısıyla öğretmenlerin de mantık ve felsefe alanında fikirleri olan ve çocukları bu şekilde yetiştirebilecek kişiler olması gerekmektedir (Polat, 2015). Farabi nin eğitim felsefesi anlayışı, onun devlet felsefesi anlayışının bir uzantısı olarak düşünülebilir. Felsefi sistemin en temel toplumsal yapıtaşı eğitim-öğretim faaliyetleri olarak görülmektedir. Bu faaliyetlerin gerek bireysel gerekse toplumsal birçok işlevi bulunmaktadır. En genel ifade ile eğitim-öğretim insan nefsiyle ilgilidir ve yaratılış amacına eğitim-öğretim sayesinde ulaşır (Aydın, 2010). 6

8 Hayatı İbn-i Sina Buhara yakınlarındaki Afşana köyünde 980 yılında dünyaya gelmiştir. Hayatını, öğrencisi Cüzcani ye anlattığı için bilgiler fazla ve kesindir. Babası memur olan İbn-i Sina, babasının memuriyeti nedeniyle Buhara ya yerleşmesi ve Afşana da evlenmesi sonucu dünyaya gelmiştir. On yaşına geldiğinde Kuran ı ezberlemiş ve Kuran a dayalı ilimlerin tahsilini tamamlamıştır. (TEKİN, 2015). İbn-i Sina, gerek annesinin gerekse babasının tahsilinin yüksek olması nedeniyle erken yaşlarda ileri düzeyde eğitim almıştır. Birçok kitabı kendi gayreti ile okumuş ve kendi yorumlarını da katarak hocasına açıklamıştır. Tıp alanında yaptığı çalışmaların yanında tıbbın uygulama alanında da çalışmalar yapmıştır. Bu nedenle tıp eğitimi aldığı hocalara bile eğitim vermiştir. Her ne kadar tıp ile yoğun bir ilgi içinde olsa da felsefe ve fıkıh ile ilişkisini kesmemiştir. Birçok alanda kitaplar okuyarak kendini geliştirmiş ve felsefesini sağlam temeller üzerine oturtmuştur. On sekiz yaşına geldiğinde ise kendi değimi ile okuma ihtiyacı hissetmeyecek kadar bilgi sahibi olmuştur. Yirmi bir yaşına geldiğinde ise üretim dönemi başlamıştır. Eser üretme dönemine geçen İbn-i Sina ömrünün sonuna kadar süren bir yazı hayatı içine girmiştir (TEKİN, 2015). Üstün bir bilgi sahibi olması nedeniyle birçok alanda ün kazanmıştır. Batı da genellikle Avicenna olarak bilinmekte ve filozofların prensi diye nitelendirilmektedir (Yıldırım, Yüzbaşıyev, Saklan, & Alatlı, 2011). İbn-i Sina, Türk ve dünya eğitim tarihinde önemli bir yer tutar. Bunun nedeni ise tıp bilimine katkıları, ahlak ve fazilet eğitimine ilişkin görüşleri, siyasal eğitime ilişkin görüşleri, bilim verdiği önem ve çocuğun eğitim öğretimi ile ilgili görüşleridir (Akyüz, İbni Sina'nın Türk ve Dünya Eğitim Tarihindeki Yeri, 1982). Eserleri İbn-i Sina, başta tıp olmak üzere Türk eğitiminde yüzlerce kitap ile katkı sağlamıştır. Bunlardan en bilinenleri şunlardır (Vikipedi, 2016): El-Kanun fi't-tıb, 1593, "Tıpta Kanun" (Tıp ile ilgili zamanının bilgilerini ihtiva eder. Orta çağda dört yüz yıl Batı'da ders kitabı olarak okutulmuştur. Latinceye on çevirisi yapılmıştır.) Kitabü'l-Necat, 1593, ("Kurtuluş Kitabı Metafizik konularında yazılmış özet bir eserdir. ) Risale fi-ilmi'l-ahlak, 1880, ("Ahlak Konusunda Kitapçık") İşarat ve'l-tembihat, 1892, ("Mantık, Fizik ve Metafizik bölümlerini içerir. 20 bölümden oluşur.) 7

9 Kitabü'ş-Şifa, 1927, ("Mantık, Matematik, Fizik ve Metafizik konularında yazılmış on bir cilt hacimli bir eserdir. Birçok kere Latinceye çevrilmiş ve ders kitabı olarak okutulmuştur.") Eğitim Hakkındaki Görüşleri İbn-i Sina nın en önemli yönlerinden birisi de Türk eğitimine yaptığı katkılardır. İbn-i Sina, çocuk eğitimi konusunda modern eğitimin tespitlerini ortaya koymuştur. İbn-i Sina ya göre eğitimin amacı insan yeteneklerinin ortaya çıkarılmasıdır (TEKİN, 2015). İbn-i Sina hangi statüde olursa olsun her çocuğun eğitilmesi görüşü ile demokratik bir eğitim görüşü ile sürmüştür. Mesleki eğitim İbn-i Sina için önemlidir. Akran eğitimine önem vermiş ve öğretmenin çocuğun yeteneklerini ortaya çıkarması gerektiğini ileri sürmüştür. Günümüzde de olduğu gibi İbn-i Sina, çocuğun zevk ve ilgilerine göre mesleki eğitimine yönlendirilmesi gerektiğini ileri sürmüştür. Disiplin eğitiminde günümüz verilerine dikkat çekmiş ve çocuk üzerindeki oyunun öneminden bahsetmiştir. Çocukların eğitimi ile ilgili deney, gözlem ve neden sonuç ilişkisine dayalı bir eğitim öğretim ortamı önermiştir (TEKİN, 2015). İbn-i Sina, eğitim teknolojileri alanında da öncülük yapmıştır. Özellikle deney, gözlem, tümevarım ve tümdengelim yöntemlerinin birlikte kullanılmasında Comenius a ilham kaynağı olmuştur. Eğitim teknolojileri ile ilgili çağdaş ilkelere dikkat çekmesinin yanında bunları kullanarak da örnekler vermesi nedeniyle eğitim alanına önemli katkılarda bulunmuştur (Çilenti, 1982). İbn-i Sina Eğitim Felsefesi İbn-i Sina, Aristo ve Farabi den sonra üçüncü öğretmen anlamına gelen Muallim-i Salis unvanını almıştır. Oldukça çalışkan bir yapıya sahip olan İbn-i Sina, 18. Yüzyılda batının eğitim anlayışını etkileyen JJ. Rousseau yu etkisi altına almıştır. Günümüz eğitim anlayışını yaklaşık bin yıl önce ortaya koymuştur. Örneğin ona göre eğitim altı yaşına başlamalı ve on dört yaşına kadar devam etmelidir (TEKİN, 2015). İbn-i Sina nın eğitim felsefesini anlayabilmek için İbn-i Sina ahlakını anlamak gerekir. İbn-i Sina, insanların hayatlarını devam ettirebilmesi ve ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için birbirine ihtiyacı olduğunu savunur. Böylece toplum kavramı ortaya çıkmıştır. Toplum içindeki insanların ilişkilerini düzenleyebilmek için ise adalete ihtiyaç vardır. Bu adaletin insanlara aktarılması, yöneticilerin bu konuda bilgilendirilmesi için ise eğitime ihtiyaç vardır (Çağlar, 1994). İbn-i Sina, eğitimin doğum ile birlikte başladığını, sütten kesilir kesilmez çocuğun eğitimine başlanması gerektiğini savunur. Çocuk ile oyun oynanmalı ve tutarlı davranışları desteklenmelidir. 8

10 Yaptığı hatalar uygun bir biçimde düzeltilmeli eğer düzelmiyorsa azarlanmalıdır. Yine tutarsız davranışlarını sürdürüyorsa o zaman şiddete başvurulmalıdır (Sönmez V., 2008). İbn-i Sina, öğretmenin yumuşak huylu, çocuklar üzerinde olumlu etki bırakan, çocuklara toplu bir şekilde eğitim verebilecek bir yapıda olmasını önermektedir. Bununla birlikte okulu da sosyalleşmenin başladığı yer olarak görmüştür. İbn-i Sina öğretimi zihni, sınai, telkini, tedibi, taklidi ve tenbihi şeklinde altıya ayırmıştır (TEKİN, 2015). Zihni öğretim, öğretmenin yaşamdan örneklerle çocuğa anlattığı öğretimdir. Sınai öğretimde öğretmen araç-gereç ile iş yapmayı öğretir. Telkini öğretimde öğretmen tekrar ettirerek öğretir. Tedibi öğretimde öğretmen öğütler verir. Taklidi öğretimde öğretmen söylediklerini çocuklarda tekrar ettirir. Tenbihi öğretimde öğretmenin, öğrencinin karşılaştığı olayların nedenlerini öğretmesidir (Akyüz, İbni Sina'nın Türk ve Dünya Eğitim Tarihindeki Yeri, 1982). Okulda çocuklar birbirlerinden bir şeyler öğrenebileceği gibi aynı zamanda birbirleri ile yarışırlar. Bu yarış öğretimi olumlu yönde etkiler. Öğretmen ise çocukların ilgisini, zevkini araştırıp bilmelidir. Bunlara uygun sanatı veya mesleği de öğretmelidir. Çocuğun öğrenmesini ve davranışın kalıcılığını sağlamak için ise araç-gereç kullanmalıdır (Sönmez V., 2008). Farabi ve İbn-i Sina nın Görüşlerinin Karşılaştırması İbn-i Sina, diğer eğitim düşünürlerinin görüşlerinin aksine herkes için eğitim görüşünü ileri sürmüştür. Bu durum demokratik eğitim sisteminin temellerini atmaktadır. İbn-i Sina, din ve meslek eğitimine önem vermiş, çocukların yeteneklerine göre eğitilmesini öngörmüştür. Bu durum bireysel farklılıklara dikkat çekmektedir. İbn-i Sina, okulu bir sosyalleşme ortamı olarak görmüş ve akran eğitiminin önemine dikkat çekmiştir. İbn-i Sina, eğitimde araç gereç kullanımının önemine dikkat çekerek eğitim teknolojilerinin öneminden bahsetmiştir. İbn-i Sina ve Farabi eğitimi çocuğun doğumu ile başlatmışlardır. Burada önemli olan eğitimi aile reisinin vermesidir. Farabi genel bir eğitimden bahsederken İbn-i Sina bireyselleştirilmiş eğitime dikkat çekmektedir. Farabi, eğitim görevini devlete yüklerken, İbn-i Sina aile reisine yüklemiştir. Farabi, insanları ikiye ayırarak (sıradan ve seçkin insanlar) öğretimi farklılaştırırken, İbn-i Sina ise herkese eğitim görüşünü savunmuş, insanları bireysel yeteneklerine göre birbirinden ayırmıştır. Farabi, yönetim ile eğitim arasında direk bağ kurmuştur. Gerek devlet, gerek sınıf gerekse ailenin yönetimi kötü ise eğitimi de kötüdür. 9

11 Farabi eğitimde anlatım yolunu tercih etmişse de İbn-i Sina deney, gözlem ve nedensel araştırmayı tercih etmektedir. Farabi eğitimi devletin görevi olarak da görmüş fakat İbn-i Sina bunu babanın ve ailenin görevi olarak görmüştür. Farabi, eğitim-öğretim faaliyetlerini öğretme üzerine kurarken İbn-i Sina eğitim üzerine kurmuştur. Beden eğitimi, oyun, temizlik eğitimi gibi kavramlara önemle dikkat çekmiştir. Farabi, devlet önderini iyi bir eğitimci olarak hayal etmiş ve örnek alınması gerektiğine inanmıştır. Farabi, kişiyi mutluluğa ulaştırma, topluma ideal lider yetiştirme, bireyin öğrendiklerini eyleme dönüştürme, ahlaksal dengeyi kurma amaçlarında eğitimi işaret etmiştir. Farabi, Platon ve Eflatun un etkisinde kalırken İbn-i Sina Farabi ve Aristo nun görüşlerinden etkilenerek daha çok kendi görüşlerini oluşturmuştur. Gerek Farabi gerekse İbn-i Sina Yunan felsefesini İslamiyet ile sentezlemeye çalışmıştır. Her ikisi de din eğitimine ve eğitimcinin dindar olmasına dikkat çekmiştir. Sonuç Eğitimdeki yeni, yeni değildir. Eğitimdeki güncel çalışmalar incelendiğinde aslında eski çalışmaların uzantıları olduğunu görebiliyoruz. Bunun en büyük kanıtı da günümüz eğitim çalışmalarıdır. Geleneksel eğitim fikirlerini incelediğimizde düz anlatım, öğretmenin merkeziliği ve öğrencinin bilgiyi depolaması görülmektedir. Bu görüş Farabi ve öncesi düşünürlerin öğretileri ile aynıdır. Günümüz yapılandırmacı eğitim sistemini düşündüğümüzde ise İbn-i Sina nın öğretileri ile çok benzerlik gösterdiğini görebiliyoruz. Farabi ve İbn-i Sina nın görüşleri Platon, Ariston ve Eflatun un devamı niteliğinde olup İslamiyet ile sentezlenmiş halidir. Bununla birlikte Türk eğitim tarihindeki ilk eğitim bilimleri görüşleridir. Her ne kadar eğitim adına yapılmış direk çalışmalar ortaya çıkarılmasa da bütün bilimlerin temelini oluşturan eğitim-öğretim faaliyetlerine yönelik görüşlerden ara ara bahsedilmiştir. Özellikle günümüzün eğitim felsefesinin temelini oluşturan kendi öz kültürümüzden gelen Farabi ve İbn-i Sina nın eğitim-öğretime yönelik görüşlerinin öğretmenler tarafından benimsenmesi önemlidir. Bu kapsamda sadece hizmet öncesi eğitimde değil, hizmet içi eğitimlerle de bu görüşlerin öğretmenlere aktarılması gerekmektedir. Farabi nin devlet liderlerine yüklediği görev ülkemiz yöneticilerinin ve İbn-i Sina nın öğretmenlere yönelik görüşleri ülke genelinde öğretmenlerin öz eğitim felsefelerini oluşturmalıdır. İbn-i Sina nın özellikle vurguladığı oyun ve ahlak eğitimi günümüzde aşılmaya çalışılan sorunlar arasındadır. Günümüz teknoloji bağımlılığının nedenleri arasında ve çocukların hayal gücünün geniş olmaması 10

12 nedenleri arasında onların oyun oynamaması gösterilirken aynı zamanda ahlak eğitimi de değerler eğitimi ile aşılmaya çalışılmaktadır. Günümüz eğitim teknolojilerinin gelişmesi ile birlikte ortaya atılan Acaba öğretmene gerek kalmıyor mu? sorusuna cevap da yine bu dönemde verilmiştir. Farabi de İbn-i Sina da her zaman bir öğretmene ihtiyaç duyulacağını bu öğretmenin ise asıl görevinin rehberlik yapmak olduğunu belirtmiştir. Günümüz öğretmen tanımının içerisinde de öğrencilere yol gösteren, rehber kavramları yer almaktadır. Çocuğun okula başlama yaşı ile ilgili tartışmalar gündem olsa da İbn-i Sina okula başlama yaşını 6 yaş olarak öngörmüş ve okul öncesi aile için oyun oynayarak terbiye edilmesini tavsiye etmiştir. Bu öngörü de günümüz eğitim anlayışı içinde yerini bulmuştur. Günümüz eğitim anlayışı ile Farabi ve İbni Sina görüşlerinin uyuşmadığı tek nokta İbn-i Sina nın şiddeti onaylamasıdır. İbn-i Sina, eğitimde sözlü uyarılardan sonra şiddet uygulanabileceğini savunurken günümüz eğitim anlayışı içinde şiddetin yeri bulunmamaktadır. Başta da söylediğimiz üzere eğitimde yeni olarak ortaya atılan akımların temelleri eskilere dayanmaktadır. Aslında çağdaş eğitim görüşlerini bir Türk bilim adamının ortaya atması gurur verici bir durum olsa da bu görüşlerin Batı da ilerletilmesi ve eğitim akımları olarak yansıtılması üzücüdür. Bu noktada belirttiğimiz üzere öğretmenlerin Farabi ve İbn-i Sina öğretilerini özümsemesi ve günümüz eğitim felsefesi olarak kabullenmesi önerilmektedir. 11

13 Kaynakça Akyüz, Y. (1982). Farabi'nin Türk ve Dünya Eğitim Tarihindeki Yeri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 15(2), Akyüz, Y. (1982). İbni Sina'nın Türk ve Dünya Eğitim Tarihindeki Yeri. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 15(1), Aydın, H. (2010). Dini-Felsefi Temelleri Işığında Farabi'nin Eğitim Ütopyası. Kelam Araştırmaları, 8(1), Çağlar, A. (1994). İbni Sina Felsefesinde Ahlak. M.Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi(6), Çelikkol, S. (2010). Farabi'nin Toplum Görüşü. Bilimname, 2(19), Çilenti, K. (1982). Bilimin Gelişimi İçinde İbni Sina ve Eğitim Teknolojisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 15(2), Hammond, R. (1947). The Philosopy of Alfarabi and Its Influence on Medieval Thought. (U. Nutku, & G. Küken, Çev.) New York: The Hobson Book Press. Karlığa, B. (2013). Bir Medeniyet Düşünürü Farabi. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması (s ). Eskişehir: Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı. Polat, S. (2015). Karahanlı Devleti'nde Eğitim Faaliyetleri. Uluslararsı Eğitim, Bilim ve Teknoloji Dergisi, 1(1), Sönmez, S. (2002). Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün Eğitim Felsefesi, Amacı ve Politikası. A.Ü. Türkiye Araştırmaları Enstitüsü Dergisi(19), Sönmez, V. (2008). Türk Eğitim Sisteminin Felsefi Temelleri. A. Boyacı içinde, Eğitim Sosyolojisi ve Felsefesi (s ). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını. Şahin, E. (2010). Platon ve Farabi'de Aristokrasi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51(1), TEKİN, Z. (2015). Türk Eğitim Tarihi Ders Notları. Karabük Üniversitesi - Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi - PFS105 Ders Notları. Karabük. Uysal, E. (2004). "Eğitim"e Felsefi Antropoloji Çerçevesinde Kavramsal Bir Yaklaşım. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8(2), Vikipedi. (2016, Nisan 20). İbn-i Sina - Vikipedi. Nisan 25, 2016 tarihinde vikipedi: adresinden alındı Wikipedia. (2016). Farabi - Vikipedi. Nisan 12, 2016 tarihinde Vikipedi: adresinden alındı Yıldırım, N., Yüzbaşıyev, M., Saklan, E., & Alatlı, B. (2011). Türk ve Dünya Eğitim Tarihine Hizmet Etmiş İnsanlar Üzerine Bir İnceleme. Journal of World of Turks, 3(1),