T.C. BURSA İL ÖZEL İDARESİ KURAKLIK EYLEM PLANI

Transkript

1 T.C. BURSA İL ÖZEL İDARESİ KURAKLIK EYLEM PLANI BURSA- 2007

2 KURAKLIK EYLEM PLANI ÇALIŞMA GRUBU Başkan Ali ALTUNTAŞ Genel Sekreter Bursa İl Özel İdaresi Başkan Yardımcısı Kemal DEMİREL Genel Sekreter Yard. Bursa İl Özel İdaresi Teknik Hazırlık ve Tasarım Taner GÜLER Özel Kalem Bursa İl Özel İdaresi Hilal Yıldız AKBULUT Çevre Yük. Müh. Bursa İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Hatice ÜNLÜ Çevre Yük. Müh. Bursa Büyükşehir Belediyesi Hakan BÜYÜKCANGAZ Öğretim Üyesi Uludağ Üniversitesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü Teknik Destek ve Dokümantasyon Feza KARAER Öğretim Üyesi Uludağ Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü Yetişkan KESKİN Tarımsal Hiz. Md. Bursa İl Özel İdaresi Tar. Hiz. Müdürlüğü Ali AYDIN Su ve Kanal Hiz. Md. Bursa İl Özel İdaresi Su ve Kanal Hiz. Müdürlüğü Cihat ÖZTÜRK Bölge Md. Yrd. DSİ 1. Bölge Müdürlüğü Necat YARDIMCI İçme Suyu Dai. Bşk. BUSKİ Dilara BİTİK Ziraat Müh. Bursa Tarım İl Müdürlüğü Aziz ŞENGÜL Meteoroloji Md. Bursa Meteoroloji İst. Müdürlüğü Nihad DEMİREL Kimya Müh. Bursa İl Sağlık Müdürlüğü Zekai DAĞLI Planlama Şb. Md. Bursa Orman Bölge Müdürlüğü Recep AZİZOĞLU Araştırmacı Bursa Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü Şaban UYAR TEMA İl Temsilcisi TEMA Vakfı Orhan SARIBAL ZMO Temsilcisi Ziraat Mühendisleri Odası Bursa Şubesi i

3 İÇİNDEKİLER KURAKLIK EYLEM PLANI HAZIRLAMA KURULU... İ İÇİNDEKİLER... İİ ŞEKİLLER VE ÇİZELGE DİZİNİ... İİİ 1. GİRİŞ SU SU ENVANTERİ TARIMDA SU KULLANIMI KURAKLIK METEOROLOJİK KURAKLIK TARIMSAL KURAKLIK HİDROLOJİK KURAKLIK KURAKLIĞIN ETKİLERİ Ekonomik Etkileri; Çevre Etkileri; Sosyal Etkiler; KURAKLIĞIN ÖNLENMESİ YÖNÜNDEKİ ÖNERİLER BİREYSEL FAALİYETLER KURUMSAL FAALİYETLER KURAKLIK EYLEM PLANI KURAKLIK PLANLAMASI KURAKLIK KOORDİNASYON KURULU (KKK) KURAKLIK İZLEME VE RİSK DEĞERLENDİRME KOMİTESİ (KİRDK) SONUÇ ii

4 ŞEKİLLER VE ÇİZELGE DİZİNİ ÇİZELGE 1. NYİ DEĞERLERİ VE KURAKLIK KATEGORİSİ... 5 ŞEKİL YILI TEMMUZ AYI İÇİN 1 AYLIK DEĞERLENDİRME... 6 ŞEKİL YILI MAYIS VE 2007 YILI TEMMUZ AYLARI ARASI 3 AYLIK DEĞERLENDİRME... 7 ŞEKİL YILI ŞUBAT VE 2007 YILI TEMMUZ AYLARI ARASI 6 AYLIK DEĞERLENDİRME... 7 ŞEKİL YILI KASIM VE 2007 YILI TEMMUZ AYLARI ARASI 9 AYLIK DEĞERLENDİRME... 8 ŞEKİL YILI AĞUSTOS VE 2007 YILI TEMMUZ AYLARI ARASI 12 AYLIK DEĞERLENDİRME... 8 ŞEKİL 6. YAĞIŞ MİKTARLARININ KARŞILAŞTIRILMASI... 9 ŞEKİL 7. AYLIK SICAKLIK ORTALAMALARI... 9 ŞEKİL 8. ULUDAĞ METEOROLOJİK YAĞIŞ KARŞILAŞTIRILMASI iii

5 1. GİRİŞ Birleşmiş Milletler (BM) İklim Değişikliği Sekreterliği tarafından yayınlanan, fosil yakıtlardan kaynaklı küresel ısınma ve küresel ısınmanın doğuracağı iklim değişikliğinin sonuçlarına ilişkin rapor, Türkiye kamuoyunda da geniş yankı bulmuştur. Paris te açıklanan Birleşmiş Milletler Hükümetler Arası İklim Değişikliği Uzmanlar Grubu Raporu nda; küresel ısınmanın son 50 yılda %90 insan eliyle meydana geldiği ve asırlarca süreceği belirtilmiş, 2100 yılına kadar sıcaklığın 1,8 ile 4 0 C artacağı, okyanuslardaki su seviyesinin 18 ile 59 cm yükseleceği vurgulanmıştır Yılları arasında sera etkisi meydana getiren gaz emisyonu oranlarına göre 40 ülkenin değerlendirildiği raporda Türkiye açısından çarpıcı sonuçlar yer almaktadır. Türkiye nin, söz konusu tarihler arasında emisyonu %72,6 oranında artmış ve diğer ülkeleri geride bırakmıştır. Bunun temel nedenleri arasında; Türkiye de 1990 lı yıllardan sonra hızla büyüyen sanayi sektöründe, çevre öncelikli yeni teknolojik yatırımların yapılmaması, fosil enerji kaynaklarına bağımlılık ve ulaşımda yanlış politikaların hızla yaygınlaşması gösterilmektedir. Ancak, yine aynı raporda yer alan sera gazı emisyonu miktarlarına bakıldığında, en yüksek sera gazı emisyonuna sahip ülkelerin taraf olmadığı Kyoto Protokolü vb. araçlarla küresel ısınmanın olası etkilerinin en aza indirilip indirilmeyeceği tartışma konusudur. Türkiye de iklim değişikliği etkilerinden en olumsuz etkilenecek bölgelerden birinde yer almaktadır. Son yıllarda ülkemizde yaşanan ve sayısı artarak devam eden sulak alanların kuruması ve orman yangınları gibi sorunlar, bu etkilerin daha fazla hissedilmesine yol açmıştır. İklim modellerinin çoğunda, genel olarak Akdeniz Havzası na ya da Türkiye ve bölgesine ilişkin öngörüleri, kuzey yarımkürenin orta ve yüksek enlemlerine göre daha düşüktür. En büyük ısınma yüksek enlemlerde bulunan alanlarda beklenmektedir. Değerlendirme Raporları nda da kullanılan çeşitli iklim modellerine göre, Türkiye üzerindeki yıllık ortalama sıcaklıklarının 2050 yılına kadar, yalnız sera gazlarındaki artışları dikkate aldığında 1 3 C arasında, sera gazlarındaki ve sülfat parçacıklarındaki değişimler birlikte ele alındığında ise 1 2 C arasında bir artış olacağı öngörülmektedir. Hadley İklim Tahmin ve Araştırma Merkezi nin 1999 yılında yayımladığı iklim değişikliği ve etkileriyle ilgili İkinci İklim Modeli nin sonuçlarının Türkiye için bölgesel

6 değerlendirmeleri belirlenmiştir. Buna göre; 2080 li yıllara kadar Türkiye üzerinde sıcaklık değişiklikleri, yağış değişiklikleri, vejetasyon biyokütle değişiklikleri, önemli akarsu havzalarındaki yıllık akım değişiklikleri, 2080 li yıllara kadar iklim değişikliği nedeniyle Türkiye üzerinde su stresi, tarımsal ürün üretiminde değişiklikler beklenmektedir. Tarım, enerji gibi alanlarda etkili olan kuraklık olayı ile ilgili bir dizi tanımlama ve sınıflandırma çalışmaları yapılmıştır. Kuraklık o bölgenin iklim araştırması içinde çok önemlidir. Herhangi bir yerde, yılın herhangi bir ayında az veya hiç yağış olmaması o yerde kuraklığın olduğunu göstermez. Çünkü iklim tasnifi açısından kuraklığın başlaması için, o aydan itibaren uzun bir periyot yağışın meydana gelmemesi veya geçmişe dönük uzun yıllar boyunca yağışsız geçmiş olması gerekir. Olay geçici olarak sadece bir veya birkaç aya veya bir yıla ait yağış noksanlığıdır. 2. SU Su, insanoğlunun hayatında vazgeçilmez bir unsurdur. Artan nüfusa bağlı olarak; su ihtiyacının artması, su kaynaklarının plansız kullanımı, biyolojik ve kimyasal kirlenmeler nedeniyle temiz su kaynakları giderek azalmaktadır. Sanayi, tarım ve ulaşım faaliyetlerinin de artışı küresel ısınma olgusunu gündeme getirmiş, buna bağlı olarak yaşanan yağış rejimindeki değişiklikler suyun önümüzdeki süreçte kullanımı konusunda, kısa, orta ve uzun vadede su stratejilerine ihtiyaç duyulduğunu ortaya koymaktadır. Bu çok boyutlu sonuçları oluşacak konunun tarımsal ağırlıklı noktası; tarımda ekonomik su kullanım stratejilerinin oluşturulmasından geçmektedir. Bu nedenle mevcut kaynakların en iyi şekilde kullanılması zorunludur SU ENVANTERİ Dünyamızdaki su varlığının %97,5 ini tuzlu su, %2,5 ini de tatlı su oluşturmaktadır. %2,5 olan tatlı su varlığının ise %79 unu buzullar, %20 sini yeraltı suları ve geriye kalan %1 ini de yüzey suları oluşturmaktadır. %1 lik yüzey sularının %52 sini göller, %38 ini toprak nemi, %8 ini su buharı, bitkiler tarafından tutulan %1 i ve geriye kalan %1 ini de nehirler oluşturmaktadır. %2,5 olan tatlı su varlığının %79 unu buzullar oluşturduğundan, geriye kalan %21 lik tatlı su varlığının sadece %13 ü erişilebilir durumdadır (yeraltı ve yüzey suları). Erişilebilir olan %13 lük tatlı su varlığının %70 ini tarımda, %20 sini endüstride ve geriye kalan %10 luk kısmını da evsel olarak kullanılmaktadır. Ülkemiz topraklarında özelliklerine göre 26 drenaj havzası belirlenmiştir. Ülkemiz akarsuları düzensiz akış rejimine sahip olduğundan kullanıma hazır hale getirilmeleri için geliştirilmeleri gerekmektedir. Kullanılabilir su potansiyeli 112 milyar m 3 /yıl olan ülkemizde, bunun 95 milyar 2

7 m 3 /yıl ı yurt içinden doğan yüzey suları, 14 milyar m 3 /yıl ı yeraltı suları ve 3 milyar m 3 /yıl ı yurt dışından giriş yapan sulardır. 112 milyar m 3 /yıl olan kullanılabilir su potansiyelinin sadece 42 milyar m 3 /yıl ı kullanılabilmektedir. Bu miktarın 29,6 milyar m 3 /yıl ı tarımda, 6,2 milyar m 3 /yıl ı içme ve kullanmada, geriye kalan 4,3 milyar m 3 /yıl ı da endüstride kullanılmaktadır. Bursa nın su kaynakları potansiyelini hm 3 /yıl yerüstü suları, 409,5 hm 3 /yıl yeraltı suları oluşturmaktadır TARIMDA SU KULLANIMI İstatistikî verilere göre; Tarım, en önemli su kullanıcısıdır. Su olmadan tarımsal üretim yapmak mümkün değildir. Tarımda devamlılığı ve kararlılığı sağlayan, bunun yanında diğer tarımsal girdilerin etkinliğini arttıran ve birim alandan yüksek verim sağlayan önemli girdilerin başında sulama gelir. Ülkemiz topraklarının 28 milyon ha lık kısmı tarım arazisi olarak değerlendirilmektedir. Bunun 16,7 milyon ha ı sulamaya elverişli iken sadece 5,1 milyon ha lık kısmı sulanabilmektedir. Bu 5,1 milyon ha lık sulanabilen alanlarda; 2,8 milyon ha alanda DSİ, 1,3 milyon ha alanda Mülga Köy Hizmetleri ve 1 milyon ha alanda çiftçi uygulamaları olarak dağılmıştır. Bilindiği gibi ülkemizin birçok yerinde su kaynakları kısıtlıdır. Ayrıca sulama bilincinin gelişmesiyle sulama alanları süratle genişlemiş olup buna bağlı olarak su talebi de artmıştır. Sulama ve drenaj sistemlerinin koşullara uygun olarak projelenmesi birincil önceliğe sahiptir. Koşullara en uygun sulama yönteminin seçilmesine sulama suyu, su kaynağı, toprak, topografya, iklim ve bitki özellikleri ile ekonomik, sosyal ve kültürel duruma ilişkin bir çok faktör etkili olmaktadır. Belirtilen koşullarda suyun yüksek randımanla iletilmesi, dağıtılması ve toprağa uygulanması ile etkin çalışan drenaj altyapıların kurulması ve işletilmesi, sahip olduğumuz su kaynaklarının randımanlı kullanımını sağlayan ana unsurlar arasında yer almaktadır. Sulama projelerinin yetersizliği ve yanlış su yönetimi sonucunda su kayıpları artmaktadır. Böylece hem planlanandan daha küçük alanlar sulanmakta ve hem de aşırı su kayıpları, taban suyunu yükselterek drenaj ve çoraklık gibi çözümü güç sorunlar ortaya çıkarmaktadır. Bu talebi karşılamak için hemen hemen tüm cazibeli yerüstü kaynakları, tesis yapılarak işletmeye alınmıştır. Ancak bu süreçte kuraklık nedeniyle yer üstü su kaynakları ya çok azalmış ya da kurumuştur. Yeraltı su kaynakları da çok fazla sayıda derin kuyu açılması ve aşırı su kullanımı nedeniyle büyük ölçüde rezerv kaybına uğramıştır. 3

8 Sulamadan beklenen yararı sağlayabilmek için temel koşul, bitkinin ihtiyaç duyduğu miktardaki suyun yağışlarla karşılanamayan bölümünün, bitkinin kök bölgesine gereken zamanda ve gereken miktarda verilmesidir. Burada karşımıza optimum sulama kavramı çıkmaktadır. Optimum sulamada tamamen normal koşullar söz konusu olup; bitkiler, verim azalması olmayacak şekilde sulanmakta ve topraktaki nem miktarını tarla kapasitesine çıkaracak kadar sulama suyu uygulanmaktadır. Bursa topraklarının ha lık kısmı tarım arazisi olarak değerlendirilmektedir. Bunun ha ı sulamaya elverişli iken sadece ha lık kısmı sulanabilmektedir. Bu ha lık sulanabilen alanlarda; ha alanda DSİ, ha alanda Mülga Köy Hizmetleri ve ha alanda çiftçi uygulamaları olarak dağılmıştır. Toprak, topografya ve drenaj yetersizliği nedeniyle sulama dışı bırakılmış eşik araziler damla, mini yağmurlama ve benzeri tekniklerle sulanabilir konumdadır. 3. KURAKLIK Kuraklık; normalin altında yağış, düşük toprak nemi, sıcak kuru hava gibi birçok faktörün bileşiminin bir sonucudur. Bunun için sıcaklık, yağış, yüzey akışı, toprak nemi gibi ana iklimsel ve hidrolojik değişkenler düzenli olarak izlenmeli ve normal değerlerden olan sapmalarının trendi gözlenmelidir. Kuraklık indisleri formüle edilip limitleri tanımlandığında kuraklığı izlemek ve araştırmak için çok kullanışlı anahtar olacaklardır. Bir bölgede nem miktarındaki geçici dengesizliğin o bölgedeki su kıtlığı ile ilişkisi olarak kabaca tanımladığımız kuraklık, doğal bir iklim olayıdır ve herhangi bir zamanda herhangi bir yerde meydana gelebilir. Bununla beraber kurak iklimler nem eksikliğinden ve yüksek değişkenlikteki yağıştan dolayı kuraklığa karşı daha hassas konumdadırlar. Kuraklık, genellikle yavaş gelişir, sıklıkla uzun bir süreklilik gösterir ve doğal afetler içerisinde tahmini zor olmasıyla birlikte etkileri çok geniştir. Tabiatın gizli bir tehlikesi olan kuraklık, genellikle herhangi bir mevsim veya bir zaman diliminde yağış miktarındaki azalmadan dolayı meydana gelir. Kuraklık hesaplamalarında bir bölgedeki yağış ve evapotranspirasyon (buharlaşma + terleme) 4

9 arasındaki dengenin uzun süreli ortalaması göz önünde bulundurulmaktadır. Kuraklık zamanla (yağış mevsiminin başlamasında gecikmeler, ürün büyüme mevsimi- yağış zamanının ilişkisi) ve yağışların tesirleri ( yağış yoğunluğu, sayısı) ile ilişkilidir. Yüksek sıcaklık, şiddetli rüzgâr ve düşük nem miktarı gibi diğer değişkenler de kuraklıkta etkilidir. Seçilen noktada ve istenen periyotta meydana gelen yağışın, uzun yıllar yağış ortalamalarına göre az yâda çok oluşunu mukayese ederek bir kuraklık sınıflandırması için Normalleştirilmiş Yağış İndeksi (NYİ) yapılması gerekir. Normalleştirilmiş Yağış İndeksi metodu, yağış eksikliğinin geriye doğru farklı zaman dilimleri (1, 3, 6, 9, 12, 24 ve 48 aylık) içerisindeki değişkenliğini dikkate alabilen bir kuraklık indeksidir. En az 30 yıl süreli periyotta aylık yağış dizileri hazırlanır. NYİ değerlerinin normalize edilmesi sonucu seçilen zaman dilimi içerisinde kurak ve nemli dönemler tespit edilir. Kuraklığın izlenmesi açısından yağıştaki eksikliğin farklı zaman dilimleri içinde kantitatif olarak ifade edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. Yağış eksikliğinin farklı su kaynaklarına olan etkisinin ne kadar sürede hissedilebileceği mantığına göre, analizde 1, 3, 6, 9, 12 ve 24 aylık zaman dilimleri seçilebilir. Örneğin aylık ve 3 aylık toplam yağışta meydana gelebilecek eksilme toprak nem düzeyine hemen etki ettiği halde yeraltı sularına, nehirlere, göllere daha geç etki eder. 6, 9 ve 12 aylık zaman dilimlerindeki bir kuraklık durumu akarsu ve göllere, 24 aylık dilimdeki kuraklık ise yeraltı sularına etkisini izlemek bakımından tercih edilir. Çizelge 1. NYİ Değerleri ve Kuraklık Kategorisi NYİ DEĞERLERİ KURAKLIK KATEGORİSİ 2,00 < Aşırı Nemli 1,50 ile 1,99 Çok Nemli 1,00 ile 1,49 Orta Nemli 0,00 ile 0,99 Hafif Nemli 0,00 ile -0,99 Hafif Derecede Kuraklık -1,00 ile -1,49 Orta Derecede Kuraklık -1,50 ile -1,99 Şiddetli Derecede Kuraklı -2,00 > Çok Şiddetli Derecede Kuraklı Çizelge 1 incelendiğinde, indeksin sıfırın altına düştüğü ilk ay kuraklık başlangıcı olarak kabul edilirken indeksin pozitif değere yükseldiği ay kuraklığın bitimi olarak kabul edilmektedir. 5

10 3.1. METEOROLOJİK KURAKLIK Meteorolojik kuraklık; belirli bir zaman periyoduna ait normallerden (genellikle en az 30 yıllık) meydana gelen sapma olarak tanımlanır. Bu tanımlamalar genellikle bölgeseldir ve tahminen bölgesel klimatolojinin tam olarak anlaşılması temeline dayanır. Normal olarak meteorolojik ölçümler kuraklığı ifade etmede başta gelen göstergelerdir. Devam eden bir meteorolojik kuraklık olayı hızlı bir şekilde kuvvetlenebilir veya aniden sona erebilir. Kuraklık periyotları genellikle, belirlenen eşik değerlerinin altında yağışlı olan günlerin sayısı olarak tanımlanmıştır. Meteorolojik kuraklık ölçüm yöntemlerinden olan Aydeniz Metodu na göre; 2007 Şubat ayında; Ağrı, Gümüşhane, Malatya, Pınarbaşı, Niğde, Konya, Sinop, Çorum, Balıkesir, Bursa, Kuşadası, Kocaeli ve Uzunköprü çevreleri KURAKÇA; Elazığ, Erzurum, Tokat, Ankara, Kırıkkale, Eskişehir, Amasra, Karabük, Düzce, Sakarya, Yalova ve İzmir çevreleri KURAK karakterler göstermiştir. Şekil Yılı Temmuz Ayı İçin 1 Aylık Değerlendirme Şekilde görüldüğü gibi Bursa da Temmuz ayında Hafif Nemlilik yaşanmıştır. 6

11 Şekil Yılı Mayıs ve 2007 Yılı Temmuz Ayları Arası 3 Aylık Değerlendirme Şekilde görüldüğü gibi Bursa da 3 aylık dilimde dolayı Hafif Kuraklık yaşanmıştır. Şekil Yılı Şubat ve 2007 Yılı Temmuz Ayları Arası 6 Aylık Değerlendirme Şekilde görüldüğü gibi Bursa da 6 aylık periyotta Şiddetli Kuraklık yaşanmıştır. 7

12 Şekil Yılı Kasım ve 2007 Yılı Temmuz Ayları Arası 9 Aylık Değerlendirme Şekilde görüldüğü gibi Bursa da 9 aylık periyotta Şiddetli Kuraklık yaşanmıştır. Şekil Yılı Ağustos ve 2007 Yılı Temmuz Ayları Arası 12 Aylık Değerlendirme Şekilde görüldüğü gibi Bursa da 12 aylık periyotta Şiddetli Kuraklık yaşanmıştır. 8

13 YAGIŞ MİKTARLARININ KARŞILAŞTIRILMASI 140,0 120,0 Yagış Miktarı (Kg/m2) 100,0 80,0 60,0 40, ORTALAMA ,0 0, ,7 132,5 57,0 13,0 9,3 62,8 2,0 3,3 91,0 25,8 101,1 27,9 ORTALAMA 76,7 65,6 60,6 70,3 47,4 32,6 19,5 15,1 34,8 72,0 82,5 98, ,2 21,2 57,9 37,8 24,6 50,6 13,4 A y l a r Şekil 6. Yağış Miktarlarının Karşılaştırılması Şekilde görüldüğü gibi 2006 Yılındaki yağış miktarlarının ortalamalarına göre karşılaştırıldığında Nisan, Mayıs ekim ve aralık aylarında belirgin bir azalmanın olduğu ve bunun 2007 Şubat, Nisan ve Mayıs ayında devam ettiği görülmektedir. 30,0 AYLIK SICAKLIK ORTALAMASI 25,0 S I C A K L I K (C) 20,0 15,0 10, UZUN YILLAR ORTALAMASI ,0 0, ,4 5,4 9,6 14,2 18,9 22,4 24,2 26,8 20,0 15,9 7,2 4,9 UZUN YILLAR ORTALAMASI 5,5 5,9 8,3 12,9 17,6 22,3 24,5 24,1 20,1 15,3 10,4 7, ,9 7,1 8,7 11,5 19,9 24,4 26,1 AYLAR Şekil 7. Aylık Sıcaklık Ortalamaları 2006 Yılı aylık sıcaklık değerleriyle ortalama veriler karşılaştırıldığında Ocak, Şubat, Kasım ve Aralık ayları hariç diğer ayların daha sıcak geçtiği görülmektedir Yılı Ocak-Temmuz aralığındaki sıcaklıkların uzun yıllar ortalamasının üzerinde gerçekleşmiştir. 9

14 ULUDAĞ METEOROLOJİNİN YAGIŞ KARŞILAŞTIRMASI 300,0 YAGIŞ MİKTARI (Kg/m2) 250,0 200,0 150,0 100,0 50, yılı ortalama , yılı 152,1 285,4 167,6 31,3 40,1 87,5 14,2 2,6 148,9 94,7 148,9 54,3 ortalama 201,1 176,8 152,3 137,7 110,4 81,1 52,7 28,2 44,5 108,9 158,9 233, ,8 40,2 42,0 25,7 76,1 A Y L A R Şekil 8. Uludağ Meteorolojik Yağış Karşılaştırılması Bursa daki özellikle içme suyu kaynaklarını besleyen Uludağ daki ölçülen yağış miktarları değerlendirildiğinde yağış azlığının buralarda da görüldüğü ve özellikle 2006 Aralık ayından 2007 Haziran ayına kadar devam ettiği görülmektedir TARIMSAL KURAKLIK Tarımsal kuraklık; bitkinin kök bölgesinde, büyüyüp gelişmesi için yeterli nem bulunmaması durumu olarak ifade edilir. Büyüme periyodu boyunca, belirli bir bitkinin suya ihtiyaç duyduğu belirli bir kritik döneminde yeterli toprak nemi olmadığı zaman tarımsal kuraklık meydana gelir. Tarımsal kuraklık, meteorolojik kuraklıktan sonra ve hidrolojik kuraklıktan önce ortaya çıkan tipik bir durumdur. Tarımsal kuraklık, toprağın derinlikleri doymuş halde olsa bile ürün verimlerini ciddi oranda düşürebilir. Yüksek sıcaklıklar, nispi nem ve kurutucu rüzgârlar yağış azlığı etkilerinin katlanmasına sebep olur HİDROLOJİK KURAKLIK Hidrolojik kuraklık; uzun süre devam eden yağış eksikliği neticesinde ortaya çıkan yeryüzü ve yeraltı sularındaki azalma ve eksiklikleri ifade eder. Nehir akım ölçümleri ve göl, rezervuar, yeraltı su seviyesi ölçümleri ile takip edilebilir. Yağmur eksikliği ile akarsu, dere ve rezervuarlardaki su eksikliği arasında bir zaman aralığı olduğundan dolayı hidrolojik ölçümler kuraklığın ilk göstergelerinden değildir. Meteorolojik kuraklık sona erdikten uzun süre sonra dahi hidrolojik kuraklık varlığını sürdürebilir. 10

15 3.4. KURAKLIĞIN ETKİLERİ Kuraklığın, sadece fiziksel bir doğa olayı olmadığı, ekonomik, çevre ve sosyal etkileri bakımından tüm ekosistem üzerinde etkilerinin bulunduğu görülmektedir Ekonomik Etkileri; Üründe kayıp Ekin alanlarının verimliliğinin azalması Böcek istilası Bitki hastalıkları Ürün kalitesinde düşüklük Süt ve çiftlik hayvanları kaybı Otlakların verimliliğinin azalması Halka açık otlakların kapatılması veya sınırlandırılması Hayvanlar için su ve besin temin edilememesi veya pahalılığı Kereste üretiminde kayıplar Orman yangınları Ağaç hastalıkları Orman alanlarının verimliliğinin azalması Balık yetiştirme alanlarına zararı nedeniyle balık üretiminde kayıplar Suyun azalmasından dolayı yavru balıkların kaybı Ulusal büyümede kayıp, ekonomik gelişmede gecikme Yiyecek üretiminde düşüş - yiyecek stoklarında azalma Finansal kaynak bulmada zorluk (kredi riski) Nehir ve kanalların denizciliğe olan katkılarında kayıp Yeni ve ilave su kaynaklarının geliştirilmesindeki pahalılık Suyun taşınmasındaki pahalılık Çiftçi gelirlerinde kayıplar Eğlence iş alanlarında kayıplar Enerjide kaynak azalması Tarımsal üretimin direkt bağlı olduğu endüstrilerde kayıplar Üretimdeki düşüşe bağlı işsizlik Çevre Etkileri; Toprakta su ve rüzgâr erozyonu Flora ve fauna üzerine olumsuz etki Suyun kalitesine etki Doğal yaşam alanlarına etki Sosyal Etkiler; İçme suyu arzında risk İnsan sağlığı açısından salgın hastalık riski İnsan refahı seviyesinde düşüş Yiyecek kıtlığı Yoksullukta artış Göç Sosyal huzursuzluk Kırsal alanlardaki yaşam seviyesinde düşüş 11

16 3.5. KURAKLIĞIN ÖNLENMESİ YÖNÜNDEKİ ÖNERİLER Günümüzde mevcut tarımsal uygulamalar; tarımsal kimyasalların ve gübrelerin aşırı kullanımı, sulama veriminin düşük olması veya drenajın sağlanamaması gibi nedenlerden su kalitesi ve miktarı ile ilgili problemler yaşanmaktadır. Örneğin; nitrat seviyelerinin yüksek olması, yeraltı suyunda pestisit oluşumu, göl ve rezervuarların ötrofikasyonu, toprak tuzlanması, yeraltı suyu seviyesinin düşmesi ve akarsulardaki düşük akım oluşan problemler arasındadır. Bu problemlerin aşılması için bireysel ve kurumsal olarak üzerimize düşen vazifeler vardır BİREYSEL FAALİYETLER 1. Araç yıkanması; hortumla araç yıkanması durumunda, yaklaşık 550 litre su kullanımı olacağından araç yıkanması için kova kullanılması tercih edilmelidir. 2. Bahçe sulanması; bahçe sulamak için, buharlaşmanın az olduğu sabah ya da akşamüstü saatlerini tercih edilebilir. Yağmur suyu depoları çok sıcak günlerde bahçe için su sağlayabilir. Sadece ihtiyaç duyulan yerlerin sulanması için süzgeç veya hortumun ucuna takılan tetikli püskürtücüler kullanılabilir. Ayrıca bitkilerin yaprakları değil, saplarının dibi sulanmalıdır. 3. Bitki dikilmesi; Daha az su tüketen, daha az bakıma ihtiyaç duyan ve yabanıl yaşamı çeken yerel, doğal ve suya duyarlı bitkiler seçilebilir. Bazı çimlerin, kuraklığa daha dayanıklı derin kökleri vardır ve diğer türler kadar sulanmaya ihtiyaç duymaz. 4. Çim biçilmesi; çimlerin çok kısa kesmekten kaçınılması ve kesilmiş çimlerin toprağın nemini koruması amacıyla koruyucu tabaka olarak kullanılması sağlanabilir. 5. Temizlik yapılması; yaya yolları, araba girişleri, kapı önü, balkon, teras gibi yerlerin temizliğinde hortum yerine süpürge ve kova kullanılması su tasarrufu açısından fayda sağlamaktadır. 6. Sayaçların kontrol edilmesi; yatmadan önce (su kullanılmadığı bir anda) sayacın kontrol edilip ertesi sabah gösterdiği miktarla karşılaştırılması sonucunda, varsa borulardaki sızıntılar ortaya çıkarılabilir. Sızıntı olduğu tespit edilmişse en kısa zamanda tamir edilmesi, gereksiz su kaybı açısından son derece önemlidir. 7. Aeratörlü duş başlıklarının tercih edilmesi; klasik duş başlıkları, dakikada ortalama litre, düşük akımlı aeratörlü duş başlıkları dakikada 9 10 litre su tüketir. Dolayısıyla 5 6 dakikalık duş sırasında litre yerine litre su ile aynı işlem yapılabilir. 8. Traş olmak; traş olurken açık bırakılan musluk, dakikada yaklaşık litre suyun boşa akmasına sebep olmaktadır. Traş bıçağının durulanması işleminin, tıpası kapatılmamış bir lavaboda akan suyun altına tutmak yerine, tıpalı lavaboda daha az miktarda su ile gerçekleştirmek mümkündür. 9. Tuvaletler; tuvaletlerde, sifonun bir kez çekilmesi ile 10 litre su harcanmakta ve bir kişi, yılda ortalama litre suyu tuvaletlerde tüketmektedir. Evdeki tuvaletlerin değiştirilmesi esnasında, deposundaki suyun yarısının seçilebildiği AAA sınıfı çift hazneli su depoları tercih edilmelidir. AAA sınıfı tuvaletler, standart tekli su depolarından % 67 oranında daha az su kullanmaktadır litrelik yerine 6 7 litrelik ve kademeli rezervuarları tercih edilmelidir. 12

17 10. Dişlerin fırçalanması; günde iki defa diş fırçalanması sonucu yılda litre su tüketilir. Fırçalanmış dişlerin bir bardak su ile çalkalanması, günde litre, yılda litre su tüketimini önlemiş olacaktır. 11. Musluk seçimi; ev, ofis, okul, hastane gibi yaşam alanlarında, su randımanı yüksek AAA sınıfı musluklar tercih edilmeli, manivelalı, sıcak ve soğuk suyu karıştırabilen modeller göz önüne alınmalıdır. AAA sınıfı musluklar, standart musluk teçhizatından % 50 oranında daha az su kullanmaktadır. Sızıntı yapan contaların en kısa zamanda değiştirilmesi de su tasarrufu açısından önemlidir. Çünkü saniyede bir damla akan su, yılda 3 metreküplük yani 3 tonluk bir tüketime tekabül etmektedir. Evden uzun süre için ayrılırken ana vanayı kapatmak tedbir olarak düşünülmelidir. 12. Çamaşır ve bulaşıkların makinede yıkanması; çamaşır ve bulaşık makineleri bir defada ortalama 40 litre su tüketmektedir. Çamaşır ve bulaşık makinelerinin seçiminde az su ve enerji tüketen gelişmiş modeller tercih edilmelidir. Makineler tam doldurmadan çalıştırmayıp kısa programları kullanılmalıdır. Çamaşır suyu, atık maddelerin ayrılıp çözülmesini sağlayan yararlı bakterileri öldürür. Su kirliliğini azaltmak için çamaşır suyu mümkün olduğunca az kullanılmalıdır. Evlerde yaygın kullanılan temizlik malzemeleri, atık sularla birlikte derelere, nehirlere, göllere, denizlere karışır. Temizlikte sıvı sabun, toz sabun gibi doğal esaslı olanlar tercih edilebilir. (Hem doğaya zarar vermez hem de daha az suyla durulanabilir.) Diğer kimyasal deterjanların (petrol türevi temizleyiciler) doğal ortam için sakıncalarının yanı sıra bol suyla durulanmaları gerekir. İçinde fosfat bulunmayan ve suda ayrışabilen temizlik malzemelerinin kullanılmasını destekleyerek su kirliliğinin azaltılmasına katkıda bulunulmalıdır. 13. Bulaşıkların elde yıkanması; bulaşıkların akan suyun altında değil tıpası kapalı bir lavaboda veya temiz bir kap içerisinde durulanması, su tüketiminin azaltılmasına katkı sağlamaktadır. 14. Sebze ve meyvelerin yıkanması; sebzeleri, akan su altında değil, tıpası kapalı bir lavaboda veya temiz bir kap içerisinde yıkanması ve bu sularla çiçeklerin ve bahçelerin sulanması veya temizlik yapılması sağlanabilir. 15. İçme suyunun gereksiz harcanmaması; suyun, içilecek kadar soğuması amacıyla boşa akıtılmasına gerek kalmaması için buzdolabında bir kap soğuk su saklanabilir. İçme suyu haricindeki suların mümkün olduğunca birkaç kez kullanılmaya çalışılması ilke haline getirilmelidir. 16. Enerji dostu ampuller kullanılmalı 17. Televizyon, müzik seti gibi kumanda ile yönetilebilen cihazlar, bekleme konumunda bırakılmamalı, açma-kapama düğmesinden kapatılmalıdır. Çünkü bekleme konumunda enerji tüketimleri devam emektedir. 18. Doğru ışıklandırma yapılmalı 19. Klima yerine vantilatör kullanılmalı 20. Evler ısı kaybına karşı yalıtılmalı 21. Eşyalar, radyatörleri kapatmayacak şekilde yerleştirilmeli 22. Tüketiciler, uzun ömürlü ürünlere yönelmeli 23. Geri dönüştürülemeyen ambalajlarda satılan ürünler alınmamalı 24. Başta PVC olmak üzere, plastik ambalajlardan kaçınmalı 13

18 25. Şişe ve kavanoz gibi cam ürünler tercih edilmeli 26. Plastik poşet ve yiyecek kapları gibi ürünler yeniden kullanılmalı 27. Alışverişlerde mümkün olduğunca plastik poşet kullanılmamalı 28. Ambalaj atıkları, organik çöplerle birlikte atılmamalı 29. Toplu taşıma araçları tercih edilmeli 30. Kısa mesafelere arabayla gitmek yerine, yürümeli 31. Kurşunsuz benzin tüketen araçlar tercih edilmeli 32. Biyodizel kullanımı yaygınlaştırılmalı 33. Aracın taşıma kapasitesi aşılmamalı 34. Uzun duraklamalarda aracın kontağı kapatılmalı KURUMSAL FAALİYETLER Küresel ısınma ve doğuracağı sonuçlar tüm dünyada olduğu gibi ülkemizin de gündemindedir. Bu çerçevede, uzun vadede yaşanması muhtemel sorunlara karşı Kuraklık Kriz Merkezi oluşturulmasına karar verilmiştir. Merkez, Türkiye nin küresel ısınmadan ne şekilde etkileneceği, hangi bölgelerin risk altında olduğu ve ısınma nedeniyle oluşacak riskler gibi konularda çalışmalar yapacaktır. Mevzuatımızda su ve toprak ile ilgili konularda yetki ve sorumlulukların dağınıklığı, sorun çözme ve yeniden yapılandırmaya imkân vermemektedir. Toprak ve su kaynaklarının korunumu ve geliştirilmesi, yetki ve sorumluluğun bir kurumda toparlanması için ciddi bir çalışma başlatılmalı, yaşanılan kuraklık dönemi bunun için bir fırsat oluşturmalıdır. KURUMSAL TEDBİRLER 1. Su ve toprak yönetiminin tek elde toplanması gerekmektedir. Bu süreçte ise; su ve sulama yönetimi konusunda söz sahibi kamu kurumları arasındaki koordinasyon (eşgüdüm) eksikliği giderilecektir. İl Özel İdaresi kurumlar arası koordinasyonu sağlamakla görevlendirilmiştir. 2. Ülke bazında su ve toprak politikaları ile uyumlu olarak ilimizde meydana gelmesi muhtemel kuraklık tehdidine karşı meteorolojik ve hidrolojik verilerin toplanarak değerlendirildiği, bir web sitesi olan, halkı düzenli bilgilendiren izleme, erken uyarı ve tahminlerini yapacak bir kuraklık izleme merkezi kurulacaktır. Bu merkez İl Özel İdaresi koordinasyonunda BUSKİ, DSİ, Tarım İl Müdürlüğü, Çevre ve Orman İl Müdürlüğü ve Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü uzmanlarından oluşur. İzleme Merkezi Kuraklık Eylem Planı nın yürürlük tarihinden sonraki ilk bir ay içerisinde oluşturulur. 3. Su kaynaklarının ihtiyaç ve önceliklere göre en uygun kullanım için Havza Yönetim Planı hazırlanacaktır. Bu plan, DSİ Bölge Müdürlüğü tarafından ilgili kurumların katılımıyla 14

19 hazırlanacak ve daha önceden konuyla ilgili çalışma gruplarından elde edilen verilerin ışığında çalışmalara hemen başlanacaktır. Plan en geç 2009 yılı içerisinde bitirilecektir. 4. Bursa şehir içme suyunun temininde öncelik; Doğancı ve Nilüfer Barajlarının sularının kullanılmasıdır. BUSKİ yağışların bol olduğu kış ve bahar aylarında DSİ ile beraber barajları emniyetli bir dolulukta tutacaklar, bu dönemde ihtiyaç duyulmadığı hallerde YAS kaynakları kullanılmayacaktır. Ancak Barajlara gelen su miktarı tüketim miktarının altına düşmeye başladığı zaman YAS kaynakları devreye girecek ve etkin bir su yönetimi gerçekleştirilecektir. 5. Bursa Büyükşehir Belediyesi nin içme ve kullanma suyu ihtiyacını karşılayan Doğancı Barajı nda toplanan su, tehlikeli seviyede azalmaya başladığı zaman kademeli olarak yeraltı kuyuları grup olarak devreye alınacaktır. Su seviyesi 320 m kotunun altına indiğinde Hacivat grubu, 319 m kotunun altına düştüğünde Arabayatağı grubu ve 318 m kotunun altına düştüğünde Acemler grubu devreye alınacaktır. Devreye alınabilecek tüm yeraltı kuyuları devreye sokulduğunda bin m 3 /gün içme suyu temin edilebilmektedir. 6. Pınar kaynaklarının kaptaj ve diğer sanat yapılarının bakımları tekrar yapılarak varsa taşmaların önleneceği tedbirler ilgili kurumlarca (DSİ, BUSKİ, İl Özel İdaresi) alınacaktır. 7. Kuraklık İzleme Merkezi nin uyarıları doğrultusunda su kıtlığı çekilen dönemlerde etkinliği tartışılan münavebeli su verilmesi yöntemi yerine, tasarrufu sağlamanın en etkin yolu olan israfı önleyici ücret tarifesi yöntemi uygulanacaktır. Yoksul ve dar gelirli insanların varlığı da göz önüne alınarak hane başına asgari ihtiyaçları karşılayabilecek ayda 3-5 m3 suyu bugünkü fiyatla verilirken, bu miktarın üzerindeki su tüketiminin şehre yetecek su rezervi 9 ay iken 3 kat, 6 ay iken 5 kat, 3 ay iken 10 kat arttırılacaktır. İlçe, belde ve köylerde de aynı yöntem uygulanacaktır. Tasarruf uygulamaları sırasında Belediyelerimiz tasarrufla ilgili yayınlar hazırlayacaklar, basın yayın organları da buna yardımcı olacaklardır. 8. Endüstriyel tesislerde veya evsel kullanımlar sonucu oluşan ve geri kazanılabilecek suların mutlaka yeniden kullanılması (yüzeysel sulama alanları olan park, bahçe, yeşil alanların vb. sulanmasında ve endüstriyel alanda soğutma suyu, proses suyu, kazan suyu vb. olarak) sağlanarak teşvik edilecektir. Arıtma tesislerinden çıkan suyun kullanılma imkânı olan yerleri İl Özel İdaresi, DSİ, BUSKİ, Tarım İl Müdürlüğü ve Belediyeler ile birlikte araştıracak ve 2007 sonunda Valilik makamına bir rapor sunacaklardır. 9. Evlerde lavabo, mutfak ve banyolarda kullanılan suların önemli bir kısmı kirletilmemektedir. Ancak tuvalet suları ile aynı boru sisteminde birleşince temiz sular da kirlenmekte ve ya arıtma tesisine veya doğaya kirletilmiş olarak bırakılmaktadır. Oysa yapılması gereken tuvalet suları ile nispeten daha temiz diğer suları ayrı borular ve ayrı bir kanalizasyon şebekesi ile ayrı arıtma tesislerine göndermek ve daha az kirli olan bu suların uygun olan sulama sistemlerinde kullanılmasını sağlamaktır. Ülkemizde buna benzer bir yöntem ne yazık ki henüz uygulama şansı bulmamıştır. Oysa bu yöntemle arıtma masraflarında %70 ler civarında tasarruf sağlanması mümkün olabilecektir. Belediyeler ve BUSKİ bu konuda bir çalışma başlatacak özellikle yerleşime yeni açılan bölgelerde bu sistemin hayata geçirilmesini temin edeceklerdir. 10. Yeraltı suyu kullanımının sınırlandırılması amacıyla İl Özel İdaresi koordinasyonunda DSİ Bölge Müdürlüğü ve İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ekiplerince denetimler sıklaştırılarak kaçak su kullanımının önüne geçilecektir. İl Özel İdaresi, DSİ ve BUSKİ tarafından normal ve kriz dönemlerinde yeraltından içme suyu sağlayacak bölgeler tespit edilecek ve bu bölgelerde her ne amaçla olursa olsun içme suyu rezervlerini tehdit edecek boyutta su kullanımına müsaade edilmeyecektir. Her üç kurum 2007 sonuna kadar bölge sınırlarını belirleyeceklerdir. 11. Yerüstü ve yeraltı su kaynakları evsel, endüstriyel atıklar, yanlış tarımsal sulamalar ve bilinçsiz gübre ve ilaç kullanımı sonucunda kirletilmekte, çevre ve insan sağlığına zarar vermektedir. 15

20 Yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının korunması için toplumsal eğitim programları geliştirilerek daha ağır yaptırımlar getirilecektir. Sanayi tesislerinin kullandıkları su miktarı belirlenecek, atık suların arıtılmadan doğaya bırakılmasının kesinlikle önüne geçilecek, özellikle atık suyun tekrar arıtılmadan yeraltına bırakılmasının önüne geçilmesini sağlamak için ağır cezai yaptırımlar uygulanacaktır. İl Özel İdaresi, DSİ, İl Çevre ve Orman Müdürlüğü ile BTSO bu konuda tespit çalışmalarını 2007 sonuna kadar bitireceklerdir. Uygulanacak cezai yaptırımları da aynı dönem içerisinde belirleyeceklerdir. 12. Su kaynaklarının verimli ve etkin kullanılabilmesi için su kaynaklarının kirletilmesinin önüne geçilmesi gerekmektedir. Evsel ve endüstriyel atıkların arıtılmadan doğaya bırakılmasının önüne geçilebilmesi için her türlü tedbir alınacaktır. Öncelikli olarak Nilüfer ve Doğancı Barajları ile Nilüfer Çayı, İznik ve Uluabat gölleri yakın koruma havzalarında bulunan yerleşim birimleri ve sanayi tesislerinin atık sularının arıtılmadan doğaya bırakılmasının önüne geçilecektir. İl Özel İdaresi görev alanında bulunan köy kanalizasyonlarının çıkışlarına Doğal Arıtma yaparak örnek bir çevre hareketi başlatacağını taahhüt etmiştir. BUSKİ, ilçe ve belde belediyeleri ve Organize Sanayi Bölgeleri ile sanayi tesisleri 2007 sonuna kadar bir eylem planı hazırlayacaklar ve en geç 2010 yılı sonuna kadar arıtma tesislerini bitirmeyi taahhüt edecekler ve planlarına uyacaklardır. İl Özel İdaresi arıtma tesisi olmadan hiçbir köyde kanalizasyon inşaatına başlamayacaktır. 13. Arıtma tesisinin yapımının yanı sıra işletilmesi esnasında yaşanan sorunlar ve yüksek işletme maliyetleri sebebiyle çalıştırılmadıkları da bilinen bir gerçektir. Bunun önüne geçmek için aynı havzaya atık sularını bırakan kurum, kuruluş ve tesislerin üye olacağı bir veya birkaç Atık Su Arıtma Birliği kurulması konusunda mevzuat düzenlemesi de dahil olmak üzere çalışmalara hemen başlanacaktır. Ayrıca arıtma tesislerini çalıştırmayı teşvik edici yol ve yöntemlerin geliştirilmesi konusunda da bir çalışma başlatılacaktır. İl Özel İdaresi ve İl Çevre ve Orman Müdürlüğü bu konularda görevlendirilmiştir. 14. Tarım sektöründe ruhsatsız olarak sulama yapılan derin kuyular belirlenecek, YAS rezervi ve kullanılan su miktarı hesap edilerek YAS üzerindeki baskı ve tehdit oranı açığa çıkarılacaktır. Damla sulama sistemlerinde kullanılan su miktarının cazibe sulamaya göre %50 70 arasında tasarruflu olduğu göz önüne alınarak böyle bir kullanımın YAS rezervi üzerinde baskı ve tehdit olmayacağı görülürse damla sulama şartıyla bu kuyulara müsaade edilecek aksi takdirde kapatılma cihetine gidilecektir. Ruhsatlı kuyular için de benzer mecburiyetler getirilecek yağmurlama ve damla sulama sistemlerine geçilmemesi halinde ruhsatlarının iptaline gidilecektir. DSİ ve Tarım İl Müdürlüğü bu konularda görevlendirilmiştir. 15. İçme suyu ve sulama şebekelerindeki su kaçakların giderilmesi hususunda BUSKİ, İl Özel İdaresi, İlçe ve Belde Belediyeleri, Muhtarlıklar, DSİ, Sulama Birlik ve Kooperatifleri acilen bir çalışma başlatacaklardır. Su iletim hatları sürekli denetim altında tutulacaktır. 16. Üreticinin bilgi ve eğitim seviyesinin düşük olması, yayım sistemindeki yetersizlikler, araştırma sonuçlarının uygulayıcı birimler ile özellikle çiftçilere ulaştırılmasında, yeni teknolojilerinin kullanımında aksamalara yol açmakta ve araştırmadan beklenen yararlar tam olarak sağlanamamaktadır. Çiftçilerin içinde bulunduğu ekonomik şartlar, geleneksel ve yerleşik alışkanlıklar yeni tarım teknolojilerinin kabulü ve uygulanmasında aksamalara neden olmaktadır. Çiftçi Eğitimi ve yayım çalışmaları ile modern tarım tekniklerinin ve basınçlı sulama sistemlerinin yaygınlaştırılması sağlanarak, tarımsal kirleticiler olan kimyasal gübre ve ilaçların bilinçli kullanımı konularında çiftçiler eğitilecektir. İL Özel İdaresi, Üniversite, DSİ, Tarım İl Müdürlüğü 2007 sonbaharında Eğitim çalışmalarına başlayacaklardır. Ayrıca Zirai ilaç bayilerinde satışa sunulan veya çeşitli yollarla çiftçilerimizin kullanımına sunulan zirai ilaçlar mercek altına alınacak, ruhsatlı alanların haricinde kullanımının önüne geçilecektir. 16