Kemet divertimento. Yaklasik 3000 yıl sürmüş ve yine yaklaşık 2000 yıl önce bitmiş eski Mısır uygarlığına kuş bakışı bir yaklaşım

Transkript

1 Kemet divertimento Yaklasik 3000 yıl sürmüş ve yine yaklaşık 2000 yıl önce bitmiş eski Mısır uygarlığına kuş bakışı bir yaklaşım

2 Eski Mısır Tarihi - Giriş 2 Bir çok konunun başlangıcı tapınaklar, piramitler, taş işleme mumyalama tıp bilimi kimya din tek tanrılı dinler İlk olimpiyat komitesi (antik yunanın mısır sevdası!) Elimizde bir çok belge var tapınak duvarları, papirüsler, mezarlar yazıları, ölüler kitabı, edebiyat, şiirler, Herodot araştırmaları(=historia) Tunç dönemi - Demir dönemi geçisi 3 bin sene çok başarılı olan bir medeniyet niye çöker?

3 Bakış Açıları 3 Dil Olaylar ve insanlar Sanat tarihi: büyük oranda sabit kalmış

4 Mısırı güçlü yapan ne? 4 Nil nehri bol ürün, tahıl vs ürün depolayabilmenin getirdiği özel işçiler (a la Civ) - Rahip ve Asker sınıfı Firavun Yeryüzündeki Tanrı Tartışmasız itaat. Geopolitik durum doğuda sina çölü : aşılamaz. batıda kuzey afrika çölü : bedeviler dışında kimse yok. Kuzeyde akdeniz: tek tehdit deniz yolu ile gelebilir. Güneyde nubyalı babarlar : sık sık sefer yapılmalı. ulaşım kolay: nil sayesinde.

5 Zamanda Yerimizi Bulalım 5 Evrenin yaşı : ~14 Milyar yıl Dünyanın yaşı: ~4.5 Milyar yıl İnsansının (Hominid) yaşı: ~1.75 Milyon yıl Mısırda yerleşimin yaşı: ~0.7 Milyon yıl İlk mısır işaretleri 3100 BC den kalma Mısır yazıları son olarak 425 AD de bir tapınak duvarına kazınmış Yaklaşık 3500 yıl...

6 Nil vadisinde yerleşim 6 Neanderthal: BC Hastalara baktılar, Ölüleri gömdüler - çölde bulunan aletler onranın eskiden yeşil olduğunu kanıtlıyor. Kazıma taşı (scraper stone) kullandılar. HomoSapiens Sapiens gelir ve Neanderthal i bitirir. Paleolithic (eski taş) Dönemi : BC BC kişilik aşiretler olarak yaşadılar. Ortalama ömür ~ 30 yıl Balık tutabiliyorlardı, avcı - toplayıcı toplum Yeni aletler icat ettiler - El baltası (hand axe) 7000 BC ye kadar tek aletti. - çakmaktaşı ve Obsidian (ameliyat bıçağı kadar keskin) - tahta ve çakmaktaşından orak (ama birkaç bin yıl boyunca unutuldu) - tarım yoktu ama yabani tahılları topluyorlardı - ok ve yay, özellikle kuş avlamak için minnacık ok başları

7 7

8 HS Sapiens dönemi 8 Mezolithic (orta taş) dönem: BC yeni aletler yapıldı - ezme ve öğütme aleti yemek tahıl öğütmek için boyanma güzelleşme için hayvan şekillerinde paletler. - dekorasyon için basit çanak çömlekler Neolithic dönem: BC (bundan sonra bronz çağı başlar) Köyler ~150 kişilikti: görev paylaşımı başladı. yeni icatlar yapıldı - ateşte kil pişirip çömlek yapımı - bira, fırın, maya - hayvanların evcilleştirilmesi ve tarım yerleşik düzene geçiş Mısır yaklaşık 2 bin kişi - Yukarı ve Aşağı krallık olmak üzere 2 yönetici

9 9

10 3200 ve sonrası 10 2 Krallık Güney Kralı: beyaz taç Kuzey Kralı: kırmızı taç ~3150 BC Güney kuzeyi alır: Unification. Narmer (Menes) 2 mısırın kralı olur Narmer Paleti : olayı anlatır, bilinen en eski tarihi belge. Narmer Paletindeki ilkler Hieroglifler Önemine göre büyüklük Ünvanların tanımı : sandalet taşıyıcı = başbakan, boğa = kral Sanatsal kurallar: insanlar ve hayvanlar bir çizgi üzerinde olmalı. kral düşmanını gürz ile ezmeli. Böylece ilk millet oluşuyor.

11 11

12 12

13 Sorular ve Yanıtlar 13 Hep merak edilen sorular Ölümden sonra hayat var mı? Evren nasıl başladı? Tanrı(lar) var mı? 3 büyükler Mythology Din Felsefe Mythology nin yanıt tarzı doğrudan değil dolambaçlı zaman belirtmeden (primordial) Dinin yanıt tarzı İnanç ile olaylar ve insanlar tarihseldir Felsefenin yanıt tarzı ispat ister bilim bilsek de bilmesek de soruların mantıklı yanıtları olmalıdır Eski Mısırda felsefe içerikli yazı bulunamamıştır

14 Cosmogony 14 Başlangıçta Kaos vardı. Özellikleri Şekilsizlik Karanlık Gizlilik Zamansız (primordial) su Sudan çiftler (erkek - kadın) halinde 8 tanrı çıktı Atum kendi kendini yarattı, sonra diğer tanrıları Hava ve Nem Yer ve Gök Osiris & Isis oğulları Horus - İnsanlığa medeniyeti öğretenler Nemphis & Seth isis: bütün isimleri bilen Kıskanç Seth Osirisi öldürür, 13 parçaya böler ve nile atar. İsis kocasının 12 parçasını bulur, balığın yediği cinsel organın yerine tahtadan yenisini yapar. *İlk diriltilen kişi Osiris olur. *Horus Seth i yener ama öldürmez. Kötülük hep bizimle olacaktır.

15 Eski Mısır Dili ve Yazısı 15 3 yazı tarzı Hieroglyphic : duvarlara kazınan kuş ördek vs olan Hieratic : rahiplerin kullandığı bir tür hızlı not alma şekli Demotic : halkın kullandığı yazı tarzı Hristıyanlık geldikten sonra Coptic (Kıpti) yunan harflerine 3-4 ek harf. Mısır yazısını okumak ~1822ye dek unutulmuş Okuyan Thomas young, fizikçi-doktor (polymath). Kral isimlerinin ovallere (kartuş) yazıldığını ve şekillerin bir harfe karşı geldiğini bulur. sesliler yazılmaz. kuş gagalarına doğru okunur d p t

16 Hieroglifler hakkında 16 3 kullanım yeri var. harf olarak : SFGDB anlamı güçlendirmek ve açıklamak için: kralın adından sonra kral resmi koymak gibi. o gerçekten resmedilen şeyi anlatmak için, o zaman altına düşey bir çizgi çekilir. j Peki ya rozetta taşı ve Champollion aynı yazı 2 dil ve 3 alfabe ile yazılmış. Young un başlangıç noktası. Coptic Eski mısırca ile hemen hemen aynı Champollion bu dili konuşabiliyor, Young un çıkardığı harfleri okuyarak kelimenin anlamına ulaşıyor.

17 Narmer dan sonrası 17 Mısır Tarihi bölümlere ayrılır Eski krallık ~500 yıl ilk ara dönem -başsızlık ~200 yıl Orta krallık ~350 yıl ikinci ara dönem -başsızlık ~200 yıl Yeni krallık ~500 yıl Nubya - Libya - Pers dönemi Ptolemy dönemi ve son ilk başkent: memphis (hekaptah egypta), kurucu Aha. ruhani başkent : Abydos. ilk krallar burada gömülüdür.

18 Eski Krallık sülale Narmer ile başlar, Aha krallar kuma gömülür mezar taşına isim yazılır serekh 2. sülale 200 yıl sürer 3. sülale Dzoser, imhotep 3. sülale Snefaru, keops sülale güneş tapınağı yaparlar. isimlerinde Ra var. 5. sülale piramit duvarların yazı yazılır. (unas) korunma ve öte dünyada kabul 6. sülale küçük önemsiz piramitler ama başbakanlar için büyük mastabalar. pepi 2 ile biter. 94 yıl tahtta kalmış.

19 mezarlar hakkında 19 Kuma gömmek iyi fikir değildi rüzgar ile kum uçar, çakallar ölü etini yer. Sonraki adım kumu kaz, taş tabanı bul, onu oy, ölüyü buraya göm. Sonraki adım Üstüne ölüye saygılarının sunulacağı bir odacık yap. Mastaba arapça dörtgen Dzoser için veziri Imhotep üst üste bir çok mastaba koydu. basamaklı piramit. Dünyadaki ilk taş bina : 2640 BC

20 20 Dünyanın ilk bina kompleksi tahta ve papirusten yapılanlar taklit ediliyor. Kapılar taş açılmmıyor. Kolonlar bir araya getirilmiş bitki gövdesi taklidi. Mimar : imhotep mezarı henüz bulunmadı

21 Heb - Set yılda bir yapılan festival. Firavun: koşu güreş okçuluk yapınca gençleşir. Dzoser koşarken

22 Piramitler hakkında 22 sneferu: BC piramit yaptıran: 3 tane ilk toprak üstü gömülme: - ilk kapalı geniş oda ilk mumyalanma tapınağı (mortuary temple) adını kartuşa yazan ilk kral mısırı uluslararası bir güç yaptı d e n e m e 1

23 sneferu burda gömülü deneme 2 & 3 23 Eğik piramit kuma yapılmış, kayıyor sedir ağaçları tutuyor: lübnana ticaret seferi yapmış duvarlar çatlak büyük piramit kadar açıyı deği Kırmızı piramit 2 km ötede, güneş vurunca kırmızı parlıyor

24 ve sonrası 24 Khufu - Keops 22 yıl hüküm sürmüş (Sneferu nun oğlu) büyük piramiti yaptırır. 9yy da kırılarak kapı açılmış Kefren inki sadece 7m kısa ve üzerinde biraz kireçtaşı kalmış keops unki ise ortaçağda cami minare yapımında kullanılmış Sphinx : kefren

25 keops gemisi 25 Taşa oyulmuş olarak 1955 de 1500 parça, tahtadan birleştirmesi 10 yıl sürmüş 50 metre boyunda lübnan sedirinden çivi yok, suda yapışıyor. direği yok, kürekleri yetersiz.

26 1. ara dönem ve orta krallık günde 70 kral. Kaos, Anarşi bütün mezarlar soyulmuş. yeni edebiyat tarzı ağıt: lamentations. Mısır işgal edilmiş Divine order değişmiş Çıkış : 2134 BC den itibaren orta krallık 11 ve 12 hanedanlar Intef ler ve Mantuhotep ler

27 modeller 27

28 kısa notlar 28 batıya göçmek, güneşin batışı, batılılar... Mısır, kemet, kemistry Şismanlık iyidir. Kellik iyidir. sakal iyidir. Ba ve Ka Nilometre Sneferu suları ikiye ayırtıyor. Kölelik yok. çünkü büyük kalabalığı kontrol edecek silah yok. su baskını sırasında insanların işi yok. ilginç zamanlar Amenhotep Akhenaten monoteism Tutankhamun Ramses dönemi israillerin çıkışı hitit savaşları Pers işgali foggara İskender ve yunan dönemi kleopatra Roma nın gelişi