ASKERÎ YARGITAY. Yılında. üncü. Askerî Yargıtay 100

Transkript

1 Askerî Yargıtay 100 üncü Yılında ASKERÎ YARGITAY Cumhuriyet Dönemi Öncesi Ülkemizde askerî suç kavramının doğuşu ve dolayısıyla askerî yargının tarihi, Osmanlı Devleti nin kuruluş yıllarına, düzenli ordunun kurulduğu Orhan Bey zamanına kadar uzanmaktadır. Fakat askerî mahkemelerin kuruluşu oldukça yenidir. Bu mahkemelerden verilen kararlara karşı yargı denetiminin kabulü ise çok daha yeni olup XX. yüzyıl başlarında mümkün olabilmiştir. Osmanlı Devleti nin kuruluş yıllarında, yargı hakkı padişaha aitti ve bu hakkı Divanıhümayunda bizzat kendisi kullanırdı. Fatih Sultan Mehmet ten sonra bu hakkın padişaha vekâleten veziriazamlar, daha sonra kadıasker-kazaskerler, kadılar, heyetler, meclisler ve divanlar tarafından kullanıldığı görülmektedir. Yeniçeri Ocağının bulunduğu dönemde Kanunname-i Yeniçeriyân gereğince suç işleyen ordu mensubu, yeniçeri ağasının başkanlığında toplanan Ağa Divanı nda yargılanıyordu. Bu teşkilat, Yeniçeri Ocağının kaldırılmasına kadar devam etmiştir. Bu tarihî gelişim içinde 1837 yılında kabul edilen ve ilk kez ceza yargılama usulünü getiren Kanunname-i Ceza-i Askerîye ile askerlerin görevlerinden dolayı işledikleri suçlara bakmak üzere Divanı Harbi ve Divanı Tecessüs olmak üzere iki çeşit mahkeme kurulmuştur. Bunlardan Divanı Tecessüs, bir nevi istinaf mahkemesi olarak görev yapmakta ve temyiz mahkemesine benzemekle beraber çağdaş anlamda bir yüksek mahkeme niteliği taşımamakta idi. Osmanlı İmparatorluğu nun son dönemlerinde başlatılan yenileşme hareketlerine paralel olarak askerî ceza alanında da bazı düzenlemeler yapılmış ve 1868 yılında Fransız Askerî Ceza Kanunu ndan alınan Askerî Ceza Kanunname-i Hümayunu (Askerî Ceza Kanunu) kabul edilmişse de bu Kanun, esasen temyiz yolunu öngörmediğinden bir temyiz mahkemesi de kurulmamış ve yeni bir düzenleme yapılması için İkinci Meşrutiyet in ilanını beklemek gerekmiştir. Nihayet Askerî Yargıtay; 6 Nisan 1914 (24 Mart 1330) tarihinde 233 sayılı Geçici Kanun la, Divan-ı Temyiz-i Askerî adıyla Divan-ı Harp lerden verilen hükümleri temyizen incelemek üzere kurulmuş ve Başkanlığına Ferik Mehmet Fuat (Korgeneral Fuat ALPKARTAL) getirilmiştir. Bu Kanun a göre Divan-ı Temyiz-i Askerî ; kolordu komutanlığı yapma yetkisine sahip bir korgeneralin başkanlığı altında, Temyiz Kurulu ve Temyiz Başsavcılığından teşekkül etmekteydi. 4

2 Temyiz Kurulu, dördü askerî ve üçü adli olmak üzere yedi üyeden oluşmaktaydı. Askerî üyeler, binbaşı ve daha üst rütbeli subay veya general / amiraller (Erkân ve Ümera-yi Askerîye) arasından; adli üyeler ise hukuk öğrenimi görmüş adli müşavir unvanına sahip askerî memurlar arasından Harbiye Nazırı, yani bugünkü Millî Savunma Bakanı tarafından seçilerek padişah tarafından atanmaktaydı. Kanun da bu üyelerin görevlerini yapmalarına engelleri çıktığında onlara vekâlet etmek üzere yeteri kadar adli ve askerî aza mülazımı atanması da öngörülmüştü. Mülazımların atanması da üyelerin atanması usulüne tabiydi. Temyiz Kurulu; en üst rütbeli, rütbelerin eşitliği hâlinde ise en kıdemli askerî üyenin başkanlığında, üyelerinin tamamının iştirakiyle toplanarak evrak üzerinden inceleme yapmakta ve salt çoğunlukla karar vermekteydi. Ancak denizciliği ilgilendiren evrak ve davaların incelenmesinde asker üyelerden ikisi Deniz Kuvvetleri mensubu olacaktı. Kanuna göre inceleme konusunun sırf denizciliğe ilişkin olması hâlinde, askerî üyelerin tamamının Deniz Kuvvetlerinden olması gerekmekteydi. Kurul kararları kesin olup bu kararlara karşı Başsavcılığa itiraz hakkı tanınmamıştı. 6 Eylül 1916 tarihli ve 809 sayılı Kanun la bu teşkilat genişletilmiş, tek olan Temyiz Kurulu iki daireye çıkarılmıştır. Bu Kanun la getirilen yenilikler şunlardır: 1. İncelemenin yargılama usulüne, ceza kanunları hükümlerinden veya kanun esaslarından birine aykırılığı ile sınırlı olması hâlinde dairelerin dört adli ve üç askerî üye ile toplanıp karar vermeleri öngörülmüştür. Buna karşılık incelemenin niteliği hakkında uyuşmazlık doğduğu takdirde dairelerin dört askerî, üç adli üyeden oluşacağı hüküm altına alınmıştır. 2. Deniz Kuvvetlerini ilgilendiren davalarda askerî üyelerden en az üçünün Deniz Kuvvetlerine mensup olması şartı getirilmiştir. 3. Adli müşavir unvanına sahip olan adli üyelerin en kıdemli olanına başmüşavir denilmiş ve bu unvan, askerî adli memur sınıfının en son rütbesi sayılmıştır. 4. Adli üyelerle yedeklerinin süresiz, askerî üyelerle bunların yedeklerinin iki yıl süreyle seçilmeleri öngörülmüştür. 5. Genel Kurul ihdas edilmiştir. 6. Üye seçilme yeterliği düzenlenmiştir. 7. Askerî Temyiz Mahkemesinin görevi, ilk kuruluş kanununda olduğu gibi yalnız temyiz incelemesi ile sınırlı tutulmamış; yargılamanın yenilenmesi, merci tayini (yetkili mahkemenin belirlenmesi) ve davanın nakline karar vermek de Yüksek Mahkemenin görevleri arasında sayılmıştır. Ayrıca karar düzeltme ve yazılı emirle ilgili hükümlere de yer verilmiştir. Cumhuriyet Dönemi Anadolu da Millî Hükûmetin kurulmasından sonra yeni bir temyiz mahkemesine gerek duyulması üzerine, 20 Mayıs 1922 tarihli ve 237 sayılı Kanun la Ankara da yeni bir Askerî Temyiz Mahkemesi kurulmuş, Başkanlığına Korgeneral Nihat ANILMIŞ getirilmiştir. 5

3 100 ÜNCÜ YILINDA ASKERÎ YARGITAY Bu Kanun a göre Temyiz Mahkemesi; ordu veya kolordu komutanlığı yapma yetkisine sahip bir generalin başkanlığında ikisi askerî, ikisi adli olmak üzere dört üyeden oluşmaktaydı. Üyelerin görevlerini yapmalarına engel çıkması hâlinde onlara vekâlet etmek üzere biri askerî, diğeri adli üye mülazımı (yedek üye) atanmıştı. Asker üyelerden birinin veya asker üye mülazımının Deniz Kuvvetleri mensubu olması gerekmekteydi. Başkan, üye ve yedeklerinin atamaları, Millî Savunma Bakanı nın inhası üzerine Bakanlar Kurulunca üç yıllık bir süre için yapılmaktaydı. Askerî üye olarak atanabilmek için fiilen kolordu veya tümen komutanlığı, askerî üye mülâzımlığı için de alay komutanlığı yapmış olmak şartı getirilmişti. Cumhuriyet in ilk yıllarında bu şekliyle faaliyet gösteren Divan-ı Temyiz-i Askerî, 22 Mayıs 1930 tarihinde kabul edilen 1631 sayılı Askerî Muhakeme Usûlü Kanunu nun 284 üncü maddesi ile kaldırılmış ve Askerî Temyiz Mahkemesi adıyla yeniden kurulmuştur. Kuruluşa ilişkin hükümlere, Kanun un 40 ıncı ve bunu takip eden maddelerinde yer verilmişti. Bu hükümlere göre Askerî Temyiz Mahkemesi, bir korgeneral veya daha üst rütbede bir generalin başkanlığında iki daireden teşekkül etmekteydi. Ayrıca aynı rütbelerde bir de ikinci başkan vardı. Başkan ve ikinci başkan, Bakanlar Kurulunca iki senelik bir süre için kararname ile atanmaktaydılar. Her dairede dört askerî, dört adli üye bulunmaktaydı. Ayrıca iki askerî, iki de adli üye mülazımı mevcuttu. Askerî üyelerle bunların yedekleri (askerî üye mülazımları), iki sene için kararname ile atanmaktaydılar. Askerî üyeler tuğgeneraller arasından, yedek üyeler (mülazımlar) ise albaylar arasından seçilmekteydi. Yedek üyelerin yarbay rütbesinde olması da mümkündü. Adli üyeler ise 40 yaşını doldurmuş en yüksek adli hâkimlerden, Temyiz Genel Kurulunun göstereceği üç aday arasından Millî Savunma Bakanı tarafından seçilerek kararname ile atanmaktaydılar. Genel Kurulca gösterilecek adayların rütbe büyüklüğü önemli olmayıp hâkimin görev yaptığı mahkemenin büyüklüğü önem taşımaktaydı. Temyiz Mahkemesi savcısı ise üyeler arasından Millî Savunma Bakanı tarafından seçilerek atanmaktaydı. Askerî Yargıtay bugünkü adına ve modern yapısına, 1961 Anayasası ile kavuşmuştur. Gerçekten de bu Anayasa, Askerî Yargıtayı diğer yüksek yargı organlarıyla birlikte yüksek mahkemelerden biri olarak düzenlemiştir. 6

4 Askerî Yargıtay, Anayasa nın 141 inci maddesi gereğince kabul edilen 24 Aralık 1962 tarihli ve 127 sayılı Kanun la çağın modern hukuk anlayışına uygun olan bir teşkilata kavuşturulmuştur. Bu Kanun a göre Askerî Yargıtay; bir Askerî Yargıtay başkanı, bir ikinci başkan, bir başsavcı, bir başsavcı başyardımcısı ve yeteri kadar başsavcı yardımcısıyla dört daireden ibaretti. Askerî Yargıtay üyeleri ile başsavcısı, hâkimlik niteliğine sahip 40 yaşını bitirmiş ve en az 10 yıl askerî hâkimlik veya askerî savcılık yapmış kimseler arasından, Askerî Yargıtay Genel Kurulunun üye tam sayısının salt çoğunluğu ile boş yerin üç misli olarak gösterdiği adaylar arasından Cumhurbaşkanı tarafından seçilmekteydi. Askerî Yargıtay başkanı ve daire başkanlarının ise Genel Kurul tarafından kendi üyeleri arasından gizli oyla ve dört yıl için üye tam sayısının üçte iki çoğunluğu ile, ilk iki seçimde bu çoğunluk sağlanamadığı takdirde salt çoğunlukla seçilecekleri hükme bağlanmıştı. Bu Kanun la Askerî Yargıtay üyelerinin tamamının ilk kez askerî hâkim sınıfından olması sağlanmıştı. 8 Temmuz 1972 tarihinde yürürlüğe giren 27 Haziran 1972 tarihli ve 1600 sayılı Kanun la Askerî Yargıtay teşkilatı yeniden düzenlenmiştir. Yargıtay ve Danıştay Kanunları esas alınarak yapılan bu düzenlemede en önemli değişiklik, Askerî Yargıtay başkanı ile daire başkanlarının Genel Kurulca seçileceklerine ilişkin hükümlerde yapılmıştır. Kanun un 12 nci maddesinde üyelerin seçimi yeni esaslara bağlanırken 13 üncü maddesinde de Askerî Yargıtay başkanı, başsavcısı, ikinci başkanı ve daire başkanlarının Askerî Yargıtay üyeleri arasından rütbe ve kıdem sırasına göre atanacakları ve boşalan yerlere en geç bir ay içinde atama yapılacağı hükme bağlanmıştır. Atamanın şekli ise 14 üncü maddede düzenlenmiştir. Bu madde hükmüne göre Askerî Yargıtay başkanı, başsavcısı, ikinci başkanı ve daire başkanları ile Askerî Yargıtay üyeliğine seçilen askerî hâkimlerin atanmaları, Genelkurmay Başkanı nın teklifi ve Millî Savunma Bakanı ve Başbakan ın müşterek kararnamesi ile Cumhurbaşkanı nın onayına sunulmakta ve kararname Resmî Gazete ile yayımlanmaktadır sayılı Askerî Yargıtay Kanunu nun Kuruluş başlığını taşıyan ikinci maddesi ile dairelerin kuruluşuna ilişkin beşinci maddesinde ve daha bir kısım maddelerde, Millî Güvenlik Konseyi tarafından çıkarılan tarihli ve 2563 sayılı Kanun la değişiklik yapılmıştır. Bu düzenlemeye göre Askerî Yargıtay; başkanlık, başsavcılık ve beş daire ile bu Kanun da gösterilen kurullar ve hizmet ünitelerinden oluşmakta, her dairede bir başkan ve yedi üye bulunmaktadır. Ancak iş hacmine göre Askerî Yargıtay Genel Kurulunun teklifi ve Genelkurmay Başkanlığının uygun görmesi üzerine, Millî Savunma Bakanlığınca daire sayısı altıya kadar yükseltilebileceği gibi dörde de indirilebilecektir. Ayrıca her dairede bulunması gereken üye sayısının yine iş hacmine göre aynı usulle beşe kadar indirilmesine imkân sağlanmıştır yılında Askerî Yargıtay Genel Kurulu, beş olan daire sayısının dörde indirilmesini, buna karşılık her dairede altı olan üye sayısının yediye yükseltilmesini yani üye bazında kanuni kadroya dönülmesini ilgili makamlara teklif etmiş, bu teklif de uygun bulunarak onaylanmış ve böylece bugünkü teşkilatımız gerçekleştirilmiştir. 7

5 100 ÜNCÜ YILINDA ASKERÎ YARGITAY Teşkilat ve Görevleri 1600 sayılı Askerî Yargıtay Kanunu na göre; bağımsız bir yüksek mahkeme olan Askerî Yargıtay başkanlık, başsavcılık ve dört daire ile bu Kanun da gösterilen kurullar ve hizmet ünitelerinden oluşmaktadır. Her dairede bir başkan ve yedi üye bulunur. Daireler bir başkan ve dört üyenin katılması ile toplanarak hüküm ve karar verirler. Kararlar oy çokluğu ile verilir. Diğer kurullar; Daireler Kurulu, Başkanlar Kurulu, Yüksek Disiplin Kurulu ve Genel Kuruldan ibarettir. Kanun da Askerî Yargıtayın genel olarak görev ve yetkileri; 1. Askerî mahkemelerden verilen ve kesin olmayan hüküm ve kararları son yargı yeri olarak inceleyip karara bağlamak, 2. Askerî yargıda kanun hükümlerinin ve hukuk kurallarının uygulanmasında birliği sağlamak, gerektiğinde kurulları arasında beliren içtihat uyuşmazlıklarını birleştirmek, 3. Askerî Yargıtay ve Askerî Yüksek İdare Mahkemesi başkanının, başsavcısının, Askerî Yargıtay ikinci başkanının, daire başkanları ve üyelerinin askerî yargıya tabi şahsi suçları ve askerî hâkimlerin görev suçları ile askerî yargıya tabi şahsi suçlarına ilişkin ceza davalarına ilk ve son yargı yeri olarak bakmak, 4. Askerî mahkemeler arasında çıkan yetki uyuşmazlıklarını çözmek, 5. Askerî yargıyı ve askerî hâkimleri ilgilendiren kanun tasarı ve taslakları hakkında Millî Savunma Bakanlığının istemi üzerine görüş bildirmek şeklinde belirtilmiştir. Kuruluş ve Onur Günü Askerî Yargıtayın kuruluş yıl dönümü, her yıl 6 Nisan da Onur Günü olarak kutlanmakta ve bu kapsamda her beş yılda bir uluslararası olmak üzere çeşitli sempozyumlar düzenlenmektedir. Uluslararası sempozyumlar; bugüne kadar yurt içinden öğretim üyeleri ve yargı mensupları ile Amerika Birleşik Devletleri, Almanya, Avusturya, Azerbaycan, Belçika, Bulgaristan, Çin, İngiltere, İspanya, İsveç, Hollanda, Kırgızistan, Letonya, Litvanya, Macaristan, Polonya, Romanya, Rusya Federasyonu, Tunus ve Yunanistan ın general ve üst subay düzeyindeki askerî yargı başkan ve temsilcileri ile merkezi Brüksel de bulunan Uluslararası Askerî Ceza ve Savaş Hukuku Derneği başkan, başsavcı ve üyeleri ile temsilcilerinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. 8

6 100 yıllık bir geçmişi olan Askerî Yargıtay, bugüne kadar gerek uluslararası düzeyde gerekse ulusal düzeyde, diğer yüksek mahkemeler ve üniversitelerle temas hâlinde olmuş; düzenlenen tüm bilimsel toplantılara oturum başkanı, konuşmacı veya temsilci göndererek katılmıştır. Askerî Yargıtayın 100 üncü kuruluş yıl dönümünün kutlanması kapsamında, Nisan 2014 tarihlerinde yapılan Askerî Yargıda Güncel Eğilimler konulu uluslararası sempozyum; açılış törenine Sayın Cumhurbaşkanı, TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı, Yüksek Mahkeme Başkanları, bazı Bakanlar, Kuvvet Komutanları, Jandarma Genel Komutanı ve üst düzey devlet protokolü, yüksek mahkeme üyeleri, askerî hâkimler ve hukukçular ile askerî yargısı olan Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Almanya, Kanada, Yunanistan, Azerbaycan, Brezilya, Polonya, Güney Kore, Çin Halk Cumhuriyeti ile Uluslararası Ceza ve Savaş Hukuku Derneği ve Uluslararası Askerî Hukuk Derneğinden temsilciler ile hukuk fakültelerinden öğretim üyeleri ve medya mensuplarının katılımı ile gerçekleştirilmiştir. Askerî Yargıtay varlığını sürdürdüğü müddetçe, Anayasa ve yasaların kendisine verdiği görevleri mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı güvenceleri altında, evrensel hukuk kurallarına bağlı kalarak Atatürkçü düşünce sisteminin yol göstericiliğinde, hukukun üstünlüğü, doğruluk, tarafsızlık ve hakka saygı duyguları içerisinde yerine getirmeye devam etme azim ve kararlılığındadır. 9