İÇİNDEKİLER. KAVRAMLAR 1 Coğrafi İşaret 1 Menşe Adı 1 Mahreç İşareti 1 COĞRAFİ İŞARETİN ÖNEMİ 1 COĞRAFİ İŞARET KORUMASININ SAĞLADIĞI HAKLAR 2

Transkript

1

2

3 İÇİNDEKİLER KAVRAMLAR 1 Coğrafi İşaret 1 Menşe Adı 1 Mahreç İşareti 1 COĞRAFİ İŞARETİN ÖNEMİ 1 COĞRAFİ İŞARET KORUMASININ SAĞLADIĞI HAKLAR 2 COĞRAFİ İŞARET OLARAK TESCİL EDİLEMEYECEK İŞARETLER 2 COĞRAFİ İŞARET TESCİL SÜRECİ 3 BAŞVURUNUN YAPILMASI 3 COĞRAFİ İŞARETLERİN DENETİMİ 6 COĞRAFİ İŞARETLER ÜZERİNDE TASARRUF İŞLEMLERİ 6 COĞRAFİ İŞARETLERİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ VE HAKKIN SONA ERMESİ 6 AVRUPA BİRLİĞİ NEZDİNDE COĞRAFİ İŞARET KORUMASI 7 ÖNEMLİ BİLGİLER 7

4

5 SUNUŞ Bu kitapçığın amacı; 27 Haziran 1995 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 555 Sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ye göre coğrafi işaret olabilecek işaretler için tescil başvurusunda bulunmak isteyenlere yol göstermektir. Başvurunun hazırlanması, başvurunun yapılması ve tescil işlemlerini açıklayan bu kitapçıkta yer alan bilgiler yeterli olmadığı takdirde Enstitümüzden doğrudan bilgi edinilmesi mümkündür.

6

7 1 KAVRAMLAR Coğrafi İşaret Coğrafi işaret, belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle kökenin bulunduğu bir yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş bir ürünü gösteren işaretlerdir. Coğrafi işaretler menşe adı ve mahreç işareti olarak ikiye ayrılır. Menşe Adı Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan, bölge veya istisnai durumlarda ülkeden kaynaklanan bir ürünün tüm veya esas nitelik ile özellikleri bu yöre, alan veya bölgeye özgü doğa ve beşeri unsurlardan kaynaklanması ve ilgili ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümüyle bu yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılması ürünün menşe adını belirtir. Menşe adları ait oldukları coğrafi bölgenin dışında üretilmezler. Çünkü ürün, niteliklerini ancak ait olduğu yöre içinde üretildiği takdirde kazanabilir. Menşe adına Finike portakalı ve Malatya kayısısı örnek gösterilebilir. Mahreç İşareti Coğrafi sınırları belirlenmiş bir yöre, alan veya bölgeden kaynaklanan bir ürünün belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibariyle bu yöre, alan veya bölge ile özdeşleşmiş olan ve üretimi, işlenmesi veya diğer işlemlerinden en az birinin belirlenmiş yöre, alan veya bölge sınırları içinde yapılan ürüne mahreç işareti denir. Mahreç işaretlerinin, ürünün özelliklerinden en az biri o yöreye ait olmakla birlikte, yöre dışında da üretilebilmesi söz konusudur. Mahreç işaretine Antep baklavası, Hereke ipek halısı örnek gösterilebilir. COĞRAFİ İŞARETİN ÖNEMİ Coğrafi işaret tescil başvurusu, coğrafi işarete konu olan ürünün üreticisi olan gerçek veya tüzel kişiler, tüketici dernekleri, konu ve coğrafi yöre ile ilgili kamu kuruluşları tarafından aşağıda belirtildiği şekilde yapılabilir. Coğrafi işaret tescili tek bir üreticinin haklarını değil, tescil belgesindeki şartlara uygun üretim yapan ve pazarlayanların tümünün haklarını korur. Coğrafi işaretlerin bu özelliği, coğrafi işaretlerin diğer sınai mülkiyet haklarından en temel farkını oluşturur. Çünkü coğrafi işaret yöresel, bölgesel ve ülkesel genelliğe sahip olup, sağladığı hak belli bir kişiye veya bazı kişilere bağlanamaz. Diğer yandan coğrafi işaretlerin denetim mekanizmasının varlığı diğer sınai mülkiyet haklarından farkını oluşturur. Coğrafi işaretin amacı, coğrafi işarete konu olan ürünün üretimi, kaynağı gibi bir takım genel niteliklerine bağlı olarak yerel özelliklerden ötürü belli bir üne kavuşmuş ürünlerin korunmasını sağlamaktır. Örneğin leblebi için Çorum leblebisi ibaresi, halı için Kars el halısı ibaresi, kaymak için Afyon kaymağı ibaresi belirli bir kalitenin işareti olarak ortaya çıkmaktadır. Tüketiciler söz konusu yöre adıyla satılan ürünleri o yöre adına duydukları güven nedeniyle, diğer yerlerde üretilenlere tercih edebilirler. Bu nedenle bir ürün için belirli bir kalite ve aitlik

8 2 işareti haline gelmiş yer adlarının coğrafi işaret olarak koruma altına alınmasında o yöre halkının menfaatlerinin korunması açısından büyük fayda vardır. Coğrafi işaretler, ayrıca, ürüne pazarlama gücü katar ve ürünün gerçek üreticilerini koruyan kolektif bir hak olduğundan kırsal kalkınmaya aracılık eder ve ülke ekonomisine katkı sağlar. Coğrafi işaret korumasının amaç ve faydalarından biri de, coğrafi işaret ibarelerinin gerekli özelliklere haiz olmayan sahte ürünler üzerinde kullanılmasının önüne geçilerek, tüketicinin yanıltılmasına engel olunması ve coğrafi işaretli ürünün ününden faydalanılmaması dolayısıyla tüketicinin korunmasına yardımcı olmaktır. COĞRAFİ İŞARET KORUMASININ SAĞLADIĞI HAKLAR Coğrafi işaret tescili almış ürünün üretimini veya pazarlamasını tescil belgesinde düzenlenen şartlara uygun olarak herkes yapabilir. Yani tek bir üreticiyi değil, tescil belgesinde belirtilen şartlarda üretim yapanların veya satışa sunanların tümünü korur. Başvuru sahibinin rolü ise coğrafi işaretin tescil işlemlerini yürütmek, denetim işlemlerinde görev almaktır. Yani coğrafi işaret tescilinin ürüne katma değer sağlamasında başvuru sahibi temel rol almakta olup tescil, başvuru sahibine inhisari hak sağlamaz. Tescilli adın ününden herhangi bir biçimde yarar sağlayacak kullanımlar veya tescil kapsamındaki ürünleri andıran ya da çağrıştırabilen ürünlerle ilgili olarak tescilli adın dolaylı veya dolaysız olarak ticari kullanımı hak sahibinin talebi üzerine mahkeme tarafından önlenir. Sözcük olarak gerçek coğrafi yeri ifade etmekle birlikte halkta haksız biçimde ürünün başka yer kaynaklı olduğu izlenimini bırakan kullanımı veya korunan adın tercümesinin kullanımı veya 'stilinde' 'tarzında' 'tipinde' 'türünde' 'yöntemiyle' 'orada üretildiği biçimde' veya benzeri diğer açıklama veya terimlerle birlikte kullanımı hak sahibinin talebi üzerine mahkeme tarafından önlenir. Ürünün iç veya dış ambalajında, tanıtım ve reklamında veya ürünle ilgili herhangi bir yazılı belgede doğal, esas nitelik ve özellikleri ile menşei konusunda yanlış veya yanıltıcı herhangi bir açıklama veya belirtiye yer verilmesi hak sahibinin talebi üzerine mahkeme tarafından önlenir. Ürünün kaynağı konusunda halkı yanıltabilecek biçimde ambalajlanması veya yanılgı yaratabilecek herhangi bir şekilde sunulması denetime ve yaptırıma tabidir. COĞRAFİ İŞARET OLARAK TESCİL EDİLEMEYECEK İŞARETLER Aşağıda sayılanlar coğrafi işaret olarak tescil edilemez: Coğrafi işaret tanımına uymayan adlar ve işaretler, Ürünün öz adı olmuş adlar ve işaretler, Ürünün gerçek kaynağı konusunda halkı yanıltabilecek olan bitki türleri ve çeşitleri, hayvan soyları veya benzer adlar, Kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı işaretler,

9 3 Paris Sözleşmesi ve Dünya Ticaret Örgütü'nü kuran anlaşmaya üye ülkelerde korunmayan veya koruması sona ermiş veya kullanılmayan adlar ve işaretler. COĞRAFİ İŞARET TESCİL SÜRECİ Tescil başvurusu yapılan coğrafi işaretlere ait bilgiler Enstitü tarafından değerlendirilir. İhtiyaç duyulduğu takdirde, konuda uzman bir veya birkaç kurum veya kuruluştan görüş alınır. 555 sayılı KHK da belirtilen koşulları taşıyan coğrafi işaret başvuruları Resmi Gazete de yayımlanır. Menşe adları için Resmi Gazete de ilan edilmesinin yanında coğrafi işaretin üretim alanını kapsayan ilde yayımlanan bir yerel gazetede yayımlanır. Mahreç işaretleri içinse Resmi Gazete ve yerel gazete ilanına ek olarak başvurunun Resmî Gazete de ilan edildiğine ilişkin bilgi ilanı, yurt çapında dağıtımı olan en yüksek tirajlı günlük iki gazeteden birinde ilan yoluyla yayımlanır. Yapılan ilana Resmi Gazete de ilan tarihten itibaren altı ay içinde itiraza ilişkin ücret ödenmek şartıyla itiraz edilebilir. İtirazlar gerekçeleriyle birlikte bu konuda uzman bir ya da birkaç kurum veya kuruluşa gönderilir. Gelen görüşler doğrultusunda başvurunun tesciline karar verilebilir, başvuru değişikliğe uğrayabilir ya da reddedilebilir. Başvuru reddedilirse veya değişikliğe uğrarsa bu durum Resmi Gazete de ilan edilir. Tescil yayın tarihi itibari ile kesinlik kazanır. Başvurunun Enstitü tarafından incelenmesi ve itirazların değerlendirilmesi sonucu tescili uygun bulunan başvuru Resmi Gazete de yayımlandıktan sonra kesinlik kazanır ve Sicile kaydedilir. BAŞVURUNUN YAPILMASI Coğrafi işaret başvurusu yapılırken aşağıdaki belgelerin Enstitüye verilmesi gerekir: 1) Enstitü internet sitesinde işlem formları arasında yer alan C101 numaralı Coğrafi İşaret Tescili Başvuru Formu bilgisayar ortamında eksiksiz olarak doldurulmalıdır. Coğrafi işaretin adı, coğrafi alanın ismi yer almaksızın sadece ürünün adı yazılmalıdır. Örneğin Malatya Kayısısı için yapılan coğrafi işaret başvurusunda ürünün adı kayısı dır. Başvuruya menşe adı veya mahreç işareti tanımlarından hangisi uygun ise yazılmalıdır. Bu seçeneğe ait destekleyici bilgi ve belgelerin de ek olarak sunulması gerekir. Ürünün nitelikleri göz önünde bulundurularak markalama, etiketleme veya işaretleme kullanım biçimlerinden sadece biri belirtilmeli ve bu biçimlere ait bilgilere ve örneklere yer verilmelidir. Tescili talep edilen coğrafi işaretin standart karakterlerde yazılmış bir kelime unsurundan ibaret olmaması ya da kelime unsurunun yanı sıra şekli unsur da içermesi veya kullanım şekli olarak etiketleme usulünün seçilmesi hallerinde, ilgili

10 4 coğrafi işaret ya da etiket örneğinin 7x7 cm boyutlarında hazırlanarak başvuru ekinde sunulması gerekir. Ürünün üretildiği ve ürünün bağının olduğu coğrafi alan ayrıntılı olarak açıklanmalıdır. Bu bilgiler, gerekiyorsa, harita ile gösterilmelidir. Ürünün üretim metodunda ürünün fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik ve benzeri ilgili özelliklerini açıklayıcı teknik bilgiler bulunmalıdır. Tescile konu edilen ürünü diğer yörelerde üretilen benzer ürünlerden ayıran özellikler; üretim alanına ait iklim, toprak ve beşeri faktör özelliklerinin ürün üzerindeki ayırt edici etkileri tüm ayrıntılarıyla bu kısma yazılmalıdır. Bu amaçla daha önce ürünle ilgili yapılmış bilimsel çalışmaların eklenmesi veya böyle bir çalışma yoksa uzman kuruluşlar (Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, üniversite, araştırma kuruluşları vb.) ile yapılacak bir çalışmayla başvurunun şekillendirilmesi gerekir. Tescil başvurusunda bulunulan ürünlerin ayırt edici özelliğin tespitinde, aynı çeşidin farklı yerlerde yetiştirilmesi halinde kaynaklandığı coğrafyadan bir farklılık kazanıp kazanmadığının tespiti için biyokimyasal analizlerin yıl tekrarlı olarak yapılıp değerlendirilmesi gereklidir. Ürüne ait genel üretim metotlarından ziyade, tescile konu varsa ürünün yöreye özgü özellikler taşıyan üretim metodu, üretimde kullanılan özel araçlar ve özellikleri tüm detaylarıyla açıklanmalıdır. Mahreç işaretine konu ürünün en az bir özelliği belirtilen coğrafi alanda gerçekleştirilmesi kaydıyla, ürünün diğer yerlerde de üretilmesi mümkündür. Ürünün hangi özelliklerinin yukarıda belirtilen üretim alanı içinde gerçekleştirilmesi gerektiği açıkça ifade edilmelidir. Coğrafi işaret tescil başvurusunda bulunan, ürünün üretimi, işlenmesi veya ilgili diğer işlemleri hakkında yeterliğe sahip, yasal kuruluş biçimine bakılmaksızın herhangi bir dernek, birlik ve ya benzeri örgütten oluşan tarafsız bir denetim komisyonu oluşturmakla yükümlüdür. 2) Başvuru ücretinin ödendiğini gösterir bilgi Enstitüye ibraz edilmelidir. 3) Tescili istenilen menşe adı veya mahreç işaretine ait 15 adet örnek (8x8 cm) 4) Alanında uzman kuruluşların görüşlerinin aşağıdaki unsurları da içerecek şekilde başvuru formu ekinde sunulması gerekir: Coğrafi işaret tesciline konu ürünün fiziksel, kimyasal ve benzeri ayırt edici özellikleri ile üretim tekniğinin açıklaması.

11 5 Ürün ile ürünün üretiminin yapılacağı coğrafi alanın bağlantısı, bu bağlantının niteliği ve vazgeçilmezliği, ürünün söz konusu alandan aldığı özelliklerin açıklaması. 5) Ürünün coğrafi işaret tanımına uyduğunu belgele yen dokümanların form ekinde bulunması gerekir. (Gazete, makale, araştırma yazıları vb.) 6) Vekil ile başvurulacaksa vekaletname ibraz edilmelidir. Coğrafi İşaret Başvurusu Şekli İnceleme Eksiklik Bildirimi Enstitü İncelemesi Eksiklik Tamamlandı (3 Ay) Eksiklik Tamamlanmadı Uzman Kuruluşa Görüş Sorma (Gerekirse) RED Enstitü İncelemesi RED Yayın İtiraz Yoksa Tescil İtiraz Varsa Başvuru Sahibine Bildirim İtiraza Karşı Görüş (1 Ay) Yayın Başvuruda Değişiklik Yok Başvuruda Değişiklik Var Uzman Kuruluşa Görüş Sorma (Zorunlu) Enstitü İncelemesi RED

12 6 COĞRAFİ İŞARETLERİN DENETİMİ Coğrafi işaret başvurularının en önemli kısımlarından biri de denetim bölümüdür. Denetimin nasıl yapılacağı ve ürünün hangi özelliklerinin kontrol edileceği ile denetim dönemleri (üretim, pazarlama, saklama, ambalajlama aşamaları gibi) ve denetleme kriterleri konusunda açıklayıcı bilgilerin başvuru formunda yer alması gerekir. Başvuru formunun denetim kısmında coğrafi işareti tescil başvurusu yapan kişinin oluşturduğu denetim komisyonu tarafından ürünün üretimi, tescilli menşe adı veya mahreç işaretinin kullanım biçimi, ürün üzerinde belirtilmesi veya etiketleme şekillerini ayrıntılı olarak denetler. Komisyon üretim durumlarını sürekli kontrol edecektir. Denetim işlemi için konu ile ilgili uzman ve tarafsız kurum veya kuruluşlarla işbirliği yapılabilir. Denetim komisyonu tescil başvurusunda taahhütnameleri bulunan alanında uzman tarafsız kurum veya kuruluşlarından oluşmalıdır. Taahhütnamede 555 sayılı KHK hükümlerine uygun olarak yerine getirileceğine ilişkin resmi onaylı olan ve kişi adı belirtilmeyen internet adresinde belirtilen örneğe uygun taahhütnamelerin başvuru formuna eklenmesi gerekir. Denetim komisyonu, görevini tam olarak yerine getirmek için yeterli personel, donanım ve diğer olanaklara sahip olarak denetimi etkin bir şekilde yapmalıdır. Denetim komisyonu, üretim aşamalarının yanı sıra şikâyet halinde de denetim yapabilir. Coğrafi işaretlerden tarım ve gıda ürünlerine ilişkin piyasa denetimi 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu gereğince tarım ve gıda ile ilgili coğrafi işaretlerin kullanımının tescilde belirtilen özelliklere uygunluğunu Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Coğrafi işaretin kullanımına ilişkin denetim raporları her 10 yılda bir Enstitü' ye ibraz edilir. Enstitüye ibraz edilen denetim işlemlerinin yeterince ve gereği gibi yerine getirilmemesi halinde coğrafi işaret tescilinin hükümsüzlüğü mahkemeden talep edilir. COĞRAFİ İŞARETLER ÜZERİNDE TASARRUF İŞLEMLERİ Coğrafi işaret lisans, devir, intikal, haciz ve benzeri hukuki işlemlere konu olmaz ve teminat olarak gösterilmez. COĞRAFİ İŞARETLERİN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ VE HAKKIN SONA ERMESİ Coğrafi işaret tescili belirli bir süre için yapılmaz. Koruma süresi olmadığından marka korumasındaki gibi koruma süresinin yenilenmesi de yoktur. Tescil her ne kadar süre sınırlaması olmadan yapılsa da bazı durumlarda koruma sona erebilir. Sona erme, coğrafi işaretin hükümsüzlüğüne mahkeme tarafından karar verilmesi ile mümkündür. Mahkeme karar verirken sınırlı nedenlere dayanabilir. Coğrafi işaret, menşe adı, mahreç işareti tanımına uymayan işaretler, başvuru hakkına sahip olmayanlar tarafından tescil ettirilmiş coğrafi işaretler veya başvuru şartlarına uygun olmayan coğrafi işaretlerin tescili halinde

13 7 hükümsüzlüğü herkes tarafından ileri sürülebilir. Ayrıca denetim işlemlerinin yeterince yapılmaması halinde de coğrafi işaretin hükümsüzlüğüne karar verilebilir. AVRUPA BİRLİĞİ NEZDİNDE COĞRAFİ İŞARET KORUMASI Avrupa Birliği nde coğrafi işaret koruması, menşe adı ve mahreç işareti korumasını konu alan coğrafi işaret tescilinin temeli 1992 tarih ve 2081/92 sayılı Tüzüğe dayanmaktadır. Bu Tüzük yerini 20 Mart 2006 tarihinde 510/2006 sayılı Tüzüğe ve bu Tüzük de yerini 1151/2012 sayılı 21 Kasım 2012 tarihli Tüzüğe bırakmıştır. 1151/2012 sayılı Tüzük uyarınca coğrafi işaret koruması elde etmek isteyen kişiler, öncelikle kendi ülkelerindeki ulusal otoritelere başvuruda bulunmak zorundadırlar. Ulusal mevzuata göre tescilli coğrafi işaretlerin Avrupa Birliği nezdinde tescili için AB Komisyonuna başvurulabilir. ÖNEMLİ BİLGİLER Coğrafi işaret işlem formlarına Coğrafi işaret işlem ücretlerine Ücretler için ödeme yapabileceğiniz banka hesaplarına Başvuru aşamasındaki coğrafi işaretlere Tescilli coğrafi işaretlere AB Komisyonu nezdinde yapılacak başvurulara ilişkin genel bilgilere AB Komisyonuna iletilen coğrafi işaret başvurularına ait listeye 24mY3t9dJQPflg3xbL2YphGT4k6zdWn34! adreslerinden ulaşabilirsiniz.

14 8