Levend Özgür Gülşah Özgür Utku Erşan Gülcan Erşan

Transkript

1 AKILLI sınıf. Levend Özgür Gülşah Özgür Utku Erşan Gülcan Erşan AFG Matbaa Yayıncılık Kağ. İnş. Ltd. Şti. Buca OSB, BEGOS 2. Bölge 3/20 Sk. No: 17 Buca-İZMİR Tel: Faks:

2 Bu kitabın tüm hakları AFG Matbaa Yay. Kağ. İnş. Teks. Paz. İm. San. ve Tic. Ltd. Şti. aittir. Yayınevimizin yazılı izni alınmadan, kitabın içeriği veya tekniği kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz. Hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz, yayımlanamaz. Baskı Yeri ve Tarihi AFG Matbaa Buca OSB, BEGOS 2. Bölge 3/20 Sk. No: 17 Buca-İZMİR Tel: Eylül

3 İÇİNDEKİLER 1. ÜNİTE Vücudumuzdaki Sistemler Sindirim Sistemi...5 Değerlendirme Boşaltım Sistemi...17 İç Salgı Bezleri...31 Duyu Organlarımız...33 Göz...35 İşi Nasıl Hesaplarız?...68 Enerji...69 Kinetik Enerji...69 Çekim Potansiyel Enerjisi...71 Esneklik Potansiyel Enerjisi...72 Enerji Dönüşümü...73 Sürtünme Kuvveti...74 Değerlendirme Kulak...40 Deri...44 Burun...47 Nasıl Tat Alırız?...49 Değerlendirme ÜNİTE Maddenin Yapısı Ve Özellikleri Democritos (Demokritos) John Dalton (Con Dalton) John Joseph Thomson 2. ÜNİTE Kuvvet ve Enerji...55 Ağırlık Bir Kuvvettir...55 Kütle...55 Ağırlık Değişimi...56 Kütle ve Ağırlığın Karşılaştırılması...58 Katı Basıncı...59 Katı Basıncının Ağırlıkla İlişkisi...59 Katı Basıncın Temas Yüzeyi İle İlişkisi...60 Basıncın Günlük Hayatta Kullanımı...61 Sıvı Basınç...62 Sıvı Basınç Nelere Bağlı...62 Sıvıların Basıncı İletmesi...64 Gaz Basıncı...65 Açık Hava Basıncı...65 Fiziksel Anlamda İş...67 (Con Josef Tamsın) Ernest Rutherford (Örnist Radırford) Niels Henrik David Bohr (Nils Henrik Davıt Bor)...79 Modern Atom Teorisi...80 Atomların Elektron Dağılımı...81 Dublet ve Oklet Kuralları...83 Çözünme Hızına Etki Eden Faktörler Sıcaklık Tanecik Büyüklüğü Karıştırma Madde Miktarı...97 Karışımların Ayrılma Yolları Evsel Atıklar ve Geri Dönüşüm Kimya Endüstrisi Metal Endüstrisi

4 2. Petrokimya Endüstrisi Gübre Endüstrisi Temizlik Maddeleri Endüstrisi İlaç Endüstrisi Boya Endüstrisi Plastik Endüstrisi Tekstil Endüstrisi Değerlendirme Arttırılırsa Elektrik Akımının Oluşması Yüklerin Yolculuğu Elektrik Akımının Yönü Akım Şiddetinin Ölçülmesi Gerilim Gerilimin Ölçülmesi Gerilim Akım İlişkisi Elektrik Enerjisini Isı Enerjisine 4. ÜNİTE Aynalar Düz Ayna Çukur Ayna Tümsek Ayna Işığın Soğurulması Beyaz Işık Cisimlerin Renkli Görünmesi Güneş Enerjisinin Kullanım Alanları Güneş Enerjisi Kullanım Alanları Değerlendirme Çevirme Elektrik Sigortası Elekro Mıknatısların Kullanıldığı Sigortalar Isı ile Çalışan Sigortalar Elektrik Enerjisinin Işık Enerjisine Dönüşümü Elektrik Enerjisinin Hareket Enerjisine Dönüşmesi Hareket Enerjisinin Elektrik Enerjisine Dönüşmesi Elektrik Enerjisinin Bilinçli ve 5. ÜNİTE Ekosistemler Tasarruflu Kullanımı Değerlendirme Biyo - Çeşitlilik Çevre Kirliliği Değerlendirme ÜNİTE Gök Cisimleri a) Sıcaklıklarına Göre Yıldızlar ÜNİTE Elektrik Enerjisi Seri Bağlama Devrede Ampül Sayısı Arttırılırsa Paralel Bağlama b) Büyüklüklerine Göre Yıldızlar Takım Yıldızları Güneş Sistemi Uzay Araştırmaları Değerlendirme Paralel Bağlamada Ampül Sayısı 4

5 1. ÜNİTE VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER 1. Sindirim Sistemi Büyük moleküllü besinlerin yapıtaşlarına kadar küçük moleküllerine ayrıştırılarak hücre zarından geçebilecek hale gelmesine s_nd_ri_ denir. Sindirim 1. Fi_ik_e_ Sindirim - Besinler f_z_k_e_ yollar ile küçük pa_ç_la_a ayrılır. - Besinlerin yapısı d_ğ_şm_z - Dişler, dil, kaslar ile gerçekleşir. - Kimyasal sindirimin daha h_zl_ gelişmesini sağlar. - Ç_ğn_m_, ezme, p_r_a_a_a, bulamaç haline getirme, ufalama vb. şeklinde olur. 2. K_my_s_l Sindirim - Besinlerin; e_z_m adı verilen moleküller ile kendilerini oluşturan y_pı_a_lar_n_ ayrılması olayıdır. - Kimyasal yollarla gerçekleşir. - Ağız, m_de ve ince bağırsakta gerçekleşir. Sindirim Kanalı Ağız Yutak Yemek borusu Mide Oniki parmak bağırsağı Bağırsaklar Anüs Sindirim Emilim 5

6 Sindirim sistemimizi oluşturan yapı ve organlar model üzerinde gösterilmiştir. Karaciğer ve pankreas sindirime yardımcı organlardır. a a_ı_ y_t_k b ç k_r_c_ğ_r _e_e_ b_r_s_ c m_d_ d e _a_k_e_s _n_e b_ğ_rs_k f g k_l_n _ağ_r_ak a_ü_ h 6

7 Sindirimin Hikâyesi Besinler, d_ş_er ile parçalanır. T r_k ile yumuşatılır. E_z_m r ile kimyasal sindirim gerçekleşir. (Karbonhidrat) D_l; ve kaslar besinleri yemek borusuna gönderir. Y_t_k; ağız ile yemek borusu arasında geçiş görevi üstlenir. Sindirim gerçekleşmez Besinlerin yemek borusuna geçişini kontrol eder Ye_e_ b u_u; yutak ile mide arasında köprü görevi görür. Sindirim gerçekleşmez M_de; Torba şeklinde, besinlerin bul_m_ç haline geldiği organdır. Kasları kasılıp gevşeyerek m_ka_ik sindirim gerçekleşir. Mide içerisinde, enzimler ile besinlerin kimyasal sindiriminde gerçekleşir. (Proteinler) S_fr_; yardımıyla yağların m_k_n_k sindirimi gerçekleşir. (Yağlar) Pa r_a z s_y_ yardımıyla besinlerin k_m_a_al sindirimi gerçekleşir. (Karbonhidrat, protein, yağ) İ_c_ ba_ı_sa_ ; Sindirilmiş besinlerin kana geçişi gerçekleşir. _a_ı_ b_ğ_r_a_ ; Su mineral ve vitaminlerin emilimi gerçekleşir. Yararlı bakteriler B ve K vitamini üretir. Artık maddeler anüse iletilir. A_ü_ ; Besinlerin atıkları (posa) dışarı atılır. 7

8 1 Organlar Ağız Mide İnce Bağırsak Besinler Karbonhidrat Protein Yağ Yukarıdaki tabloyu, besinler ve bu besinlerin kimyasal sindirimlerinin gerçekleştiği organları ile tamamlayınız. Fiziksel sindirimin gerçekleştiği organlar Kimyasal sindirimin gerçekleştiği organlar Kimyasal sindirim enzim ile gerçekleşir. NOTLARIM 8

9 Sindirime yardımcı organlar; Sindirime yardımcı olan 2 organ bulunur. Bunlar k_r i_er ve pankreastır. Karaciğer: Pankreas NOTLARIM 9

10 Besin Maddeleri K_rb_n_i_ra_ Y_ğ Protein Vi_a_in_e_ Su Madensel Tuz Karbonhidratlar; E_e i verici besinlerdir. Yapı taşları glikozlardır. Karbonhidratları bulunduran besinler; Proteinler: Y_p_c_ ve onarıcı besinlerdir. Yapı taşları aminoasitlerdir. Proteinleri bulunduran besinler; Yağlar: Vücutta depo edilirler K_r_o_h_d_a_la_da_ sonra e_e_j_ verici olarak kullanılırlar. Gliserol ve yağ asidi yapıtaşlarıdır. İhtiyaç halinde kullanılırlar. Hücrelerin yapısına katılırlar. Yağ bulunduran besinler, 10

11 Düzenleyici Besin Maddeleri Vitaminler Su Madensel Tuz Vitamin mineral ve suyun yapı taşı yoktur. Vitamin, mineral ve su yun sindirimi olmaz. Besin Maddelerinin Vücutta Kullanım Sırası: Karbonhidratlar Yağ Proteinler Besin Maddelerinin Sahip Olduğu Enerji Sırası: Yağ Protein Karbonhidrat NOTLARIM 11

12 2 Aşağıda sindirim sistemi yapı ve organları ile bu yerlerde gerçekleşen olaylar eşleştirmesinde Adem 5 eşleştirmeyi doğru yapmıştır. Buna göre Ali hangi iki eşleştirmeyi yer değiştirir ise Adem'in yaptığı tüm eşleştirmeler doğru olur. Ağız Yutak Yemek Borusu Mide İnce bağırsak Kalın Bağırsak Anüs Yutma Besin iletimi Fiziksel ve kimyasal sindirim Fiziksel ve kimyasal sindirim Emilim ve iletim Emilim, Fiziksel ve kimyasal sindirim Atık maddelerin atılması 3 Ceylin ve Ayça kardeşler okullarında yapılan bir dramada ellerinde taşıdıkları kartona sindirim sistemine yardımcı organların adlarını yazacaklar. Buna göre, aşağıdaki görsellere uygun organları yazınız. Ceylin Ayça 12

13 Sindirim Sistemi Rahatsızlıkları A_ız Diş çürümesi Tükürük bezleri iltihabı _em_k Borusu Yemek borusu iltihabı Yemek borusu kanseri Ülser M_d_ Gastrit Reflü Mide kanaması Hemoroid Kolon k_ns_r_ İnce ve Kalın Bağırsak Kolera Tifo İshal Dizanteri P_n_r_a_ Pankreas kanseri Pankreas iltihaplanması Hepatit _a_a_iğ_r Siroz Karaciğer kisti 13

14 2 Sigara ve Alkolun vücudumuzda oluşturacağı zararları yazalım. 3 Sindirim sistemimizin sağlığını korumak için yapılması gerekenleri uygun kutucukları işaretleyelim. Lifli besinler tüketmeliyiz. Düzenli spor yapmalıyız. Yemeklerden önce ve sonra bolca su içmeliyiz. Sigara ve alkolden uzak durmalıyız. Aşırı tuzlu ve baharatlı yiyeceklerden uzak durmalıyız. Yemek sonralarında kahve ve kola içmeliyiz. Yemeklere salata ile başlamalıyız. Besinlerin sindirimini kolaylaştırmak için lokmalarımızı bolca çiğnemeliyiz. Sigara içilen ortamlarda bulunmalıyız. Çok sıcak ve çok soğuk besinleri tüketmemeliyiz. Dengeli ve düzenli beslenmeliyiz. 14

15 4 Aşağıda verilen yapının özelliklerini vererek çalışma prensibini açıklayınız. 5 Aşağıdaki verilen tanım ve terimleri uygun şekilde eşletiriniz. a. Besin artıklarının vücuttan dışarı atıldığı organ 1. Ağız b. Safranın üretildiği organ 2. Enzim c. Besinlerin kimyasal sindiriminin başladığı organ 3. Mide d. Kimyasal sindirimin gerçekleşmesini sağlayan birim 4. Anüs e. Sindirilmiş besinlerin emiliminin gerçekleştiği yapı 5. Pankreas f. Proteinlerin kimyasal sindiriminin başladığı organ 6. Villus g. Karaciğer dışında sindirime yardımcı diğer organ 7. Karaciğer 15

16 DEĞERLENDİRME 1 1 Protein Yağ 4 I. Ağız II. Mide III. Yutak IV. İnce Bağırsak V. Anüs Karbonhidrat Yukarıda gösterilen şemada sindirimin gerçekleştiği organlar gösterilmiştir. Buna göre taralı alana hangi organ yazılmalıdır? A) İnce Bağırsak Yukarıdaki sindirimin sistemi organlarından mekanik sindirimin gerçekleştiği organlar çıkarılırsa geride hangileri kalır? A) I-II ve IV B) II ve V C) I-II ve III D) IIve V B) Mide C) Ağız D) Yutak 2 Aşağıdakilerden hangisi sindirim sistemi hastalığı değildir? A) Ülser B) Reflü C) Guatr D) Gastrit 5 Aşağıdakilerden hangisi fiziksel ve kimyasal sindirim için ortak bir özelliktir? A) Enzim kullanılması B) Besinlerin küçük parçalara ayrılması C) Kasların kullanılması 3 Karaciğeri yeterli olarak görevini yapamayan Ahmet aşağıdaki hangi besinin sindiriminde sorun yaşar? D) Besinlerin hücrelerden geçebilecek hale gelmesi A) Karpuz B) Zeytin yağı C) Tavuk D) Şeker 16

17 2. Boşaltım Sistemi Boşaltım; Vücudumuza yararı olmayan atıkların vücuttan uzaklaştırılması olayına denir. 6 Aşağıdaki şekillerde boşaltım sistemi organlarının bölümlerini gösteriniz

18 Böbreğin iç kesiti Nefron Nefron; Böbreğin süzme birimidir. Süzelme olayıyla nefronlara geçen yararlı maddeler, kılcal damarlar ile emilir. Dolaşım sistemine tekrar verilir. Bu olaya g_r_ e_i_i_ denir. 7 Vücudumuzda idrarın uzaklaştırılması ile verilen karışık cümleleri oluşum sırasına göre sıralayınız. 1. Kan böbrek atardamarı ile böbreklere gelir. 2. İdrar üreter ile taşınır ve mesanede toplanır. 3. Nefronlara gelen kan süzülür. 4. İdrar üretra ile dışarı atılır. 5. Temizlenen kan böbrek toplar damarı ile böbrekten çıkar. 6. Süzülme sonunda su, tuz ve üre birlikte idrarı oluşturur

19 Çeşitli m_t_bo_i_ o_ay_a_ sonucunda oluşan ve kullanılmayan maddelere atık maddeler denir. 8 Atık maddeleri vücudumuzdan uzaklaştıran organlar nelerdir. Görevleri ile birlikte yazınız

20 9 Vücudumuzda oluşan atık maddleler ve bazı maddeleri uzaklaştıran organlar ile ilgili aşağıdaki tabloyu doldurunuz. Organlar Böbrekler Atık maddeler Su Karbondioksit İdrar Üre Kalın bağırsak Deri 10 Aşağıdaki verilen olaylar sonucunda atılan atıkları yazınız. Terleme... Solunum... İdrar... Dışkı... 20

21 Besinler ile gereğinden fazla alınan kalsiyum yetersiz sıvı tüketimi gibi nedenler ile oluşur Nefronların iltihaplanması sonucu ortaya çıkar. Boşaltım Sistemi Hastalıkları 3... Genellikle bakteriler neden olur. İdrar yaparken zorlanma ve yanma hissi oluşur Böbrek işlevinin fazla ilaç kullanımı farklı hastalıklar gibi nedenlerle yitirmesi sonucu oluşur. Yukarıda verilen hastalıklardan tedavi yollarını yazınız Diyaliz: Böbreğin işlevini yerine getirmemesi sonucu bu olayın yapay yollar ile yapılmasına denir

22 12 Boşaltım sisteminin sağlığını korumak için neler yapılmalıdır? Sıralayınız. NOTLARIM 22

23 Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler S_n_r S_s mi İ_ S _ l Be eri Sinir Sistemi M k _ zi S_n_r S_ st _ Ç r _ sel Sin Si _ mi 13 Çevresel Sinir Sistemi Çevresel sinir sistemimizin görevlerini yazalım. Organlar ile merkezi sinir sistemi arasında bağı kurar. İç organların çalışmalarını anlık kontrol eder. 23

24 14 Sinir hücresinin yapısını gösterelim. H _ c Çe rd _ ğ _ D tr _ t A _ s _ n Sinir hücreleri: Vücudumuzu bir ağ gibi ören, canlı olan tüm dokularda sinir hücreleri bulunur. Saç, tırnak gibi alanlarda sinir hücreleri bulunmaz. Sinir sistemine nöron denir. Sinir hücrelerinin sentrozom organeli bulunmadığından dolayı bölünemezler (üreyemezler). Sinir uçları arasında boşluklar bulunur. 15 Sinir sistemimizin görevlerini yazınız. 24

25 Merkezi Sinir Sistemi Beyin Beyincik Omirilik Soğanı Omirilik 16 Merkezi sinir sistemini şema üzerinde kısımlarını gösteriniz. B_y _m _ r _ k S_ ğ _ n _ B in _ Om _ r _ k 17 Merkezi sinir sistemi organlarımızın görevlerini açıklayınız. Beyin: