Hacı Bektaş Veli MAKÂLÂT. "Her lâfzında bin hikmet" Eleştirel ve karşılaştırmalı hazırlayan: İsmail Kaygusuz İÇİNDEKİLER. Önsöz.

Transkript

1 Hacı Bektaş Veli MAKÂLÂT "Her lâfzında bin hikmet" Eleştirel ve karşılaştırmalı hazırlayan: İsmail Kaygusuz İÇİNDEKİLER Önsöz Sunuş Yazıları 1. Hacı Bektaş'ın Pir'i Gerçekten Hoca Ahmet Yesevi midir? 1a. Ahmet Yesevi'yi Temsil Eden Bir Post veya Hizmet Yoktur 1b. Namık Kemal Zeybek'in Kanıtlarının Mantıksal Bir Yanı Yoktur 1c. İleri Sürdüğü Örneğin Yanlışlığı 1 / 5

2 1d. Divan-ı Hikmet'e Gelince 1e. Hoca Ahmet Yesevi'yi Önemsiyoruz, Karşı Değiliz 2. Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Makâlât ve Hünkâr Dergâhı 2a. Hacı Bektaş Veli ve Dergahı'nı değersizleştirilme Çabaları! 2b. Hacı Bektaş Veli'nin Yapıtları ve Makâlât 2c. Hacı Bektaş Veli Dergâhı'nın Kuruluşu, Alevi-Bektaşi İnancındaki yeri ve İşlevi Hakkında Kısa Betimlemeler 2d. Dergâh'ın Tarihinden Kesitler 2e. Makâlât'a İlişkin Bazı Ayrıntılar ve Karşılaştırmalar 3. Makâlât'ı Türkçeleştiren Said Emre (Molla Saa'deddin) 3a. Vilayetname'de Molla Saa'deddin 3b. Sevgi Kazanından Doğan Said Emre' den Şiir Örnekleri ve Makâlât'tan Kazandığı Bâtıni Anlayış 2 / 5

3 I.KİTAP: Makâlât'ın Arapça Yazma Nüshası'nın Çevirisi II.KİTAP: Makâlât'ın Türkçe Yazma Nüshası Makâlât Sözlüğü Arapça ve Türkçe Metinlerin tıpkıbasımı Önsöz Makâlât'ın günümüze gelen nüshaları üzerinde birçok inceleme ve yayınlar yapıldı. Çoğu Hünkâr'ın çağdaşı ve daha sonra onun müridi olmuş Molla Saa'deddin, diğer adıyla Said Emre'nin türkçeleştirdiği nüshalardı. Ne yazık ki eserin ne Arapça'sının ne de Türkçe'sinin yazar nüshası elegeçmemiştir. Günümüze ulaşan ve tarihsel olarak orijinale en yakın, en eski Arapça nüsha üzerinde bir çalışma yapılmamış, görmezlikten gelinmişti. I.KİTAP olarak incelediğimiz çalışmada esas aldığımız1314 tarihinde istinsah edilmiş bu Arapça nüsha, Süleymaniye Kütüphanesi, Denizli 393 numara ile kayıtlı bir elyazmasının kapsamı içinde bulunuyordu. Bu elyazması mecmuanın dördüncü risalesi Makâlât'ı gördüğümüzde, şimdiye kadar incelenenelerin en eskisi olduğu için, doğrusu gerçeğe en yakın bulunacağından umutlanmıştık. Ama ne yazık ki, mutaassıp bir Sünni şeriatçısı olduğu anlaşılan müstensih, kopyaladığı Arapça Makâlât'ın sayfalar atlayıp anlatım düzenini değiştirmekten çekinmemiş; şeriata aykırı gördüğü cümleleri ya atmış ya da kendince yumuşatarak inancına uyan eklerle tersyüz etmiştir. Bu yazmayı müstensih Uzun Fakih b. Hasan, büyük olasılıkla Makâlât'ın ilk (yazar) nüshasından ya da ikinci elden kopya etmiş. Elinde Saa'deddin'in orijinal Türkçe çevirisinin de bulunduğunu, Türkçe başlayıp üstünü karalayarak Arapça'ya geçtiğini gösteren kanıtlar var. Pekçok yerde kendi inanç anlayışına uygun biçimde kısaltmalar, atlamalar, değişiklikler ve ekler yapmakta bir sakınca görmemiştir. Bütün bunlar dipnotlarda tek tek açıklanmış ve II. KİTAP olarak yayınladığımız Saa'deddin çevirisi Türkçe nüshadaki sözcükler, cümleler gösterilerek doğrusu belirtilmiştir. Burada vereceğimiz tek örrnek bile tahrifatın nasıl yapılmış olduğunu açıklamaya yeter: 3 / 5

4 "Hakikat'in beşinci makamı, konuğa ikramda bulunmaktır"diye yazmış müstensih Arapça nüshada. Fakih b. Hasan Hakikat Kapısı'nın beşinci makamını, eğitimini aldığı ve bağlı bulunduğu Şeriat'a, zahiri İslami ilimlere tamamyla aykırı bulduğundan, böylesine anlamsız bir biçimde ve sorumsuzca değiştirmiştir. Saa'deddin çevirilerinde Hakikat'ın "beşinci makâmı mülk ıssına yüz sürüb yüzsuyun hâsıl kılmakdur. Zirâ kim vahdet dahi andadur, vahdet evindedir./21b/" biçiminde verilir. Bu cümlenin bâtıni tasavvufta anlamı derindir: Evrenin sahibine, yani Tanrı'nın huzuruna varıp, Kaygusuz Abdal'ın 'Veliler, araya Cebrail'i koymadan Tanrı ile yüzyüze sohbet ederler'dediği gibi, O'na yüzünü sürmek, sohbete oturmaktır. Bu makamda muhib, artık birlik (vahdet) evindedir; Tanrısal birliği yaşamaya başlar, O'nda yokolup tanrıyla bütünleşmiştir artık. Hacı Bektaş'ın hakka yürümesinden fazla değil, yıl sonra (1314'de) İslâm hukukçusu (Fakih) adını taşıyan İbn Hasan bu makamı anlamsızlaştırarak bilinçli olarak konukseverliğe indirgemiştir. Çalışmamızda kullandığımız II. KİTAP olan Türkçe Makâlât nüshası, Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli-1500 numara ile kayıtlıdır tarihinde Hacim Sultn Dergah'ında Fakir Derviş Hüdaverdi tarafından istinsah edilmiş olan bu nüshayı, Sefer Aytekin ve Diyanet Vakfı yayını 15.ve 17.yüzyıl nüshalarıyla karşılaştırmalı inceledik. Eksik, fazla ve farklı sözcük ve cümleleri belirtip çok sayıdaki dipnotlarda irdeledik. Elyazması kitapların varak (yaprak) sayfa numaraları köşeli ayraç [.] ve slash-eyik çizgiler /../ arasında verildi. Çalışmamızın başında bir Sunuş bölümü oluşturan üç yazımız yeralmaktadır. Hünkâr Hacı Bektaş Veli, Hacı Bektaş Veli Dergâhı ve Makâlât hakkında görüş ve düşüncelerimizi ve bazı tartışmalara nokta koyan yeni bilgileri, açıklamaları içeren bu yazıların yararlı olacağını umuyoruz. Ayrıca, Makâlât'ı ilk kez Türk diline kazandıran ve Hacı Bektaş'ın bâtıni tasavvuf anlayışı ve öğretisini günümüze ulaştıran Molla Saa'deddin'i tanıtan yazımızı da yeniden gözden geçirerek buraya aldık. Kendisini Hacı Bektaş Dergâhı'nın kapısına kul yaparak, Tanrı'nın tecellisini gördüğü onun didarına secde eylemiş bu mutlu aşığı (Said Emre'yi) anmayı görev bildik. II. KİTAP'ın arkasına koyduğumuz Makâlât sözlüğü de yazıldığı dönemin Türkçesini anlamamızı kolaylaştıracaktır. 14. ve 16.yüzyıla ait iki elyazmasını temel alıp, dört Makâlât nüshasını irdeleyerek, yaptığımız bu karşılaştırmalı ve eleştirel çalışmamızın gerçekleşmesi iki değerli insan sayesinde olmuştur: İ.Ü.Edebiyat Fakültesi Arap-Fars Filolojisi öğretim üyesi değerli dostum Prof. Dr. Ali Güzelyüz, yoğun çalışmaları arasına sıkıştırarak Arapça metni Türkçe'ye çevirdi. Tarih doktoru genç hemşehrim ve dostum Vural Genç de ikinci metni Türkçeyazıya aktardı. Kendilerine en içten duygularımla teşekkür ediyorum. 4 / 5

5 İsmail Kaygusuz 12 Ağustos 2011, Sefaköy/Küçükçekmece Metinlerin incelenmesinde kullanılan bazı işaretler ve kısaltmalar: [..] Unutulmuş veya okunamadığı için tamamlanan sözcükler köşeli ayraç içine yazıldı. (..) Ayraç arasına eş anlamlı sözcükler veya anlamları konuldu. {.} Yanlış ya da yinelenmiş sözcük araya yazıldı. ADVYM: Diyanet Vakfı Yayını Makâlât; Alevi-Bektaşi Klasikleri, Makâlât/Hünkâr Hacı Bektaş-i Veli, Hazırlayanlar: Prof.Dr. Ali Yılmaz, Prof. Dr. Mehmet Akkuş, Dr. Ali Öztürk, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, SAYM: Sefer Aytekin Yayını Makâlât; Hacı Bektaş Veli, Makâlât, Haz. Sefer Aytekin, Emek Basım Yayımevi, Ankara, / 5