MOĞOLCA İBNİ MÜHENNÂ LÜGATİ BÜLENT GÜL

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "MOĞOLCA İBNİ MÜHENNÂ LÜGATİ BÜLENT GÜL"

Berna Kızılırmak
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 MOĞOLCA İBNİ MÜHENNÂ LÜGATİ BÜLENT GÜL Ankara / 2016

2 TÜRK KÜLTÜRÜNÜ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ YAYINLARI Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü yayınlarının tamamının veya bir kısmının yayımcının yazılı izni olmadan herhangi bir yolla çoğaltılması yasaktır. Yayınların fikrî sorumluluğu ve imlâ tercihi yazarlarına aittir. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü yayınlarında yer alan başka kaynaklardan alınmış tablo, resim ve benzeri şeylerin yasal kullanım sorumluluğu yazarlarına aittir. Gül, Bülent Moğolca İbni Mühennâ Lügati / Bülent Gül 16 x 24 cm. ISBN İbni Mühennâ 2. Moğolca 3. Arapça-Moğolca Sözlük 4. Orta Moğolca Genel Yayın Editörü Prof. Dr. Dursun YILDIRIM TKAE Editörü Doç. Dr. Bülent GÜL İnceleyen Prof. Dr. Battulga TSEND Dr. Azzaya BADAM Kapak ve Sayfa Tasarımı SEMETEYHAN [B. GÜL] İletişim Adresi Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Bahçelievler, 7. Cad. 17. Sok. Nu. 38, Ankara / TÜRKİYE Tel: ( ) Belgegeçer: ( ) Genel ağ: e-posta: tkaedernegi@hotmail.com Moğolca İbni Mühennâ Lügati, Etkileşim Basımevi nde 500 adet basılmıştır. (Kazımkarabekir Cad. 85/54-55 İskitler/ANKARA Tel: ) Ankara /2016

3 Eşim Burcu ya MOĞOLCA İBNİ MÜHENNÂ LÜGATİ Kitâb Hilyetü l-insan ve Helbetü l-lisân BÜLENT GÜL

5 Sunuş Değerli Okuyucular, TKAE, sizlere elimizdeki olanaklar çerçevesinde kültürümüzün her disiplinine ait değerli araştırmalar ve incelemeler sunmaya çalışmaktadır. Yeni yayın döneminde bu cümleden birçok eseri yayınladık ve dikkatinize getirdik. Türklük bilgisinin genç ve yetenekli bilim adamlarının değerli eserlerini bilim hayatımıza kazandırdık. Bu kez yine çok değerli bir çalışmayı kültür ve bilim hayatımıza kazandırmış bulunuyoruz. İbni Mühennâ Lügati diye bilinen bu eser, Türk-Moğol kültür hayatının önemli bir sürecine ışık tutacak değerli söz varlığına sahiptir. Çok dilli hazırlanmış bir lügat olması da önemini arttıran bir özelliktir. Bu özellikleri nedeniyle elyazması eserin keşfinden itibaren birçok bilim adamı üzerinde durmaya çalışmış ve çeşitli nüshaları üzerinden okunabilen sözvarlığı değerlendirilmeye çalışılmıştır. Sizlere sunduğumuz elinizdeki çalışma söz konusu eserin Moğolca bölümünün incelenip filoloji uzmanlarının, öğrencilerin ve kültürümüz ile ilgili herkesin istifade edeceği bir bir esere dönüşmesi, Türklük bilgisi çalışmalarına olduğu kadar kardeş Moğol kültürüne önemli katkılarda bulunan değerli üyemiz Bülent Gül ün bilimsel çabasıyla gerçekleşmiştir. Türklük bilimi duyuş ve yaratıcılık ister. Bu iş, gönül işi, aşk işi ve çileden ibaret bir kara sevdadır. Bu yüzden Bülent Gül ve benzerleri Türklük biliminin geleceğidir. Onlardan ve Bülent Gül den yeni çalışmalar beklememiz, onların bize kanıtladıkları yeteneklerine ve kapasitelerine olan güvenimizden kaynaklanmaktadır. Bülent Gül ü bizlerin istifadesine sunduğu, bilim ve kültür hayatımıza kazandırdığı bu yeni eserinden dolayı kutluyorum. Saygılarımla, Prof. Dr. Dursun YILDIRIM Enstitü Başkanı

7 SÖZ BAŞI İbni Mühennâ, Türkiye Türkolojisinde ve dünya Türkoloji literatüründe yeterince tanınmamıştır. İbni Mühennâ Lügati nin şansızlığı maalesef onun şimdiye kadar tam bir bilimsel bir yayınının yapılmamış olmasıdır. Özellikle onun Türkçe bölümünün A. Taymas tarafından sözvarlığını bir liste halinde gösteren bir çalışmasının yayını, bu sözlük ile ilgili yapılacak çalışmaların önünü de kesmiştir, diyebiliriz. Oysa, İbni Mühennâ, eserinin Türkçe bölümünde Kâşgarlı Mahmud gibi Türkçenin o dönemdeki ses ve şekil özelliklerini mükemmel bir şekilde anlatmakta, Türkçenin gramerine ne kadar vâkıf olduğunu göstermektedir. Onun Türk dili hakkında verdiği bilgilerin değerlendirilmemiş olması gerçekten hayrete düşürücüdür. İbni Mühennâ nın Türkçe ve Moğolca bilgisine hayran kalmamak elde değildir. Türkolojinin bir an önce bu eserin Türkçe bölümünü de yayımlaması gerekir. İbni Mühennâ Lügati nin Moğolca bölümü daha eksik olan beş nüshasını değerlendiren Melioranskiy tarafından 1903 yılında yayımlanmıştır. İstanbul nüshasının bulunması ile Moğolca kısım, daha değerli hâle gelmiştir. Poppe de 1938 yılında yayımladığı Mukaddimetü l-edeb yayınının son kısmında bu nüshadaki Moğolca kelimelerin listesini vermiştir. Ancak, Melioranskiy nin etkisinde kaldığını söylemek de yanlış olmayacaktır. Maalesef bu yıllardan sonra, lügatin Moğolca bölümü ile ilgili pek çalışma olmamış; eserin bu bölümü tam olarak yayımlanmamıştır. Eserin burada Moğolca bölümü öncelikle Kilisli Rifat nüshasından yararlanılarak onun verdiği şekilde metin incelenmiş ve Poppe nin okuyuşu ile karşılaştırılmıştır. Ancak, daha sonra İstanbul yazmasına da bakılmış, Kilisli Rifat ın bazı hataları da gösterilmeye ve bu hatalar düzeltilmeye çalışılmıştır. Moğolcanın Arap harfleri ile yazımı konusu sıkıntılıdır; bu konuda birçok çalışmada vardır. Biz, bu çalışmada öncelikle Moğolca-Arapça bölümünün metnini yaptığımız açıklamalarla birlikte verdik. Daha sonra ise, Sözlük kısmında Moğolca kelimeleri verdik. Arapça karşılıklarına bakarak bu sözlüğü oluşturmuş olsa idik, belki kolay olabilirdi. Ancak, bazı durumlarda Melioranskiy ve Poppe nin okuyuşları ile Arapça karşılıkların uymadığı; İstanbul yazmasını yazıya geçiren müstensihin Moğolca bilmemesinden kaynaklanan hataların olduğu görülmüştür. Moğolca bölümünün düz okuyuş ve anlamlandırma ile yapılmasının faydasız olacağı, Melioranskiy den bir adım öteye götürmeyeceği gerçeği ortaya çıkmıştır. Moğolca kelimelerin okunması sırasında kelimelerin dönemin diğer Arap harfli Moğolca metinlerinde ve Klasik ve Modern Moğolcada olup olmadığına; özellikle anlambilimsel olarak da uyup uymadığına da bakmaya karar verdik. Bu yöntem ile İstanbul nüshasında yanlış yazılmış; yanlış anlamlandırılmış veya yanlış okunmuş

8 kelimeleri bulmamız mümkün oldu. Çalışmamız da düz bir sözlükten çıktı; Moğolca kelimelerin dönemsel yaşayışını gösteren bir inceleme hâlini aldı. Tabii, bazı okuyuş ve anlamlandırma önerileri yaptık; bunların kabul edilip edilmeyeceğini ileride yapılacak çalışmalar gösterecektir. Bu arada Melioranskiy ve Poppe nin okuyamadığı kelimelerden bazılarına da yine önerilerimiz oldu. Maalesef bazı kelimeler ise, ya yazmadaki kayıplardan, ya da müstensihin hatalarından dolayı okunamaz durumda idi. Bunlara herhangi bir şey yapılamamıştır. Bu çalışmada da hatalar bulunabilir; ama bilimsel olarak Türkiye de Moğolca üzerine yapılmış önemli bir çalışma ortaya koyduğumuzu düşünüyorum. İbni Mühennâ nın Moğolcayı iyi bildiği, eserinde verdiği gramer bilgilerinden anlaşılmaktadır. Ancak, şunu da söylemeden geçemeyeceğiz: Dönemin Moğol konuşma dilini veren İbni Mühennâ, ya bazı sesleri yanlış duymuş, ya da müstensihler kimi sözleri hatalı istinsah etmiştir. Bu çalışmayı ortaya koyarken öncelikle bu çalışmayı yapma fikrini veren Hocam Prof. Dr. Sema Barutcu Özönder e teşekkür ederim. Bu çalışma hiç bir zaman onun istediği düzeye gelemeyecektir. Bunun bilincindeyim, ama, zor çalışmaların da bir şekilde ortaya konulması gerekmektedir. Manevi babam Prof. Dr. Dursun Yıldırım da her daim yanımda idi. Bu çalışmayı yaparken özellikle arkadaşım Ankbayar Danuu, öğrencilerim Altansuh Ganbat, Uğur Şahin ve Sermet çok yardımcı oldular. Özellikle Altansuh Ganbat ile Uğur Şahin benimle birlikte neredeyse her kelimede yanımda oldular. Bazı kelimeler için ansiklopedilere; internet kaynaklarından resimlere bile bakarak, devamlı tartıştık. Hepsine ayrı ayrı teşekkür ederim. Tabiki bir teşekkür de İbni Mühennâ ya, İstanbul yazmasını hazırlayan Kilisli Rifat a; beş nüshayı karşılaştırarak hazırlayan Melioranskiy ye; Melioranskiy yayınını kullanan ama önemli düzeltmeleri olan Poppe ye Özellikle Melioranskiy nin ilk okuyuşlarının çok sağlam olduğunu ve hatta Klasik Moğolca şekillerini de yazmış olması bize güç verdi. Son olarak bu çalışma sırasında bazı kişilerin zamanından çok çaldım. Onlara hem özür hem de teşekkür borçluyum. Sevgili eşim Burcu, oğullarım Ahmet Tuğrul ve Turan Yavuz iyi ki yanımdaydınız... Beytepe Bülent Gül

9 İ Ç İ N D E K İ L E R Giriş / 1 Kısaltmalar/ 6 Kaynaklar /6 Metin: Moğolca Bölüm / 9 Moğolca Bölümün Açıklamalı Dizini / 63 Okunması ve Anlaşılması Güç Kelimeler / 261 Modern Moğolca Dizin / 263

Benzer belgeler

OĞUZ KAĞAN DESTANI METİN-AKTARMA-NOTLAR-DİZİN-TIPKIBASIM

Uygur Harfli OĞUZ KAĞAN DESTANI METİN-AKTARMA-NOTLAR-DİZİN-TIPKIBASIM FERRUH AĞCA Ankara / 2016 TÜRK KÜLTÜRÜNÜ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ YAYINLARI Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 2016. Türk Kültürünü Araştırma