DOI: /tpa

Transkript

1 144 Özgün Araflt rma Original Article DOI: /tpa Ast ml çocuklar n benlik sayg lar ve annelerinin duygu d flavurum düzeylerinin de erlendirilmesi The relationship in between self-esteem levels and the mothers expressed emotion in children w ith asthma Sema Ölçer, Nefle Perdahl Fifl*, Meral Berkem*, Bülent Karada ** Kayseri Kad n Do um ve Çocuk Hastal klar Hastanesi, Kayseri, Türkiye *Marmara Üniversitesi Çocuk ve Ergen Ruh Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal, stanbul, Türkiye **Marmara Üniversitesi Çocuk ve Gö üs Hastal klar Bilim Dal, stanbul, Türkiye Özet Amaç: Bu çal flman n amac ast ml çocuklar n benlik sayg lar n n incelenmesi ve annelerinin duygu d flavurumu düzeyinin belirlenmesidir. Gereç ve Yöntem: Ast m tan s yla takip edilen 65 çocuk, kronik hastal bulunmayan 76 çocukla karfl laflt r lm flt r. Psikopatoloji varl Çocuklar çin Duygulan m Bozukluklar ve fiizofreni Görüflme Çizelgesiyle, genel davran fl sorunlar Çocuk ve Gençler çin Davran fl De erlendirme Ölçe iyle de erlendirilmifltir. Ek olarak çocuklara Piers Harris Çocuklarda Öz Kavram Ölçe i ve annelerine Duygu D flavurum Ölçe- i uygulanm flt r. Gruplar karfl laflt r l rken ki-kare ve student s t testi kullan lm flt r. De iflkenler aras iliflkiler Pearson ba nt analizi ile incelenmifltir. Bulgular: Ast ml çocuklarda psikiyatrik tan alma s kl n n (p=0,00) ve davran fl sorunlar n n (p<0,01) daha fazla oldu u görülmüfltür. Ast ml larda benlik sayg s düzeyi kontrol grubu ile benzerlik göstermekle birlikte anne duygu d flavurumu artt kça çocuklar n benlik sayg s n n düfltü ü saptanm flt r (r=-0,38, p=0,002). Annelerin duygu d flavurum düzeyi ast m grubunda daha yüksek bulunmufl (p=0,006), çocukta psikiyatrik tan alma ve davran fl sorunlar s kl ile iliflkili oldu u görülmüfltür. Ç kar mlar: Ast m varl benlik sayg s n do rudan etkilememekle birlikte efllik eden psikiyatrik bozukluklar, duygusal ve davran flsal sorunlar ve annenin duygu d flavurumunun fazla olmas çocukta benlik sayg s n n azalmas na neden olmaktad r. (Türk Ped Arfl 2010; 45: 144-9) Anahtar sözcükler: Ast m, çocuk, duygu d flavurumu, kendilik kavram Summary Aim: The objective of this study is to evaluate the self-esteem levels of asthmatic children and the maternal emotional expressiveness. Material and Method: Sixty-five children and adolescents with the diagnosis of asthma were compared with a control group of 76 children, without a chronic illness. Presence of psychopathology was evaluated by Kiddie-Schizofrenia Affective Disorders Schedule, behavioral problems were assessed by Child Behaviour Checklist. Additionally, Piers Harris Self- Esteem Inventory and Expressed Emotions Questionnaire were administered to children and adolescents and to their mothers, respectively. In order to compare the groups, chi square and student s t-tests, and to assess the relationship between the variables Pearson s correlation analyses were used. Results: Psychiatric diagnoses (p=0.00) and behavioral problems (p<0.01) were encountered more frequently in children with asthma. Although self-esteem levels of asthmatic children were similar to those of the control group, as maternal emotional expression increased, children tended to have lower self esteem levels (r=-0.38, p=0.002). Maternal emotional expression levels were found to be higher in the asthma group (p=0.006) and it showed positive correlation with the presence of psychopathology and behavioral problems in the children. Conclusions: Although self-esteem was not directly affected by the presence of asthma, co-occurrence of psychiatric disorders, emotional and behavioral problems, and high maternal emotional expressiveness result in decreased self-esteem in children. (Turk Arch Ped 2010; 45: 144-9) Key words: Asthma, child, expressed emotion, self-concept Yaz flma Adresi/Address for Correspondence: Dr. Sema Ölçer, Kayseri Kad n Do um ve Çocuk Hastal klar Hastanesi Mustafa Kemal Pafla Bulvar, Kocasinan/Kayseri Tel.: Faks: E-posta: semaolcer79@yahoo.com Gelifl Tarihi/Received: Kabul Tarihi/Accepted: Türk Pediatri Arflivi Dergisi, Galenos Yay nevi taraf ndan bas lm flt r. / Turkish Archives of Pediatrics, published by Galenos Publishing

2 Türk Ped Arfl 2010; 45: Ölçer ve ark. Ast ml çocuklar n benlik sayg lar 145 Girifl Çocukluk ça kronik hastal klar h zl bir fiziksel ve ruhsal geliflim süreci yaflayan çocuklar n yafla uygun geliflimsel kazan mlar na engel olmaktad r (1). Bu süreçte afl lmas gereken zorluklar n bafl nda çocu un tedaviye uyum göstermesi, hem çocuk hem de ailenin hastal kabullenmesi gelmektedir (2,3). Çocuklarda en s k karfl lafl lan kronik hastal k olan ast m genetik zeminde, de iflik derecelerde biyokimyasal, immünolojik, enfeksiyöz, fizyolojik ve psikolojik etmenler taraf ndan tetiklenen reaktif solunum yolu hastal d r. Bugün art k ast m hastal n n gelifliminde ruhsal etkenlerin birinci derecede rolü olmad bilinmektedir. Bununla birlikte akut atak dönemleri veya hastal n kronikleflmesi çocuk ve ailesinin ruhsal ve sosyal uyumunu önemli ölçüde etkilemekte hatta yaflam boyu sürebilmektedir (4). Ast ml çocuklarda davran flsal ve duygusal sorunlar s kça görülmekte, genellikle hastal k fliddeti ile koflut olmaktad r (5). Kendilik kiflinin di er bireylerden gelen geri bildirimlerle birlikte, yaflad deneyimlerle flekillenen kendisi hakk ndaki bak fl aç s olarak tan mlanabilir (6). Kendilik kavram n n duygusal (pozitif benlik sayg s ) ve biliflsel (kendilik alg s ) olmak üzere iki bileflenden olufltu u kabul edilmektedir (7). Kronik hastal klar n beden alg s ve kendilik kavram üzerinde etkili oldu u gösterilmektedir. Fakat bu etkinin hastal n tipi, seyri, süresi ve bireyin kiflisel özellikleri ile iliflkili oldu u düflünülmektedir. Birçok araflt rmada ast ml çocuklarda benlik sayg s düzeyinin sa l kl veya baflka kronik hastal olan çocuklardan farkl olmad saptanm flt r (8,9). Kronik hastal k varl nda çocuklar n psikososyal uyumsuzluk aç s ndan sa l kl çocuklara göre iki kat daha fazla risk tafl d da bilinmektedir (10). Burada en belirleyici etmen ailenin ifllevselli i ve çocu un hastal na nas l uyum yapt d r. Ailenin çocu- un hastal na bak fl, çocukta kendilik kavram n n nas l oluflaca n belirleyen en önemli etmenlerden biridir. Duygu d flavurumu temelde bireylerin di er kiflilere ihtiyaç ve beklentilerini iletme yoludur. Kiflileraras iletiflimin yo un olarak yafland ortamlardan biri de ailedir. Duygu d flavurumu, aile yaflam n n duygusal niteli inin bir göstergesi olarak kabul edilmekte, kontrolsüz ve yo un duygu d flavurumuna maruz kalan bireyin yo un s k nt yaflayaca belirtilmektedir (11). Ast mdaki gece belirtilerinin varl, uzun süreli ilaç kullan m, ataklar nedeniyle hastane yat fllar annenin yaflam n da fiziksel ve psikososyal yönden olumsuz etkileyebilir (12). Ast ml çocuklar n annelerinde psikiyatrik belirtilerin özellikle de depresyon ve kayg düzeyinin fazla oldu unu ve depresif annelerin ast ml çocuklar nda hastalanma s kl n n daha yüksek oldu unu gösteren çal flmalar olsa da, annelerin duygu d flavurumunu inceleyen çal flmaya rastlanmam flt r (13-17). Bu çal flmada, ast ml çocuklar n benlik sayg lar ve annelerinin duygu d flavurum düzeylerinin de erlendirilmesi, ayr ca bu de iflkenlerin çocuktaki duygusal ve davran flsal sorunlar ile iliflkisinin araflt r lmas planlanm flt r. Gereç ve Yöntem Örneklem Çal flmaya Marmara Üniversitesi Hastanesi Çocuk Gö üs Hastal klar poliklini inde ayaktan takip edilmekte olan, klinik belirtiler ve solunum ifllev testi bulgular na dayan larak Global Initiative for Asthma (GINA) ölçütlerine göre ast m tan s konan 8-18 yafllar aras nda 65 çocuk ve ergen al nd (18). Hastalar n ast m fliddeti Çocuk Gö üs Hastal klar uzman taraf ndan GINA k lavuzuna göre de- erlendirildi (18). Altta yatan di er akci er hastal (bronfliektazi, kistik fibroz vb.), efllik eden herhangi bir kronik hastal (nörolojik metabolik, genetik hastal k, immün yetersizlik vb.) veya zekâ gerili i olan hastalar çal flmaya al nmad. Kontrol grubu, hasta çocuk poliklini ine baflvuran, bilinen herhangi bir kronik hastal olmayan, tekrarlay c enfeksiyon, kronik öksürük, h r lt l solunum öyküsü bulunmayan ve zekâ gerili i olmayan 76 çocuk ve ergenden oluflmaktayd. Ölçüm araçlar Çocuklar için duygulan m bozukluklar ve flizofreni görüflme çizelgesi- flimdi ve yaflam boyu versiyonu- Türkçe versiyonu (ÇDfiG-fiY-T): 6-18 yafllar aras ndaki çocuk ve ergenlerin DSM-III ve DSM-IV (Diagnostic and statistical manual of mental disorders) tan ölçütlerine göre geçmiflteki ve flu andaki psikopatolojilerini saptamak amac yla gelifltirilmifl olan yar yap land r lm fl bir tan görüflmesidir. Anne/baba ve çocu un kendisinden al nan bilgiler do rultusunda, doktor kendi yarg s n kullan r (19, 20). Çocuk ve gençler için davran fl de erlendirme ölçe i (ÇDDÖ): Ölçek 4-18 yafl grubu çocuk ve gençlerin sosyal yeterlik alanlar ve sorun davran fllar n anne babalardan elde edilen bilgiler do rultusunda de erlendirmek amac yla gelifltirilmifltir (21-24). Piers-Harris in çocuklarda öz kavram ölçe i (PHÇÖKÖ): 9-20 yafllar aras ndaki bireylerin kendilerine yönelik duygu, düflünce ve tutumlar n de erlendirmeyi amaçlayan öz bildirim ölçe idir. Bireylerin zihinsel özellikleri, okul durumlar, fiziksel görünümleri ve özellikleri, kayg düzeyleri, sosyal be enilirlik ya da gözde olma durumlar yla ilgili neler hissettikleri de erlendirilmektedir (25,26). Duygu d flavurum ölçe i (DDÖ): Aile ortam içimde bireye yönelen davran fl ve tutumlara efllik eden duygusal yo unlu un ölçümünde kullan lmak üzere gelifltirilmifltir (27). statistiksel de erlendirme: Elde edilen veriler SPSS 11.0 program ile de erlendirildi. Gruplar karfl laflt r l rken kategorik de iflkenler için ki-kare, sürekli de iflkenler için student s t testi kullan ld. De iflkenler aras iliflkiler Pear-

3 Ölçer ve ark. 146 Ast ml çocuklar n benlik sayg lar Türk Ped Arfl 2010; 45: son ba nt analizi ile incelendi. p de erinin 0,05 den küçük olmas istatistiksel olarak anlaml kabul edildi. Bulgular Ast m grubunda 65, kontrol grubunda ise 76 çocuk ve ergen yer almaktayd. Ast ml olgular n %60 nda (n=39) bulgular n kontrolü k smen sa lanm fl durumdayd. Olgular n %21,5 inin (n=14) bulgu kontrolü tam olmas na karfl n 12 olguda (%18,5) bulgu kontrolü yoktu. Hastal k süresi ortalama 6,26±3,6 y ld. Ast m grubunun %60 (n=39) kontrol grubunun %59,2 si (n=45) erkekti. Yafl ortalamalar ast m grubunda 11,5±2,5 y l, kontrol grubunda ise 12±2,5 y ld. Yafl ve cinsiyet oranlar aç s ndan iki grup birbiriyle benzerlik gösteriyordu (p>0,05) (Tablo 1 ). 1- Gruplar n klinik de erlendirme ve ölçek puanlar aç s ndan karfl laflt r lmas Klinik de erlendirme sonucunda ast m grubunda psikiyatrik tan alma s kl (%44,6) kontrol grubundan fazlayd (%33) (p=0,00). Ast m ve kontrol gruplar karfl laflt - r ld nda tan alma oranlar depresyon (%4,6/%1,3), kayg bozuklu u (%9,2/%0), dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u (23,1/%3,9), tik bozuklu u (%10,7/%1,3) ve di- er tan lar (%10,7/%2,6) fleklindeydi. Ayr ca kontrol grubunda tan alan olgular n tamam tek tan l iken ast m grubunda olgular n %13,8 i (9/65) çoklu psikiyatrik tan almaktayd. Yedi olgunun ikifler, iki olgunun üçer tan ald Tablo 1. Ast m ve kontrol gruplar n n demografik özellikleri Ast m Kontrol statistiksel test, (n=65) (n=76) p de eri Yafl (ort±ss) 11,5±2,5 12±2,5 t=0,801 p=0,424 Cinsiyet (n) K z Erkek x2=0,09 p=0,924 saptand. Çocuk ve Gençler çin Davran fl De erlendirme Ölçe i kullan larak iki grup karfl laflt r ld nda ast m grubunun toplam sorun puanlar n n (56,92±10,89) kontrol grubuna göre (53,15±9,74) daha yüksek oldu u saptand. Somatik sorunlar ve dikkat sorunlar (p<0,01), sosyal içe dönüklük, suça yönelik davran fllar, düflünce sorunlar, di er sorunlar ile içe dönük sorun puan ve toplam puan için (p<0,05) iki grup aras ndaki fark istatistiksel olarak anlaml bulundu (Tablo 2). Çocuk ve ergenlerin benlik sayg s n n de erlendirildi i PHÇÖKÖ puanlar incelendi- inde ast m grubu ortalamas 54,60±10,90 kontrol grubu ortalamas 55,10±8,15 olarak bulundu, gruplar aras nda istatistiksel olarak anlaml fark saptanmad (Tablo 3). ki grup annelerin duygu d flavurum düzeyleri aç s ndan karfl laflt r ld nda, ast m grubundaki annelerin DDÖ ortalama toplam puanlar (15,43±4,36) kontrol grubundaki annelerin ald klar toplam puanlardan (13,35±4,44) daha yüksek bulundu (p<0,05) (Tablo 4). 2- liflki analizleri Çocuklar n PHÇÖKÖ puanlar ile ÇDDÖ den al nan puanlar aras ndaki iliflki incelendi inde her iki grup için de PHÇÖKÖ ile ölçülen benlik sayg s düzeyi ile ÇDDÖ içe dönük davran fl, d fla dönük davran fl ve toplam davran fl sorunu puan aras nda ters iliflki saptanm flt r (tümü için r=-0,25_-0,50, p<0,05) (Tablo 5). Duygu d flavurum ölçe i puanlar ile psikiyatrik tan, PHÇÖKÖ ve ÇDDÖ puanlar aras ndaki iliflki Tablo 6 da sunulmufltur. Ast m grubunda psikiyatrik tan al yor olmakla DDÖ aras nda olumlu ( r=0,25, p=0,040), PHÇÖKÖ ile DDÖ aras nda olumsuz iliflki saptand (r=-0,38, p=0,002). Kontrol grubunda ise anne DDÖ puan ile çocu un psikiyatrik tan almas aras nda olumlu iliflki mevcutken (r=0,32, p=0,005), PHÇÖKÖ toplam puan ile ba nt gözlenmedi (r=-0,21, p=0,067). Anne duygu d flavurumu ile çocuklar n davran fl sorunlar iliflkisine bak ld nda her iki grupta da annelerin Tablo 2. Çocuk ve gençler için davran fl de erlendirme ölçe i T skorlar Ast m Grubu (n=65) Kontrol (n=76) t p ort±ss ort±ss Sosyal içe dönüklük 58,66±9,11 55,44±9,45 2,045 0,043 Somatik sorunlar 60,80±9,43 55,86±6,23 3,709 0,000 Anksiyete-depresyon 59,38±8,76 57,98±7,49 1,021 0,309 Sosyal sorunlar 55,21 ±7,84 54,40±7,05 0,643 0,521 Düflünce sorunlar 59,55±8,70 56,98±6,19 2,037 0,050 Dikkat sorunlar 59,40±8,88 55,56±7,03 2,858 0,006 Suça yönelik davran fllar 54,43±6,12 52,36±3,76 2,444 0,020 Sald rgan davran fllar 55,00±7,51 53,77±5,99 1,075 0,293 Di er sorunlar 6,30±4,89 4,80±3,71 0,030 0,040 çe dönüklük 59,60±11,05 56,06±9,93-1,998 0,048 D fla dönüklük 52,07±9,79 49,51±8,39-1,674 0,096 Toplam sorun 56,92±10,89 53,15±9,74-2,166 0,032

4 Türk Ped Arfl 2010; 45: Ölçer ve ark. Ast ml çocuklar n benlik sayg lar 147 duygu d flavurum düzeyi artt kça çocuklar n içe dönük, d fla dönük ve toplam davran fl sorun puanlar n n artt saptand. Tart flma Ast ml çocuklar n benlik sayg s ile annelerinin duygu d flavurum düzeylerinin de erlendirildi i bu çal flmada ast m grubunda depresyon, kayg bozuklu u, dikkat eksikli i hiperaktivite bozuklu u ve tik bozuklu u baflta olmak üzere psikiyatrik tan alma s kl kontrol grubuna göre anlaml derecede fazla bulundu. Kronik hastal a sahip kiflilerin psikolojik sorunlar aç s ndan daha riskli olduklar bilinmektedir. Yaz n bilgisine bak ld nda da ast m grubunun sa l kl kontrollerle veya bir baflka kronik hastal k Tablo 3. Çocuklarda öz kavram ölçe i toplam puan da l mlar Ast m Grubu Kontrol t P (n=65) ort±ss (n=76) ort±ss PHÇÖKÖ 54,60±10,90 55,10±8,15 0,314 0,754 Tablo 4. Annelerde duygu d fla vurum düzeyi ölçe i toplam puan da l mlar Ast m Grubu Kontrol t P (n=65) ort±ss (n=76) ort±ss DDÖ 15,43±4,36 13,35±4,44-2,785 0,006 Tablo 5. Piers Harris Puanlar ile Davran fl De erlendirme Ölçe inden al nan puanlar n korelasyonu PHÇÖKÖ 1 puanlar Ast m Grubu Kontrol ÇDDÖ D 2 r=-0,36, p=0,003 r=-0,39, p=0,000 ÇDDÖ DD 3 r=-0,42, p=0,001 r=-0,25, p=0,028 ÇDDÖ T 4 r=-0,42, p=0,000 r=-0,32, p=0,004 1 PHÇÖKÖ: Piers-Harris in çocuklarda öz kavram ölçe i 2 ÇDDÖ D: Çocuk ve gençler için davran fl de erlendirme ölçe i içe dönük sorun puan 3 ÇDDÖ DD: Çocuk ve gençler için davran fl de erlendirme ölçe i d fla dönük sorun puan 4 ÇDDÖ T: Çocuk ve gençler için davran fl de erlendirme ölçe i toplam puan Tablo 6. DDÖ puanlar ile psikiyatrik tan, PHÇÖKÖ ve ÇDDÖ puanlar aras ndaki korelasyon DDÖ puanlar Ast m Grubu Kontrol Psikiyatrik tan r=0,25, p=0,040 r=0,32, p=0,005 PHÇÖKÖ r=-0,38, p=0,002 r=-0,21, p=0,067 ÇDDÖ D r=0,43, p=0,000 r=0,40, p=0,000 ÇDDÖ DD r=0,47, p=0,000 r=0,53, p=0,000 ÇDDÖ T r=0,47, p=0,000 r=0,52, p=0,000 DDÖ: Duygu d flavurum ölçe i PHÇÖKÖ: Piers-Harris in çocuklarda öz kavram ölçe i ÇDDÖ D: Çocuk ve gençler için davran fl de erlendirme ölçe i içe dönük sorun puan ÇDDÖ DD: Çocuk ve gençler için davran fl de erlendirme ölçe i d fla dönük sorun puan ÇDDÖ T: Çocuk ve gençler için davran fl de erlendirme ölçe i toplam puan grubu ile karfl laflt r ld görülmektedir. Bu çal flmalar n bir k sm nda di er birçok kronik hastal kta oldu u gibi ast ml çocuklar n sa l kl çocuklara göre daha fazla psikiyatrik tan ald klar, özellikle kayg bozukluklar n n daha fazla saptand belirtilmekte bir di er k sm nda ise sa l kl kontrollerle aralar nda fark bulunmad ifade edilmektedir (28-33). Çal flmam zda ÇDDÖ kullan larak her iki grubun davran fl sorunlar incelendi inde alt testler, içe dönük davran fl sorun puan ve toplam puan aç s ndan ast m grubunun puanlar istatistiksel olarak fazlayd. Bu do rultuda çal flmam zdaki ast m olan çocuklar n kontrol grubuna göre daha fazla davran fl sorunlar gösterdikleri söylenebilir. Yaz n bilgisinde ast m olan çocuklarda davran flsal zorluklar n sa l kl çocuklardan daha fazla oldu u, özellikle içe dönük davran fllar n d fla dönük davran fllara göre daha yüksek oranda görüldü ü ve ast m n fliddeti artt kça davran fl sorunlar n n artt bildirilmektedir (5,34,35). Araflt rmam zda çocuklarda benlik sayg s düzeyini ölçmek üzere kullan lan PHÇÖKÖ den elde edilen puanlara bak ld nda iki grup aras nda anlaml fark bulunmad. Yap lan çal flmalar n pek ço unda bizim sonuçlar m - za koflut olacak flekilde ast m grubunun benlik sayg s düzeylerinin sa l kl gruptan ya da di er kronik hastal k grubundaki çocuklardan farkl olmad gösterilmifltir (8,9,36). Di er yandan ast m fliddeti ile benlik sayg s düzeyi aras nda iliflki gözlenmemifl olsa da psikiyatrik tan - s olan ast ml larda, olmayanlara göre daha düflük benlik sayg s ve daha zay f sosyal uyum gözlendi i bildirilmifltir (29,37). Kistik fibrozu olan ergenlerle yap lan çal flmada ast m ya da kanserli ergenlere göre kendilik imgeleriyle ilgili daha fazla zorluk yaflad klar bildirilmifltir (38). Bu durum fiziksel görünümün etkilenmifl olmas n n özellikle ergenlerin benlik sayg s düzeylerinde daha fazla etkiye sahip olabilece i fleklinde yorumlanm flt r. Öte yandan baz araflt rmac lar ast m grubu ile benzer flekilde kanser, diyabet ve iflitme engelli çocuklar n da benlik sayg s düzeylerinin sa l kl kontrollerden farkl olmad n saptam fllard r (36). Ast mda aile ifllevlerinin önemi uzun zamand r bilinmektedir (39-41). Ebeveynler aras iletiflimin niteli i ve çocuk-ebeveyn iliflkisinin güvenli i çocukta ast m fliddetini etkileyen etmenlerdir (42). Ailesel çat flmalar n ve öfke d - flavurumunun yo unlu u ile hastaneye yat fl s kl aras nda belirgin bir iliflki saptanmas, ebeveynlerinin elefltirel tutumu fazla olan ergenlerde hastane yat fl s ras nda onlardan ayr tutulduklar nda tedavi yan t n n daha iyi olmas bu bulgular destekler niteliktedir (34,43,44). Bu durum biyolojik olarak, depresif duygudurumun otonom sinir sisteminde düzensizli e ve nervus vagus arac l yla hava yolunda daralmaya yol açarak hastal n fliddetini artt rd fleklinde aç klanmaktad r (42).

5 Ölçer ve ark. 148 Ast ml çocuklar n benlik sayg lar Türk Ped Arfl 2010; 45: Araflt rmam zda ast ml grupta annelerin duygu d flavurum düzeyi belirgin olarak yüksekti. Ayr ca çocuklar n benlik sayg düzeyi ile aras nda olumsuz iliflki saptand. Her iki grup için de anne duygu d flavurumunun çocuklardaki psikiyatrik tan varl ile do rudan iliflkili oldu u görülmüfltür (Grafik 1). Bu durum kronik hastal k söz konusu olsun ya da olmas n psikolojik sorunlarla anne duygu d flavurumunun karfl l kl etkileflim halinde oldu unu düflündürmektedir. Yap lan çal flmalarda annenin stres düzeyinin çocuklar n davran fllar n alg lama biçimini etkiledi i, gerginli i fazla olan annelerin çocuklar nda daha fazla davran fl sorunlar bildirdikleri saptanm flt r (45). Davran fl sorunlar olan çocuklarda annenin huzursuz ve keyifsiz olmas n n kontrolü sa lamada zorlu a neden oldu u; bu durumun çocuklardaki tepkisel davran fllar n bir bölümünden sorumlu olabilece i belirtilmifltir (46). Sonuç olarak kronik hastal kla yaflamak ve bu hastal - a uyum sa layabilmek hem çocuk hem de ailesi için güçtür. Tedavi sürecindeki t bbi müdahalelerin ve hastal n oluflturdu u engellemelerin zorluklar na katlanmak çocukta ruhsal gerginlik oluflturmaktad r. Fiziksel hastal - a efllik eden davran flsal ve ruhsal sorunlar, hastan n tedaviye uyumunu, dolay s yla da hastal n seyrini olumsuz etkilemektedir. Araflt rmam zda ast ml çocuklarda psikiyatrik tan alma, çeflitli davran fl sorunlar yaflama oranlar ve annelerinin duygu d flavurum düzeyleri kronik hastal olmayan çocuklara göre daha yüksek saptanm flt r. Ast m genel olarak çocuklarda benlik sayg s n etkilememekle birlikte hastal a ikincil geliflen duygusal ve davran flsal sorunlar, efl tan olarak görülen psikiyatrik bozukluklar, annelerin duygu d flavurumunun fazla olmas çocu un benlik sayg s n olumsuz etkilemektedir. Annelerin duygu ifadelerinin kronik hastal ktan ba ms z olarak psikiyatrik sorunun varl ile do rudan iliflkili oldu u gözlenmifltir. Anne DDÖ puan yok Grafik 1. Psikiyatrik tan alma s kl ile anne duygu d flavurum düzeyi aras ndaki iliflki var çocukta psikiyatrik tan kontrol hasta Çal flmam zda ast m fliddeti hafif olan olgular a rl kta oldu undan genelleme yapabilmek ve bahsedilen de iflkenlerin hastal k fliddeti ile iliflkisini irdelemek için daha genifl örneklemli çal flmalara ihtiyaç vard r. Ayr ca kronik hastal a sahip çocuklarda, bir çevresel stres etkeni olarak, anne duygu d flavurumuna benzer flekilde, aile içi iliflkilenme biçimlerine odaklanan daha kapsaml araflt rmalar yap lmas çevresel stres ve genetik yatk nl k aras ndaki karfl l kl etkileflimin ayd nlat lmas na katk da bulunacakt r. Çocukluk ça n n en s k görülen kronik hastal olan ast m n tedavi sürecinde çocuk ve ailesinde oluflabilecek ruhsal sorunlar n doktorlar taraf ndan erken tan nmas ve gerekli giriflim için yönlendirilmesi oldukça önemlidir. Zaman nda ve uygun giriflim hem hastal n seyrine olumlu yönde katk sa layacak hem de ruhsal sorunlar n erken çözülmesine yard mc olacakt r. Kaynaklar 1. Steiner H. Chronic llness and physical disabilities. In: Noshpitz JD (ed). Handbook of Child and Adolescent Psychiatry. New York: John Wiley&Sons, 1997: Wasserman AL. Principles of Psychiatric Care of Children and Adolescents With Medical Illnesses. In: Barry D Garfinkel, Gabriella A Carlson, Elizabeth B Weller (eds). Psychiatric Disorders in Children and Adolescents. Philadelphia: W.B. Saunders Company, 1990: Boekaerts M, Röder I. Stress, coping and adjustment in children with a chronic disease: a review of the literature. Disabil Rehabil 1999; 21: (Abstract) 4. Ekfli A. Ben hasta de ilim. Çocuk Sa l ve Hastal klar n n Psikososyal Yönü kitab. stanbul: Nobel T p Kitabevleri, 1999; McQuaid EL, Kopel SJ, Nassau JH. Behavioral adjustment in children with asthma: a meta-analysis. J Dev Behav Pediatr 2001; 22: (Abstract) 6. Shavelson RJ, Hubner JJ, Stanton GC, et al. Self-concept: validation of construct nterpretations. Rev Educ Res 1976; 46: (Abstract) 7. Pumariega AJ, Pearson DA, Seilheimer DK. Family and childhood adjustment in cystic fibrosis. J Child Fam Stud 1993; 2: (Abstract) / (PDF) 8. Siegel WM, Golden NH, Gough JW, Lashley MS, Sacker IM. Depression, self esteem, and life events in adolescents with chronic diseases. J Adolesc Health Care 1990; 11: (Abstract) 9. Nelms BC. Emotional behaviors in chronically ill children. J Abnorm Child Psychol 1989;17: (Abstract) 10. Pless IB. Clinical assessment: physical and psychological functioning. Pediatr Clin North Am 1984; 31: (Abstract) 11. Dattilio FM, Epstein NB. Cognitive-Behavioral Couple and Family Therapy. Thomas LS, Gerald RW, Michael SR (eds). Handbook of Family Therapy: The Science and Practive of Working with Families and Couples. Brunner-Routledge, NY, 2003; Yüksel H, Sö üt A, Y lmaz Ö, Demet M, Ergin D. Ast ml çocuklar n annelerinde uyku kalitesi ve anksiyete-depresyon parametrelerinin de erlendirilmesi. Ast m Alerji mmünoloji 2007; 5: (PDF) 13. Shalowitz MU, Mijanovich T, Berry CA, et al. Context matters: a community based study of maternal mental health, life stressors, social support, and children s asthma. Pediatrics 2006; 117: (Abstract) / (PDF)

6 Türk Ped Arfl 2010; 45: Ölçer ve ark. Ast ml çocuklar n benlik sayg lar Berkem M, Arman A, Da l E, Hayran O. Bronfliyal ast m tan s alan çocuklar ve annelerinde hastal k alg s n n de erlendirilmesi. Çocuk ve Ergen Ruh Sa l Dergisi 1995; 2: (Abstract) 15. Bartlett SJ, Kolodner K, Butz AM, Eggleston P, Malveaux FJ, Rand CS. Maternal depressive symptoms and emergency department use among inner-city children with asthma. Arch Pediatr Adolesc Med 2001; 155: (Abstract) / (Full Text) / (PDF) 16. Bartlett SJ, Krishnan JA, Riekert KA, Butz AM, Malveaux, FJ, Rand CS. Maternal depressive symptoms and adherence to therapy in inner-city children with asthma. Pediatrics 2004; 113: (Abstract) / (Full Text) / (PDF) 17. Klinnert MD. Psychosocial influences on asthma among innercity children. Pediatr Pulmonol 1997; 24: (Abstract) / (PDF) 18. GINA (Global Initiative for Asthma) 2006, Küresel Ast m Önleme ve Tedavi Giriflimi Çeviri editörü: Türktafl H. stanbul: Turgut Yay nc l k, 2007: Kaufman J, Birmaher B, Brent D, Rao U, Ryan N. Kiddie- Schedule for affect ve disorders and schizophrenia for school aged children-present and life time version (K-SADS-PL,1.0 version), Gökler B, Ünal F, Pehlivantürk B, Çengel Kültür E, Akdemir D, Taner Y. Okul ça (6-18 yafl) çocuklar için duygulan m bozukluklar ve flizofreni görüflme çizelgesi-flimdi ve yaflam boyu versiyonunun Türkçe uyarlamas n n geçerlik ve güvenirli i. Çocuk ve Gençlik Ruh Sa l Dergisi 2004; 11: Achenbach TM, Edelbrock CL. Manual for the child behavior checklist and revised child behavior profile. Burlington, VT, University of Vermont Department of Psychiatry Akçak n M. Çocuklar n davran fllar n de erlendirme ölçe i tan t m ve güvenilirlik çal flmas. Psikoloji Dergisi 1985; 5: 3-6. (Abstract) 23. Erol N, fiimflek Z. Türkiye ruh sa l profili. Çocuk ve gençlerde ruh sa l yeterlik alanlar, davran fl ve duygusal sorunlar n da l m. Derleyen: Erol N, K l ç C, Ulusoy M, Keçeci M, fiimflek Z. Türkiye Ruh Sa l Profili: Ön Rapor, Ankara: Aydo du Ofset, Erol N, Arslan BL, Akçak n M. The adaptation and standardization of the Child Behavior Checklist among 6-18 year-old Turkish children. In: Sergeant J (ed), Eunethydis. European approaches to hyperkinetic disorders. Zurich: Fotoratar, 1995: Piers EV. Piers-Harris Children s Self-Consept Scale (The Way I Feel About Myself) Revised Manual. Los Angeles: CA, Western Psychological Services, Öner N. Piers-Harris in çocuklarda öz kavram ölçe i: El kitab. Ankara: Türk Psikologlar Derne i Yay nlar, Berksun OE, Soykan A, Ünal S, Ünlüo lu G, Soykan Ç. fiizofrenide aile faktörü Expressed Emotion la ilgili bir ölçek denemesi. Ankara T p Mecmuas 1992; 45: Mrazek D, Anderson I, Strunk R. Disturbed emotional development of severely asthmatic preschool children. In: Stevenson J (ed). Recent research in developmental psychopathology. J Child Psychol Psychiatry 1985; 4: Vila G, Nollet-Clemençon C, Vera M, et al. Prevalence of DSM-IV disorders in children and adolescents with asthma versus diabetes. Can J Psychiatry 1999; 44: (Abstract) 30. Bussing R, Burket RC. Anxiety and intrafamilial stress in children with hemophilia after the HIV crisis. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1993; 32: (Abstract) 31. Ortega AN, Huertas SE, Canino G, Ramirez R, Rubio-Stipec M. Childhood asthma, chronic illness, and psychiatric disorders. J Nerv Ment Dis 2002; 90: (Abstract) / 32. Steinhausen HC, Schindler HP, Stephan H. Comparative psychiatric studies on children and adolescents suffering from cystic fibrosis and bronchial asthma. Child Psychiatry Hum Dev 1983; 14: (Abstract) / (PDF) 33. MacLean WE Jr, Perrin JM, Gortmaker S, Pierre CB. Psychological adjustment of children with asthma: effects of illness severity and recent stressful life events. J Pediatr Psychol 1988; 17: (Abstract) 34. Wamboldt MZ, Fritz G, Mansell A, McQuaid EL, Klein RB. Relationship of asthma severity and psychological problems in children. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 1998; 37: (Abstract) 35. Ekfli A, Molzan J, Savafl r I, Nermin G, plikçio lu Ö. Ast ml çocuk ve adolesanlarda psikolojik uyum. Türk Psikiyatri Dergisi 1996;7: (Abstract) 36. Harter Susan. The construction of the self: a developmental perspective. Guilford Press, NY, Vila G, Nollet-Clemencon C, de Blic J, Mouren-Simeoni MC, Scheinmann P. Asthma severity and psychopathology in a tertiary care department for children and adolescent. Eur Child Adolesc Psychiatry 1998; 7: (Abstract) 38. Offer D, Ostrov E, Howard KI. Body image, self perception and chronic illness in adolescence. In: Blum RW (ed). Chronic illness and disabilities in childhood and adolescence. Orlando: FL: Grune & Stratton. 1984: Minuchin S, Baker L, Rosman BL, Liebman R, Milman L, Todd TC. A conceptual model of psychosomatic illness in children: family organization and family therapy. Arch Gen Psychiatry 1975;32: (Abstract) / (PDF) 40. Mrazek DA. Chronic pediatric illness and multiple hospitalizations in child and adolescent psychiatry. A Comprehensive Textbook. Lewis M (ed). Baltimore: Williams&Wilkins, A Waverly Company, 1996: Mrazek DA, Schuman WB, Klinnert M. Early asthma onset: risk of emotional and behavioral difficulties. J Child Psychol Psychiatry 1998; 39: (Abstract) 42. Wood BL, Miller BD, Lim J, et al. Family relational factors in pediatric depression and asthma: pathways of effect. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2006; 45: Chen E, Bloomberg GR, Fisher EB Jr, Strunk RC. Predictors of repeat hospitalizations in children with asthma: the role of psychosocial and socioenvironmental factors. Health Psychol 2003; 22: (Abstract) / (Full Text) / (PDF) 44. Chen E, Fisher EB, Bacharier LB, Strunk RC. Socioeconomic status, stress, and immune markers in adolescents with asthma. Psychosom Med 200; 65: (Abstract) / (Full Text) / (PDF) 45. Thompson RJ, Gustafson KE. Adaptation to chronic childhood illness. Washington, DC: American Psychological Association 1996: Hetherington E, Martin B. Family factors and psychopathology in children. In: Quay H, and Werry J (eds). Psychopathological disorders of childhood. 3rd edition. New York: Wiley, 1986: