ELMA YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠNDE KULLANILAN ANAÇLAR

Transkript

1 ELMA YETĠġTĠRĠCĠLĠĞĠNDE KULLANILAN ANAÇLAR Modern meyve yetiģtiriciliğinde; çeģidin toprak ve iklim Ģartlarından kaynaklanan olumsuz etkenlere, hastalık ve zararlılara karģı mukavemetini sağlamak, adaptasyon kabiliyetini geniģletmek, meyve verim ve kalitesini artırmak, ağacını bodurlaģtırmak gibi nedenlerden dolayı anaç kullanımı bir zorunluluktur. Kullanılacak anaçlarda bir takım özelliklerin bulunması gerekir. Bu özelliklerden en önemlileri; anaç tohumla veya vegetatif olarak kolay çoğaltılabilmeli, kolay aģılanmalı, farklı çeģitlerle aģı uyuģması iyi olmalı; anaçkalem uyuģmazlığı olmamalıdır, üzerine aģılanan çeģitler erken meyveye yatmalı, önemli hastalık ve zararlılara karģı dayanıklı ve farklı iklim ve toprak Ģartlarına kolay adapte olmalıdır. Elma Klon Anaçları M 9: Pratikte sık dikim yetiģtiricilik için en yaygın kullanılan bodur elma klon anacıdır. Çöğür anaçlarının % ını büyüklüğünde ağaçlar oluģturur. Üzerine aģılanan çeģidin erken meyveye yatmasını sağlar. Bunun yanında meyve iriliği üzerine olumlu etkisi vardır. Köklerinin fazla derine gitmemesi nedeniyle bu anaçla kurulacak bahçelerde, fidanların bir herekle desteklenmesi, bahçede damla sulama sisteminin kurulması gerekir. M 9 anacı üzerine aģılı elma bahçelerin de 3. yıldan itibaren ekonomik ürün alınmaya baģlanılır. Kök boğazı çürüklüğüne (Phttophthora) dayanıklı, ateģ yanıklığına ve pamuklu bite hassastır. Bu anaç üzerine aģılı çeģitlerle kurulacak bahçelerde dikim aralık ve mesafeleri 1.5 m x 3.5 m, ya da 2.m x 3.5 m olmalıdır. M 9 anacı üzerinde Starkrimson, Starkspur Golden gibi yarı bodur geliģen "Spur"çeĢitlerin aģılanmaması gerekir. AĢılandığı taktirde çalı formunda ağaçlar oluģur. M 9 anacı ile kurulan bahçelerin ömrü yılla sınırlıdır. Bu anaç ile kurulan

2 bahçelerde dekara 6-8 ton ürün alınması mümkündür. M 9 anacı üzerine aģılı çeģitlere Ġnce Ġğ terbiye Ģekli uygulanabilir. Bu terbiye sisteminde sürgünlerde uç kesimi yapılmaz, sürgünler ya tamamen çıkartılır ya da ağırlık asılarak dikine büyümelerine engel olunur. MM 106: Pamuklu bite (Eriosoma lanigerum) dayanıklı, kök boğazı çürüklüğüne ise hassas olarak bilinmektedir. Bu nedenle mantari hastalıkların bulaģık olduğu yerlerde bu anaç kullanılmamalıdır. Ağır toprak Ģartlarına adaptasyonu iyidir. Yarı bodur özelliği taģıyan MM 106 anacı, çöğür anaçlarının %50-60 ı kadar ağaçlar oluģturur. Hem zayıf geliģen spur çeģitler hem de kuvvetli geliģen çeģitler için anaç olarak kullanılabilir. Bu anaç üzerinde kurulacak bahçelerde 3 m x 5 m veya 3 m x 6 m, yarı bodur geliģen çeģitlerle ise; 2.5 m x 4 m veya 3 m x 4 m aralık ve mesafelerinde dikim yapılabilir. MM 106 anacı ile kurulan bahçelerde değiģik doruk dallı (Modifiye Lider) terbiye Ģekli uygulanır. Esası bir lider ve onun etrafında cm mesafelerle sıralanan 4-5 ana daldan oluģturulan bir sistemdir. Ancak bu anaç üzerine yarı bodur çeģitler (Spurlar) aģılanırsa bir lider ve onun etrafında çok sayıda yan dalın bulundurulduğu çam Ģekli terbiye sistemi uygulanabilir. MM 111: Kuvvetli geliģen, bir anaçtır. Çöğürlerin % i kadar hacimde ağaçlar oluģturur. Bu anaç üzerinde kuvvetli geliģen (Standart) Starking Delicious, Golden Delicious ve Grany Smith kuvvetli geliģen çeģitlerde 3.5 m x 6 m, zayıf geliģen spur çeģitlerde 3 m x 4 m veya 3 m x 5 m aralık ve mesafelerinde bahçe kurulabilir. MM 111 farklı toprak Ģartlarına iyi adapte olabilen, herek gerektirmeyen, diğer klon anaçlara göre kurağa daha dayanıklı bir anaçtır. EMLA 26: GeliĢme kuvveti bakımından EMLA 7 ile M 9 anaçları arasında yer alır. Ağaçların özellikle dikimin ilk yıllarında destek hereğine ihtiyacı vardır. Kök boğazı çürüklüğüne ve ateģ yanıklığına hassastır. EMLA 7: GeliĢme kuvveti EMLA 7 ile MM 106 anaçları arasındadır. Soğuğa dayanıklı elma anacı olarak bilinmektedir. Kök kanserine dayanıklı olan bu anaç, kök boğazı çürüklüğüne orta derecede dayanıklıdır. ġimdiye kadar çok bodurdan çok kuvvetliye kadar değiģen farklı büyüklükte ağaç meydana getiren birçok klon anacı yetiģtirilmektedir. Bunların hepsi M.Pumila (syn. M.sylvestris) türüne girmektedir. Mevcut elma klon anaçları Ģu veya bu özellikleri bakımından eksiklik gösterirler. KıĢa, birçok hastalık ve zararlıya dayanıklı anaç geliģtirilmesine ihtiyaç vardır. Bu yönleriyle dünyanın elma üreten ülkelerinde mevcutların yerine geçebilecek bodur, yarı bodur ve kuvvetli yeni klon anaçlarının geliģtirilmesi için çalıģmalar devam etmektedir. Yılardır anaçlar üzerinde ıslah programları yürüten bazı ülkeler olarak Kanada, Polonya, Sovyet Rusya, Amerika BirleĢik Devletleri ve Ġngiltere sayabiliriz. Bunların ürettikleri anaçlarda kullanılan semboller aģağıdaki tabloda verilmiģtir. Virüssüz Malling ve Malling- Merton anaçları East Malling and Long Ashton araģtırma istasyonunda üretilir ve ilk harfleri EMLA ile birlikte mesela M.9 EMLA Ģeklinde yazılır.

3 Tablo 1: Belli baģlı anaç üreten ülkeler ve bunların ürettiği anaçlar. Ġsmi Kısaltması Örnek numaraları Kaynağı Antonovka A. 313 Sovyet Rusya Budagovsky Bud. 9, 146, 490, 491 Sovyet Rusya Cornell-Genova CG. 10, 24 New York, ABD Geneva G. 65 New York, ABD Malling M. 2, 4, 7, 9, 26, 27 Ġngiltere Malling-Merton MM. 104, 106, 111 Ġngiltere Michigan Apple Clone MAC. 1, 9, 24, 39 Michigan, ABD Oregon Apple Rootstock OAR. 1 Oregon Ottowa O. 3 Kanada Polish P. 1, 2, 16, 18, 22 Polonya Vineland V. 5-1, 5-2, 5-3 Kanada Kaynak: Barrit, Tablo 2: Dünyada ticari önemi olan bazı klon anaçları ve bunların tohum anacına oranları (Tohum anacı %100 kabul edilmiģtir.) Süper Bodur (< % 30) Bodur (%30-55) Yarı Bodur (% 55-65) Yarı Kuvvetli (%65-85) Kuvvetli (>%85) M.27 P.2 V5-2 MM.106 M.25 M.9 CG.10 CG.24 Bud.490 MM.104 P.16 M.9 Emla M.7 M.2 MM.109 V.5-3 V.5-1 P.1 M.4 MAC.24 P.22 Bud.9 OAR.1 MM.111 Novole tohum Bud.146 O.3 V.5-4 P.18 Anacı

4 Bud.491 Mac.39 A.313 Mark (Mac 9) C.6 Bud.118 M.26 V.5-7 Kaynak: Barrit, Elmada kullanılan muhtelif anaçların önemli özellikleri Tablo 4'de ve üzerine aģılanan ağaçların nispi büyüklükleri ġekil 1'de verilmiģtir. Tablo 3: Anaçların dikim sıklığını gösterir tablo Anaçlar Sıradaki ağaçlar arası mesafe Feet olarak Çöğür MM MM M.7a M Mark M BODUR ANAÇLAR M.27 : Metre olarak 1971 yılında East Malling ıslah programınca aģırı derecede bodur bir anaç olarak elde edildi. M.9 ve M.13 melezidir. M.27 anacı; M.9 EMLA üzerine aģılı bir ağacın yarısından daha az büyüklükte bir ağaç meydana getirir. Bugüne kadar ki mevcut Malling anaçlarının en boduru olup yaklaģık 1,2 m. yüksekliğinde ve M.9un yarısı kadar büyüklükte ağaç yapar. Çok erkencidir. Mahsul verimi M.9 EMLA'dan küçük olmasına rağmen yüksektir. M.27 anacı destek ister. Kök sürgünleri üretmez ve toprak üstü sürgünü yoktur. M.27 tepe daldırması ile kolaylıkla üretilir. Kök boğazı çürüklüğüne dayanım testleri değiģen neticeler vermektedir. AteĢ yanıklığına hassastır ama M.9 ve M.26 dan daha az hassastır. M.27 elma pamuklu bitine hassastır. KıĢa dayanımı M.9 a benzer yaklaģık aynıdır. Son zamanlara kadar ticari dikimler için oldukça bodur olduğu düģünüldü. Bununla birlikte Ģimdi Avrupa'da birkaç slender spendle meyve bahçesinde, güçlü topraklarda kuvvetli çeģitlerle mesela Jonagold gibi çok sık dikim meyve bahçelerinde kullanılıyor.

5 M.8 : BodurlaĢtırıcı özelliği M.9a benzer(fransız Paradisi). Fidanlarının hereklenmesi gerekir., çünkü kök sistemi ince ve zayıftır, toprağa sağlamca tutunamaz. Ara anaç olarak kullanılması en iyi kullanma Ģeklidir. Böylece zayıf kök sisteminin sınırlayıcı etkisi ortadan kalkar fakat bodurlaģtırıcı etkisi devam eder. Bu anaç ABD'de uzun yıllardan beri Clark Dwarf olarak bilinmektedir. Soğuklara oldukça dayanıklı görünmektedir. P.16 : M.9 EMLA ile M.27 arasındaki büyüklükte ağaç üreten çok bodur bir Polonya anacıdır. Orijini M.9 x Common Antonovka nın bir melezidir. P.16 etkenci ve çok yüksek mahsul verimine sahiptir. Kök boğazı çürüklüğüne dayanıklıdır ama ateģ yanıklığı ve elma pamuklu bitine hassastır. P.16, M.9 gibi tepe daldırması ile üretmek oldukça güçtür. KıĢ Ģartlarına dayanımı M.9 a benzer ama M.26, Bud.9 ve P.22den daha azdır. P.16 ağaçları çok gevrek kökleri vardır ve desteğe ihtiyaç duyar. Toprak üstü sürgünü yoktur ama kök sürgünü üretmeye meyillidir. V.5-3 : Vineland 605-3; Vineland, Ontorio, ıslah programından yeni bir bodur anaçtır. Kerr yaban elmasının (Dolgo x Haralson) açıkta tozlanmıģ bir çöğürüdür. Çiçek tozu ebeveyninin M.9 olduğuna inanılır. V.5-3; M.9 ve M.27 arasında büyüklükte bir ağaç üretir. Erkencidir ve mahsul verimi M.9 la mukayese edilebilir, çok yüksektir. Desteğe ihtiyaç duyar. KıĢa Ģartlarına, hastalık ve zararlılara dayanıklıdır. Toprak üstü sürgünü ve kök sürgününün etkisi bilinmiyor. P.22 : Orijini M.9 x Common Antonovka melezlemesi Polonya ıslah programından elde edilen çok bodur bir anaçtır. M.27 ve M.9 EMLA arasında büyüklükte bir ağaç oluģturur. P.22 erkenci ve çok yüksek, M.9a benzer mahsul verimi vardır. Desteğe ihtiyaç duyar. Çok sert kıģa dayanıklı, M.26, O3, Bud.9 ve P.2 ile mukayese edilebilir ve her halükârda M.9 ve M.7 den daha iyi dayanır. Tepe daldırması ile M.9 ve Bud.9a benzer Ģekilde oldukça zor üretilir. Kök sürgünü veya toprak üstü sürgünü yoktur. Kök boğazı çürüklüğüne dayanıklı ama ateģ yanıklığı ve elma pamuklu bitine hassastır. P.22 kıģ Ģartlarına uygun, bodur, ümit verici bir anaçtır. Bud.146 : Budagovsky , çok bodur bir Sovyet Rusya anaç türüdür. Bud.146; M.27 ve M.9 arasında büyüklükte bir ağaç üretir. Erkencidir ve M.9 benzer mahsul verimi vardır. çok gevrek köklüdür ve desteğe ihtiyaç duyar. Tepe daldırması ile çok iyi üretilir. Bud.146nın kıģa dayanımı çok iyidir. AteĢ yanıklığına ve elma pamuklu bitine hassastır. Kök boğazı çürüklüğüne hassasiyeti bilinmiyor. Bud.146 ümit verici görünmüyor.

6 Bud.491 : Budagovsky çok bodur, Sovyet Rusya kaynaklı bir anaç türüdür. KıĢ Ģartlarına dayanır. Bud.491 tepe daldırması ile kolaylıkla üretilebilir. Çok sayıda piç üretir. AteĢ yanıklığı ve elma pamuklu bitine hassastır. Desteğe ihtiyaç duyar. G.65 : Geneva 65, 1991 de Geneva, New York, Cornell üniversitesi ıslah programınca elde edilen çok bodur yeni bir anaçtır. M.27 x Beauty Crab melezlemesinden elde edilmiģtir. Erkenci ve verimli olan G.65, M.9 dan daha küçük bir anaç üretir. Desteğe ihtiyaç duyar. kök boğazı çürüklüğü ve ateģ yanıklığına dayanıklı ve elma pamuklu bitine orta hassastır. Toprak altından ve toprak üstünden birkaç sürgün verir. Mark(MAC.9): 1979 yılında Michigan üniversitesi tarafından elde edilen bir anaçtır(mac.9). M.9un açıkta tozlanan bir çöğürüdür. Mark, M.9 EMLAdan yaklaģık %30 daha küçük bir ağaç üretir (ağaç büyüklüğü M.9EMLA=100, Mark=70). Mark çok erkenci, M.9 gibi mahsul verimi yüksektir. Yeteri kadar seyreltilmezse genç ağaçların üzerindeki ürün ağırlığı eğilmeye sebep olabilir. Mark üzerindeki ağaçlar desteğe ihtiyaç duyarlar. Tepe daldırması ile iyi üretilir. Mark kök boğazı çürüklüğüne dayanıklıdır ama ateģ yanıklığı ve elma pamuklu bitine hassastır. M.26 daki gibi Mark'ta da toprak üstünde sürgünler meydana gelir. Bu nedenle meyve bahçesinde toprak hattı üzerinde çok az anaç görünmelidir. Mark'ta ki ağaçlar toprak altı sürgünleri üretmezler. Bazı durumlarda; ağaç kuvvetinin eksikliği ve tek düzelik kuraklık stresi yüzünden olmaktadır. Mark anaçlarının toprak hattı yüzeyindeki kısmını tümör gibi bir ĢiĢlik çevreler. Toprak hattındaki bu ĢiĢkinliğin nedeni bilinmiyor. Belki mark anacının doğal bir büyüme karakteristiğidir. Ağaç üzerindeki büyümeye ve verime etkisi kesin değildir. Bu toprak hattındaki büyüme, göz aģısı ile üretmedeki anaç/çeģit bileģiminde çoğu bodur anaçlarda oluģan çeģit ĢiĢkinliği ile karıģtırılmamalıdır. P.2 : P.2 anacı M.9 x Common Antonovka nın melezinden derlenen Polonya ıslah programından bodur bir anaçtır. P.2, M.9 EMLA büyülüğüne benzer bir anaç üretir. Erkencidir ve M.9a benzer yüksek mahsul verimlidir. Desteğe ihtiyaç duyar. P.2; P.22, O.3, Bud.9, ve M.26 gibi kıģa dayanıklı, M.9dan daha iyi kıģa dayanır. Kök boğazı çürüklüğüne dayanıklı, ateģ yanıklığı ve pamuklu bite hassastır. Tepe daldırması ile üretmek M.9dan daha zordur. Kök sürgünleri üretmez, toprak üstünden birkaç sürgün (piç) verir. P.2 anacının zayıf olan üretilebilme kabiliyeti imkanlar dahilinde giderilebilirse M.9 büyüklüğü ayarında kıģa dayanıklı, kıymetli bir anaçtır. CG.10 : Geneva, New York ta Cornell üniversitesi ıslah programının bodur bir anacıdır. Çok bodur olan M.8 anacının açıkta tozlanan bir çöğürüdür. CG.10; M.9 EMLA büyüklüğüne benzer bir ağaç üretir. Erkencidir ama M.9dan daha düģük mahsul verimine sahiptir. Desteğe ihtiyaç duyar. Kök sürgünleri vardır ve ateģ yanıklığına hassastır. Kolay üretilebilir ve toprak üstü (piç) sürgünleri biraz vardır. CG.10; M.9un yerine konacak bir potansiyel olarak görünmemektedir.

7 M.9 : Orijinal Malling serilerinden bodur bir anaçtır.(bilinen tipleri Type IX, EM IX, EM 9, M.9 EMLA ve Jaune de Metz). M.9 EMLA klonu M.26 dan yaklaģık %35 daha küçük bir ağaç üretir (Ağaç büyüklüğü M.26=100 ise M.9 EMLA=65). Bugün tepe daldırması ile kolay üretmek için seleksiyon ve orijinal virüslerini ısıtma uygulaması ile klondan ayırmak için M.9un birçok yan klonu mevcuttur. ÇeĢide göre değiģen bodurluk derecesinde klonlar bir dereceye kadar değiģime uğrar ama tüm ağaç üretimleri M.26dan daha küçük ve M.27den daha büyüktür. Virüslü olan orijinal M.9 klonu virüssüz M.9 EMLA dan yaklaģık %30 daha küçük bir ağaç oluģturur. M.9 üzerine aģılı ağaçlar 2,7 m.yi geçmez ve çöğür üzerine aģılı olanların %20-40ı kadar olur. Fransız Pajam 2 (cepiland) kısmen kuvvetli, pajam 1(lancep) ve Hollanda nın NAKB T337 orta ve Fleuren 56 daha az kuvvetli bir klondur. M.9 çok erkenci ve yüksek mahsul verimine sahiptir. Anacın meyve büyüklüğüne etkisi küçük olmakla beraber bazı denemelerde M.9 diğer anaçlardan biraz daha büyük meyve iriliği oluģturur. Tepe daldırması ile üretmek nispeten zordur. Biraz kök sürgünü (toprak altı) verir ama Mark ve M.26dan daha azdır ve birkaç toprak üstü sürgün(piç) üretir. M.9 kök boğazı çürüklüğüne çok dayanıklı ama ateģ yanıklığı ve elma pamuklu bitine hassastır. Polonya ve Sovyet Rusya gibi çok düģük kıģ sıcaklıklarında M.9 düģük sıcaklık(don) zararı gösterir. Bununla birlikte, kuzey Amerika'daki çoğu meyve yetiģen alanlarda zararlanma daha az görülür ve kıģa dayanım ihtiyacı dikkate alınarak geniģ bir Ģekilde M.7 dikilen alanlardan daha fazla zararlanma göstermez. M.7 yetiģtiriciliğinin baģarılı olduğu alanlarda M.9un kıģa dayanımı yeterli görünmektedir. M.9 dünya yüzeyinde çok yaygın olarak diklen bir anaçtır. Bu anaçla sık dikim meyve bahçesi yapmak mümkündür. Batı Avrupa'da dikilen tüm ağaçların %90ının üzerinde M.9 kullanılır. Kuzey Amerikanın muhtelif meyve alanlarında sık dikim meyve bahçesinde M.9un popülaritesi artıyor. V.5-1 : Vineland 605-1, Vineland Ontario ıslah programından bir anaçtır. Kerr yabani elma çeģidinin açıkta tozlanan bir çöğürüdür(dolgo x Haralson). Erkek tozu atasının M.9 olduğuna inanılır. V.5-1 üzerindeki ağaçlar M.9 EMLA büyüklüğüne benzerdir ve M.9 gibi yüksek mahsul verimi ile erkencidir. V.5-1 ağaçları desteğe ihtiyaç duyar. KıĢ zararına, hastalığa ve zararlılara dayanıklı, kök sürgünü ve toprak üstü sürgününe etkisi bilinmiyor. J.9 : M.9un bir çöğürü olan Jork 9 Almanya'nın bodur bir anacıdır ve M.9dan biraz daha büyük bir ağaç üretir. M.9 gibi erkenci ve verimlidir. M.9 dan daha kolay üretilir ve kıģa dayanımı daha büyüktür. Çok sayıda toprak üstü sürgünü verir ve aģırı derecede ateģ yanıklığına hassastır. Bud.9 : Budagovsky 9; Sovyet Rusya'da M.8 x Red standart çeģidinin melezlemesinden bodur bir anaçtır. B.9, Red-Leafed Paradise 9 ve Paradizka Krastnolistnoya 9 olarak ta bilinir. Yaprakları kırmızıdır. Bud.9un ağaç büyüklüğü M.9 EMLA ve M26 arasındadır ama genellikle M.9 EMLAnın büyüklüğüne daha yakındır. Yüksek mahsul verimi ile erkenci bir anaçtır. Desteğe ihtiyaç duyar. Bud.9 kök boğazı çürüklüğüne dayanıklı ve ateģ yanıklığı ve

8 elma pamuklu bitine hassastır. M.9 ve P.22 gibi tepe daldırması ile üretmek zordur. Bud.9un kıģa dayanımı mükemmeldir. M.26, O.3, P.2, ve P.22 bu anaca kıģa dayanım yönünden benzer ancak M.9 dan daha iyi kıģa dayanır. Bud.9 kök sürgünü veya toprak üstü sürgünü (piçi) az üretir. KıĢa dayanıklı, bodur ve ümit verici bir anaçtır. O.3 : Ottowa 3, Ottowa, Kanada'da, Robin yabani elması ile M.9un melezlemesinden elde edilmiģ bodur bir anaçtır. O.3; M.9 EMLA büyüklüğünde veya biraz daha büyük bir anaç üretir ama M.26 dan daha küçüktür. O.3 desteğe ihtiyaç duyar, erkencidir. Tepe daldırması ile üretmek aģırı derecede zordur. Çok genç doku kültürü materyaline alınmasıyla bu özelliği ıslah edilebilmesine rağmen O.3ü tepe daldırması ile üretmek aģırı derecede zordur. O.3 kıģ Ģartlarına çok dayanıklıdır. Kök boğazı çürüklüğüne dayanıklı ama ateģ yanıklığı ve elma pamuklu bitine hassastır. O.3 birkaç toprak üstü sürgün veya kök sürgünleri verebilir. MAC.39 : Michigan Apple Clone 39, Michigan Devlet üniversitesi ıslah programından bodur bir anaçtır. M.11in bir çöğürüdür. MAC.39; M.9EMLA ve M.26 büyüklüğü arasında bir ağaç üretir. Erkencidir ama genç ağaçlar için mahsul verimi M.9 EMLAdan yüksek değildir. Desteğe ihtiyaç duyar ve kök sürgünü üretmez. C.6 : C.6; M.26 ağaç büyüklüğüne benzer bodur bir anaçtır. C.6, Stark Bro's Nurseries ve Orchards Co. tarafından bodur ara anaç olarak getirilen orijinal M.8in açıkta tozlanmıģ bir çöğürüdür. C.6nın mahsul verimi M.26ya benzer ve M.9 EMLAdan daha azdır. ateģ yanıklığına hassastır. M.26 : M.9 x M.16 melezlenmesi sonucu 1959da East Malling tarafından ortaya çıkarılan bodur bir anaçtır. M.26; M.7 den yaklaģık %25 daha küçük ve M.9 EMLAdan yaklaģık %50 daha büyük bir ağaç üretir. (ağaç büyüklüğü M9 EMLA=100, ise M.26=150). M.26 EMLA ısıtma uygulanmıģ virüssüz klondur, orijinal M.26 klonu büyüklüğüne benzer ağaçlar üretir. M.9dan daha az erkenci olmasına rağmen M.26 da erkencidir. Bazı durumlarda M.26 üzerindeki ağaçlar serbest olarak (desteksiz) ayakta kalabilir. Bununla birlikte özellikle erken ürün vermesi isteniyorsa merkezi liderli budamaya yardım için ve kırılma veya eğilmeyi önlemek için M.26 ağaçlarına destek vermek tedbirdir. M.26 kök sürgünü vermez. Toprak hattı ve göz bileģimi arasındaki anaç gövdesi üzerinde toprak yüzeyi sürgünü (piç) yaygındır. Bu nedenle aģı noktası toprak hattına yakın yerleģtirilmeli ama çeģidin kök meydana getirmemesi için toprak hattına oldukça yakın olamamalıdır. M.26 oldukça yüzeysel köklüdür ve kuraklıktan sakınmak için sulama idaresinde itinalı bakımda yarar vardır. Ağır ve drenajı kötü yerler için uygun değildir. Kök boğazı çürüklüğü probleminden açık ve nemli topraklarda fazla sulama yapmaktan kaçınılmasına rağmen M.26 kök boğazı çürüklüğüne orta hassastır. KıĢ Ģartlarına M.9 ve M.7den daha iyi dayanan bir anaçtır ve kıģa dayanımı P.22, P.2 ve O.3e kıģa dayanımı benzerdir. M.26 tepe daldırması ile M.9dan daha iyi üretilir. Odun çeliği ve yeģil çelikle kolaylıkla çoğaltılır.

9 M.26 Kanada ve Amerika BirleĢik Devletlerinde geniģ bir Ģekilde yetiģtirilen bodur bir anaçtır. M.9un daha bodur olması ve sık dikime daha uygun olması nedeniyle Avrupa'da yaygın olarak kullanılmamaktadır. Kuzey Amerika'da ki çoğu meyve alanlarında M.9un meyve bahçelerinde daha sık dikimi arttırması nedeniyle M.26 itibarını kaybetmektedir. V.5-7 : Vineland 605-7, Vineland, ontorio ıslah programından yeni bodur bir anaçtır. Kerr yabani elma çeģidinin açıkta tozlanan bir çöğürüdür.(dolgo x Horolson). Çiçek tozu ebeveyninin M.9 olduğuna inanılır. V.5-7in mahsul verimi altı yaģındaki M.26ya benzemekle beraber ağaç büyüklüğünde M.26 ya benzer ağaç üretir. Desteğe ihtiyacı var, kıģa dayanıklı, hastalığa ve zararlılara dayanıklı, kök sürgünü ve toprak sürgünlerine etkileri bilinmiyor. Çünkü o yeni bir anaçtır. Bemali : M.26 büyüklüğüne benzer bir ağaç üreten bodur bir anaçtır. Mank's Codlin x M.4 melezinden Ġsveç'te seçildi ve ıslah edildi. Erkenci ve verimli ve tepe daldırması ile kolay köklenir. Elma pamuklu bitine ve ateģ yanıklığına dayanır. Amerika BirleĢik Devletlerindeki denemelerde değerlendirilmedi. V.5-2 : Vineland 605-2; Vineland, Ontorio ıslah programından yeni bir bodur anaçtır. Açıkta tozlanan Kerr yabani elma çeģidinin çöğürüdür.(dolgo xhoralson). Çiçektozu ebeveyninin M.9 olduğuna inanılır. V.5-2, M.26 ve M.7 arasında büyüklükte orta bir ağaç üretir. Mahsul verimi M.26ya benzerdir. KıĢa dayanıklı, hastalık ve zararlılara dayanıklı, kök sürgünü ve toprak üstü sürgününe etkisi bilinmiyor. CG.24 : New York, Genevada Cornell üniversitesi ıslah programından yarı bodur bir anaçtır. CG.24 çok bodur M.8 anacının açıkta tozlanan bir çöğürüdür. M.7ye benzer büyüklükte ağaç üretir. CG.24; M.7 ve M.26 dan daha az verimlidir. AteĢ yanıklığına hassastır. Ümitvar olarak görülmedi. ġekil 1: DeğiĢik anaçlar üzerine aģılanmıģ elma ağaçlarının yaklaģık nispi büyüklükleri (Westwood, 1993).

10 YARI BODUR ANAÇLAR M.7 : Malling anaçlarının orijinal serilerinden yarı bodur bir anacıdır. (Bilinen diğer isimleri Type VII, EM.VII, EM.7, M.7a, M.7 EMLA ve Doucin). Malling 7a'daki (a) harfi M.7'nin orijinalinde mevcut bazı virüslerden Ari klonunu ifade etmektedir. M.7 ağacı çöğür ağacının %50-65 büyüklüğünde ve M.26 ağacından yaklaģık %30 daha büyüktür.(ağaç büyüklüğü M.26=100, M.7=130). Mesela spur delicious gibi zayıf çeģitler için hariç tutulabilir, sık dikim için genelde oldukça kuvvetli bir anaçtır. Amerika BirleĢik Devletlerinde geçen 30 yıl boyunca M.7 klonal anacının çok geniģ dikimi yapılmıģtır. Verimlidir ve toprak tipleri ve iklim bakımından geniģ bir alana uyumludur. Tepe daldırması ve yeģil çelikle kolaylıkla çoğaltılabilir. Mahsul verimi ve erkenciliği çok bodur olan örneğin M.9dan daha azdır. Toprak üstü sürgünleri vardır. Çoğunlukla kullanılan diğer anaçlardan daha çok kök sürgünü verir. Elma pamuklu bitine hassastır. Kök boğazı çürüklüğüne hassas olmasına rağmen tarla seviyesinde orta düzeyde dayanıklıdır. AteĢ yanıklığına orta derecede dayanıklıdır. M.7 nin kıģa dayanımı M.9a benzemekle beraber Kuzey Amerika meyve alanlarının çoğunda kafi derecede dayanıklı olduğu ispatlandı. Rüzgarlı alanlarda M.7 ağaçları ürün ağırlığı nedeniyle sık sık eğilebilir. Çoğu yerlerde erken yaģlarda 90 cm. civarındaki bir yükseklikte destek tavsiye edilebilir. P.1 : M.4 x antonovka melezlemesinden elde edilmiģ Polonya ıslah programının yarı bodur bir anacıdır. Yakın zamanda yapılan Kuzey Amerika'daki denemelerde P.1; M.7 büyüklüğüne benzer ağaçlar üretir. Bununla birlikte Avrupalı araģtırıcılar P.1in M.9-M.26 arasında bir ağaç büyüklüğü elde etmiģlerdir. P.1in Kuzey Amerika'daki mahsul verimi M.9dan düģüktür ve M.26 ve M.7ye benzer mahsul verimi vardır. P.1 kolaylıkla üretilebilir ve biraz kök sürgünü verir. Çok küçük kök sürgünlerinin bir halkası genellikle aģı noktası altına açılır ve ciddi bir problem olabilir. KıĢ Ģartlarına dayanımı M.9, M.7 ve M.16ya benzer ve P.2, P.22, Bud.9, O.3 ve M.26dan daha az dayanıklıdır. P.1 kök boğazı çürüklüğüne dayanıklı ama ateģ yanıklığı ve elma pamuklu bitine hassastır.

11 OAR.1 : Oregonda yarı bodur bir Ģans tohumu olarak ortaya çıkarıldı. M.7 büyüklüğüne benzer ağaç üretir. Meyve büyüklüğü ve mahsul verimi M.26 ve M.7 mukayesede çok düģüktür. Tepe daldırması ile üretimi zordur. OAR.1 birkaç kök sürgünü veya toprak üstü sürgünü üretir. AteĢ yanıklığı ve elma pamuklu bitine hassastır. OAR.1 ümit verici bir anaç değildir. V.5-4 : Vineland yarı bodur yeni bir anaçtır. Kerr yaban elmasının açıkta tozlanan bir çöğürüdür.(dolgo x Haralson). Çiçek tozu ebeveyni M.9 olduğuna inanılır. M.7 büyüklüğüne benzer bir ağaç üretir, yeni bir anaç olarak desteğe ihtiyacı vardır, kıģa dayanıklı, hastalık ve zararlılara dayanıklı ve kök sürgünü ve toprak üstü sürgününe etkisi bilinmiyor. MM.106 : Norton Spy ve M.1 melezidir larda sadece denemeler için tavsiye edilirken, sık dikime eğilimin artması ve verim yönünden iyi performans göstermesi sebebiyle hızla yaygınlaģarak kısa zamanda en popüler anaçlardan biri olmuģtur. Çöğür anacının %50si ve yaklaģık M.7 anacı kadar büyüklükte ağaç yapar. ABD ve Ġngiltere'de en çok kullanılan elma klon anacıdır. Ağaçları hafif ve kuruca topraklarda daha küçük, iyi topraklarda daha büyük olur. Herek gerektirmez. AteĢ yanıklığından etkilenmemiģtir. Odun çeliği ve yeģil çelikle kolayca köklenebilir; daldırmada da iyi sonuç verir. KUVVETLĠ ANAÇLAR M.2(Düsen, Ġngiliz paradisi) : Önceleri Ġngiltere'de en çok kullanılan anaç olmakla beraber yerini MM.111 almıģtır. Oldukça kuvvetli büyür, verimlidir. Çöğürdekinden daha küçük ağaç yapar. Çelikle çoğaltılması oldukça zordur. Tepe daldırması ile çoğaltılır. MM.111 : Northern Spy ve Merton 793 melezi olarak John Innes Bahçe Kültürleri AraĢtırma Enstitüsünde elde edilmiģtir. M.2 kadar büyüklükte ağaç yapar. Ancak ondan daha verimli olduğu ve daha erken meyveye yattığı için M.2 yerine kullanılmaktadır. Tepe daldırması ile kök sistemi geliģtirilerek oldukça kolay çoğaltılır. MM.104 : M.2 ve Northern Spy melezi olarak East Malling araģtırma istasyonunda elde edilmiģtir. Bu ağaca aģılı ağaçlar kurağa dayanıklı ve toprağa iyi tutunmakla beraber drenajı kötü olan topraklara tolere etmez. Ayrıca kök boğazı çürüklüğüne de hassas olduğundan sınırlı ölçüde faydalanılabilmektedir. Çöğür anacına yakın büyüklükte ağaç yapar. Artık pek kullanılmamaktadır.

12 ÇOK KUVVETLĠ ANAÇLAR M.16 (Ketziner Ideal) : Toprağa iyi tutunur, ağaçlarını çöğürünki kadar geliģtirir. Tepe daldırması ile çoğaltılabilir. Pamuklu bite hassastır. ABD'de artık kullanılmamaktadır. M.15 : Erken meyveye yatması bakımından M.16dan üstün olduğu kanıtlanmıģ olup Ġngiltere'de M.16 yerini almaktadır. MM.109 : M.2 ve Northern Spy melezi olarak John Innes'de elde edilmiģtir. Ağaçları çöğürün ki kadar büyür. Pamuklu bite dayanıklı olup erken meyveye yatar. Su tutan topraklara çok hassastır. Ayrıca büyük ağaç yaptığından dolayı artık kullanılmamaktadır. M.25 :Northern Spy ve M.2 melezi olarak East Malling de elde edilmiģtir. Toprağa iyi tutunur. Kuvvetli ağaç yapar. Erken meyveye yatarsa da pek tercih edilmemektedir. Büyük ağaçlarla bahçe tesis etmek gerekirse M.25'i kullanmak daha iyidir. Alnarp 2 :Ġsveç'te geliģtirilmiģ bir anaç olup orada soğuğa dayanıklı özelliğinden dolayı kullanılmaktadır. Tepe daldırması, odun çeliği ve yeģil çelikle çok kolay üretilebilmektedir. M.25 kuvvetinde ve erkenciliğinde ağaç yapar. Robusta No.5 :Malling serisi klon anaçları, Kanada gibi kıģları çok Ģiddetli geçen yerlerde tepe daldırması ile çoğaltmaya uygun değildir. Bu ihtiyacı gidermek için Kanada Ottowa'da M.baccata x M.floribunda melezi olan M.robusta'dan (cherry crab apple) geliģtirilmiģtir. AteĢ yanıklığına ve kök çürüklüğüne dayanıklı olup elma çeģitlerinin pek çoğu ile uyuģmaktadır. Daldırma ile çoğaltılabilir. Kanada'da çok kullanılmaktadır. AĢırı kıģlara dayanıklılık söz konusu olduğunda kullanılacak en iyi anaçtır. Fakat kıģ soğuklama ihtiyacı düģüktür. KıĢ sonlarında 3-4 günlük ılık bir periyottan sonra büyümeye baģlayabilir. Tablo 3: Önemli bazı klon anaçları ve bunların özellikleri: Özellikler M.27 M.9 M.26 M.7 MM.106 MM.111 M.25 Toprak isteği - DeğiĢik toprak tiplerine uyabilir. Ağır ve drenajı kötü toprakları sevmez AĢırı toprak nemine tolere eder DeğiĢik toprak tiplerine uyabilir DeğiĢik toprak tiplerine uyabilir DeğiĢik toprak tiplerine uyabilir Gelişme kuvveti En bodur, M9 un 1/2 si Bodur, çöğürün %20-40 kadar Bodur, M.9 ile MM.106 arası Yarı bodur, çöğürün %50si Yarı bodur, çöğürün %50si Kuvvetli, çöğürden daha küçük Çok kuvvetli, çöğür kadar Kök durumu Çok zayıf, herek ister Zayıf, herek ister M.9 dan iyi, herek ister M.9 dan iyi ilk birkaç yıl herek ister Ġyi, herek istemez Ġyi Ġyi Çoğaltma yöntemi Tepe daldırması Tepe daldırması YeĢil çelikle ve odun çeliği ile YeĢil çelikle ve tepe daldırması YeĢil çelik, odun çeliği ve tepe daldırması YeĢil çelik, odun çeliği ve tepe daldırması Tepe daldırması Kışa dayanımı Hassas Hassas Orta derecede dayanıklı Hassas Hassas M.7 ve MM106 dan daha dayanıklı -

13 Ateş yanıklığı - Hassas - - Dayanıklı - Dayanıklı Elma pamuklu biti Hassas Hassas Hassas Hassas Dayanıklı Dayanıklı Dayanıklı Kök boğazı çürüklüğü - Dayanıklı Hassas - Hassas - - M-9: Çok bodur ve bodur sınıfa giren elma klon anaçlarından dünyada ve ülkemizde en çok kullanılanıdır. Dikimden itibaren ömrü boyunca desteğe ihtiyaç gösterirler. Dikimin ertesi yılı meyve vermeye baģlarlar, en iyi koģullarda bile boyu 2,50-2,70 m yi geçmez M-9 anacı üzerine Starking delicious, Golden delicious ve Granny smith gibi kuvvetli geliģen çeģitler aģılanmalıdır. M 9 boğaz çürüklüğüne dayanıklı fakat, ateģ yanıklığı ve pamuklu bite hassastır. Bahçede ağaçlar ince iğ Ģekli terbiye sistemine göre Ģekillendirilir ve budanırlar. Verilecek dikim aralıkları toprak verimliliğine göre 1,5 m x 3,5 m veya 2.0 m x 3.5 m olmalıdır. Ekonomik verim süresi yıldır. M-27: M 9 un yarısı kadar geliģir. 120 cm yüksekliğinde ağaç yapar. Pratikte pek kullanılmaz. Daha çok ara anaç olarak kullanılır. Dekara adet ağaç hesabıyla dikim yapılır, verim 5-6 ton/da dır. M-26: Toprağa bağlantısı M-9 dan daha iyidir. Ġyi drene edilmiģ toprakları sever-erkenciliği ve çöğürlere göre %40-50 oranında bodurlaģma sağlaması nedeniyle rağbet gören anaçlardandır. MM-106: Pamuklu bite dayanıklı, ancak kök boğazı çürüklüğüne hassas olarak bilinmektedir. Bu bakımdan, daha önce kök boğazı çürüklüğüne neden olan mantari hastalıkla bulaģık yerlerde MM 106 anacı kullanılmamalıdır. Ayrıca toprak iyi drene edilmeli, sırta dikim yapılmalı yada damla sulama sistemi uygulanmalıdır. Kök sistemi kuvvetli olduğundan desteğe ihtiyaç duymazlar. Yarı bodur geliģen ağaçlar oluģtururlar ve dikimi izleyen 2-3 üncü yıllarda önemli ölçüde meyveye yatarlar. Ağaçları kök sürgünü yapmazlar. Hem yarıbodur (Spur), hemde kuvvetli geliģim gösteren çeģitler için uygun bir anaçtır. MM 106 üzerine kuvvetli çeģitler aģılandığında dikim aralığı 3 m x 5 m veya 3 m x 6 m, yarı bodur (Spur) geliģen çeģitler aģılandığında 2,5 m x 4 m yada 3 m x 4 m olmalıdır. Üzerine kuvvetli çeģitler aģılandığında değiģik doruk dallı (Modifiye-lider), yarı bodur çeģitler aģılanınca çam Ģekli (bir lider) terbiye sistemi tavsiye edilir. MM-111: Kuvvetli ve dik geliģen bir anaçtır. Köklenmesi çok iyidir. Az kök sürgünü oluģturur. MM-111 üzerine aģılı çeģitler yarı kuvvetli ağaçlar meydana getirirler. Üzerine kuvvetli geliģen standart çeģitler aģılandığında verilecek dikim aralığı 3,5 m x 6 m., spur çeģitler aģılandığında toprağın verimliliğine göre 3 m x 4,5 m. veya 3 m x 5 m. olmalıdır. TOHUM (ÇÖĞÜR) ANAÇLARI: Çok kuvvetli geliģen bu anaçlar geleneksel olarak uzun yıllardan beri kullanılmaktadır. Üzerine kuvvetli geliģen çeģitler aģılandığında 5-6 m

14 boylanırlar ve dekara ancak adet fidan dikilebilir. Bu ağaçlarda budama ilaçlama ve hasat iģlemleri zor olmakta, kuvvetli geliģtiklerinden gölgelenmeden dolayı meyve iriliği ile renklenme iyi olmamaktadır.