ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ HEMŞİRELİK SON SINIF ÖĞRENCİLERİNDE PROFESYONELLİĞİN BELİRLENMESİ

Transkript

1 ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ HEMŞİRELİK SON SINIF ÖĞRENCİLERİNDE Özet PROFESYONELLİĞİN BELİRLENMESİ Yrd. Doç.Dr. Afitap ÖZDELİKARA Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi İç Hastalıkları Hemşireliği AD. Öğr. Gör. Dr. Seval AĞAÇDİKEN ALKAN Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Esasları AD. Yrd. Doç.Dr. Nuran MUMCU BOĞA Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Halk Sağlığı Hemşireliği AD Bu çalışma hemşirelik öğrencilerinin hemşirelikte profesyonelliklerinin belirlenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. Araştırma örneklemini Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü 4.sınıfta okuyan Şubat-Mayıs 2015 tarihinde okula devam eden ve çalışmaya katılmayı gönüllü kabul eden 79 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmanın verileri, literatür ışığında hazırlanan sosyo-demografik veri formu ve Meslekte Profesyonel Tutum Envanteri ile toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesi SPSS 20 paket programı ile, yüzdelik hesapları, Kruskall Walls, Mann Whitney-U testleri kullanılarak yapılmıştır. Araştırmada öğrencilerin MPTE den aldıkları puan ortalaması ±16.03 olarak bulunmuştur. Öğrencilerin, sosyo-demografik özelliklerden cinsiyet, mezuniyet sonrası hemşirelik yapmayı düşünme durumu, hemşireliğe ilişkin özel bir alana ilgi duyma duru ile MPTE den aldıkları puan ortalaması arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Araştırmamızda hemşirelik mesleğini sevme, akademik kariyer düşünme ve hemşireliğe özel bir ilgi alanı bulunan öğrencilerin profesyonel tutumlarının daha yüksek olduğu saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Hemşirelik, Öğrenci, Profesyonellik, Profesyonel tutum. *Bu çalışma 14. Ulusal Hemşirelik Öğrencileri Kongresinde poster bildiri olarak sunulmuştur. Abstract DETERMINATION OF PROFESSIONALISM IN LAST YEAR NURSING STUDENTS IN ONDOKUZ MAYIS UNIVERSITY (ÖZDELİKARA,A / AĞAÇDİKEN ALKAN,S/MUMCU BOĞA,N) 1

2 The study sample Ondokuz Mayıs University School of Nursing in part reads history from February to May th attend school and participate in the study consisted of 79 students accepted voluntarily. Research data, sociodemographic data form containing personal information in the literature and 'Professional Attitude Inventory Profession "and collected. Evaluation of SPSS 20 software package, percentage calculations, Kruskal Walls are made using the Mann-Whitney U test. The mean score obtained from mpte students in the study were found to be ± 16:03. Students' socio-demographic characteristics of sex, thinking to nursing after graduation status, the difference between nursing for a special area of interest not stop with the average score they receive from mpte was statistically significant. It was determiden in our study, the professional attitude of students who likes nursing, decide to have academic career and have special interest on nursing is hihg level. Keywords: Nursing, Student, professionalism, professional attitude. GİRİŞ Türk Dil kurumunda; Profesyonellik: Profesyonel olmak olarak tanımlanmış, Profesyonel ise; ustalaşmış, uzmanlaşmış şeklinde ifade edilmiştir (TDK 2016). Bir işin profesyoneli olmak, onu en ince ayrıntılarına kadar kavramış olmayı ve uygulayabilmeyi gerektirir. Toplumda kabul gören ve gerçekleştirilmesi beklenilen iş (görev) ne kadar karmaşıksa, profesyonelleşme o kadar önem kazanmaktadır. Profesyonellik, toplumda iş yapan herkesin benimsemesi gereken bir düşünce ve davranış biçimidir. Profesyonelin iyi zaman kullanımı, bildiklerini en doğru ve yetkin biçimde, hastasının yararına olmak koşuluyla, uygulaması ve yasalara uyarak işini yapması esastır. Profesyonellik, meslek örgütleri üyelerinin birbirlerine ve meslek standartlarına giderek daha fazla destek ve yüksek nitelik kazandırmaktadır (Gökçora 2005). Mesleki profesyonellik, mesleğin standartlarının oluşturulmasında ve kaliteli bakım sunulmasında oldukça önemlidir. Mesleki profesyonelliğin olumsuz yönde etkilenmesi, bireyi çok yönlü etkilemesinin yanında, kurumu da etkileyerek kurumdaki bakım kalitesinin etkilenmesine, hizmet alan ve hizmet verenlerin memnuniyetsizliğine ve buna bağlı kurumsal sorunlara neden olabilir (Beydağ ve Arslan 2007). Mesleğin toplumda cazip hale gelerek prestij sahibi olması ile iş görenlerinin saygı görmesi ve iş doyumuna ulaşmasında mesleki profesyonellik önemli bir rol oynamaktadır (Sözen 2004). Özellikle sağlık hizmeti sunucularından biri olan hemşirelik mesleği üyelerinin çok değişken çalışma şartlarının bulunması, yapıcı olmayan ve onaylanmayan davranışlarla karşılaşması ve yoğun stres altında görevlerini yerine getiriyor olmaları gibi olumsuz etmenler; hemşirelik mesleğinde profesyonelliğin ne kadar gerekli olduğunu gözler önüne sermektedir (Karamanoğlu, Özer ve Tuğcu 2009). Hemşirelerin profesyonel nitelikler yönünden orta düzeyin altında oldukları belirlenmiştir (Karadağ, Hisar ve Elbaş 2004). Ayrıca son zamanlarda hız kazanan bilimsel çalışmalar; hemşirelik mesleği üyelerinin kendilerini sürekli geliştiren, yeniliklere açık, entelektüel, araştırmacı, sorumluluk sahibi, liderlik, sosyal iletişimi yüksek gibi özellikleri kazanmalarına neden olmaktadır. Böylece hemşireler profesyonel hemşireliğe giden yolda ilerlemektedir (Ünsar, Akgün, Kurt ve Erol 2011). Edgett e göre profesyonellik yolunda atılacak ilk adım; bireyin kendisini profesyonel olarak düşünüp buna yönelik davranış sergilemesidir (Edgett 1996). Şüphesiz ki; meslek hayatında profesyonel olmak için eğitim yaşantısında bununla ilgili farkındalığın kazanılmış olması gerekmektedir. Dolayısıyla öğrencilik hayatından itibaren hemşirelerin profesyonellik ölçütlerinden ve mesleki bir profesyon olmak için gidilecek yol haritasından haberdar olmaları son derece önemlidir. Bu nedenle hemşirelikte profesyonellik kavramı eğitim sürecinden itibaren önem kazanan kavramlardan biri olmuştur. Bu (ÖZDELİKARA,A / AĞAÇDİKEN ALKAN,S/MUMCU BOĞA,N) 2

3 çalışma hemşirelik öğrencilerinin hemşirelikte profesyonelliklerinin belirlenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırma evrenini Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu Hemşirelik bölümü 4.sınıfta okuyan 90 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmada örneklem seçimine gidilmeden Şubat-Mayıs 2015 tarihinde okula devam eden ve çalışmaya katılmayı gönüllü kabul eden öğrenciler örnekleme alınmıştır. Araştırmada 79 form geçerli sayılmıştır. Araştırma için kurumdan yazılı, katılımcılardan sözlü izin alınmıştır. Araştırmanın verileri, araştırmacılar tarafından literatür ışığında hazırlanan kişisel bilgileri içeren sosyo-demografik veri formu ve Meslekte Profesyonel Tutum Envanteri ile toplanmıştır. Verilerin değerlendirilmesi SPSS 20 paket programı ile, yüzdelik hesapları, Kruskall Walls, Mann Whitney-U testleri kullanılarak yapılmıştır. Meslekte Profesyonel Tutum Envanteri(MPTE): Erbil ve Bakır (2006) tarafından geliştirilen bu envanterdeki, her bir ifade 5 den1 e kadar puanlanır. Her maddede bana tamamen uyuyor yanıtına 5, bana biraz uyuyor yanıtına 4, kararsızım yanıtına 3, bana uymuyor yanıtına 2 ve bana hiç uymuyor yanıtına 1 puan verilerek değerlendirilmektedir. MPTE den alınacak en düşük puan 32, en yüksek puan ise 160 dır. Envanterin toplam puanı meslekte profesyonel tutum puanını vermektedir. Envanterden alınan puan yükseldikçe profesyonellik düzeyinin yükseldiği şeklinde değerlendirilir. BULGULAR Araştırmada öğrencilerin %75.6' ının kadın, %62.8'inin yaş grubunda olduğu, öğrencilerin %88.2'sinin mevzuniyet sonrası hemşirelik yapmak istediği, %94.9'sinin hemşireliği profesyonel meslek disiplini olarak gördükleri belirlenmiştir. Araştırmamızda öğrencilerin %24.7 si vicdani karar alabilmeyi, %22.6 sı hızlı karar verebilmeyi, %24.7 si ekip çalışmasına ayak uydurabilmeyi, %28.1 i akademik eğitimi profesyonel davranışlar olarak tanımlamıştır. Öğrencilerin %96.1'i hemşirelikte profesyonelliğin gerekli olduğunu, %78.2 si akademik kariyer yapmayı hedeflediği, %72.7 si hemşirelikte özel bir alana özgü çalışmak istediklerini belirtmişlerdir.öğrencilerin MPTE den aldıkları puan ortalaması ±16.03 olarak bulunmuştur. Tablo 1. Öğrencilerin Sosyo-demografik Özelliklerinin Dağılımı Sosyo-demografik Özellikler N % Cinsiyet Kadın Erkek Yaş Mezuniyet sonrası hemşirelik yapmayı düşünme durumu (ÖZDELİKARA,A / AĞAÇDİKEN ALKAN,S/MUMCU BOĞA,N) 3

4 Evet Hayır Hemşireliği profesyonel bir sağlık disiplini olarak düşünme durumu Evet Hayır Profesyonel hemşirelik davranışları Vicdani kararlar alabilme Hızlı karar verebilme Ekip çalışmasına ayak uydurabilme Akademik eğitim Hemşirelikte profesyonelliğe gerek olma durumu Evet Hayır Meslekte akademik/klinik kariyer düşünme durumu Evet Hayır Hemşirelikte özel ilgi duyulan alan varlığı Evet Hayır TOPLAM Tablo 2. Öğrencilerin Sosyo-demografik Özelliklerine göre MPTE Puan Ortalamasına Ait Verilerin Dağılımı Sosyo-demografik Özellikler Cinsiyet Kız Erkek Yaş MPTE Puan Ortalaması ± ±14.86 Test ve p Değeri Z: p:0.009 (ÖZDELİKARA,A / AĞAÇDİKEN ALKAN,S/MUMCU BOĞA,N) 4

5 Hemşirelik mesleğini sevme durumu Evet Hayır Hemşireliği profesyonel bir sağlık disiplini olarak düşünme durumu Evet Hayır Profesyonel hemşirelik davranışları Vicdani kararlar alabilme Hızlı karar verebilme Ekip çalışmasına ayak uydurabilme Akademik eğitim Hemşirelikte profesyonelliğe gerek olma durumu Evet Hayır Meslekte akademik/klinik kariyer düşünme durumu Evet Hayır Hemşirelikte özel ilgi duyulan alan varlığı Evet Hayır ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±17.68 Z: P=0.992 Z: P:0.018 Z: P=0.553 df:3 KW:1.411 P=0.703 Z: P=0.311 Z: P:0.090 Z: P:0.009 Öğrencilerin sosyo-demografik özellikleri ile MPTE den aldıkları puan ortalamaları Tablo 2 de verilmiştir. Öğrencilerin, sosyo-demografik özelliklerden cinsiyet, mezuniyet sonrası hemşirelik yapmayı düşünme durumu ile MPTE den aldıkları puan ortalaması arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Kız öğrencilerin, yaş aralığında bulunanların, mezuniyet sonrası hemşirelik yapmayı düşünen ve hemşireliği profesyonel bir sağlık disiplini olarak düşünmeyen öğrencilerin puan ortalamaları daha yüksek bulunmuştur. Öğrencilere profesyonel hemşirelik davranışları sorulduğunda; hızlı karar verebilmeyi seçenlerin, hemşirelikte profesyonelliğe gerek olmadığını düşünenlerin, akademik/klinik kariyer düşünenlerin ve hemşireliğe ilişkin özel bir alana ilgi duyanların puan ortalamaları daha yüksek bulunurken, hemşireliğe (ÖZDELİKARA,A / AĞAÇDİKEN ALKAN,S/MUMCU BOĞA,N) 5

6 ilişkin özel bir alana ilgi duyma durumu ile MPTE puan ortalaması arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05, Tablo 2). TARTIŞMA Son yıllarda gerçekleşen teknolojik ve politik gelişmeler, sağlık sistemini de etkilediği için hemşirelik mesleği geleneksel hemşirelik modelinden profesyonelliğe doğru bir süreç yaşamaktadır (Adıgüzel, Tanrıverdi ve Özkan 2011). Hemşirelik mesleğinde profesyonellik; günümüzde çok daha önemli bir kavram haline gelmiştir. Bu nedenle; profesyonelliğin, hemşirelik mesleğine adaylık süreci olan lisans döneminde de irdelenmesi önemlidir. Araştırmamızda hemşirelik son sınıf öğrencilerinin MPTE den aldıkları puan ortalaması ±16.03 olarak bulunmuştur. Ölçekten en az 32, en çok 160 puan alınabileceği düşünüldüğünde, öğrencilerin MPTE den yüksek puan aldıkları söylenebilir. Dikmen ve arkadaşlarının çalışan hemşireler ile yaptıkları çalışmasında hemşirelerin MPTE puanı ±11.99, Kaya nın çalışmasında ise ± 9.8 olarak bulunmuştur. Yıldırım ve arkadaşlarının pediatri hemşireleri ile yaptığı çalışmasında MPTE puan ortalaması ± olarak saptanmıştır (Kaya 2011). Tarihsel olarak hemşirelerin, mesleği tanımlamada yaşadıkları güçlükler nedeniyle diğer sağlık disiplinlerinden ayrıldıkları bilinmektedir. (Deppoliti 2008). İlk kez 1955 yılında yükseköğretim eğitimi ile başka bir boyut kazanan hemşirelik eğitiminin yine de akademik süreçte geç kaldığını söylemek mümkündür. Bununla birlikte ülkemizde eğitim düzeyindeki farklılıklar, hemşirelik mesleğinin toplumsal algılanışı, hastanelerin hiyerarşik yapısı, yoğun iş yükü, görev tanımları dışında yer alan işlerin yapılması, eleman ve araç-gereç yetersizliği, iş güvenliğinin yeterince sağlanamaması, düşük ücret ve örgütlü güç oluşturamama gibi pek çok olumsuz etken bakımın niteliğini etkilemekte dolayısıyla hemşireliğin profesyonelleşmesini de geciktirmektedir (Dikmen ve ark. 2014). Bang ve arkadaşları (2011), öğrencilerin profesyonellik algılarını inceledikleri çalışmalarında, profesyonelliğin hemşirelik eğitiminin başlangıcında olan öğrenciler için, bireylere olan ilgi ve yardım etme olarak algılandığını, son sınıf öğrencilerinin ise terim olarak profesyonellik kavramının üzerinde durduğunu belirtmişlerdir (Bang ve ark. 2011). LaSala ve Nelson, (2005) göre; Öğrenciler başlangıçta hemşirelik mesleğini kıyafet ve görünüş ile değerlendirirken zaman içinde daha bağımsız ve kariyer planlarının yapıldığı bir meslek olarak algılamaya başlamışlardır (LaSala ve Nelson 2005). Altıok ve Üstün (2014), öğrencilerin eğitim sürecinin başında profesyonelliğe ilişkin çok yüzeyel ve daha çok toplum imajı doğrultusunda görüşlerinin olmasının eğitim sürecinin önemini ortaya koyduğunu ifade etmektedir. Öğrencilerin eğitim sürecinde mesleğe ilişkin profesyonellik algılarını destekleyen uygulama ortamlarının niteliği ile başta hemşireler olmak üzere diğer sağlık profesyonelleri ve öğretim elemanlarının rol model olmaları ve profesyonellik kriterleri temelinde davranmalarının önemi büyüktür (Altıok ve Üstün 2014). Profesyonellik algısını etkileyen bir başka durum ise kişinin bireysel olarak mesleği algılama biçimidir. Zakari Al Khamis ve Hamadi nin (2010), hemşirelerin profesyonellik kavramlarını nasıl algıladığına yönelik kaleme aldıkları çalışmalarında hemşirelerin çoğunluğunun kendi profesyonelliklerini düşük düzeyde algıladıkları belirlenmiştir (Zakari ve ark.2010). Attree (2005), profesyonellik algısının azalmasında, uygulama standartları üzerinde kontrol kaybı, kaynak ve personel azlığı, memnuniyetsizlik, engellenme ve moral kaybının etkili olduğunu belirtmiştir (Attree 2005). Öğrencilerin sosyo-demografik özelliklerine göre MPTE den aldıkları puan ortalamalarına bakıldığında; kız öğrencilerin puan ortalamalarının erkek öğrencilerden fazla olduğu ve aradaki farkın istatitiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir (p<0.05) (Tablo 2). Reyhanoğlu nun çalışmasında da kadın hemşirelerin, erkek hemşirelere göre MTPE puan ortalamalarının daha yüksek olduğu ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (Reyhanoğlu 2011). Parvan ve ark.nın çalışmasında cinsiyetin profesyonel değerleri etkilemediği belirlenmiştir (Parvan, Zamanzadeh ve (ÖZDELİKARA,A / AĞAÇDİKEN ALKAN,S/MUMCU BOĞA,N) 6

7 Hosseini 2012). Hemşireliğin tarihsel gelişimine baktığımızda, yaralıların bakımı ve şefkat göstermesi gibi profesyonel olmayan daha çok annelik rolünden kaynaklanan bir özellik göstermesi nedeniyle hemşirelik mesleği uzun yıllar kadınlara has bir meslek olarak kalmıştır (Terzioğlu ve Taşkın 2006). Erkekler de kendi cinsiyetleri tarafından yürütülmeyen işleri üstlendiklerinde korkmaktadırlar. Türkiye de hemşirelik okullarına ilk yıllarda erkek öğrenciler alınmıştır. Erkek hemşirelik öğrencilerinin bir kadın mesleğinin üyesi olmaktan duydukları rahatsızlık nedeni ile üniversitenin başka bölümlerine aktarıldıkları ve zamanla hemşirelik okullarına erkek öğrenci alınmasına son verildiği bilinmektedir (Vural 1997). Hemşirelik yasasının 2007 yılında yürürlüğe girmesi ile hemşirelik bayan mesleği olmaktan çıkmış ve erkeklerinde hemşirelik yapabilmesinin yolu açılmıştır. Erkek öğrencilerin hemşirelik alanında çok yeni olmaları ve toplumsal kabul süreci içinde bulunmaları erkek öğrencilerin mesleki soyutlanma yaşamalarına neden olduğu ve bu durumun çalışmanın sonuçlarını etkilediği düşünülmüştür. Öğrencilerin yaş grupları ile MTPE den aldıkları puan ortalamalarına baktığımızda yaş aralığındaki öğrencilerin puan ortalamalarının daha yüksek olduğu ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamsız bulunduğu belirlenirken, hemşirelik mesleğini seven öğrencilerin MTPE puan ortalamaları yüksek olduğu ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Yapılan çalışmalarda, hemşirelik mesleğini sevenlerin sevmeyenlere göre mesleki profesyonelliklerinin daha iyi olduğu, mesleğinden memnun olmayan ve değiştirmek isteyen ebe ve hemşirelerin mesleki profesyonelliklerinin daha az olduğu bildirilmiştir (Karamanoğlu ve ark., 2009; Beydağ ve Arslan, 2008). Literatürde mesleğini severek yapan hemşirelerin mesleki profesyonel tutum puan ortalamaları daha yüksek olduğunu belirten çalışmalar mevcuttur (Reyhanoğlu 2011; Dikmen ve ark. 2014; Karamanoğlu ve ark. 2009). Mesleğinden memnun olan hemşirelerin, diğerlerine göre mesleki profesyonellikleri daha iyidir (Reyhanoğlu 2011). Bir mesleği icra ederken gösterilen özen ve özveri, o mesleği severek, isteyerek yapmak ile paralel bir biçimde artmaktadır. Dolayısıyla kişinin işinde gösterdiği profesyonelliği de doğrudan etkilemektedir. Bu bağlamda; bir mesleğin profesyonelleşmesinin meslek üyelerinin profesyonellikleri ile paralel olduğu, meslek üyelerinin profesyonelleşmeleri için de mesleği severek yapmanın ciddi bir katalizör görevi üstlendiği söylenebilir. Çalışmamızda mesleğini sevme durumunun öğrencilerin algılarının meslek ve meslekle ilgili alanlara yönlenmesine ve hemşirelikle ilgili profesyonelleşme basamağında diğer gruplara göre öne çıkmasına neden olabileceği düşünülmüştür. Araştırma kapsamındaki öğrencilerden hemşirelik mesleğini profesyonel bir sağlık disiplini olmadığını ve hemşirelikte profesyonelliğe gerek olmadığını düşünenlerin ayrıca profesyonel hemşirelik davranışı olarak hızlı karar verebilmeyi düşünenlerin MTPE puan ortalamaları yüksek bulunmuştur (p>0.05). Hemşirelikte profesyonel bakış açısının değişimi ve gelişimi öğrencileri de etkilemektedir. Öğrencilerin profesyonelliğe ilişkin algısında okul ile olan etkileşimler, klinik deneyimler ve çalışma gruplarının etkisi olduğu belirtilmektedir (Kelly ve Courts, 2007). Howkins ve Ewens (1999), öğrencilerin profesyonellik tanımlarında özellikle otonomi, politik farkındalık ve ekip çalışmasının önemli olduğunu belirttiklerini vurgulamışlardır (Howkins ve Ewens 1999). Hemşirelikteki profesyonel davranışlara ilişkin öğrencilerin algılarının incelendiği bir başka çalışmada, ilk yıl öğrencileri daha üst sınıflardaki öğrencilere göre profesyonel davranışlardan güveliğin sağlanması ve hemşirelik bakımında yeterli olma kavramlarının daha önemli olduğunu belirtmişlerdir (Lui ve ark., 2008). Sand-Jecklin ve Schaffer (2006), çalışmalarında öğrenciler, toplum ve medyanın onların kendi mesleğini profesyonel olarak algılanmasını engellediğini belirtmişlerdir (Sand-Jecklin ve Schaffer 2006). Öğrenciler toplum imajı paralelinde hemşireliği daha az zeki ve doktorun yardımcısı olarak algılamaktadırlar (Day, Field, Campbell ve Reutter 2005). Karadağ ve ark. (2007) Türkiye deki hemşirelerin profesyonellik düzeyleri isimli çalışmasında, hemşirelik eğitiminde belirli bir standardın olmamasının, hemşirelerin (ÖZDELİKARA,A / AĞAÇDİKEN ALKAN,S/MUMCU BOĞA,N) 7

8 profesyonelliklerini olumsuz etkilediği ve bu yönde ciddi düzenlemelerin yapılması gerektiği belirtilmektedir. Hemşirelerin çoğu toplumun, gelişen bilgi bütününün önemini veya bu bilgi bütünü ile sağlık bakımına sağlanan katkıları anlamadıklarını düşünmektedirler. Ne yazık ki, hemşirelik bilgisi genellikle tıbba yardımcı bilgi olarak görülmektedir. Hemşirelik kendine özgü bilgi bazını geliştirip, el becerisi gerektiren işlerden daha çok entelektüel işleri yerine getirmeye başladığında ve bu bilgi bütünü ile toplumun sağlık bakımına katkı sağladığında, bu algılama da değişecektir (Karaöz 2002). Profesyonel kimlik gelişiminin büyük bir çoğunluğu, hemşirelerin hemşirelik okulunda aldıkları eğitim sırasında gerçekleşen profesyonel sosyalizasyon sürecinin önemli bir sonucu olarak meydana gelmektedir (Sabancıoğulları ve Doğan 2012). Spouse (2000) hemşirelik öğrencileri ile yaptığı izleme çalışmasında öğrencilerin profesyonel gelişimlerine en fazla katkı veren durumun bilgili ve deneyimli uygulayıcılardan etkili destek alma olduğunu saptamıştır (Spouse 2000). Money (2007) hemşirelerin mezuniyet sonrası çalışma ortamı ile karşılaştıklarında engellenmişlik, öfke, incinebilirlik, hayal kırıklığı ve güçsüzlük gibi duygular yaşadıklarını saptamıştır. Yeni mezun olmuş hemşireler olarak çalışmaya katılanlar çalıştıkları klinik rutinlerine uyum sağlamakta zorlandıklarını, çalıştıkları klinik alanlarda klinik düzeni üzerinde herhangi bir etki oluşturmak için gösterdikleri çabaların yetersiz olduğunu hissettiklerini ifade etmişlerdir (Money 2007). Profesyonellik kavramı eğitim öğretim esnasında öğrenciye verilmekte ancak profesyonelliğin icrasına ilişkin kodlamalar özellikle dönem içi uygulamalarda klinik hemşireleri tarafından gerçekleşmektedir. Klinik uygulamalarda öğrenciler profesyonel hemşirelik yaklaşımları kadar profesyonelliğe yakışmayan davranışları da gözlemleyebilmektedirler. Profesyonel yaklaşım ile profesyonel olmayan yaklaşımlar arasındaki ince çizgiyi sadece vicdani değerler oluşturmaktadır. Çalışma yaşamında iki grubu birbirinden ayıran net bir yapılanma söz konusu değildir. Bu nedenle öğrencilerin olması gerekenden çok gözlemlediklerinin tesiri ile bu soruları yanıtladıkları ancak kendilerinin de profesyonellikten uzak bir hemşirelik yaklaşımı sergilemek istemedikleri için mesleki profesyonel tutuma dikkat ettikleri biçiminde yorumlanmıştır. Meslekte akademik/klinik kariyer düşünen öğrencilerin MTPE puan ortalamaları yüksek bulunmuştur (p>0.05). Hemşirelikle ilgili özel bir alana ilgi duyan öğrencilerin MTPE puan ortalamaları yüksek bulunmuş ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlenmiştir (p<0.05). Başka bir çalışmada hemşirelerin mesleki yayınları takip etme durumuna göre meslekte profesyonel tutum puan ortalamaları arasında ileri düzeyde anlamlı fark olduğu, mesleğini icra ederken mesleki yayınları takip eden hemşirelerin takip etmeyenlere göre profesyonellik puanlarının daha yüksek olduğu saptanmıştır (Reyhanoğlu 2011). Hemşirelik eğitimi sırasında öğrenciye profesyonel hemşirelik özelliklerini kazandırmak amaçlanmaktadır (Kızğut ve Ergöl, 2011; Özpancar, Aydın ve Akansel 2008; Sabancıoğulları ve Doğan, 2012). Hemşirelik kalitesinin sağlanması ve sürdürülmesinde, öğrenciliklerinden itibaren hemşirelere profesyonel hemşirelik anlayışının kazandırılmasında; sağlık sistemi ve teknolojideki gelişmelerin takip edilmesinde, yeniliklere uyum sağlanmasında, hemşirenin çağdaş rol ve işlevlerinin benimsenmesinde, üniversite düzeyinde eğitimin, araştırma ve hemşireliği geliştirici uygulamalara yer verilmesinin önemi büyüktür (Erefe 2002). Hemşirelikteki özel dallara ilişkin farkındalığın olası ve akademik/klinik kariyer hedefi şüphesiz ki; mesleki farkındalıkla beraber, mesleki gelişimlerin takibi ile mümkün olmaktadır. Dolayısıyla hemşireliğe ilişkin özel bir alana ilgi gösteren, hemşirelikte akademik/klinik kariyer hedefleyen öğrencilerin bu farkındalığı kazandıkları ve mesleki gelişimleri yakından takip ettikleri bu durumunda araştırma sonuçlarını etkilediği düşünülmüştür. SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırmamızın sonucunda; hemşirelik öğrencilerinin profesyonellik puan ortalamaları yüksek bulunmuştur. İlgili literatür incelendiğinde; mesleğini tam olarak yapabildiğine inanan, mesleğini seven ve ekip içinde iyi ilişkiler kurabilen hemşirelerin profesyonellik puanlarının daha yüksek olduğu dikkati (ÖZDELİKARA,A / AĞAÇDİKEN ALKAN,S/MUMCU BOĞA,N) 8

9 çekmektedir. Hemşire adaylarının profesyonel tutum geliştirmelerinde yükseköğretim, klinik eğitim oldukça önemli rol oynamaktadır. Özellikle öğrencilerle birlikte klinik alanda görev alan akademisyen/hemşirelerin teknik ve bilgi kapasitesinin yanında profesyonel tutum, mesleği etik ve değerlere uygun icra etme noktasında son derece titiz davranmaları gerekmektedir. Bu nedenle; eğitim ve uygulama sürecinin değerini arttıracak müfredat düzenlemeleri ve stratejiler kullanılarak, öğrencilerinin iç motivasyon gücünün harekete geçirilmesi ve profesyonel kimliğin gelişiminin sürdürülmesi için çabaların ve hemşirelik eğitimi sürecinde profesyonellik ve kariyer planlamaya ilişkin sosyal ve bilimsel etkinlikler düzenlenerek öğrencilerin bu konuda bilgi düzeylerinin arttırılması önerilebilir. Araştırmamızda gönüllü anketörlük yapan hemşirelik bölümü 4. Sınıf öğrencileri; Dilara ŞAHİN, Merve ŞENYILMAZ, Sibel YILMAZ, Ebru AYDIN, Serpil BABUR, ve R. Özge OLUR a teşekkür ederiz. KAYNAKLAR Adıgüzel, O., Tanrıverdi, H., Özkan D.S. (2011). Mesleki Profesyonellik Ve Bir Meslek Mensupları Olarak Hemşireler Örneği. Yönetim Bilimleri Dergisi 9 (2): Altıok H.,Ö., Üstün B. (2014). Profesyonellik: Kavram Analizi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 7(2): Attree, M. (2005). Nursing agency and governance: registered nurses perceptions. Journal of Nursing Management, 13 (5), Bang K.S. ve ark.(2011). Professional values in Korean undergraduate nursing students. Nurse Education Today, 31: Beydağ K.D., Arslan H. (2007). Denizli il merkezindeki hastanelerin kadın doğum kliniklerinde çalışan ebe ve hemşirelerin mesleki profesyonelliklerini etkileyen faktörler. 5.Uluslararası Üreme Sağlığı ve Aile Planlaması Kongresi Kitabı, Nisan 2007, Ankara, Day R.A., Field P.A., Campbell I.E., Reutter L. (2005). Students evolving beliefs about nursing: From entry to graduation in a four-year baccalaureate programme. Nurse Education Today,25, Deppoliti D. (2008). Exploration How New Registered Nurses Construct Professional Identity in Hospital Settings. The Journal of Continuing Education in Nursing,39(6): Dikmen Y.,D. ve ark. (2014). Hemşirelerin Profesyonel Tutumları İle Bunu Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 17(3): Edgett J., D. (1996). Yönetme Sanatı. Çeviren: A. Haykır, Öteki Yayınevi, Ankara Erefe, İ.(2002). Hemşirelikte Araştırma İlke, Süreç ve Yöntemleri. Odak Ofset. İstanbul. (ÖZDELİKARA,A / AĞAÇDİKEN ALKAN,S/MUMCU BOĞA,N) 9

10 Gökçora, İ.,H. (2005). Toplumsal Yaşamımızda ve Türk Bilim-Dünyasında Profesyonel ve Profesyonellik Kavramlarına Değin Üniversite ve Toplum; 5(3):1-6. Howkins, E., J., Ewens, A. (1999). How students experience professional socialization. International Journal of Nursing Studies, 36 (1): Kahramanoğlu A., Y., Özer, F., G., Tuğcu, A. (2009). Denizli İlindeki Hastanelerin Cerrahi Kliniklerinde Çalışan Hemşirelerin Mesleki Profesyonelliklerinin Değerlendirilmesi. Fırat Tıp Dergisi, 14 (1), Karadağ, A., Hisar, F., Elbas, Ö. N. (2004). Hemşirelikte profesyonelliğe ilişkin davranışsal envanter. Hemşirelik Forumu Dergisi,7(4): Karaöz, S. (2002). Hemşirelik Öğrencilerinin Eğitimleri Sırasında Mesleğe İlişkin Algılarındaki Değişimin İncelenmesi: Hemşireliğe Giriş Dersinin Bu Değişimdeki Rolü. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 6 (2): Kaya P. (2011). İstanbul un Bir İlçesinde Kamu ve Özel Sektörde Çalışan Hemşirelerin Mesleki Profesyonelliklerinin Belirlenmesi. Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi, Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Kelly S., Courts N. (2007). The professional self-concept of new graduate nurses. Nurse Education in Practice 7, Kızğut, S., Ergöl, Ş. (2011). Sağlik Yüksekokulu Öğrencilerinin Hemşireliği Algılayışı Hemşirelik Rollerine ve Hemşireliğin Geleceğine Bakışı. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 14(2) : LaSala K.B., Nelson J. (2005). What contributes to professionalism? Journal of the Academy of Medical-Surgical Nurses, 14(1), Lui M.H.L., Lam L.W., Lee I.F.K., Chien W.T., Chau J.P.C., Ip W.Y. (2008). Professional nursing values among baccalaureate nursing students in Hong Kong. Nurse Education Today 28, Özpancar N, Aydın N, Akansel N. Hemşirelik 1. Sınıf öğrencilerinin hemşirelik mesleği ile ilgili görüşlerinin belirlenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2008; 12(3): 9-17 Parvan, K., Zamanzadeh, V., Hosseini, F.,A. (2012). Assessment of professional values among Iranian nursing students graduating in universities with different norms of educational services. Thrita J MedSci, 2: Reyhanoğlu N. (2011). Hemşirelikte Profesyonel Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Sabancıoğulları, S., Doğan, S. (2012) Profesyonel Kimlik Gelişimi ve Hemşirelik. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 15(4): Sand-Jecklin K., Schaffer A.J. (2006). Nursing students perceptions of their chosen profession. Nursing Education Perspectives, May/ June, Vol:27, No:3, Spouse J. (2000). An Impossible Dream? Images of Nursing Held By Pre-Registration Students and Their Effect on Sustaining Motivation to Become Nurses. Journal of Advanced Nursing, 32(3): Sözen S. (2004). Polis ve Profesyonellik, Polis Bilimleri Dergisi, 6 (3-4): (ÖZDELİKARA,A / AĞAÇDİKEN ALKAN,S/MUMCU BOĞA,N) 10

11 Terzioğlu, F., Taşkın, L. (2008). Kadının Toplumsal Cinsiyet Rolünün Liderlik Davranışlarına ve Hemşirelik Mesleğine Yansımaları. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 12(2): Türk Dil Kurumu (TDK). ( ). Ünsar, S., Akgün K.,M., Kurt, S., Erol, Ö.(2011).Hemşirelerin Kendini Gerçekleştirme Düzeyleri ve Etkileyen Etmenler, Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 4 (1):2-6. Vural, G. (1997). Liderlik ve Hemşirelik. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 1(1):15-22 Zakari N.M., Al Khamis N.I., Hamadi H.Y. (2010). Conflict and professionalism: perceptions among nurses in Saudi Arabi. International Nursing Review, (ÖZDELİKARA,A / AĞAÇDİKEN ALKAN,S/MUMCU BOĞA,N) 11

12 EVDE BAKIM HİZMETLERİNE YÖNELİK YAPILAN MALİYET ETKİLİLİK ÇALIŞMALARINA GENEL BİR BAKIŞ Uzm. Nazan TORUN Sağlık Bakanlığı Özet Dünyada ve ülkemizde yaşlı nüfus ve kronik hastalıklar gün geçtikçe artmakta iken sağlık hizmetlerine kullanılan kaynaklar sınırlı hale gelmektedir. Sınırlı hale gelen kaynakların etkin bir şekilde kullanılmasında ekonomik değerlendirme yöntemlerinden yararlanmanın önemi artmaktadır. Ekonomik değerlendirme yöntemleri birçok gelişmiş ülkedeki sağlık sisteminde, karar verme mekanizmalarında son on yıldır yaygın olarak kullanılmaktadır. Ekonomik değerlendirme yöntemlerinden biri olan maliyet etkililik çalışmaları, politika kararlarını vermede önemli bir yere sahiptir. Bu çalışma, yılları arasında yurt dışında yapılan evde bakıma yönelik maliyet etkililik çalışmalarının derlenmesi ile ülkemizde bu alanda yapılacak olan çalışmalara ışık tutmak ve bu bağlamda alınacak politika kararlarına yol göstermek amacıyla yapılmıştır. Anahtar Sözcükler: Maliyet Etkililik, Evde Bakım, Sağlık Ekonomisi Abstract A GENERAL OVERVIEW OF THE STUDIES OF COST EFFECTIVENESS FOR HOME CARE SERVICES While ın the world and our country elderly population and chronic deseases is increasing from day to day, allocation of health services budget is limited. Importance of benefit from economic evaluation methods increase in effective use of limited sources. Last decades many developed counties health system is using economic evaluation methods widely in process. Cost effectiveness studies, one of the economic evaluation methods, have very important position in decision making process. The aim of this stduy is to guide decision making and to show the way for the next studies in this field with collecting of the cost effectiveness studies about home-care in abroad between 2010 and Key Words: Cost effectiveness, Home Care, Health Economics. * Bu çalışma, Nazan TORUN un Evde Sağlık Hizmetleri Kapsamında Fototerapi Uygulamasına Yönelik Maliyet Etkililik Analizi Ankara İli Örneği isimli doktora tezinin bir bölümünden üretilmiştir. GİRİŞ Sağlık hizmetlerine ayrılan kıt kaynakların en etkin şekilde dağıtılması ile sağlık hizmetlerinin etkinliği artırılabilir. Kullanılmayan atıl kalmış personel ve yatırımların ihtiyaç duyulan yerlerde değerlendirilmesi, aşırı talep yüzünden arzın yetersiz kaldığı yerlerdeki sağlık hizmetine ihtiyaç duyan kişilerin de sağlık hizmetlerine ulaşabilmesi, iyi bir sağlık hizmeti örgütlenmesi sayesinde mümkün olabilir. Bu örgütlenmenin sağlanabilmesi (TORUN,N ) 12

13 için gerekli yatırımların gerekli yerlere aktarılması gerekmektedir. Sağlık finansmanını bilimsel verilere dayandırarak yönetmek ve bu yolda politikalar üretmek günümüz koşullarında vazgeçilmez haline gelmiştir. Sağlık hizmetlerinin sunumunda kullanılan kaynaklar her ülkede sınırlı olduğundan devletin hangi sağlık hizmetlerine mali destek sağlayacağına dair seçimler her zaman yapılmalıdır. Kaynak tahsisi kararları, belirli bir sağlık programı ile başka bir sağlık programına verilen mali destek arasında seçim yapmak anlamına gelmektedir. Hangi müdahalelerin maliyetlerine değer olduklarını anlayabilmek için sağlık planlayıcıları maliyet etkililik analizi metodolojisini kullanmaktadır. Bu çerçevede, ekonomik değerlendirme yöntemleri birçok gelişmiş ülkedeki sağlık sisteminde, karar verme mekanizmalarında son on yıldır yaygın olarak kullanılmaktadır. Örneğin, uygun yöntemler kullanılarak maliyet-yararlılığı kanıtlanmamış yeni tedaviler, etkililikleri kanıtlanmış olsa bile, sağlık sistemleri tarafından hizmet sunum kapsamına alınmamaktadır (Doğan, 2006). Bu nedenle maliyet-etkililik çalışmaları, gelecekteki olası sağlık bütçelerini düzenlemeye çalışan ülkeler açısından büyük bir önem taşımaktadır. Bu alanda yapılan her maliyet-etkililik çalışması bu maliyetleri kontrol etmek isteyenler için bir rehberlik hizmeti de sunduğu için bu tür çalışmaların giderek artan bir şekilde yapılması politika yapıcılar için önem arz etmektedir. Maliyet etkililik analizi (MEA), uygulamada çoğunlukla tıbbi müdahalelerin mevcut durumu ile alternatif uygulamalar ya da alternatifler arasında karşılaştırmalar yaparak müdahaleler sonucunda beklenilen sağlık düzeyi ile maliyetleri birlikte değerlendiren bir yöntemdir. Burada en temel unsurlar maliyetler ve uygulanan sağlık programlarının/teknolojilerinin etkililiğidir. Ancak MEA öncelikli olarak amacın ne olduğunun ve buna bağlı olarak karşı karşıya kalınan sorunun çözümü yolunda alternatiflerin sistematik bir biçimde ve açıkça tanımlanması gerekmektedir (Çalışkan, 2009).MEA programları klinik hedefler ile (kurtarılan semptomsuz günler, önlenen vakalar, hastanın iyileşmesi, düşürülen kolesterol düzeyi, kazanılan yaşam yılı) ilişkili olarak, sonuçların (sağlık sonlanımlarının) aynı birimler ile karşılaştırılması üzerine yapılandırılmıştır. Eğer sadece iki alternatif program varsa, programların maliyet farkları programların sonlanımlarındaki farkla birbirlerine oranlanarak karşılaştırılır (Okumuş, 2008). MEA nin temel dezavantajı (çıktı olarak kazanılmış yaşam yılı gibi karşılaştırılabilir bir birim kullanılmaması durumunda) sadece sonuçları ortak birimlerle ölçülebilen tedavi yöntemleri ve sağlık programlarının karşılaştırılmasında kullanılabilmesidir. Örneğin iki ilaçtan birinin maliyet-etkililiği engellenmiş inme başı maliyet, diğerininki ise engellenmiş epilepsi nöbeti başına maliyet olarak hesaplandıysa, bu iki ilacı karşılaştırıp, ikisi arasında önceleme yapılması olası değildir (Fidan, 2006). Ülkemizde politika kararları ihtiyaca göre bazen de siyasi nedenler ile alınmaktadır. Sağlık Bakanlığı nın aldığı kararlardan biri de evde sağlık hizmeti uygulamasıdır. Gelişmiş ülkelerde yaşlı veya yatağa bağımlı hastaların tıbbi bakım ve rehabilitasyonlarının sağlık kuruluşları yerine ihtiyaç sahibinin evinde yapılması, hastanede yatış sürelerinin azaltılması amacıyla yaygın bir uygulama olarak ön plana çıkmıştır. Ülkemizde 2010 yılında uygulanmaya başlanan evde sağlık hizmetlerinin amacı ise; ihtiyacı olan bireylerin muayene, tetkik, tahlil, tedavi, tıbbi bakım ve rehabilitasyonlarının evinde ve aile ortamında sağlanması; bu kişilere ve aile bireylerine sosyal ve psikolojik destek hizmetlerinin bir bütün olarak verilebilmesi; tanı koymaktan ziyade tanı konmuş hastaların tedavisinin takibi, uygulanması ve eğitiminin sağlanmasıdır. Ülkemizde evde sağlık hizmetleri; yaşlı nüfusun artması, kronik hastalıklardaki artış, sağlık harcamalarının azaltılması, maliyet kontrolü, gelişen dünyanın etkisi ve sağlığa bakış açısının değişimi gibi nedenlerle Sağlıkta Dönüşüm Programı kapsamında uygulanmaya başlanmıştır. Bu nedenle uygulanan ve gün geçtikçe daha çok ihtiyaç haline gelecek olan evde sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması, farklı uygulamaların hizmete dahil edilebilmesi amacıyla evde sağlık hizmetleri ile ilgili maliyet etkililik çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Yurt dışında sağlıkta maliyet-etkililik çalışmaları sayıca çok fazla iken ülkemizde bu çalışmalar istenilen düzeyde değildir. Ancak sağlıkta son yıllarda uygulanan sağlık hizmetlerine yada hastalıklara yönelik yapılan çalışmalar artmakta ve artması beklenmektedir. Bu çalışma, bu tür araştırmaların yapılmasına rehber olmak, yol göstermek amacıyla yapılmıştır. (TORUN,N ) 13

14 YÖNTEM Bu derleme, yılları arasında yurt dışında evde bakım hizmetlerine yönelik yapılan maliyet etkililik çalışmalarıyla ilgili bir derlemedir. Çalışma kapsamında araştırma makaleleri maliyet etkililik, evde bakım, sağlık ekonomisi anahtar sözcükler kullanılarak PubMed ten sağlanmıştır. Cochrane Çalışma Grubunun metodolojisi temel alınarak yılları arasındaki maliyet etkililiğe konu olan evde bakım çalışmaları temel alınmıştır. Yapılan analiz sonucunda bulunan yurt dışında evde bakıma yönelik yapılan 46 tane çalışma incelenmiştir. İncelenen makalelerden çıkan sonuçlar ortak bir noktada sentezlenmiştir. Çalışmaların sunumu; çalışmanın amacı, kullanılan yöntem ve ölçütler ile elde edilen sonuçlar şeklinde yapılmıştır. BULGULAR Aşağıda yılları arasında yapılan evde bakım hizmetleri ile ilgili maliyet etkililik çalışmalarına sistematik şekilde yer verilmiştir. Müller ve arkadaşları hemşire evlerindeki yaşlılara yönelik geliştirilen multifaktöryel kırık önleme programının, Markov-tabanlı simülasyon modeli kullanılarak maliyet-etkililiği üzerine bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışmada Qualty Adjusted Life Year (QALY- Kaliyete Ayarlanmış Yaşam Yılı) yi, düşme oranını; kalça ve üst ekstremite kırıklarından kaynaklanan klinik ve ekonomik sonuçlar kullanılmıştır. Multifaktöriyel kırık önleme programının yaşlılar için kırıkların önlenmesinde maliyet-etkin olduğu ancak bu konuda daha fazla çalışma yapılarak sonuçların onaylanması gerektiği bulunmuştur (Müller ve et al., 2015). Whittaker ve Wade yaptıkları çalışmada ev tabanlı kardiyak rehabilitasyon programının standart hastane tabanlı programa göre Maliyet Fayda Analizi (MFA) yönünden incelemişlerdir. Randomize olarak 120 kişiyi (ev tabanlı programı + standart hastane bakım programı) çalışmaya dahil etmişlerdir. Ev tabanlı grubundaki katılımcılara günlük kısa mesaj, bir cep telefonu, sağlık günlüğü ve sağlık web portalı göndermişlerdir. Standart bakım grubundaki katılımcılara spor oturumları dahil olmak üzere standart 6 haftalık hastane tabanlı ayaktan kardiyak rehabilitasyon hizmeti vermişlerdir. Çalışmanın sonucunda ev tabanlı kardiyak rehabilitasyonu standart hastane bakım programına göre maliyet etkin olarak bulunmuştur. (Whittaker ve Wade., 2014). Billups ve arkadaşları entegre sağlık sistemindeki genel bakıma karşı evde kan basıncı izleme programının sağlık sistemine olan maliyetini değerlendirmek için hipertansif 348 hasta üzerinde bir çalışma yapmışlardır. Bu çalışmada iki programı karşılaştırırken laboratuvar testleri, ilaç, hastaneye yatış, acil servise başvuru sayısı, sistolik kan basıncı değeri ve doğrudan maliyetler yönünden karşılaştırma yapılmıştır. Çalışma sonucunda evde kan basıncı izleme programının, ilaçlar ve laboratuvar izlemi için yatırım gerektirdiğini ancak önemli ölçüde geliştirilmiş kan basıncı kontrolünü sağladığı bulunmuştur (Billups ve et al., 2014). Masa ve arkadaşları obstrüktif uyku apnesinin tanısında kullanılan evde tek kanallı burun basıncının hastane bazlı polisomnografiye göre maliyet-etkililiğini incelemek için randomize olarak 752 hasta üzerinde çalışmışlardır. İki yöntemi karşılaştırmada apnenin karakteristik işletim eğrilerini, kesim noktalarını ve maliyetlerini ele almışlardır. Çalışma sonucunda evde tek kanallı burun basıncının obstrüktif uyku apnesi tanısı için polisomnografi göre daha ucuz ve tanısal doğruluk yönünden bir alternatif olduğu bulunmuştur (Masa ve et al., 2014). Beck ve arkadaşları huzurevinde ve evde bakıma muhtaç yaşlı kişilerde beslenme yetersizliği için multidisipliner beslenme desteğinin maliyet etkililiğini değerlendirmişlerdir. Değerlendirmede çıktı olarak; yaşam kalitesindeki (Euroquol-5D-3L ile) değişikliğe, fiziksel performans (sandalye standı), beslenme durumu (ağırlık, vücut kitle indeksi ve el-kavrama gücü), ağız bakımı, sosyal hizmetler ve mortalite oranlarını kullanılmıştır. Çalışma sonucunda multidisipliner beslenme desteğinin huzurevinde ve evde bakıma muhtaç yaşlıların beslenme yetersizliği için maliyet-etkin olacağını bulunmuştur (Beck ve et al., 2014). (TORUN,N ) 14

15 McCaffrey ve arkadaşları ev-tabanlı palyatif bakım modelinin maliyet-etkililiğini değerlendirmişlerdir. Değerlendirmelerini 28 gün içinde randomize olarak yapmışlardır. Modeli değerlendirmek için ortalama maliyetleri ve Evde Palyatif Bakım Genişletilmiş Paketleri (Palliative Care Extended Packages at Home) hesaplamışlardır. Ev-tabanlı palyatif bakım modelini diğer olağan bakım modeline göre göreceli olarak maliyetetkin bulmuşlardır. Aynı zamanda modelin tam olarak maliyet-etkin olduğunu tam söyleyebilmek için çalışmanın daha uzun ve kapsamlı bir şekilde yapılmasını önermişlerdir (McCaffrey ve et al., 2014). Udsen ve arkadaşları kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) olan hastalarda tele-sağlığın maliyet-etkililiğini kanıtlamak için sistematik bir inceleme yapılmışlardır. Belirledikleri 6 ilgili ekonomik çalışmaların üçünü Kuzey Amerika dan, üçünü ise Avrupa'dan almışlardır. İncelemeler sonucunda bütün çalışmaların maliyet yönünden düşük olduğu ancak kalite yönünden etkin olmadığı (5 çalışma) bulunmuştur (Udsen ve et al., 2014). Smith ve arkadaşları yılları arasında ev tabanlı palyatif bakıma ilişkin yapılan maliyet-etkililik çalışmalarını sistematik bir şekilde incelemişlerdir. 47 çalışmayı analiz ederek ev tabanlı palyatif bakımın maliyetetkin olduğunu tespit etmişlerdir (Smith ve et al., 2014). Kimani-Murage ve arkadaşları Nairobi ile Kenya'da iki yoksul mahallede doğan bebeklerin bebek beslenme uygulamaları, beslenme ve sağlık sonuçları üzerinde bir ev tabanlı müdahalenin etkinliğini değerlendirmişlerdir. 780 hamile kadına ve onların çocukların beslenmeleri konusunda ev tabanlı danışmanlık hizmetleri vermişlerdir. 1 yıl boyunca annelerin bilgi düzeylerini, tutumlarını, anne-çocukların beslenme durumlarını ve ishal morbiditelerini değerlendirmişlerdir. Çalışmanın sonucunda optimal emzirmeyi ve tamamlayıcı beslenme uygulamalarını teşvik etmeyi amaçlayan ev tabanlı danışmanlık programının yüksek etkiye sahip ve yüksek mortalite oranları olan ülkelerde beş yaş altı ölümlerini % 5 önleyebileceğini bulmuşlardır (Kimani-Murage ve et al., 2013). Boyne ve arkadaşları konjestif kalp yetmezliği olan hastalarda olağan bakım ile uzaktan gözetimin (telemonitoring) maliyet-etkililiğini incelenmişlerdir. 382 hasta ile bir yıl boyunca çalışmış etkililik ölçütü olarak QALY yi kullanmıştır. Çalışmanın sonucunda gruplar arasında istatiksel olarak önemli bir fark bulanmamıştır (Boyne ve et al., 2013). Mulago ve arkadaşları Uganda nın kırsal güneybatısında ev tabanlı bağışıklık eksikliği virüsü ve gönüllü danışmanlık ve test stratejilerinin maliyet etkililiğini değerlendirmişlerdir. Bu çalışmada etkinlik tespiti için HIV seropozitif hasta sayısı alınmıştır. Çalışmanın sonucunda ev tabanlı gönüllü danışmanlık ve test stratejisinin kişi başına en az maliyetli bir strateji ve aynı zamanda maliyet-etkin olduğu bulunmuştur (Mulago ve et al., 2013). Thokala ve arkadaşları İngiltere de kalp yetmezliği alevlenmesi sonrası taburcu olan yetişkin hastalar için olağan bakım ile ev tabanlı uzaktan izleme stratejilerinin maliyet etkililiğini analiz etmişlerdir. Girişimleri dörde ayırmışlardır; 1- yapılandırılmış telefon desteği, 2- insandan insana temas yolu, 3- ev tabanlı uzaktan gözetim 4- olağan bakım. Çalışmanın sonucunda (MEA) yönünden ev tabanlı çoğu senaryoların optimal bir strateji olduğu ancak müdahaleler ve maliyetlerin tahminlerinde net açıklamalara ilişkin önemli belirsizliklerin olduğu tespit edilmiştir (Thokala ve et al., 2013). Pandor ve arkadaşları da kalp yetmezliği olan hastalara yönelik ev merkezli uzaktan izlem yönteminin maliyet etkililiğine yönelik sistematik inceleme yapmış olup Thokala ve arkadaşlarının yaptığı çalışmaya benzer sonuçlar bulmuşladır (Pandor ve et al. 2013). Holland ve arkadaşları KOAH hastalarının ev tabanlı pulmoner rehabilitasyonun maliyet ve etkililiğini değerlendirmişlerdir. 166 hasta üzerinde sekiz hafta boyunca ev egzersizleri eğitimi vermişler aynı zamanda öz yönetimi artırmak için telefonda danışmanlık yapmışlardır. Etkililik ölçütü olarak, hastaların egzersiz kapasitesi, fiziksel aktivitesi, hastalık semptomları ve yaşam kalitesi ölçümlerini kullanmışlardır. Çalışmanın sonucunda ev tabanlı pulmoner rehabilitasyonu maliyet etkin olarak bulunmuştur (Holland ve et al., 2013). Mdege ve Chindove ev-tabanlı antiretrovirus ile mobil klinik antiretrovirus modellerinin etkililiği ve maliyet etkileri üzerinde yapılan çalışmaları sistematik şekilde incelemişlerdir. En maliyet etkililiği olan yöntemin evtabanlı antiretrovirus modeli olduğu, mobil klinik antiretrovirus modelinin ise az maliyetli olduğunu tespit etmişlerdir (Mdege ve Chindove, 2013). (TORUN,N ) 15

16 Isetta ve arkadaşları yaşamın ilk haftası içinde yenidoğanın yakından takibi, doğru beslenmesi, büyüme ve sağlık durumunun değerlendirilmesinin çok önemli olduğunu düşünerek hastaneden taburcu sonrası yenidoğanı izlemeye yönelik oluşturulacak tele tıp yaklaşımının maliyetlerini ve klinik etkililiğini değerlendirmişlerdir. Bu araştırmada 6 ay boyunca yenidoğan bebekler internetten takip edilmiştir. İnternet tabanlı izleme yaklaşımın özellikle acil servise müracaat sayısını azaltarak, hem daha etkili hem de geleneksel hastane temelli takibe göre daha az masraflı olduğunu kanıtlamışlardır (Isetta ve et al, 2013). Omboni ve arkadaşları kan basıncı kontrolünde ev tabanlı uzaktan izlemin maliyet etkililiği konusunda meta analiz yapmışlardır. Çalışma sonucunda kan basıncının ev tabanlı uzaktan izlemi ile geleneksel bakım karşılaştırıldığında ev tabanlı uzaktan izlemin hala daha pahalı olmasına rağmen hipertansiyon kontrolü ve ilgili sağlık sonuçlarını iyileştirdiği için yararlı bir araç olduğunu tespit etmişlerdir (Omboni ve et al., 2013). Rifkin ve arkadaşları kronik böbrek hastalığı ve kontrolsüz hipertansiyonu olan 43 gazi üzerinde kablosuz (bluetoothlu manşet) uzaktan kan basıncı izleme yönteminin maliyet etkililiğini değerlendirmişlerdir. Değerlendirme sonucunda düşük maliyetli kablosuz izleme stratejisi aynı zamanda hastalar arasındaki veri paylaşımına yol açmış ve 6 ayda kan basıncının kontrolünde iyileşmeler yönünde iyi bir eğilim gösterdiğini bulmuşlardır (Rifkin ve et al., 2013). Parker ve arkadaşları etkililiği ve maliyetlerine ilişkin yeterli kanıt olmaması nedeniyle engellenen uluslararası teşvik, politika ve uygulama hedefi olan hasta çocuklar için 'eve yakın bakım' a yönelik daha önce araştırma yapılmış çalışmaları sistematik olarak gözden geçirerek pediatrik evde bakımın maliyet ve etkililiğini uluslararası geçerliğini sağlayan güçlü kanıtlar bulmaya çalışmışlardır. İnceleme sonucunda çok olmasa da bazı durumlarda evde bakımın hastaneye göre çocuğun ailesine daha düşük yük ve masraf olduğuna dair kanıtlar bulmuşlardır (Parker ve et al., 2013). Masa ve arkadaşları otomatik ev solunum poligrafi puanlama protokolu ile manuel ev solunum poligrafi ve hastane polisomnografinin maliyet etkililik analizini yapmak amacıyla 348 hasta üzerinde randomize olarak çalışmışlardır. Çalışmada polisomnografideki alıcı işletim karakteristiği eğrileri, apne-hipne indeksi ile her birinin maliyetleri hesaplanarak karşılaştırma yapılmıştır. Otomatik ev solunum poligrafi puanlama protokolünün, manuel ev solunum poligrafisinin sınırlı maliyet tasarrufu olsa bile hastane polisomnografiye göre daha maliyet-etkin bir alternatif olduğu bulunmuştur (Masa ve et al., 2013). Wade ve arkadaşları tüberküloz tedavisi için hastaların hemşire çağrı merkezi tarafından sağlanan bir masaüstü görüntülü evde günlük video aramalarını yapabilen tele sağlık (evde video ile gözlem) sisteminin maliyet etkililiğini belirlemek amacıyla; evde takip edilen tüberküloz hastaları üzerinde vaka notları kaydedebilen cevapsız gözlemler oranı ile tanımlanan tele sağlık ve gözlem formlarını değerlendirmişlerdir. Çalışma sonucunda tele sağlığın hastaları doğrudan gözlediği ve hasta merkezli olduğu için diğer geleneksel tedavi yöntemlerine göre daha maliyet-etkili olduğunu bulmuşlardır (Wade ve et al., 2012). Nieto ve arkadaşları tüberküloz tedavisinde kullanılan direk gözlenebilen kısa süreli tedavi ile ev tabanlı hasta bakıcı gözlemli tedavinin maliyet etkililik oranını belirlemek için her bir tedavinin sonuçlarını ve maliyetlerini inceleyerek ev tabanlı hasta bakıcı gözlemli tedavinin endemik bölgelerde tüberkülozu kontrol etmek için umut verici bir maliyet-etkin bir alternatif olduğunu bulmuşlardır (Nieto ve et al., 2012). Haesum ve arkadaşları Danimarka daki KOAH hastalarının evlerinde rehabilitasyon faaliyetlerinin kendi kendine izlemini yapmak, hastalıktan korunmak ve hastaneye başvurularının azaltmak için oluşturulan tele evde bakım, Kronik Hastalar ve Entegre Sağlık Sistemi (Telehomecare, Chronic Patients and the Integrated Healthcare System- TELEKAT) projesinin maliyet etkililiğini incelemişlerdir. Çalışmaya şiddetli ve çok şiddetli KOAH hastalarını dahil etmişlerdir. Çalışmanın sonunda Tele rehabilitasyon programını KOAH hastaları için daha maliyet-etkin olarak bulmuşlardır. Ancak büyük ölçekli çalışmalara odaklanarak maliyet-etkililiğinin tam olarak ispatlanması için ileri çalışmalara ihtiyaç duyulduğu önerilmiştir (Haesum ve et al., 2012). Kim ve arkadaşları evde felçli hastaya sahip bakıcıların inmenin erken aşamalarında yeni koşullar ile başa çıkmasını kolaylaştırarak, yükünü azaltabilecek müdahale programının (tele-bakım) etkililiğini araştırmışlardır. Bu çalışma 73 hasta üzerinde yarı deneysel olarak tasarlanmıştır. Çalışmanın sonucunda yeni programın bakıcılara zamanında ihtiyaç duyduğu bilgileri sağlayarak yükünü azaltmada destekleyici olduğu ve bundan dolayı hastane- (TORUN,N ) 16